Fit en gezond in Overijssel Provinciaal onderzoek naar sport, bewegen en leefstijl

Transcriptie

1 Foto: TVM verzekeringen Fit en gezond in Overijssel Provinciaal onderzoek naar sport, bewegen en leefstijl

2 2 Colofon Fit en Gezond in Overijssel Provinciaal onderzoek naar sport, bewegen en leefstijl November 2010 In opdracht van Provincie Overijssel Marieke van Vilsteren Sportservice Overijssel Jacob Catsstraat AE Zwolle Overname van dit rapport of gedeelten daaruit is toegestaan, mits de bron wordt vermeld.

3 Inhoudsopgave 3 Voorwoord pagina 5 Samenvatting, conclusies en aanbevelingen pagina 7 1. Inleiding pagina Achtergrond 1.2 Doel- en vraagstelling 1.3 Indeling rapport 2. Onderzoeksopzet pagina Onderzoeksgroep 2.2 Procedure 2.3 Vragenlijst 2.4 Analyse 2.5 Kanttekening methode 3. Respons en achtergrondkenmerken pagina Respons 3.2 Achtergrondkenmerken 4. Sportbeoefening pagina Sportdeelname 4.2 Populaire sporten 4.3 Lidmaatschap 4.4 Zelfbeeld 4.5 Sportmotivatie 4.6 Motivatie van niet-sporters 5. Lichaamsbeweging pagina Beweegnormen 5.2 Lichamelijke activiteiten 5.3 Bereidheid tot meer bewegen 6. Leefstijl pagina Roken 6.2 Alcohol 6.3 Voeding 7. Landelijke campagnes pagina Bekendheid met de campagne 30minutenbewegen 7.2 Bekendheid met de Nederlandse Norm Gezond Bewegen Bijlagen pagina 53

4 4

5 Voorwoord 5 Geachte lezer, Het onderzoek Fit en Gezond in Overijssel is in opdracht van de Provincie Overijssel uitgevoerd door Sportservice Overijssel. Dit onderzoek biedt relevante informatie over sport, bewegen en leefstijl in Overijssel. Dankzij de medewerking van 20 Overijsselse gemeenten zijn in totaal ruim inwoners van Overijssel benaderd voor deelname aan het onderzoek. De respons van 34% levert een betrouwbaar beeld op van de onderzoeksthema s. Met deze cijfers is het mogelijk een benchmark te bieden aan gemeenten in Overijssel. Voor Sportservice Overijssel is dit onderzoek een waardevol instrument om beleidsdoelstellingen te kunnen meten en eventueel bij te stellen. Bij een tweejaarlijkse herhaling van dit onderzoek kunnen trends worden waargenomen die van belang zijn voor provinciaal en lokaal beleid. Op basis van de resultaten van het onderzoek Fit en Gezond in Overijssel mag Overijssel zich met recht een sportieve provincie noemen, waar een groot deel van de bevolking zich bewust is van het belang van sport en bewegen. Dit betekent echter niet dat het doel is bereikt. Uit dit onderzoek blijkt namelijk ook dat een aantal gemeenten (nog) achterlopen op het gebied van sport, bewegen en leefstijl en dat specifieke doelgroepen (nog) niet aan de normen voldoen. Er is veel informatie uit het onderzoek te halen, waar veel partijen hun voordeel mee kunnen doen. Onze dank gaat uit naar de Overijsselse inwoners voor hun deelname aan het onderzoek en de Provincie Overijssel voor de financiering van het onderzoek. H.B. Goettsch Directeur Sportservice Overijssel

6 6

7 Samenvatting, conclusies en aanbevelingen 7 In de beleidsnota Samen &Overijssel. Jeugd, Sociale Infrastructuur en Cultuur kan het onderwerp sport uit verschillende invalshoeken worden benaderd. Sport heeft een intrinsieke waarde, maar vervult ook een belangrijke rol bij beleidsdoelen als integratie, sociale participatie en sociale cohesie. Daarbij staan sociale vorming en sociale verbindingen centraal. Sport biedt de omgeving voor meedoen, voor ontwikkelen van sociale vaardigheden en voor vorming en versterking van sociale relaties, ook tussen mensen die anders weinig met elkaar omgaan. Daarom vindt de Provincie Overijssel het belangrijk dat inwoners van Overijssel voldoende sporten en daarin gestimuleerd worden. De Provincie Overijssel wil de sportinfrastructuur versterken. Voor de harde infrastructuur betekent dit gemeenten en sportverenigingen financieel bij te staan om te zorgen voor voldoende sportaccommodaties. Voor de zachte infrastructuur richt de Provincie Overijssel zich op de breedte sport met Sportservice Overijssel als het provinciale servicepunt voor sport en bewegen. Sportservice Overijssel heeft als doel om zoveel mogelijk inwoners de kans te geven om (blijvend) te sporten en te bewegen. In opdracht van de Provincie Overijssel heeft Sportservice Overijssel in het voorjaar van 2010 een onderzoek uitgevoerd naar sport, bewegen en leefstijl van de volwassen Overijsselse bevolking, genaamd Fit en Gezond in Overijssel. Hieronder worden, na een korte inleiding, de belangrijkste resultaten, conclusies en aanbevelingen besproken. In samenwerking met 20 Overijsselse gemeenten heeft Sportservice Overijssel een bevolkings onderzoek onder inwoners (18-64 jaar) uitgevoerd, deels schriftelijk en deels via internet. De vragenlijst bestond uit vier thema s: sportbeoefening, lichaamsbeweging, leefstijl en bekendheid met landelijke campagnes op het gebied van bewegen. Er is zoveel mogelijk gebruik gemaakt van vragen en formule- ringen die landelijk zijn vastgesteld. De totale respons bedroeg 34%. In totaal hebben meer dan 8500 Overijsselaars aan het onderzoek meegedaan. Resultaten Sportbeoefening Volgens de definitie van de Richtlijn Sportdeelname-Onderzoek (RSO) kunnen personen als sporter worden beschouwd wanneer zij in de afgelopen twaalf maanden twaalf keer of meer hebben gesport. Uit de onderzoeksresultaten blijkt dat 77% van de volwassen Overijsselaars geclassificeerd kan wor- den als sporter. Landelijk ligt dit percentage op 65%. Sportservice Overijssel is van mening dat de drempel om als sporter mee te tellen volgens de RSO-norm laag is. Als de drempel verhoogd wordt en regelmatige sportdeelname, minimaal één keer per week, wordt verlangd, dan sport nog 59% van de Overijsselse bevolking. Fitness is de meest beoefende sport in Overijssel (27%). Hardlopen (23%) staat op een tweede plaats en wandelen en fietsen op een gedeelde derde plaats (20%). De helft van de Overijsselaars (52%) is lid van een sportvereniging, dit cijfer ligt ruim boven het landelijke percentage van 28%. Gezondheid, fitheid en het sociale aspect zijn de belangrijkste redenen waarom men een sport beoefent. De meest genoemde redenen voor non-participatie zijn vooral ik heb voldoende lichaamsbeweging, andere vrijetijdsbezigheden vind ik leuker en ik heb geen tijd vanwege werk en/of gezin. Lichaamsbeweging In Overijssel voldoet 40% aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB). Dit cijfer ligt ruim onder het landelijk gemiddelde (61%). Een mogelijke verklaring voor dit grote verschil zou kunnen liggen in de aangepaste referentieperiode. Het onderzoek Fit en Gezond in Overijssel heeft de vraag

