Leren te weten wat je ziet

Transcriptie

1 Geneeskrachtige planten in het nationaal park Achtste Eindeloze Heuvelentocht Eindeloos en kosteloos genieten van de natuur National Park Oosterschelde, een zeearm om te koesteren! Zwerven over de Sallandse Heuvelrug april, 2011 Leren te weten wat je ziet Zo n twintig deelnemers aan de door het Nationaal Park De Sallandse Heuvelrug georganiseerde bewonerscursus Kennismaken met het nationaal park trokken zaterdag 29 januari de berg in. Na drie cursusavonden keken zij met andere ogen naar het park. NIJVERDAL De omgeving is door deze cursus voor ons niet meer hetzelfde als voor de cursus, blikte één van de deelnemers terug op een ijskoude maar onvergetelijke ervaring. Voor de cursisten het veld introkken maakten zij tijdens drie (les)avonden kennis met de oorsprong en de cultuurhistorie van het gebied. Presentaties over natuur, cultuur en de relatie tussen het landschap en De Marken zorgden voor een goed gevulde rugzak waarmee de deelnemers aan de afsluitende velddag begonnen. Ik ben hier geboren en getogen. De Holterberg en omgeving is een gegeven, meent Jennie Sepers uit Okkenbroek. Toch weet ik nu pas wat ik zie. Wat dat betreft is deze kennismaking met het park een april

2 schot in de roos. Haar man vult aan: Ongedwongen door het gebied fietsen is er niet meer bij. Achter iedere vrijstaande lindeboom, achter iedere houtwal en op elk akkertje, verscholen tussen het bos, zit een verhaal. Verhalen die Arend Spijker, gastheer van het nationaal park, bij iedere plek vol overgave uit zijn mouw schudt. Bij Twilhaar neemt Spijker de aan zijn lippen gekluisterde toehoorders mee in een reis door de tijd. In een oase van rust is er een gepast moment van bezinning bij het oorlogsmonument. Iets verderop laat Spijker zijn gehoor het landschap lezen. De letters bestaan uit een aantal lindebomen, een oude eik en zomaar een stukje grasland. Zet de letters in de goede volgorde en je ziet wat hier is geweest, aldus Spijker waarna hij een verklaring geeft voor wat de cursisten zien. Die lindebomen stonden als een soort van leibomen voor een kampje of huisje. De eik geeft eveneens aan dat hier bewoning was en dat stukje gras, dat kan alleen ontstaan als de grond verrijkt is. Hier hebben vroeger mensen gewoond. De volgende stop is bij villa Sprengenberg in de volksmond Palthetoren genoemd. Een rondgang door de tuin en als onvergetelijk hoogtepunt een bezoek aan de toren, ervaart het gezelschap als een achttien karaats gouden cadeau. Via een uniek vennetje langs de vliegveld hei, waar gastheer Spijker trots een foto uit 1917 toont met een vliegtuig en de Palthetoren op de achtergrond, gaat het richting de Noetselerberg waar Spijker een eikenhakhoutstoof laat zien. Een enorme kring dikke eiken voortgekomen uit één enkele stronk. Ontstaan door het eeuwenlang afhakken van de stammen waarna er uitlopers kwamen die het geheel een magnifieke uitstraling geven. Een prachtige boom die ik vaak heb gezien tijdens een wandeling door het gebied, nu zie ik toch een heel andere boom, merkt Sepers op. Spijker raakt niet uitgepraat over de cultuurhistorische elementen van zijn nationaal park. Ranke jeneverbesstruiken hebben hun eigen verhaal laat Spijker vol trots zien. De reis door de tijd krijgt aan de noordflank van het gebied, bij huize Eelerberg, de Boksloot en het voormalig sanatorium Krönnenzommer, in 1902 door koning-moeder Emma geopend, een passend einde. Met huize Eelerberg als imposant decor doceert Spijker: De toenmalige eigenaar wilde de grond vruchtbaar maken. Daarvoor werd een lange sloot vanaf het Overijssels kanaal gegraven. Met behulp van smalle platbodems, zogenaamde bokken, werd stadsdrek, inhoud van tonnetjes waar stadsbewoners hun behoeften in deden, vanuit Zwolle naar het landgoed gebracht en als mest voor de grond gebruikt. De geur is door de jaren heen verdwenen, het eindpunt van de boksloot heeft de tand des tijds doorstaan laat Spijker de cursisten tot slot zien. Henk Sepers De Sallandse Heuvelrug 2

