Notitie calamiteitenberging De Ronde Hoep

Transcriptie

1 Notitie calamiteitenberging De Ronde Hoep Inleiding Deze notitie is opgesteld om de leden van de commissie ROG en WAMEN een toelichting te geven op de actuele stand van zaken van calamiteitenberging De Ronde Hoep mede in relatie tot vastlegging in de structuurvisie. Voorgeschiedenis In 2004 startte, gebaseerd op het streekplan Noord-Holland Zuid en de beleidsnota Evenwichtig Omgaan met Water, een pilot waarin werd onderzocht in hoeverre het nuttig en noodzakelijk is vooraf bepaalde gebieden als watercalamiteitenberging te bestemmen. Uit de pilot kwam onder meer naar voren dat calamiteitenberging een effectieve en kostenefficiënte oplossing is om wateroverlast in het betreffende gebied te beperken. Ook bleek uit de pilot dat polder De Ronde Hoep in Amstelland het meest geschikt is om als calamiteitenberging te dienen. Begin 2007 besloten Provinciale Staten de Ouderkerkerplas niet langer mee te nemen als alternatief voor of aanvulling op calamiteitenberging in de Ronde Hoep. In 2007 is tijd genomen voor nadere bezinning en overleg met Hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht (AGV) en de gemeente Ouder-Amstel. In 2008 zijn samen met hoogheemraadschap en gemeente overleggen gevoerd en brieven gewisseld met en meningen gepeild bij betrokkenen in de polder. Op grond hiervan is voorgesteld de ruimtelijke (neven-)functie calamiteitenberging voor polder De Ronde Hoep vast te leggen in de ontwerp-structuurvisie. Probleemstelling Als gevolg van de klimaatveranderingen zal ondermeer de neerslag heftiger worden en kunnen in korte tijd de waterwegen in Amstelland overvol raken. Sinds 2000 is het hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht zijn watersysteem daarop aan het aanpassen: met de gemalen en voldoende ruimte in waterwegen en plassen (piekbergingen) kan AGV de extreme weersomstandigheden tot een optreedkans van 1:100 jaar verwerken. Uiterlijk 2015 zal AGV alle benodigde maatregelen uitgevoerd hebben. Maar er kunnen ook weersomstandigheden optreden die zo extreem heftig zijn, dat de kans daarop minder is dan 1:100 jaar. Een dergelijk zeldzaam voorkomende situatie kan bijvoorbeeld optreden, als aanhoudende harde tot stormachtige noordwestenwind voor opstuwing van het zeewater zorgt en bij gelijktijdige heftige neerslag de watermassa s niet tijdig genoeg bij IJmuiden, Amsterdam en Muiden afgevoerd kunnen worden naar Noordzee en IJsselmeer. Gevolg is, dat het waterpeil in de Amstel zo hoog komt, dat veel laaggelegen en dichtbevolkte polders aan de Amstel kunnen overstromen: onder meer de bebouwde kommen van Uithoorn, Mijdrecht, Watergraafsmeer en Amstelveen, met als gevolg veel getroffen en te evacueren mensen, extreme overlast en grote schade (in de orde van honderden miljoenen euro s). Op landelijk niveau is afgesproken (Nationaal Bestuursakkoord Water), dat waterbeheerders niet verplicht zijn in die situaties wateroverlastschade te voorkomen. Echter, in de Randstad ontstaat bij dergelijke situaties erg veel schade. Het hoogheemraadschap is bereid ook voor