8 8 naar de beweegnormen gericht op de afgelopen maand, terwijl TNO de vraag richt op de zomer en de winter. Aangezien het onderzoek Fit en Gezond in Overijssel begin april heeft plaatsgevonden, is de referentiemaand maart geworden. In de winter voldoet men minder aan de norm dan in de zomer. Overijssel scoort met de fitnorm hoger dan landelijk; In Overijssel voldoet 35% van de volwassenen aan de fitnorm. Landelijk ligt dit percentage op 24% (18 jaar en ouder). Het aantal inactieven in Overijssel ligt ongeveer gelijk aan Nederland; 5% van de Overijsselse inwoners tussen 18 en 65 jaar blijkt inactief te zijn. Landelijk is 5,5% van de volwassen bevolking (18 jaar en ouder) inactief. Fietsen en wandelen zijn dé dagelijkse lichamelijke activiteiten die het meest worden gedaan in Overijssel. Er is ook onderzoek gedaan naar de bereidheid van mensen om meer te gaan bewegen; 29% van de Overijsselaars is van plan om meer te gaan bewegen. Leefstijl Een onderwerp dat nauw in verband staat met sport en bewegen is leefstijl. De leefstijl van de Overijsselse bevolking wordt in dit onderzoek gemeten aan de hand van de BRAVO-thema s Bewegen, Roken, Alcohol en Voeding (de O van ontspanning is niet meegenomen in dit onderzoek). In Overijssel rookt 23% van de jarigen (landelijk: 28%) en drinkt 81% alcohol (landelijk: 81%). Gezonde voeding wordt gemeten aan de hand van de ontbijtnorm, groentenorm en fruitnorm. In Overijssel voldoet 85% aan de ontbijtnorm, 12% aan de groentenorm en 29% aan de fruitnorm. Landelijk onderzoek laat zien dat van de Nederlanders ongeveer 20% aan de groentenorm en ongeveer 30% aan de fruitnorm voldoet. Onbekend is hoeveel Nederlanders aan de ontbijtnorm voldoen. Overgewicht komt bij 43% van de volwassenen in Overijssel voor, dit percentage ligt iets lager dan het landelijke percentage van 46%. Bekendheid met campagnes In Overijssel heeft 78% van de jarigen wel eens iets gehoord, gezien of gelezen over de campagne 30minutenbewegen. Volgens NISB is deze campagne bij 65% van de Nederlanders bekend (begin 2010). In tegenstelling tot de campagne, is de boodschap over de Nederlandse Norm Gezond Bewegen in Overijssel minder goed overgekomen bij de bevolking, want iets minder dan de helft (49%) is bekend met de norm (40% in Nederland, begin 2010).

9 9 Conclusies en aanbevelingen Met het onderzoek Fit en Gezond in Overijssel wordt beoogd een drietal onderzoeksvragen te beantwoorden, die hieronder worden weergegeven. Tevens worden per onderzoeksvraag aanbevelingen gedaan. 1. Hoe is het gesteld met de sport- en beweegdeelname, de leefstijl en de bekendheid met relevante campagnes van de volwassenen in Overijssel? In Overijssel sport 77% van de volwassenen volgens de RSO-norm 1. Dit percentage ligt ruim boven het landelijk gemiddelde van 65%. De hogere sportdeelname van de Overijsselaars vertaalt zich ook in een hogere lidmaatschapsgraad van sportverenigingen (56% ten opzichte van 54% landelijk). In Overijssel staan dezelfde takken van sport in de top 5 van meest beoefende sporten (met verschil in plaats), namelijk fitness, hardlopen, fietsen/wielrennen, wandelsport en zwemmen. Opvallend verschil is dat schaatsen en skiën / langlaufen / snowboarden in de Overijsselse top 10 staan. De volwassen bevolking van Overijssel kent dan wel een hogere sportdeelname maar doet in het algemeen niet vaker dan de gemiddelde Nederlander aan beweging in het algemeen. In Overijssel voldoet 40% aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB). Dit cijfer ligt ruim onder het landelijk gemiddelde (61%), maar bij deze vergelijking moet rekening worden gehouden worden met de verschillende referentieperioden. Op de overige beweegnormen scoort Overijssel gunstiger. In Overijssel voldoet 35% van de volwassenen aan de fitnorm. Landelijk ligt dit percentage op 24% (18 jaar en ouder). Het aantal inactieven in Overijssel ligt ongeveer gelijk aan Nederland; 5% van de Overijsselse inwoners tussen 18 en 65 jaar blijkt inactief te zijn. Landelijk is 5,5% van de volwassen bevolking (18 jaar en ouder) inactief. De bereidheid om meer te gaan bewegen is aanwezig. Van de Overijsselaars is 29% van plan om meer te gaan bewegen. In Overijssel voldoet 88% niet aan de landelijke groentenorm (landelijk 80%) en 71% voldoet niet aan de landelijke fruitnorm (landelijk 70%). Verder wordt in Overijssel minder gerookt dan in Nederland (23% ten opzichte van 28%) en drinkt 81% van de volwassenen alcohol (zowel in Overijssel als in Nederland). Overgewicht in Overijssel komt iets minder vaak voor als in Nederland. Van de volwassenen heeft 33% matig overgewicht (35% in Nederland) en 10% ernstig overgewicht (11% in Nederland). Bekendheid met de campagne 30minutenbewegen is in Overijssel groter dan in de rest van Nederland (78% ten opzichte van 65%). De Norm voor Gezond Bewegen is minder bekend (49%), maar beter ten opzichte van Nederland (40% in 2010). Aanbevelingen In het Olympisch Plan 2028 is opgenomen dat minimaal 75% van alle Nederlanders, uit alle lagen van de samenleving in 2016 regelmatig aan sport doet. Deze doelstelling is overgenomen door de Provincie Overijssel. In deze doelstelling zijn de nuances alle lagen van de bevolking en regelmatig aan sport doen van belang. Uit het onderzoek Fit en Gezond in Overijssel blijkt dat het percentage regelmatige sporters (minimaal één keer per week) momenteel op 59% ligt. Tevens wordt de RSO- norm (nog) niet in alle gemeenten gehaald en (nog) niet door specifieke doelgroepen bereikt. Er valt dus nog heel wat winst te behalen met sport- en beweegstimulering. 1 Richtlijn Sportdeelname-onderzoek (RSO), Mulier Instituut:

10 10 De helft van de volwassenen in Overijssel is lid van een sportvereniging (56% ten opzichte van 52% in Nederland). De landelijke trend laat zien dat het percentage leden van een sportvereniging langzaam daalt. De invloed van het verenigingsleven op de maatschappelijke betrokkenheid en de sociale cohesie is van groot belang, vandaar dat de sportvereniging een belangrijke plek moet blijven houden in de breedtesport. In Overijssel voldoet minder dan de helft van de volwassenen aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen, is 29% van plan om meer te gaan bewegen en is voor de bekendheid van deze norm ook winst te behalen. Sportservice Overijssel is momenteel bezig met de ontwikkeling van een provinciale fietscampagne waar de boodschap 30minutenbewegen en de Nederlandse Norm Gezond Bewegen volop in de aandacht zullen komen bij een brede doelgroep. Er wordt vooral gesport vanuit gezondheidsmotief en het sociale aspect is ook een belangrijke reden om te sporten. Daarnaast zijn het lekker bezig zijn ter ontspanning en lekker buiten zijn ook belangrijke motieven om te sporten. Inspelen op de sportmotieven van de verschillende subgroepen is een belangrijke stap in sportstimulering. Preventie activiteiten gericht op overgewicht en het propageren van het eten van voldoende groente en fruit en het belang van ontbijten en voldoende bewegen vragen om (betere) samenwerking, zowel binnen als buiten de overheid, landelijk en lokaal, en om aansluiting bij lokale initiatieven vanuit sport, thuiszorg, eerste lijn, etc. 2. Bij welke groepen komt ongunstig gedrag op het gebied van een actieve en gezonde leefstijl voor? In het onderzoek zijn de resultaten per thema uitgesplitst naar verschillende achtergrondkenmerken, waardoor de risicogroepen in beeld zijn gebracht. De subgroepen die risicogedrag vertonen op meerdere thema s zijn (in willekeurige volgorde): jarigen: risicogroep voor sportdeelname, lidmaatschap, voldoen aan de fitnorm, inactiviteit, alcoholgebruik en bekendheid met 30minutenbewegen. Allochtonen*: risicogroep voor sportdeelname, lidmaatschap, voldoen aan NNGB, inactiviteit, roken en bekendheid met 30minutenbewegen. Mensen met (ernstig) overgewicht*: risicogroep voor sportdeelname, lidmaatschap, voldoen aan NNGB, voldoen aan fitnorm, inactiviteit en voeding. Mensen met een beperking en/of chronische aandoening: risicogroep voor sportdeelname, lidmaatschap, voldoen aan de fitnorm, inactiviteit, roken en bekendheid met 30minutenbewegen. Laag opgeleiden: sportdeelname, lidmaatschap, roken, voeding en bekendheid met 30minutenbewegen. Werklozen*: sportdeelname, lidmaatschap, voldoen aan NNGB, voldoen aan fitnorm, inactiviteit, roken en bekendheid met 30minutenbewegen. Eénoudergezinnen met kinderen*: sportdeelname, roken, alcohol, voeding en bekendheid met 30minutenbewegen. * deze risicogroepen zijn meer dan gemiddeld van plan om meer te gaan bewegen. Aanbevelingen Aanbevolen wordt om voor bovenstaande risicogroepen interventies te ontwikkelen in samenwerking met organisaties die ervaring hebben met deze specifieke groepen (ontwikkeling op maat).

11 11 3. Zijn er in Overijssel significante verschillen op gemeentelijk niveau? Op het gebied van sport (sportdeelname en lidmaatschap) lopen de gemeenten Hellendoorn, Hof van Twente, Olst-Wijhe, Wierden en Zwolle voorop. In Haaksbergen en Borne zijn relatief veel sporters lid van een sportvereniging. De gemeenten Kampen, Staphorst en Twenterand blijken achter te lopen op het gebied van sport ten opzichte van de andere gemeenten. Volgens de norm (NNGB) wordt het meest bewogen in de gemeenten Almelo, Hardenberg, Hellendoorn en Tubbergen. In Borne, Kampen en Zwolle wordt het minst aan deze norm voldaan. De minste inactieven zijn te vinden in de gemeenten Dalfsen, Hardenberg en Tubbergen, terwijl in de gemeenten Kampen, Staphorst, Steenwijkerland en Twenterand relatief veel inactieven wonen. Roken gebeurt relatief meer in de gemeenten Almelo, Dalfsen, Hellendoorn en Twenterand. In de gemeenten Borne, Haaksbergen, Hof van Twente, Staphorst en Zwartewaterland zijn er relatief minder rokers. Er wordt door meer inwoners van de gemeenten Dalfsen, Haaksbergen en Tubbergen alcohol gedronken, terwijl in Almelo, Rijssen-Holten en Staphorst het percentage alcoholgebruikers lager ligt dan gemiddeld. De gemeenten die minder dan gemiddeld voldoen aan de groente- én fruitnorm zijn Hardenberg, Kampen, Twenterand en Zwartewaterland. In Twenterand wordt ook relatief minder vaak aan de ontbijtnorm gedaan. In de gemeenten Steenwijkerland, Zwartewaterland en Twenterand ligt het percentage mensen met overgewicht (matig en ernstig overgewicht) het hoogst en in de gemeenten Staphorst, Tubbergen en Dalfsen het laagst. De campagne 30minutenbewegen heeft in de gemeenten Hellendoorn, Ommen en Twenterand de meeste bekendheid en de Nederlandse Norm Gezond Bewegen in de gemeenten Ommen, Hellendoorn en Borne. Minst bekend met beide termen zijn de inwoners van Kampen, Staphorst en Steenwijkerland. Aanbevelingen Uit bovenstaande blijkt er een groot verschil te zijn tussen gemeenten op het gebied van sport en bewegen. De gemeenten die boven gemiddeld scoren is aan te bevelen om het huidige sportstimu- leringsbeleid met dezelfde intensiteit voort te zetten. De achterblijvers wordt aanbevolen om het sportstimuleringsbeleid te intensiveren om in 2016 aan de norm te voldoen. Sport, bewegen en leefstijl zijn nauw met elkaar verbonden, maar uit bovenstaande blijkt dat de Sport, bewegen en leefstijl zijn nauw met elkaar verbonden, maar uit bovenstaande blijkt dat de ene gemeente achterloopt met sport en bewegen maar juist voorop loopt op leefstijl (bijvoorbeeld ene gemeente achterloopt met sport en bewegen maar juist voorop loopt op leefstijl (bijvoorbeeld Staphorst). De aanbeveling is om dit probleem integraal aan te pakken door samenwerking te stimule- Staphorst). De aanbeveling is om dit probleem integraal aan te pakken door samenwerking te stimuleren tussen sport en gezondheid/zorg.

