PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen

Transcriptie

1 PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen The following full text is a publisher's version. For additional information about this publication click this link. Please be advised that this information was generated on and may be subject to change.

2 Elma Blom En SiEBE de KortE Presenteren, signaleren, of decontextualiseren? Er-initiële zinnen doen het allemaal Stefan GrondelaerS Ik ben Ton van der Wouden dankbaar voor de gelegenheid die hij me biedt om nader in te gaan op twee kwesties die wegens plaatsgebrek niet aan de orde konden komen in het stuk waarop hij reageert. In voetnoot 3 is Van der Wouden om te beginnen bezorgd over mijn definitie van presentatief er als een element dat de contextuele onvoorspelbaarheid van het subject markeert. Moet die definitie op de helling nu blijkt dat het nieuwe element dat presentatieve er-zinnen introduceren ook de bepaling kan zijn? Van der Wouden kan gerust zijn. De definitie hoeft niet op de helling, al was het maar omdat ik ze nooit zo eng geformuleerd heb als hij beweert: in Grondelaers et al. (2002) het stuk waarop Van der Wouden zijn commentaren en aanvullingen baseert beargumenteer ik al dat er vooral een decontextualiseerder is die de lezer/hoorder uitnodigt het subject los van de context te verwerken. De voornaamste conclusie van het stuk waarop hij reageert, is bovendien dat het materiaal dat een er-initiële zin presenteert geen subject hoeft te zijn bepalingen kunnen ook en dat het gepresenteerde materiaal evenmin nieuw hoeft te zijn. Ik kan me voorstellen dat de definitionele kwestie hiermee niet beslecht is. Want wat doen er-initiële zinnen nou eigenlijk: informatie presenteren (en zo ja, welke?) of informatie decontextualiseren? In Grondelaers & Speelman (2007: ) heb ik aan de hand van (1) beargumenteerd dat ze beide doen: (1) De openheid van die groep komt tot uiting in de inrichting van de dagelijkse leefruimte: zitgedeelte, eetgedeelte en keuken vormen één geheel. In de open keuken is het lang niet altijd piekfijn in orde, want (a.) er gebeurt in de keuken meer dan koken alleen. (b.) er gebeurt meer dan koken alleen. In het geattesteerde voorbeeld (1a) lijkt de vetjes gedrukte volle PP in de keuken informatiestructureel gezien onnodig specifiek: zijn referent keuken is na twee eerdere verwijzingen namelijk al zo topicaal in de context dat een zinsinitiële High Accessibility Marker (Ariel 1990) zoals het anaforische er in (1b) zou volstaan voor de derde verwijzing. Dat in (a) toch een niet-initiële volle PP gebruikt wordt, zorgt ervoor dat keuken opnieuw Nederlandse Taalkunde, jaargang 14,