2 die situaties in het stroomgebied van de Amstel maatregelen te treffen, waardoor de veiligheid gegarandeerd blijft en de schade in de hand gehouden wordt. Alternatieven Gekeken is naar alternatieven, waarmee het onderstromen van laaggelegen polders dan wel het actief onder water zetten van polders (calamiteitenberging aan de Amstel) bij extreme situaties vóórkomen kan worden: - stopzetten bemalingen Door de poldergemalen stop te zetten, ontstaan er weliswaar niet snel gevaarlijke situaties, maar wel zeer veel schade. - ophogen van alle dijken aan de Amstel, of het graven van extra kanalen richting IJsselmeer en Noordzee Deze maatregelen kosten onevenredig veel geld, doorkruisen bebouwde gebieden en stuiten op kwetsbare landschappen. - uitbereiding van gemaalcapaciteit aan de Noordzeekust/IJmeerkust Bij de Amstel is sprake van een lange afvoerweg met gering verhang. Snel opkomend water kan daardoor nooit in één keer worden afgevoerd. Verder vergt uitbreiding van gemaalcapaciteit met ca 2,4 miljoen m³ boven de capaciteit van het reguliere watersysteem qua kosten ongeveer het tienvoudige van berging in een gebied, nog afgezien van de noodzakelijke verbreding van afvoerwegen. - aanleggen van afvoerbuis van de Amstel naar gemaal Zeeburg Ook bij dit alternatief micro- of aquatunneling dat door de bewonersstichting wordt aangedragen, kan het overtollige water nooit in één keer worden afgevoerd. De kosten van een tunnel, plus benodigde gemaalcapaciteit zullen zeer hoog zijn. - afvoer via de Amstel naar het zuiden, naar het buurwaterschap Dit biedt weinig soelaas omdat ook daar problemen ontstaan als afvoeren door opwaaiing op zee wordt bemoeilijkt. Daar moeten o.a. Schiphol, Leiden en Gouda ondanks alles droog gehouden worden. Conclusie is dat er geen goede alternatieven zijn om onderlopen van laaggelegen polders te voorkomen. Vervolgens is gekeken in hoeverre voorkomen kan worden dat de dichtbevolkte en diepst gelegen gebieden onderlopen. Alle polders langs de Amstel zijn hiertoe onderzocht op schade, bergingsomvang en overstromingsdiepte, en aantal getroffen en te evacueren mensen. Daaruit komt polder De Ronde Hoep als meest geschikt naar voren: - daar zijn geen evacuaties nodig: het water komt ca 26 cm tot maximaal 70 cm hoog (bij gecontroleerde inlaat via een inlaatwerk) én vrijwel iedereen woont aan de rand, direct aan de dijk; - bij onderlopen is de schade relatief laag en bij extreme situaties kan het Amstelwater snel ingelaten worden. Ouderkerkerplas en Groot-Mijdrecht Noord De Ouderkerkerplas is nader onderzocht als alternatief voor of aanvulling op De Ronde Hoep, maar daarmee werden de kosten niet lager, terwijl daar tijdige inzet en tijdige evacuatie van inwoners meer op het kritieke pad liggen. PS heeft om deze reden de Ouderkerkerplas afgewezen (besluit d.d. 27 januari 2007). 2

3 Ook is nader gekeken naar de mogelijkheden om aan te haken bij de planstudies voor Groot- Mijdrecht Noord. Met de gemeente Ouder-Amstel en AGV is afgesproken de besluitvorming over De Ronde Hoep hierop niet te laten wachten: mocht de provincie Utrecht kiezen voor een inrichting van Groot-Mijdrecht Noord met een calamiteitenberging dan zullen de voorbereidingen voor calamiteitenberging in De Ronde Hoep worden stopgezet. Conclusie is dat polder De Ronde Hoep het meest geschikt is om bij extreme weersomstandigheden onder water te laten lopen. Het is van regionaal belang om deze de polder in te kunnen zetten om daarmee grote schade en overlast elders te voorkomen. Voorzorgsmaatregelen treffen heeft voordelen Als er een calamiteit dreigt als gevolg van zeer extreme weersomstandigheden, zullen de rampenbestrijdingsautoriteiten de afweging maken om polder De Ronde Hoep onder water te zetten. Daarmee is polder De Ronde Hoep feitelijk nu al een calamiteitenberging (zonder dat het ergens formeel is besloten en vastgelegd). Als er vooraf geen beschermende maatregelen zijn getroffen, wordt hiertoe de Amsteldijk doorgestoken. Het water stroomt dan net zolang De Ronde Hoep in totdat het peil in de polder even hoog is als het peil in de Amstel. Het water komt dan gemiddeld 56 cm hoog, tot maximaal 1 meter in de diepste delen. De schade bedraagt 15 miljoen en circa 100 inwoners worden direct door wateroverlast getroffen. Na inundatie vergt het 1,5 maand om de dijk te herstellen en het water weg te pompen. Voor dergelijke calamiteiten is er geen staand beleid of algemene schaderegeling hoe de schade wordt vergoed, zodat het voor bewoners niet helder is wie, in welke mate de schade uitkeert. De schade en overlast kunnen voor een flink deel worden voorkomen door voorzorgsmaatregelen te treffen: - Het maken van een inlaatwerk. Dit dient de waterinlaat te reguleren (snel, maar gecontroleerd) en schade aan de dijk en nabije woningen en erven te voorkomen. Ook wordt slibvang geregeld met het inlaatwerk, zodat er zo min mogelijk slib neerdaalt in de polder. - Afsluiten van de woonwijk Benning ten noorden van de A9. Dit gebeurt door bij een calamiteit een soort dikke deuren/platen te schuiven in sleuven aan weerszijde van de lokale weg onder de A9. - Waterdichte kades rond milieugevaarlijke zaken als olietanks en gierkelders. - Maatregelen op maat en facultatief rond tuinen, erven, stallen. De kosten van de inrichtingsmaatregelen worden geraamd op 8,6 miljoen. AGV betaalt de kosten voor de inrichting en de schade die mogelijk ontstaat als gevolg van de inrichting. Als deze voorzorgsmaatregelen zijn getroffen, wordt bij een besluit de polder onder water te zetten, het water uit de Amstel gecontroleerd ingelaten door het inlaatwerk open te zetten (en tijdig weer dicht te doen). In dat geval komt het water in de polder gemiddeld 26 cm hoog, tot 70 cm in de diepste delen. De schade bedraagt 1,5 miljoen. Er worden geen inwoners door het water getroffen en niemand hoeft geëvacueerd. Het geïnundeerde water zal na twee weken weer zijn weggepompt. Door een specifieke schaderegeling op te stellen, is er voor bewoners vooraf garantie van een 3