3 Enkele geneeskrachtige planten in het nationaal park In de natuur zijn veel soorten planten en kruiden te vinden die een heilzame en geneeskrachtige werking hebben op mensen. Het gebruik van deze soorten is vooral nuttig en als de vruchten dan ook nog goed smaken is het daarnaast lekker om ze te eten, zoals bij de blauwe bosbes. Jeneverbes Jeneverbes Mijn eerste kennismaking met het oogsten van planten voor geneeskundig gebruik dateert al uit begin jaren tachtig. Mensen van de Noord Veluwe kwamen in de herfst in groepjes hier de vossenbessen plukken. In busjes kwamen ze deze kant op om met een zogenaamde kam, een houten bakje met lange tanden, de door de stormen van 1972 en 1973 ontstane kapvlakten af te stropen op rijpe bessen. De vossenbes of rode bosbes is vooral een bosplant die zich juist op die kapvlaktes in stand hield en zich zelfs wist uit te breiden. Doordat ze veel meer zon kregen dan in het bos en overvloedig bloeiden had dat als resultaat dat later in de herfst de velden rood kleurden van de bessen. Deze bessen werden afgenomen door de farmaceutische industrie om er medicijnen van te maken. Er werd goed voor betaald waardoor het loonde om voor dag en dauw te beginnen met kammen. Dit gebeurde op een dergelijke schaal dat het niet getolereerd kon worden en meerdere malen werden jutezakken vol bessen in beslag genomen. Het kleinschalig plukken met de hand naast het pad wordt echter tot op de dag van vandaag gewoon toegestaan, je kunt er jam van maken of ze gebruiken als saus bij wildbraad. Veel bekender en geliefder om te plukken is de blauwe bosbes. Dit is een uitgesproken bosplant die vooral in de wat oudere bossen steeds meer voorkomt. Daarnaast is deze bes veel lekkerder om te eten of bosbessensap van te maken. Een oud collega zorgde altijd dat hij in de zomer voldoende blauwe bosbessen had geplukt die hij vervolgens in de diepvries bewaarde. Elke keer als hijzelf of een familielid last had van de maag of zich gewoon niet lekker voelde werd er een zakje bosbessen als medicijn gegeven. april

4 vossebes Overigens komt hier op de heide ook de kruising voor tussen de rode en de blauwe bosbes. Deze is moeilijk te herkennen maar kenmerkend is dat de bessen zwart zijn. Maar je moet er echt naar zoeken want deze bastaard draagt maar heel weinig vruchten. De jeneverbes is een andere soort die geneeskrachtige bestanddelen bevat. Maar veel bekender is de struik natuurlijk van de bessen die tot op de dag van vandaag nog gebruikt worden bij de jeneverstokerijen. Vooral hier geld overdaad schaadt. Er zijn mensen die dood hout van jeneverbessen opstoken in de open haard omdat het hout bij verbranding een aparte geur afgeeft door bepaalde oliën die het bevat. Verder zijn er veel kruiden die bepaalde geneeskrachtige stoffen bevatten. Wie kent er niet kamillethee voor de meest uiteenlopende kwalen, bv. bij ontstekingen, tegen een zere maag en als je verkouden bent. Gebruik bladeren van de weegbree door deze fijn te wrijven op de plek van een insektenbeet. Uit ervaring weet ik dat dit echt helpt. Maar ook de brandnetel bevat veel stoffen die bepaalde uitwerkingen op het lichaam heeft al zijn die niet altijd even plezierig. Vingerhoedskruid bevat stoffen die al meer dan 200 jaar worden gebruikt in de volksgeneeskunde, de stof digitalis wordt gebruikt bij hartritme stoornissen. De naam is gekozen omdat de bloem als een vingerhoed om een vinger past. Je vindt deze mooie plant vooral op kapvlakten en langs bospaden. Veel van de huidige medicijnen tegen de meest uiteenlopende ziekten komen van oorsprong uit wilde plantenextracten en worden tegenwoordig door de farmacie nagemaakt. Maar ongetwijfeld zullen er nog vele werkingen in de toekomst worden ontdekt. Alleen daarom al is het van groot belang dat natuurgebieden in stand gehouden worden want juist daar vind je nog de grootste variatie in soorten planten. Herman Veerbeek De Sprengenberg Achtste Eindeloze Heuvelentocht Op 31 augustus, 1 en 2 september wordt voor de achtste keer de Eindeloze Heuvelentocht georganiseerd op de Sallandse Heuvelrug. Drie dagen wandelen onder leiding van een ervaren natuurgids en onderweg overnachten op eenvoudige kampeergelegenheden. U komt op plekken waar u nog nooit bent geweest, u ontmoet de boswachter, u krijgt heel veel informatie over natuur en landschap van de Sallandse Heuvelrug. De start is bij het NS-station in Ommen en vrijdagmiddag eindigen we bij het NS-sation in Holten. Voor vervoer van de bagage en de boodschappen wordt gezorgd. Kijk voor meer informatie in de activiteitenkalender op de website: Aanmelden: N.Driessen@ivn.nl De Sallandse Heuvelrug 4