3 StEfan GrondElaErS een stuk focusinformatie wordt, zij het niet het belangrijkste: dat is de zinsfinale constituent meer dan koken alleen. Deze wijziging in de informatiestructurele status van keuken kan enkel als de contextuele geschiedenis van die entiteit haar toenemende topicaliteit die het gevolg is van herhaalde verwijzing gewist wordt. Precies dat is, zo hebben we in Grondelaers & Speelman (2007) beargumenteerd, de decontextualiserende lading van er-initiële zinnen. Het verschil tussen de decontextualisering die geactiveerd wordt door bepalingsinitiële zinnen met er en er-initiële zinnen amounts to a difference in direction: whereas the former turn off forward predictive assumptions, the latter operate backwards, by expunging contextual records (Grondelaers & Speelman 2007: 185). Een tweede interessante aanvulling die Van der Wouden oproept, is de suggestie i.v.m. zijn voorbeelden (8a-c) dat de er-zin in (2) equivalent zou kunnen zijn met (3) tot (5): (2) In de gang staat er een paard. (3) Nee maar! In de gang staat een paard! (4) In de gang staat warempel een paard. (5) In de gang staat zowaar een paard. Zinnen (3)-(5) bevatten bijwoorden en partikels die de lezer/hoorder uitnodigen een onderwerp te anticiperen dat niet waarschijnlijk is in de context van de bepaling in de gang. In die hoedanigheid zijn het, net zoals er, elementen die in de ruimere categorie van verwachtingsmonitoren kunnen vallen waarvoor ik gepleit heb in Grondelaers et al. (2009). Tot nu toe bevat die categorie nog maar twee elementen waarvan we op grond van experimentele evidentie weten dat het verwachtingsmonitoren zijn. Naast er is in vroeger onderzoek (zie Corley et al voor een overzicht) aangetoond dat hoorders/ lezers niet-vloeiendheden (aarzelingen, herhalingen, euhs) als een signaal opvatten dat verderop in de zin slecht voorspelbare informatie volgt. Ik heb er als een hogere expectancy monitor gerangschikt dan niet-vloeiendheden omdat er een actieve (zij het wellicht onderbewuste) keuze van de spreker vertegenwoordigt, die specifiek bedoeld is om de lezer/hoorder behulpzaam te zijn in zijn verwerkingsproces. Disfluencies worden weliswaar als verwachtingsmonitor opgepikt, maar niemand heeft de bedoeling te aarzelen of te haperen in zijn of haar spraak. Hoe gaan we in vervolgonderzoek na of Van der Woudens partikels en bijwoorden in (3)-(5) meer dan occasionele verwachtingsmonitoren zijn? Aangezien we nog geen idee hebben welke talige strategieën precies in die categorie thuishoren, moeten we in een eerste fase bottom-up uitzoeken welke strategieën systematisch vaker voorkomen in de buurt van laagvoorspelbare nomina dan elders, en in een tweede fase of de gevonden strategieën de verwerking van de laagvoorspelbare nomina ook daadwerkelijk versnellen. Zodra we een vollediger beeld hebben van welke fenomenen verwachtingsmonitoren zijn, kunnen we een grammatica van voorspelbaarheid en voorspelbaarheidsnuancering ontwerpen die samenhangend een aantal fenomenen behandelt die op het eerste gezicht geen verband met elkaar hebben. Zo n grammatica zou met name moeten verhelderen welke criteria in welk register de keuze bepalen voor deze of gene verwachtingsmonitor. Paradigmatisch geïnspireerde grammatica s, die verschijnselen classificeren op basis van vormgelijkenis, missen hier een kans op een (veel) dieper inzicht. 308

4 Presenteren, signaleren, of decontextualiseren? Er-initiële zinnen doen het allemaal Bibliografie Altmann, G.T.M. & Y. Kamide (1999). Incremental interpretation at verbs: Restricting the domain of subsequent reference. Cognition 73, Ariel, M. (1990). Accessing noun-phrase antecedents. London & New York: Routledge. Arnold, J.E., T. Wasow, R. Ginstrom & T. Losongco (2000). Heaviness vs. newness: The effects of structural complexity and discourse status on constituent ordering. Language 76, Barbiers, S., H. Bennis, G. De Vogelaer, M. Devos & M. van der Ham (2005). Syntactische Atlas van de Nederlandse Dialecten. Amsterdam: Amsterdam University Press. Bech, G. (1952). Über das niederländische Adverbialpronomen er. Kopenhagen: Nordisk Sprog- of Kulturforlag [etc]. (Travaux du Cercle Linguistique de Copenhague 8.) Bennis, H. (1986). Gaps and dummies. Dordrecht: Foris Publications.. Bennis, H. (2001). Lopen twee mannen in de Damstraat. Zegt die Turk tegen die Marokkaan. In: T. Meder (red.), Er waren eens een Marokkaan, een Turk en een Nederlander... : Volkskundige en taalkundige opstellen over het vertellen van moppen in de multiculturele wijk Lombok. Amsterdam: Stichting beheer IISG, Biesebeek, H. te ( ). Een corpusgebaseerd onderzoek naar topicdrop in het Nederlands. TABU 33, Bolinger, D. (1977). Meaning and form. Londen: Longman. Bouma, G. (2008). Starting a Sentence in Dutch: A corpus study of subject- and object-fronting. Diss. Groningen. Boxtel, S. van (2005). Can the late bird catch the worm? Ultimate attainment in L2 syntax. Diss. Nijmegen. Brysbaert, M. & K. Rastle (2009). Historical and conceptual issues in psychology. London: Pearson Education. Cheshire, J. (1987). Syntactic variation, the linguistic variable, and sociolinguistic theory. Linguistics 25, Corley, M., MacGregor, L.J., & Donaldson, D. I. (2007). It s the way that you, er, say it: Hesitations in speech affect language comprehension. Cognition 105, Culicover, P. & R. Jackendoff (2005). Simpler Syntax. Oxford: Oxford University Press. Coveney, A. (1996). Variability in spoken French: A sociolinguistic study of interrogation and negation. Exeter: Elm Bank. Dekker, P. (1993). Transsentential Meditations. Ups and Downs in Dynamic Semantics. Diss. Universiteit van Amsterdam. DeLancey, S. (1997). Mirativity: The grammatical marking of unexpected information Linguistic Typology, 1, Nederlandse Taalkunde, jaargang 14,