12 12

13 1. Inleiding Achtergrond In de beleidsnota Samen &Overijssel. Jeugd, Sociale Infrastructuur en Cultuur formuleert de Provincie Overijssel het beleid zoals dat is benoemd in het Coalitieakkoord &Overijssel!. Deze nota voor sluit aan op de nota Sociale Actie en bestrijkt de terreinen jeugd, sociale infrastructuur en cultuur. Het onderwerp sport in deze beleidsnota kan uit verschillende invalshoeken worden benaderd. Sport heeft een intrinsieke waarde, maar vervult ook een belangrijke rol bij beleidsdoelen als integratie, sociale participatie en sociale cohesie. Daarbij staan sociale vorming en sociale verbindingen centraal. Sport biedt de omgeving voor meedoen, voor ontwikkelen van sociale vaardigheden en voor vorming en versterking van sociale relaties, ook tussen mensen die anders weinig met elkaar omgaan. Daarom vindt de Provincie Overijssel het belangrijk dat inwoners van Overijssel voldoende sporten en daarin gestimuleerd worden. De Provincie Overijssel wil de sportinfrastructuur versterken. Voor de harde infrastructuur betekent dit gemeenten en sportverenigingen financieel bij te staan om te zorgen voor voldoende sportaccommodaties. Voor de zachte infrastructuur richt de Provincie Overijssel zich op de breedtesport. Om het provinciale sportbeleid goed te kunnen meten en te kunnen beoordelen op welke onderdelen van de breedtesport op bovenlokaal niveau nieuwe methodieken en formats ontwikkeld kunnen worden, zijn gegevens over sport en bewegen in Overijssel nodig. Die zijn er nu nauwelijks. Opdracht is om een geografische kaart en cijfermateriaal op het gebied van sport te ontwikkelen. Sportservice Overijssel voert bovenstaande opdracht uit middels de uitvoering van een provinciaal onderzoek naar sport, bewegen en leefstijl, genaamd Fit en Gezond in Overijssel. Dit onderzoek dient als provinciale nulmeting met als doel om tweejaarlijks een hermeting te doen. Tevens biedt Sportservice Overijssel met dit onderzoek een benchmark voor gemeenten, zodat gemeenten de resultaten op het gebied van sport, bewegen en leefstijl onderling kunnen vergelijken. 1.2 Doel- en vraagstelling Het onderzoek Fit en Gezond in Overijssel heeft als doel om inzicht te krijgen in de sport- en beweegdeelname en leefstijl van jarigen in Overijssel, om: een geografische kaart te ontwikkelen en cijfermateriaal op het gebied van sport voor de Provincie Overijssel te verzamelen; de Provincie Overijssel te ondersteunen bij haar beleidsvorming; de deelnemende Overijsselse gemeenten te ondersteunen met een benchmark. Sportservice Overijssel vindt het relevant om naast het verstrekken van informatie over sport- en gezondheidskenmerken van de Overijsselse bevolking ook inzicht te geven in de bekendheid van relevante campagnes. In het onderzoek stonden drie vragen centraal: 4. Hoe is het gesteld met de sport- en beweegdeelname, de leefstijl en de bekendheid met relevante campagnes van de volwassenen in Overijssel? 5. Bij welke groepen komt ongunstig gedrag op het gebied van een actieve en gezonde leefstijl voor? 6. Zijn er in Overijssel significante verschillen op gemeentelijk niveau? 1.3 Indeling rapport Hoofdstuk 2 beschrijft de onderzoeksopzet, hoofdstuk 3 de respons en achtergrondkenmerken van Hoofdstuk 2 beschrijft de onderzoeksopzet, hoofdstuk 3 de respons en achtergrondkenmerken van de onderzoeksgroep. Vervolgens worden de resultaten voor sportbeoefening (hoofdstuk 4), lichaamsde onderzoeksgroep. Vervolgens worden de resultaten voor sportbeoefening (hoofdstuk 4), lichaamsbeweging (hoofdstuk 5), leefstijl (hoofdstuk 6) en de bekendheid met landelijke campagnes (hoofdstuk beweging (hoofdstuk 5), leefstijl (hoofdstuk 6) en de bekendheid met landelijke campagnes (hoofdstuk 7) beschreven. De conclusies en aanbevelingen staan samen met de samenvatting in het begin van dit 7) beschreven. De conclusies en aanbevelingen staan samen met de samenvatting in het begin van dit rapport. Tenslotte zijn in de bijlagen per onderwerp gedetailleerde resultaten te vinden. Hiernaar wordt rapport. Tenslotte zijn in de bijlagen per onderwerp gedetailleerde resultaten te vinden. Hiernaar wordt verwezen in de desbetreffende hoofdstukken.

14 14

15 2. Onderzoeksopzet Onderzoeksgroep Van de 25 Overijsselse gemeenten hebben 20 gemeenten deelgenomen aan dit onderzoek. Vier gemeenten hebben niet meegedaan omdat zij in 2009 een sportdeelname onderzoek hebben uitgevoerd. De resultaten van deze vier gemeentelijke onderzoeken worden, waar mogelijk, meegenomen in de gemeentelijke vergelijkingen. Eén gemeente heeft niet meegedaan aan het onderzoek vanwege andere prioriteiten. Per gemeente is een op leeftijd aselecte steekproef getrokken uit de bevolkingsregisters van inwoners van 18 tot en met 64 jaar. Er worden hierbij drie leeftijdscategorieën onderscheiden: 18 t/m 34, 35 t/m 49 en 50 t/m 64 jaar. Per gemeente zijn 1200 personen geselecteerd. 2.2 Procedure De geselecteerde personen van negentien gemeenten (in totaal personen) werden in april 2010 via een ansichtkaart uitgenodigd tot deelname. Op deze kaart stond een unieke inlogcode vermeld waarmee toegang verkregen kon worden tot de website van het onderzoek. Er is maximaal twee keer een herinnering gestuurd waarop de inlogcode vermeld stond. Bij de eerste herinnering is de papieren vragenlijst meegestuurd. Een respondent die de papieren of online vragenlijst had ingevuld, werd verwijderd uit het aanschrijfbestand zodat geen herinnering gestuurd werd. In paragraaf 2.4 (analyse) wordt beschreven hoe gegevens geanonimiseerd zijn. De gemeente Hardenberg kon als enige gemeente vanuit privacyoverwegingen geen adressen uit het bevolkingsregister aanleveren, maar wilde wel graag deelnemen aan het onderzoek. Voor deze gemeente is een uitzondering gemaakt; de steekproef (opgehoogd naar 2400 inwoners van Hardenberg) ont- ving de uitnodiging voor deelname aan het onderzoek middels een brief van de gemeente Hardenberg met daarbij de schriftelijke vragenlijst. De totale steekproefgrootte bedroeg personen. 2.3 Vragenlijst Naast een deel over achtergrondgegevens, zoals geslacht, leeftijd, opleiding en afkomst, bestond de vragenlijst uit vier thema s: sportbeoefening, lichaamsbeweging, leefstijl en landelijke campagnes. De thema s en onderwerpen zijn in overleg met het Mulier Instituut, SportDrenthe en Spectrum CMO Gelderland gekozen en voorgelegd aan de ambtenaren Sport van de deelnemende gemeenten. Vanwege praktische overwegingen is besloten om één uniforme vragenlijst te hanteren voor alle 20 gemeenten. Uiteindelijk zijn binnen de vier thema s de volgende onderwerpen gekozen: 1. sportbeoefening: sporttak, frequentie, lidmaatschap, beeld als sporter en motieven om wel of niet te sporten; 2. lichaamsbeweging: intensieve lichaamsbeweging: fitnorm; matig intensieve lichaamsbeweging: Nederlandse Norm Gezond Bewegen, frequentie van wandelen, fietsen, tuinieren en klussen en bereidheid tot meer bewegen; 3. leefstijl: roken, alcohol en voeding; 4. landelijke campagnes: NNGB, 30 minuten bewegen. Indien mogelijk zijn de onderwerpen uitgevraagd met behulp van vragen en formuleringen die landelijk zijn vastgesteld, de zogenaamde standaardvraagstellingen, zoals de Richtlijn Sport deel name Onderzoek 2. Op deze manier is vergelijking met landelijke cijfers mogelijk. Voor onderwerpen waarvoor geen geschikte standaardvraagstelling voorhanden was, zijn onderzoeken van andere organisaties gebruikt, zoals bij chronische aandoeningen (GGD Regio Twente), beweegvragen (TNO) en leefstijl (Mulier Instituut). 2 Richtlijn Sportdeelname-onderzoek (RSO), Mulier Instituut:

16 Analyse Een data-entrybureau heeft de ingevulde vragenlijsten gescand en in een bestand aangeleverd aan Sportservice Overijssel. De gegevens zijn door Sportservice Overijssel geanalyseerd met het statistische programma SPSS. Hoewel er gebruik is gemaakt van een aselecte steekproef is dit geen garantie voor een representatief beeld van de provincie Overijssel. Sommige leeftijdsgroepen kunnen bij de respondenten ondervertegenwoordigd zijn of in sommige gemeenten juist oververtegenwoordigd. Om representatieve informatie te krijgen voor de provincie is het mogelijk om de respons voor een aantal demografische kenmerken terug te wegen naar de werkelijke populatie. Voor dit onderzoek is een randtotalenweging uitgevoerd door het Mulier Instituut. Hierbij is gewogen naar geslacht, leeftijd en gemeente. Hierdoor zijn de uiteindelijke resultaten representatief voor de hele volwassen bevolking (18-64 jaar) van Overijssel. Van de verschillen die in de tekst worden beschreven is vastgesteld op basis van tabelanalyse dat deze significant zijn, waarbij een betrouwbaarheid van 95% is gehanteerd (p<.05). 2.5 Kanttekening methode Bij vragenlijstonderzoek gaat het om zelfgerapporteerd gedrag, waarbij de kans op sociaal-wenselijke antwoorden en een verkeerde inschatting van het eigen gedrag mogelijk is. Daarnaast bestaat de kans op selectieve non-respons. Het is waarschijnlijk dat respondenten gezonder en actiever zijn dan nonrespondenten. Bij het opstellen van de landelijke standaardvraagstellingen en door de data te wegen wordt zoveel mogelijk geprobeerd deze kanttekeningen te ondervangen.

17 3. Respons en achtergrondkenmerken Respons In totaal zijn personen aangeschreven voor deelname. Van deze groep hebben 48 personen de vragenlijst niet kunnen invullen door verhuizing, handicap, ernstige ziekte of overlijden. Uiteindelijk zijn vragenlijsten gebruikt voor de analyse, wat een respons betekent van 34%. Gestreefd is naar minimaal 8000 respondenten om een beeld per gemeente te kunnen schetsen (400 respondenten per gemeente). In tabel 3.1 is de respons per gemeente weergegeven. De respons percentages lopen uiteen van 27% tot 40%. Tabel 3.1 Respons per gemeente Gemeente Verzonden aantal Respons n (%) Almelo (27) Borne (31) Dalfsen (36) Haaksbergen (34) Hardenberg 2.400* 838 (35) Hellendoorn (37) Hengelo (29) Hof van Twente (34) Kampen (30) Losser (29) Olst-Wijhe (38) Ommen (40) Rijssen-Holten (36) Staphorst (33) Steenwijkerland (31) Tubbergen (36) Twenterand (34) Wierden (38) Zwartewaterland (36) Zwolle (34) Totaal (34) * Grotere steekproef in opdracht van gemeente Hardenberg Van de respondenten heeft 36% meegedaan via internet. Tabel 3.2 geeft de verdeling weer van deelname via de papieren vragenlijst en via internet uitgesplitst naar geslacht en leeftijd. Uit de tabel blijkt dat mannen meer via internet hebben deelgenomen aan het onderzoek dan vrouwen en dat de leeftijdscategorie jarigen een hoger percentage internetdeelname heeft dan de andere leeftijdscategorieën. Tabel 3.2 Respondenten via papieren vragenlijst en via internet naar geslacht en leeftijd (%) Geslacht Leeftijdscategorie Totaal Man Vrouw jr jr jr (n=8.540) (n=3.601) (n=4.939) (n=2.158) (n=2.022) (n=4.360) Papier Internet

18 Achtergrondkenmerken Voor de achtergrondkenmerken leeftijd en geslacht is gewogen, zodat deze gegevens de bevolkingsopbouw weerspiegelen. De andere kenmerken die hieronder worden beschreven, maken de opbouw van de responsgroep inzichtelijk. Leeftijd en geslacht In de provincie Overijssel is de man-vrouwverdeling 51%-49%, in Nederland is deze verdeling 50%-51%. De Overijsselse leeftijdsverdeling is vergelijkbaar met Nederland, maar verschilt tussen de gemeenten (figuur 3.1). In de gemeenten Hardenberg, Rijssen-Holten en Zwolle is de jongste leeftijdsgroep groter dan in andere gemeenten. In Dalfsen, Staphorst en Tubbergen is de middelste leeftijdsgroep groter en in Almelo, Borne en Olst-Wijhe wonen verhoudingsgewijs meer jarigen jaar jaar jaar 100% 80% 60% 40% 20% 0% man vrouw NL Overijssel Almelo Borne Dalfsen Haaksbergen Hardenberg Hellendoorn Hengelo Hof van Twente Kampen Losser Olst-Wijhe Ommen Rijssen-Holten Staphorst Steenwijkerland Tubbergen Twenterand Wierden Zwartewaterland Zwolle Figuur 3.1 Leeftijd naar geslacht en gemeente Opleiding In de vragenlijst is gevraagd naar de hoogst voltooide opleiding. Vervolgens is een onderverdeling gemaakt naar opleidingsniveau laag, midden1, midden2 en hoog. De groep respondenten met een lage opleiding is erg klein (2,5%), vandaar dat in verdere analyse de categorieën laag en midden1 zijn samengenomen (zie tabel 3.3). Van de respondenten is 27% laag opgeleid, 38% midden opgeleid en 35% hoog opgeleid. Volgens het CBS had in 2008 ruim een kwart van de Nederlandse bevolking het hoger beroepsonderwijs of de universiteit met succes afgerond. Overijssel ligt met 35% hoog opgeleiden dus hoger dan het landelijk gemiddelde.