4 volledige uitkering van geleden schade en is het helder waar men voor de schadeclaim terecht kan. Door in het calamiteitenplan vast te leggen onder welke condities polder De Ronde Hoep wel en niet onder water gezet mag worden, wordt voorkomen dat de polder te snel en voor andere doelen wordt ingezet. Conclusie is dat bewoners en overheden beter af zijn als in De Ronde Hoep voorzorgsmaatregelen worden getroffen. Provinciaal belang Het provinciaal belang in het proces rond calamiteitenberging De Ronde Hoep komt voort uit twee wettelijke taken van de provincie: - het toezicht op de waterhuishouding, in het bijzonder op het voorkomen van wateroverlast - het toezicht op de openbare veiligheid, in het bijzonder op voorbereiding calamiteitenbestrijding. De provincie is afgelopen jaren als aanjager van het proces opgetreden. Zoals hierboven aangegeven wordt uit dit proces geconcludeerd dat het van bovenregionaal belang is polder De Ronde Hoep in te kunnen zetten als calamiteitenberging en hiertoe lokaal voorzorgsmaatregelen te treffen. Voorgesteld is de ruimtelijke (neven-)functie calamiteitenberging voor polder De Ronde Hoep vast te leggen in de ontwerp-structuurvisie: - daarmee wordt aangeven het provinciaal belang van voorkomen wateroverlast en voorbereiding op calamiteiten - en daarmee wordt rugdekking gegeven aan de uitwerking van voorzorgsmaatregelen en de besluitvorming bij calamiteiten. De structuurvisie heeft tot en met 2 december 2009 ter inzage gelegen. Naar verwachting wordt de Structuurvisie in februari 2010 vastgesteld door PS. De gemeente Ouder-Amstel en het hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht hebben in bestuurlijk overleg met gedeputeerde Kruisinga (10 december 2008) zich bereid getoond de voorzorgsmaatregelen uit te werken, onder voorbehoud van instemming van de gemeenteraad en het algemeen bestuur AGV. Gezien deze bereidheid en het lokale niveau van uitwerking, is het ter uitwerking van dit onderdeel van de structuurvisie niet nodig een pro-actieve aanwijzing aan de gemeente te geven of een inpassingsplan op te stellen. Verder is het voornemen een bestuursovereenkomst aan te gaan met de gemeente en het hoogheemraadschap om de gemaakte afspraken over uitwering van de voorzorgsmaatregelen vast te leggen. In de concept-bestuursovereenkomst is een datum opgenomen voor wanneer de gemeente gereed moet zijn met het bestemmingsplan. Ter voorbereiding op een eventuele calamiteit is het wenselijk dat in de algemene veiligheidsketen afspraken gemaakt worden over besluitvorming, maatregelen en communicatie bij een eventuele ramp. Hiertoe is in de concept-bestuursovereenkomst opgenomen dat het hoogheemraadschap in calamiteitenplannen en calamiteitenorganisatie van het hoogheemraadschap vastlegt de wijze waarop en de omstandigheden waaronder de 4