5 Divjak, D. & S.T. Gries (2006). Ways of trying in Russian: Clustering behavioral profiles. Corpus Linguistic and Linguistic Theory 2, Foolen, A. (1996). Pragmatic particles. In J. Östman, J. Blommaert & C. Bulcaen (red.), Handbook of Pragmatics. Amsterdam: John Benjamins Geeraerts, D. (2005). Lectal variation and empirical data in Cognitive Linguistics. In: F. J. Ruiz de Mendoza & S. Peña Cervel (reds.), Cognitive Linguistics: Internal Dynamics and Interdisciplinary Interaction. Berlin/New York: Mouton de Gruyter, Geeraerts, D. (2006). Introduction: A rough guide to Cognitive Linguistics. In: D. Geeraerts (red.), Basic readings in Cognitive Linguistics. Berlin/New York: Mouton de Gruyter, Givón, T. (1983). Topic continuity in discourse. An introduction. In: T. Givon (red.), Topic continuity in discourse. A quantitative cross-language study. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins, Goldberg, A.E. (1995). Constructions. A Construction Grammar Approach to Argument Structure. Chicago: University of Chicago Press. Gries, S.T. (2003). Multifactorial analysis in corpus linguistics: A study of particle placement. London: Continuum Press. Grondelaers, S. (2000). De distributie van niet-anaforisch er buiten de eerste zinsplaats. Sociolexicologische, functionele en psycholinguïstische aspecten van er s status als presentatief signaal. Ongepubliceerd proefschrift K.U.Leuven. Grondelaers, S. (2009). Woordvolgorde in presentatieve zinnen en de theoretische basis van multifactoriële grammatica. Nederlandse Taalkunde (deze aflevering). Grondelaers, S., M. Brysbaert, D. Speelman & D. Geeraerts (2002). Er als accessibility marker: On- en offline evidentie voor een procedurele interpretatie van presentatieve zinnen. Gramma/TTT 9, Grondelaers, S., K. Deygers, H. Van Aken, V. Van den Heede & D. Speelman (2000). Het CONDIV-corpus geschreven Nederlands. Nederlandse Taalkunde 5, Grondelaers, S., D. Geeraerts & D. Speelman (2007). A case for a Cognitive corpus linguistics. In: M. Gonzales-Marquez, I. Mittelberg, S. Coulson & M. J. Spivey (red.), Methods in Cognitive Linguistics. Amsterdam/Philadelphia: Benjamins, Grondelaers, S. & K. Heylen (2003). Towards a new given-new taxonomy. Lezing gehouden op de 8th International Cognitive Linguistics Association Conference, Logroño (La Rioja). Grondelaers, S. & D. Speelman (2007). A variationist account of constituent ordering in presentative sentences in Belgian Dutch. Corpus Linguistics and Linguistic Theory 3, Grondelaers, S., D. Speelman & A. Carbonez (2001). Regionale variatie in de postverbale distributie van postverbaal er. Neerlandistiek.nl, 1-41.< Grondelaers, S., D. Speelman, D. Drieghe, M. Brysbaert & D. Geeraerts (2009). Introducing a new entity into discourse: comprehension and production evidence for the status of Dutch er there as a higher-level expectancy monitor. Acta Psychologica 130,