5 U komt op plekken waar u nog nooit bent geweest, u ontmoet de boswachter, u krijgt heel veel informatie over natuur en landschap van de Sallandse Heuvelrug. Boekje Geologie en geomorfologie van de Sallandse Heuvelrug Eind 2010 verscheen het boekje Geologie en geomorfologie van de Sallandse Heuvelrug. Het boekje is geschreven door Nijverdaller Clarinus Nauta en neemt de lezer mee in de boeiende ontstaansgeschiedenis van de Sallandse Heuvelrug. Nauta slaagt er in om de zeer complexe materie over de processen die zich in de diepe bodem hebben afgespeeld voor de geïnteresseerde leek inzichtelijk te maken. Nog duidelijker wordt het als de lezer met het boekje in de hand op de fiets of te voet een paar beschreven objecten gaat bezoeken. De beschrijving gaat over de hele Sallandse Heuvelrug. Zo is er ook een fietsroute beschrijving Van stuwwal naar stuwwal: rondje Luttenberg Hellendoorn : Via het Ravijn en het Goudzoekerspad naar de Klinkenbelt, de es van Luttenberg, de es van Hellendoorn. Heel beeldend is de combinatie van fietsroutekaart met de geomorfologische kaart. Het boekje kost 6,75 en is te koop bij het Bezoekerscentrum Sallandse Heuvelrug en Natuurdiorama Holterberg. april

6 bericht van de secretaris Er even uit zijn Eindeloos en kosteloos genieten van de natuur We zijn het jaar 2011 begonnen met de actie Hart voor Natuur. In veel natuurgebieden brachten boswachters de betekenis van natuur voor mens en natuur onder de aandacht van het publiek. Ook op de Sallandse Heuvelrug, waar ook nog eens de directie van alle Overijsselse natuurbeheerders en gedeputeerde Jansen van de provincie acte de présence gaven. De actie stond in het teken van bezuiniging op natuur én de naderende provinciale verkiezingen. De natuur en zeker die in nationale parken is belangrijk voor ons allemaal. Denk alleen maar aan de ongeveer miljoen mensen die jaarlijks ons Nationaal Park De Sallandse Heuvelrug bezoeken. We staan daarmee op plek vier van meest bezochte dagattracties van Oost Nederland. Er even uit zijn is het verreweg het belangrijkste motief om bos en natuurgebieden te bezoeken. Dat eindeloos en kosteloos genieten van de natuur willen we natuurlijk zo houden. Als de steun van de overheden afneemt, omdat er ook bij natuur moet worden bezuinigd, moeten we naar extra inkomsten zoeken voor het beheer van het gebied, voor extra kwaliteitsimpulsen, voor steun aan projecten, steun aan vrijwilligers e.d. We zien al dat het collega nationaal park Weerribben Wieden een beheersstichting opricht voor de werving van inkomsten. Ons Overlegorgaan heeft ook zorg over de toekomst, maar kijkt ook actief en positief naar de toekomst. Op een bijeenkomst in Holten waren de bestuurders het eens om intensief te blijven samenwerken voor een mooi nationaal park en tevens de Sallandse Heuvelrug als paradepaardje van de Ecologische hoofdstructuur te benutten voor kwaliteitsontwikkelingen in een veel groter Denk alleen maar aan de ongeveer miljoen mensen die jaarlijks ons Nationaal Park De Sallandse Heuvelrug bezoeken. gebied rondom deze heuvelrug. Omgekeerd is het nodig creatief te zijn en bijdragen te halen uit die gebiedsontwikkeling voor de kosten van onderhoud en beheer. De provinciale verkiezingen zijn geweest en hoe de overheidssteun voor nationale parken precies uitpakt is nu nog niet duidelijk. De gezamenlijke provincies (in Interprovinciaal verband) onderhandelen met de Staatssecretaris Bleker over de bezuiniging die de regering de provincies oplegt. Of nationale parken daar deel van uitmaken, moet blijken uit ondermeer het coalitieakkoord van de afzonder- De Sallandse Heuvelrug 6