19 19 Tabel 3.1 Respons per gemeente Opleidingsniveau antwoordmogelijkheden) Onderverdeling naar Herverdeling opleidingsniveaus Geen onderwijs / basisonderwijs Laag Laag LBO, VBO, VMBO kader- en beroepsgerichte leerweg Midden1 Laag MAVO, VMBO theoretische en gemengde leerweg Midden1 Laag HAVO, VWO Midden2 Midden MBO (Middelbaar Beroeps Onderwijs) Midden2 Midden HBO (Hoger Beroeps Onderwijs) Hoog Hoog WO (Wetenschappelijk Onderwijs) Hoog Hoog Figuur 3.2 toont dat er tussen gemeenten verschillen bestaan in opleidingsniveau. In Zwolle, Borne en Hengelo is een relatief hoog percentage van de bevolking hoog opgeleid (respectievelijk 51%, 46% en 42%), terwijl in Zwartewaterland, Staphorst en Hardenberg relatief minder mensen hoog opgeleid zijn (respectievelijk 22,5%, 23,2% en 23,1%). 100% laag midden hoog 80% 60% 40% 20% 0% Overijssel Almelo Borne Dalfsen Haaksbergen Hardenberg Hellendoorn Hengelo Hof van Twente Kampen Losser Olst-Wijhe Ommen Rijssen-Holten Staphorst Steenwijkerland Tubbergen Twenterand Wierden Zwartewaterland Zwolle Figuur 3.2 Opleidingsniveau naar gemeente

20 20 Samenstelling van huishouden Tabel 3.4 toont de samenstelling van het huishouden naar leeftijd en geslacht. De meeste Overijsselse volwassenen wonen in een huishouden met of zonder thuiswonende kinderen (respectievelijk 49% en 31%). In Overijssel leeft 13% alleenstaand, dit zijn vaker mannen dan vrouwen en jarigen (17%). In Overijssel maakt 3% deel uit van een éénoudergezin, dit zijn vaker vrouwen en komt het vaakst voor in de middelste leeftijdscategorie (5%). Cijfers van het CBS (2009) laten zien dat het percentage alleenstaanden in Nederland op 16% ligt en het percentage paren met/zonder kinderen op 28%. Tabel 3.4 Samenstelling van het huishouden naar geslacht en leeftijd (%) Geslacht Leeftijdscategorie Totaal Man Vrouw jr jr jr Alleenstaand Twee volwassenen zonder (thuiswonende) kinderen Twee volwassenen met thuiswonend(e) kind(eren) Eénouder met thuiswonend(e) kind(eren) Anders De samenstelling van het huishouden verschilt per gemeente (zie bijlage 1). In Zwolle wordt twee keer zo vaak in een eenpersoonshuishouden gewoond (26%) als in de andere gemeenten. Eenoudergezinnen komen het vaakst voor in Hengelo (5%) en het minst vaak in Dalfsen (1%). In Borne en Hengelo woont men het vaakst in een huishouden zonder kinderen (respectievelijk 42% en 38%), in Staphorst het minst vaak (18%). Etniciteit Er is gevraagd naar het geboorteland van de respondent en naar het geboorteland van zijn of haar vader en moeder. In Overijssel is 92,5% autochtoon 3. Volgens het CBS was in 2009 in Nederland 80% autochtoon. Het percentage mensen van Nederlandse herkomst in Overijssel ligt dus hoger dan het landelijk gemiddelde. In Almelo is het percentage allochtonen relatief het hoogst (17%) en in Zwartewaterland het laagst (1%) (zie bijlage 2). Van de respondenten die niet van Nederlandse herkomst zijn, heeft 1% een Turkse herkomst, 0,1% een Marokkaanse, 0,4% een Surinaamse, 0,2% een Nederlands Antilliaanse, 4% een overig westerse herkomst en 1% heeft een overig niet-westerse herkomst. De groep anders/weet ik niet bestaat uit 0,8% van de respondenten. In tabel 3.5 is af te lezen dat er ongeveer evenveel mannen als vrouwen van Nederlandse herkomst zijn. Herkomst verschilt wel in de leeftijdscategorieën: bij de jarigen is het percentage allochtonen het laagst (6%). Overijssel ligt met 7% ver onder het landelijke percentage van 20% (CBS, 2009). 3 Volgens de definitie van CBS is iemand autochtoon als beide ouders in Nederland zijn geboren, ongeacht het geboorteland van de persoon zelf. Allochtonen zijn personen waarvan ten minste één ouder in het buitenland is geboren.

21 21 Tabel 3.5 Etniciteit naar geslacht en leeftijd (%) Geslacht Leeftijdscategorie Totaal Man Vrouw jr jr jr Autochtoon Allochtoon Maatschappelijke positie Gevraagd is naar de maatschappelijke situatie. Van de respondenten heeft 71% een baan, 9% studeert, 8% is huisvrouw/-man, 6% is gepensioneerd/vervroegd uitgetreden en 5% is werkloos/arbeidsongeschikt. In de maatschappelijke positie bestaan per gemeente verschillen. In Hengelo, Losser en Zwolle zijn de meeste werklozen/arbeidsongeschikten (7%), in Dalfsen en Olst-Wijhe het minst (2%). In Olst- Wijhe en Kampen is 8% met (vervroegd) pensioen en in Dalfsen en Tubbergen is dit percentage het laagst (3%) (zie bijlage 3). Volgens CBS ligt het percentage werklozen in Nederland op 6%. Tabel 3.6 geeft de maatschappelijke situatie naar geslacht en leeftijd weer. Hieruit is op te maken dat mannen vaker betaald werk van 21 uur of meer per week hebben dan vrouwen (respectievelijk 73% en 44%). Verder zijn mannen relatief vaak met (vervroegd) pensioen (8%) en zijn vrouwen relatief vaak huisvrouw (15%). Logischerwijs zijn er verschillen in de maatschappelijke positie tussen de leeftijdscategorieën: de groep met betaald werk loopt sterk terug in de oudste leeftijdscategorie (van 69% bij jarigen en 86% bij jarigen tot 57% bij jarigen). Werkloosheid/arbeidsongeschiktheid neemt toe met de leeftijd, van 3% onder jarigen tot 9% onder de jarigen. Tabel 3.6 Maatschappelijke positie naar geslacht en leeftijd (%) Geslacht Leeftijdscategorie Totaal Man Vrouw jr jr jr Scholier/student Werkzaam, 1-20 uur per week Werkzaam, 21 uur of meer per week Huisvrouw/-man Werkloos/arbeidsongeschikt Gepensioneerd/vervroegd uitgetreden Anders