6 Bibliografie Grondelaers, S., D. Speelman & D. Geeraerts (2002). Regressing on er. Statistical analysis of texts and language variation. In: A. Morin & P. Sébillot (reds.), 6ièmes Journées internationales d Analyse statistique des Données Textuelles 6th International Conference on Textual Data Statistical Analysis. Rennes: Institut National de Recherche en Informatique et en Automatique, Grondelaers, S., D. Speelman & D. Geeraerts (2008). National variation in the use of er there. Regional and diachronic constraints on cognitive explanations. In: G. Kristiansen & R. Dirven (reds.), Cognitive sociolinguistics: Language variation, cultural models, social systems. Berlin: Mouton de Gruyter, Gundel, J.K. (1988). Universals of topic-comment structure. In: M. Hammond, E. Moravcsik & J. Wirth (reds.), Studies in Syntactic Typology. Amsterdam/ Philadelphia: John Benjamins, Gundel, J.K., N. Hedberg & R. Zacharski (1993). Cognitive status and the form of referring expressions in discourse. Language 69, Haeseryn, W., K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij & M.C. van den Toorn (1997). Algemene Nederlandse Spraakkunst. Groningen & Deurne: Martinus Nijhoff Wolters Plantyn. Jansen, F. (1981). Syntaktische konstrukties in gesproken taal. Amsterdam: Huis aan de drie grachten. Janssen, T.A.J.M. (2005). (Ad)mirativiteit in het Nederlands. In: Voortgang. Jaarboek voor de Neerlandistiek, 24, Kirsner, R. (1979). The problem of presentative sentences in Modern Dutch. Amsterdam: North- Holland Publishing Company. Kirsner, R. & V. van Heuven (1996). Boundary tones and the semantics of the Dutch particles hè, hoor, zeg and joh. In: C. Cremers & M. den Dikken (red.), Linguistics in the Netherlands Amsterdam: John Benjamins, Kristiansen, G & R. Dirven (red.) (2008). Cognitive sociolinguistics. Language variation, Cultural models, Social systems. Berlin/New York: Mouton de Gruyter. Langacker, R.W. (1993). Reference point constructions. Cognitive Linguistics 4, Lavandera, B. (1978). Where does the sociolinguistic variable stop? Language in society 7, MacDonald, M.C. & Just, P. (1989). Changes in activation levels with negation. Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory and Cognition 15, Mitchell, D. (1984). An evaluation of subject-paced reading tasks and other methods for investigating immediate processes in reading. In: D. E. Kieras & M. Just (reds.), New methods in reading comprehension research. Hillsdale: Erlbaum, Prince, E. (1981). Towards a taxonomy of given-new information. In: P. Cole (red.), Radical pragmatics. New York: Academic, Reips, U. (2000). The web experiment method: Advantages, disadvantages and solutions. In: M. H. Birnbaum (red.), Psychology Experiments on the Internet. San Diego, CA: Academic Press, Romaine, S. (1984). On the problem of syntactic variation and pragmatic meaning in sociolinguistic theory. Folia Linguistica 18, Rooij, J. de (1991). Regionale variatie in het gebruik van er III. Taal en Tongval 43,

7 BiBlioGrafiE Sag, I., T. Wasow & E. Bender (2003). Syntactic Theory: A formal introduction. 2nd edition. Stanford: CSLI. Sankoff, D. (1978). Linguistic variation: Models and methods. New York: Academic Press. Stefanowitsch, A. (2003). Constructional semantics as a limit to grammatical alternation: The two genitives of English. In: G. Rohdenburg & B. Mondorf (red.), Determinants of grammatical variation. Berlin: Mouton de Gruyter, Stefanowitsch, A. & S.T. Gries (2003). Collostructions: Investigating the interaction between words and constructions. International Journal of Corpus Linguistics 8, Sutter, G. De (2007). Naar een corpusgebaseerde, cognitief-functionele verklaring van de woordvolgordevariatie in tweeledige werkwoordelijke eindgroepen. Nederlandse Taalkunde 12, Sutter, G. De, D. Speelman & D. Geeraerts (2008). Prosodic and syntactic-pragmatic mechanisms of grammatical variation: The impact of a postverbal constituent on the word order in Dutch clause final verb clusters. International Journal of Corpus Linguistics 13, Tagliamonte, S. (2006). Analysing sociolinguistic variation. Cambridge: Cambridge University Press. Vogels, J. & M. Lamers (2008). The placement of bare plural subjects in Dutch. In M. van Koppen & B. Botma (red.), Linguistics in the Netherlands Amsterdam: Benjamins, Vries, W. de (1922). Er (d r) zonder duidelike betekenis. De Nieuwe Taalgids 16, Winford, D. (1996). The problem of syntactic variation. In: J. Arnold, R. Blake & B. Davidson, S. Schwenter & J. Solomon (reds.), Sociolinguistic variation: data, theory, and analysis. Selected papers from NWAV23. Stanford: Center for the Study of Language and Information, Wouden, T. van der (2006). Partikels: woordjes die het Nederlands markeren. In: N. van der Sijs, J. Stroop & F. Weerman (red.), Wat iedereen van het NEDERLANDS moet weten en waarom. Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker, Wouden, T. van der (2008). De Syntactische Atlas van de Nederlandse dialecten, deel 1. Tijdschrift voor Nederlandse Taal en Letterkunde 124, Wouden, T. van der (2009). Er staat op de laatste plaats van het middenveld een onbepaalde zelfstandignaamwoordgroep. Nederlandse Taalkunde (deze aflevering). Wouden, T. van der & J. Caspers (2008). Partikels als leerprobleem in het Nederlands als tweede taal. Internationale Neerlandistiek 46,