7 lijke provincies en de afspraken die colleges en het ministerie met elkaar maken. Veel onzekerheid waar we betrekkelijk weinig invloed op hebben. Waar we wel invloed op hebben, is het belang van de Sallandse Heuvelrug voor mens en natuur onder de aandacht brengen bij de politiek maar zeker ook bij de gebruikers van het nationaal park. Die gebruikers dat zijn meest bezoekers uit de directe omgeving van het nationaal park en de eigen regio. Uit onderzoek is vastgesteld dat ruim 70% van het bezoek uit de eigen provincie Overijssel komt. Dit jaar doen we dat door gezonde parken, gezonde mensen als centraal thema te kiezen om aan te Waar we wel invloed op hebben, is het belang van de Sallandse Heuvelrug voor mens en natuur onder de aandacht brengen bij de politiek maar zeker ook bij de gebruikers van het nationaal park. geven waarom natuur en Sallandse Heuvelrug zo kostbaar zijn. We gaan door met het GebruikersPlatform te betrekken bij het nationaal park. Op 21 april houden we een wandeling vanaf het Losse Hoes van uur (graag aanmelden via onderstaand mailadres) en dan genieten we met u van het mooi gebied en discussiëren we graag over de toekomst. Het is nu half april en het voorjaar is al volop gestart. Overal is het merkbaar, ook hier in de stad Zwolle. Op mijn hardlooprondje zie ik de wulpen en laten baltsende kieviten en grutto s weer van zich horen. De roodborsttapuiten en korhanen balsten op de Sallandse Heuvelrug. Aanleiding om weer eens vroeg op te staan en naast overleg en stukjes aanleveren zoals deze, te gaan genieten van uitzichten en bijzondere waarnemingen op de heuvelrug. Secretaris Nationaal Park De Sallandse Heuvelrug: hga.reimerink@overijssel.nl Speurders van Twilhaar Nieuw lespakket voor groep 6,7 en 8 Als uitvloeisel van het project over cultuurhistorie op Twilhaar, is een nieuw lespakket gemaakt voor de groepen 6,7 en 8 van de basisschool: Speurders van Twilhaar. Leerlingen gaan op zoek naar het verleden van Twilhaar. Zij doen dit met behulp van een modern apparaat: een gps. In de klas wordt het nodige voorbereid. Vervolgens gaan de kinderen het veld in. De gps wijst de leerlingen de weg naar letterboxen die in de grond zijn ingegraven. Als de kinderen de letterbox hebben gevonden, kunnen ze met een speciale sleutel de box openen en de opdracht tevoorschijn halen. De meeste opdrachten staan in het teken van de cultuurhistorie van het gebied rond Twilhaar. Informatie over uitleen van het pakket: Rianne Evers, telefoon (0548) R.evers@ivn.nl april

8 Nationaal Park Oosterschelde, een zeearm om te koesteren! De Provincie Zeeland en de Oosterschelde zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. De zeearm brengt welvaart, herbergt wereldberoemde streekproducten, maar heeft ook een andere kant. Eeuwenlang hebben zeeën het gebied vaak onbedoeld vormgegeven. Na de watersnoodramp van 1953 kregen we in 1986 de stormvloedkering als onderdeel van de Deltawerken. Met de komst van de kering is de veiligheid gewaarborgd, en is de Oosterschelde nog steeds een prachtig getijdengebied wat rust, ruimte en rijkdom uitstraalt. De Oosterschelde heeft niet voor niets het keurmerk Nationaal Park gekregen, iets waar we samen van kunnen genieten, waar de locale economie van kan profiteren en wat we bezoekers en inwoners van Zeeland graag willen laten beleven. Door de getijdennatuur is de Oosterschelde altijd weer anders. Droogvallende zandplaten en slikken zijn belangrijke voedsel- en rustgebieden voor duizenden foeragerende vogels, waaronder steltlopers als kluut, tureluur, scholekster en verschillende soorten plevieren. Bij hoog water trekken de vogels naar de schorren en de binnendijkse inlagen en polders. Ook internationaal beschermde zoogdieren zoals de zeehond en de bruinvis vinden kun plekje in de Oosterschelde. Daarnaast groeien er rond de Oosterschelde veel planten die afhankelijk zijn van het evenwicht tussen zoet en zout water, zoals de lamsoor, zilte schijnspurrie en zeekraal. Naast al deze prachtige natuur kent de Oosterschelde ook een rijk onderwaterleven. Niet voor niets vinden er elk jaar ruim één miljoen duiken plaats in de Oosterschelde. Op en in de zandige bodem leven brokkelsterren, platvissen, weduwerozen, garnalen, schelpdieren en allerlei soorten wormen. Ook zeepaardjes, sepia s, en zelfs een Met de komst van de kering is de veiligheid gewaarborgd, en is de Oosterschelde nog steeds een prachtig getijdengebied wat rust, ruimte en rijkdom uitstraalt. soort koraal, dodemansduim, vinden in de Oosterschelde een plek. Tussen de stenen van dammen en dijken leven krabbetjes en kreeften. Kleurige zeeanjelieren, mosselen, zakpijpen en wieren zetten zich vast op de stenen. Ook meerpalen, steigers en zelfs trossen die in het water hangen worden in gebruik genomen als groeiplaats. Alles leeft in de Oosterschelde! De Sallandse Heuvelrug 8