22 22 Beperking en/of chronische aandoening In de vragenlijst is gevraagd naar het hebben van een beperking en/of chronische aandoening. Van de respondenten heeft 24% een beperking en/of chronische aandoening. De meest voorkomende beperkingen/aandoeningen zijn een chronische aandoening (67%), lichamelijke beperking (13%) en een psychische aandoening, zoals ADHD, depressie, dementie of angststoornis (12%). Van de chronische aandoeningen wordt hoge bloeddruk het vaakst genoemd (15%), daarna gewrichtsslijtage met 11%, astma/copd met 10%, rugaandoening met 10%, diabetes mellitus met 8%, nek- of schouderklachten met 7% en migraine/ernstige hoofdpijn met 7%. Deze vraag uitgesplitst naar gemeenten laat zien dat in de gemeenten Almelo, Borne en Losser de meeste mensen wonen met een beperking en/of chronische aandoening (28%) en dat in de gemeente Dalfsen dit percentage het laagst is (17%) (zie bijlage 4). In tabel 3.7 is af te lezen dat iets meer vrouwen dan mannen een beperking en/of chronische aandoening hebben, respectievelijk 26% en 23%. Het hebben van een beperking en/of chronische aandoening neemt toe met de leeftijd van 15% bij jarigen en 20% bij jarigen tot 40% bij jarigen. Eén op de drie jarigen heeft een chronische aandoening ten opzichte van bijna één op de tien jarigen. De enige aandoening waarbij dit leeftijdseffect niet opgaat, is een psychische aandoening. Deze aandoening komt het vaakst voor bij jarigen (4% ten opzichte van 3% bij en jarigen). Tabel 3.7 Beperking naar geslacht en leeftijd (%)* Geslacht Leeftijdscategorie Totaal Man Vrouw jr jr jr Geen beperking en/of chronische aandoening Wel beperking en/of Geslacht Leeftijdscategorie chronische aandoening Lichamelijke beperking Auditieve beperking (doof, slechthorend) Visuele beperking (blind, slechtziend) Verstandelijke beperking Chronische aandoening Psychische aandoening (o.a. ADHD, depressie) * Totaalpercentage kan meer dan 100 zijn, vanwege respondenten die meerdere beperkingen hebben

23 23 Lengte en gewicht In de vragenlijst is gevraagd naar lengte en gewicht. Aan de hand van deze gegevens is de Body Mass Index (BMI) bepaald. Aan de hand van de BMI kan bepaald worden of er sprake is van overgewicht 4. Een kanttekening bij zelfgerapporteerde gegevens over lengte en gewicht is dat lengte over het algemeen wordt overschat en gewicht onderschat, waardoor het percentage personen met overgewicht in werkelijkheid hoger zal liggen dan hieronder wordt gerapporteerd. Bij 2% van de volwassenen is sprake van ondergewicht, 55% heeft een gezond gewicht en 43% heeft overgewicht (33% matig overgewicht en 10% ernstig overgewicht) (zie tabel 3.8). Tussen gemeenten zijn verschillen in overgewicht. In de gemeenten Steenwijkerland, Zwartewaterland en Twenterand ligt het percentage mensen met overgewicht (matig en ernstig overgewicht) het hoogst (respectievelijk 52%, 49% en 47%) en in de gemeenten Staphorst, Tubbergen en Dalfsen het laagst (respectievelijk 37%, 38% en 39%) (zie bijlage 5). Mannen hebben vaker overgewicht (48%) dan vrouwen (37%) en overgewicht neemt toe met de leeftijd (zie tabel 3.8). De landelijke cijfers liggen iets hoger volgens CBS: matig overgewicht bij 35% en ernstig overgewicht bij 11% van de Nederlanders (CBS, 2008). Tabel 3.8 BMI naar geslacht en leeftijd (%) Geslacht Leeftijdscategorie Totaal Man Vrouw jr jr jr Ondergewicht (BMI < 18,5) Gezond gewicht (18,5< BMI > 25) Matig overgewicht (25< BMI > 30) Ernstig overgewicht (BMI > 30) BMI = gewicht (in kilogram) gedeeld door lengte (in meters) in het kwadraat.

24

25 4. Sportbeoefening Sportdeelname De vragen over sportbeoefening zijn gebaseerd op de Richtlijn Sportdeelname Onderzoek (RSO) van het Mulier Instituut. Allereerst is gevraagd welke sport(en) men in de afgelopen twaalf maanden heeft beoefend. In totaal beoefent 81% minstens één keer per jaar een sport. Om als sporter te boek te staan, moet minstens twaalf keer per jaar worden gesport. Dit is de norm volgens het Richtlijn Sportdeelname Onderzoek (RSO-norm). Resultaten voor Overijssel en gemeenten Volgens de RSO-norm mag 76,5% van de Overijsselse bevolking zich sporter noemen. Deze sporters hebben gemiddeld 100 keer in de afgelopen twaalf maanden een sport beoefend (min. 12 max. 800). Landelijk liggen de sportdeelname-cijfers lager; totale sportdeelname 65% 5. Sportservice Overijssel is van mening dat de drempel om als sporter mee te tellen volgens de RSO-norm laag is. Als de drempel verhoogd wordt en regelmatige sportdeelname, minimaal één keer per week, wordt verlangd, dan sport nog 59% van de Overijsselse bevolking. De sportdeelname volgens de RSO-norm verschilt per gemeente. In Hof van Twente, Zwolle, Hellendoorn en Olst-Wijhe wordt meer gesport in vergelijking met Overijssel (respectievelijke 81% en 80%). In Staphorst, Twenterand en Kampen ligt het percentage sporters beduidend lager (respectievelijk 67%, 68% en 70%). Zie bijlage 6 voor alle gemeentelijke percentages. De gemeenten Deventer, Enschede, Raalte en Oldenzaal die niet hebben deelgenomen aan Fit en Gezond in Overijssel hebben in 2009 een eigen sportdeelname onderzoek laten uitvoeren en de sportdeelname volgens de RSO-norm ligt voor deze gemeenten hoger dan gemiddeld, respectievelijk 80%, 80% (16-79 jaar), 80% (15-65 jaar) en 78% (18-80 jaar). Sportdeelname van minimaal één keer per week blijkt in de gemeenten Wierden (64%), Hellendoorn (63%) en Zwolle (62%), Hof van Twente (62%), Olst-Wijhe (62%) en Almelo (62%) hoger te liggen dan het provinciale gemiddelde (59%). Gemeenten waar minder inwoners dan gemiddeld één keer per week of meer sporten, zijn Staphorst (48%), Kampen (52%), Twenterand (52%), Zwartewaterland (55%), Hengelo (56%), Steenwijkerland (56%) en Rijssen-Holten (57%). Resultaten naar achtergrondkenmerken In onderstaande figuur staat de sportdeelname uitgesplitst naar achtergrondkenmerken weergegeven. 100% 80% 60% 40% 20% 0% Overijssel mannen vrouwen jaar jaar jaar laag opgeleid midden opgeleid hoog opgeleid autochtoon allochtoon alleenstaand gezin zonder kinderen gezin met kinderen Figuur 4.1 Percentage sporters (volgens RSO-norm) naar achtergrondkenmerken eenoudergezin met kinderen student werkzaam huisvrouw werkeloos pensioen gezond gewicht matig overgewicht ernstig overgweicht geen beperking/ chronische aandoening wel beperking/ chronische aandoening 5 Rapportage Sport Sociaal en Cultureel Planbureau / W.J.H. Mulier Instituut. Den Haag, december 2008