5 polder De Ronde Hoep als calamiteitenberging wordt ingezet. Verder spant het hoogheemraadschap zich ervoor in dat de calamiteitenberging tevens in de calamiteitenplannen van de gemeente en de veiligheidsregio worden opgenomen. Uitwerking op lokaal niveau Het algemeen bestuur van het hoogheemraadschap heeft op 2 juli 2009 besloten, onder voorbehoud dat Provinciale Staten van Noord-Holland besluit de calamiteitenberging in De Ronde Hoep in de structuurvisie op te nemen en dat de gemeenteraad van Ouder-Amstel besluit op basis hiervan het bestemmingsplan aan te passen: - een inrichtingsplan op te stellen voor de calamiteitenberging De Ronde Hoep; - een schaderegeling op te stellen, die uitsluitend van kracht wordt als de Ronde Hoep wordt ingezet als calamiteitenberging; - akkoord te gaan met de kostenverdeling zoals door het DB vastgesteld op 30 oktober De uitvoering van de inrichtingsmaatregelen is gepland voor de periode Verder past het hoogheemraadschap het calamiteitenplan aan en legt uitdrukkelijk de condities vast waaronder wel en niet besloten kan worden polder De Ronde Hoep onder water te zetten. Op 26 november 2009 heeft het algemeen bestuur (AB) van het hoogheemraadschap de Regeling schadevergoeding calamiteitenbergingsgebied De Ronde Hoep vastgesteld. Hierin is opgenomen: volledige schadevergoeding, omgekeerde bewijslast en één loket. Dit is een specifieke schadevergoedingsregeling waarmee betrokkenen recht krijgen op een volledige vergoeding van schade die op treedt als de polder onder water wordt gezet, waarbij de bewijslast bij het hoogheemraadschap ligt. Tijdens de AB vergadering is een voorstel aangenomen dat inhoudt dat aan de toelichting van de schaderegeling wordt toegevoegd: dat het uitgangspunt van de onafhankelijke commissie naar redelijkheid en billijkheid uitgaat van reële vervangingswaarden. Ook wordt in de toelichting een zin toegevoegd over grasschade. Burgemeester en wethouders van Ouder-Amstel hebben aan de gemeenteraad voorgelegd of zij instemmen met de ontwerp-bestuursovereenkomst en de ontwerp-schaderegeling. Ook heeft BenW voorgesteld om in te stemmen met het wijzigen van het bestemmingsplan De Ronde Hoep 2003 om voorzorgsmaatregelen mogelijk te maken in het kader van de calamiteitenberging. Dit voorstel is voorgelegd aan de commissie Ruimte van 26 november Besluitvorming in de gemeenteraad zal waarschijnlijk plaatsvinden op 17 december Communicatie In een brief van 14 april 2009 hebben GS, Burgemeester en Wethouders van de gemeente Ouder-Amstel en het bestuur van het hoogheemraadschap AGV alle agrariërs, bewoners, eigenaren, ondernemers en terreinbeheerders in polder De Ronde Hoep geïnformeerd over de voorzorgsmaatregelen voor calamiteitenberging en de besluitvorming die nog moet plaatsvinden bij de provincie, de gemeente en het hoogheemraadschap. 5

6 Flankerend beleid In de commissie ROG en in de commissie WAMEN zijn door de CDA-fractie vragen gesteld over mogelijkheden voor flankerend beleid voor De Ronde Hoep, als deze wordt aangewezen als calamiteitenberging. In de PS-vergadering waarin het Waterplan aan de orde was, heeft de CDA-fractie aan de portefeuillehouder gevraagd om bij de Voorjaarsnota met voorstellen te komen. De gedeputeerde heeft toegezegd om uit te zoeken welke mogelijkheden er zijn. 6