9 De unieke natuurwaarden en het enorme plezier en voordeel dat we van de Oosterschelde hebben moeten we koesteren en veilig stellen voor toekomstige generaties. We kunnen in Zeeland met trots zeggen dat we een prachtig Nationaal Park tot onze achtertuin kunnen rekenen. Informatie op wielen... Misschien heeft u hem als gezien want de mobiele informatiekar van het nationaal park wordt al volop gebruikt bij verschillende activiteiten. Op de kar is informatie over het ontstaan van de Sallandse Heuvelrug en over nationale parken. Verder is er ruimte voor informatie in de vorm van folders, brochures en boekjes. De kar is zo gemaakt dat alle partners van het nationaal park hem kunnen gebruiken door het eigen logo aan te brengen. Zo kan het zijn dat u de kar in gebruik ziet door het IVN, Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten of Natuurdiorama. Informatie over gebruik van de kar: Rianne Evers, (0548) r.evers@ivn.nl april

10 Nieuwe smaakfietsroute Sallandse Heuvelrug Het Sallands Bureau voor Toerisme is samen met het Nationaal Park De Sallandse Heuvelrug hard aan het werk om een smaakfietsroute rondom het nationaal park te ontwikkelen. Deze nieuwe fietsroute zal op 18 juni verschijnen en is dan voor 1,50 te koop bij de VVV s in Holten, Nijverdal en Hellendoorn en bij het Bezoekerscentrum Sallandse Heuvelrug en Natuurdiorama Holterberg. Smaakfietsroute Sallandse Heuvelrug De smaakfietsroute Sallandse Heuvelrug laat u o.a. kennismaken met de gastheren van het Nationaal Park De Sallandse Heuvelrug. De gastheren van het nationaal park hebben een cursus gevolgd waarmee de recreatieondernemers en hun medewerkers meer toegerust zijn om hun gasten van meer informatie over het nationaal park te Een smaakfietsroute is een culinaire fietsroute gecombineerd met een aantal culinaire stops bij restaurants waar je kunt genieten van producten uit de streek. Smaakfietsroutes Een smaakfietsroute is een culinaire fietsroute gecombineerd met een aantal culinaire stops bij restaurants waar u kunt genieten van producten uit de streek. Onderweg biedt een aantal leveranciers van streekproducten u een kijkje in de keuken zodat u de herkomst van het product zelf kunt kunt zien, voelen, ruiken en proeven. Op de route komt u ook een aantal bezienswaardigheden tegen die u kennis laat maken met de historie van de streek. In Salland zal in 2011 een serie van Smaakfietsroutes verschijnen. voorzien. De route leidt langs een groot aantal gastheren van nationaal park. Daarnaast kunt u tijdens de tocht zelf uw forellen vangen of ze kanten-klaar gerookt kopen, u kunt een heerlijke broodmix kopen bij de korenmolen de Hoop waar het graan tot meel wordt gemalen of bij Country Winery een bezoek brengen aan de wijngaard. Smaakfietsroute Holten-Lettele-Bathmen De eerste in de serie was de smaakfietsroute Holten-Lettele-Bathmen. Deze fietsroute start bij de VVV Holten en onderweg kunt u kennismaken met het meel van Windkorenmolen de Leeuw en met de zuivel van zuivelboerderij n Aanvang. Een aantal restaurants heeft de menukaart speciaal aangepast voor de Smaakfietsroute. Bij restaurant Tastoe in Holten kunt u genieten van een Sallands streekproductenplankje en bij Outdoors Bistro in Holten van een mini-proeverij van Sallandse producten. De Sallandse Heuvelrug 10

11 Smaakfietsroute Raalte-Deventer In mei zal de smaakfietsroute Raalte en Deventer verschijnen waarin de Sallandse asperges centraal staan. Sallandse Heuvelrug zal vanaf 18 juni overal verkrijgbaar zijn. Voor meer informatie over toeristisch Salland: Praktische informatie De smaakfietsroutes zijn voor 1,50 te koop bij de Sallandse VVV s en de deelnemende bedrijven. De smaakfietsroute Holten-Lettele-Bathmen is overal al te koop, de smaakfietsroute Raalte-Deventer is vanaf 1 mei verkrijgbaar en de smaakfietsroute Een hele dag zwerven over bergen en door dalen. Waar is dat nog mogelijk? Zwerven over de Sallandse Heuvelrug Het Nationaal Park De Sallandse Heuvelrug organiseert een avontuurlijke zwerftocht langs de mooiste plekjes van het gebied. Deze tocht wordt begeleid door de gastheer van het nationaal park en is gepland op dinsdag 3 mei Een uitdaging voor de sportieve natuurliefhebber! Er kunnen maximaal 15 personen deelnemen. Aangezien er een flinke afstand afgelegd wordt (20-25 kilometer), is een goede conditie noodzakelijk. Er wordt gestart om uur, zodat u getuige bent van de ontwakende natuur. Er zal onderweg voldoende gelegenheid zijn om stil te staan bij de unieke plekjes en vragen te stellen aan de boswachter. Rond uur wordt de zwerftocht afgesloten. Bij veel belangstelling wordt 10 mei aangeboden als alternatief. Het start- en eindpunt van de zwerftocht is bij het bezoekerscentrum Sallandse Heuvelrug van Staatsbosbeheer, Grotestraat 281 in Nijverdal. De kosten voor deze begeleide zwerftocht zijn 9,50 per persoon. Voor de lunch wordt gezorgd. Opgave is noodzakelijk. Dat kan tot maandag 18 april bij het nationaal park via r.evers@ivn.nl of telefonisch: Kijk ook eens op april

12 Colofon Deze nieuwsbrief is bestemd voor alle personen en organisaties die betrokken en/of geïnteresseerd zijn in de ontwikkelingen in en rond het Nationaal Park De Sallandse Heuvelrug. De in de nieuwsbrief gepubliceerde meningen geven niet noodzakelijk het standpunt van het Overlegorgaan van het Nationaal Park De Sallandse Heuvelrug weer. De nieuwsbrief wordt gratis verspreid onder abonnees en via het bezoekerscentrum Sallandse Heuvelrug te Nijverdal, informatieschuur de Pas te Haarle en Natuurdiorama Holterberg te Holten. Het is ook mogelijk zich op te geven als abonnee bij de redactie. Redactieadres: Nico Driessen, coördinator communicatie en educatie Nationaal Park De Sallandse Heuvelrug, Stationsweg 3, 8011 CZ Zwolle. Telefoon (o6) Teksten: Nico Driessen, Inge Hendriks, Herman Reimerink, Herman Veerbeek, Rianne Evers, Henk Sepers Fotografie: Nationaal Park De Sallandse Heuvelrug, Lieke van der Lee, André Enthoven, Herman Veerbeek,Vereniging Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer Oplage 3000 Grafisch ontwerp en opmaak: Frank de Wit, Zwolle Secretariaat Nationaal Park De Sallandse Heuvelrug Het geheel of gedeeltelijk overnemen of bewerken van artikelen uit dit blad is toegestaan na overleg met de redactie. De naam Nationaal Park De Sallandse Heuvelrug en het logo zijn wettelijk gedeponeerde en beschermde handelsmerken. Wilt u de nieuwsbrief ontvangen, meldt u dan aan als belangstellende van het nationaal park. De nieuwsbrief wordt u kosteloos toegestuurd. U kunt dit doen door het insturen van deze opgavebon in een voldoende gefrankeerde enveloppe of door het sturen van een e- mail bericht naar: info@natuurmilieu.nl o.v.v. opgave nieuwsbrief NP SHR. Ik wil de nieuwsbrief per post*/ per * ontvangen. *doorhalen wat niet van toepassing is. Opsturen in een voldoende gefrankeerde enveloppe naar: Nationaal Park De Sallandse Heuvelrug Stationsweg CZ Zwolle Naam: Adres: Postcode: Plaats: adres: De Sallandse Heuvelrug 12