26 26 Uit figuur 4.1 is op te maken dat evenveel mannen als vrouwen minimaal twaalf keer per jaar sporten (77%) en dat leeftijd van invloed is op de sportdeelname. Op jongere leeftijd wordt meer gesport dan op oudere leeftijd. Van de jarigen sport 82%, driekwart van de jarigen sport en van de mensen van 50 tot 64 jaar sport nog 71%. Uit de resultaten komt verder naar voren dat de sportdeelname verschilt naar opleidingsniveau; laag opgeleiden sporten minder dan midden en hoog opgeleiden (respectievelijk 64%, 77% en 86%). Allochtonen doen minder aan sport dan autochtonen (respectievelijk 66% en 77%). Ook blijkt dat de sportdeelname van éénoudergezinnen met thuiswonend(e) kind(eren) (65%) lager is dan de sportdeelname van alleenstaanden (75%) en van gezinnen met of zonder (thuiswonende) kinderen (respectievelijk 78% en 77%). Verder is nog gekeken of er een verschil is in sportdeelname naar maatschappelijke situatie. Werklozen/arbeidsongeschikten en huisvrouw of mannen sporten minder dan werkenden, gepensioneerden en scholieren/studenten (respectievelijk 60% en 63% ten opzichte van 77%, 77% en 90%). Negen van de tien scholieren/studenten sporten minimaal twaalf keer per jaar. De BMI heeft een negatieve invloed op de sportdeelname. Mensen met ernstig overgewicht sporten minder dan mensen met een gezond gewicht (respectievelijk 63% en 81%). Tot slot blijkt dat 68% van de mensen met een beperking en/of chronische aandoening sport. Dit percentage ligt lager dan de sportende mensen zonder beperking (79%). Uitsplitsing naar chronische aandoening en overige beperkingen is als gevolg van een kleine n niet mogelijk. Risicogroepen voor sportdeelname Achtergrondkenmerk Risicogroepen Geslacht - Leeftijd jarigen Opleiding Laag opgeleiden Etniciteit Allochtonen Huishoudensituatie Eénoudergezinnen met kinderen Maatschappelijke positie Huisvrouwen of mannen en werklozen BMI Mensen met ernstig overgewicht Beperking en/of chronische aandoening Mensen met een beperking en/of CA 4.2 Populaire sporten Fitness is de meest beoefende sport door de Overijsselse bevolking (27%). Hardlopen (23%) staat op een tweede plaats en wandelen en fietsen op een gedeelde derde plaats (20%), gevolgd door zwemsport (14%). De overige tien meest beoefende sporten zijn aerobics (incl. steps, spinning, zumba of andere groepslessen op muziek) (12%), schaatsen (11%), voetbal (10%), skiën (incl. langlaufen en snowboarden) (10%) en tennis (8%). Zowel bij mannen als vrouwen is fitness de populairste sport. Verder doen mannen liever aan hardlopen, wielrennen en voetbal, terwijl vrouwen eerder wandelen, hardlopen en aerobics (groepslessen op muziek) beoefenen. Onder jong volwassenen (18-34 jaar) zijn hardlopen en fitness het populairst. Naarmate men ouder wordt, doet men meer aan wandelen, fietsen en zwemmen, maar fitness blijft in de top drie staan (zie tabel 4.1).

27 27 Tabel 4.1 Top 10 meest beoefende sporten naar geslacht en leeftijdscategorie Geslacht Leeftijdscategorie Totaal Man Vrouw jr jr jr Fitness Hardlopen, joggen, trimmen Wielrennen, mountainbiken, toerfietsen Wandelsport Zwemsport Aerobics, steps, spinning Schaatsen (Zaal) voetbal Skiën, langlaufen, snowboarden Tennis * biljart, bowling en volleybal staan in de top 10 bij mannen en jarigen. In Overijssel worden gemiddeld 2,9 verschillende sporten beoefend (landelijk ligt dit op 2,7). Mannen beoefenen gemiddeld meer verschillende sporten dan vrouwen (respectievelijk 3,2 en 2,6). Daarnaast verschillen de leeftijdsgroepen in het gemiddeld aantal beoefende sporten. Naarmate men ouder wordt, gaat dit gemiddelde omlaag (3,4 sporten bij jarigen, 2,7 sporten bij jarigen en 2,4 sporten bij jarigen). Er is sprake van te kleine aantallen van de verschillende sporten per gemeente. Daarom worden geen gemeentelijke verschillen vermeld. 4.3 Lidmaatschap Resultaten voor Overijssel en gemeenten In Overijssel is 52% van de volwassen bevolking lid van een sportvereniging (landelijk: 28% volgens referentiecijfers van RSO). Van de sporters (volgens RSO-norm) is 56% lid van een sportvereniging. Dit percentage ligt iets hoger dan het landelijke cijfer van 54% (SCP, ). De gemeenten Hellendoorn, Haaksbergen, Borne en Wierden hebben meer sporters die lid zijn van een sportvereniging (respectievelijk 66%, 64% en 63%). Minder sporters met een lidmaatschap wonen in de gemeenten Staphorst (44%), Twenterand (48%) en Rijssen-Holten (48%) (zie bijlage 7). Resultaten naar achtergrondkenmerken Interessant om te weten is welke specifieke groepen wel of geen lid zijn van een sportvereniging. Het lidmaatschap van sporters (volgens RSO-norm) is in figuur 4.2 uitgesplitst naar achtergrondkenmerken. 6 Facstsheet Sportdeelname in Nederland, SCP 2010

28 28 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Overijssel mannen vrouwen jaar jaar jaar laag opgeleid midden opgeleid hoog opgeleid autochtoon allochtoon alleenstaand gezin zonder kinderen gezin met kinderen eenoudergezin met kinderen student werkzaam huisvrouw werkeloos pensioen gezond gewicht matig overgewicht ernstig overgweicht geen beperking/chronische aandoening wel beperking/chronische aandoening Figuur 4.2 Percentage sporters (volgens RSO-norm) met lidmaatschap van een sportvereniging naar achtergrondkenmerken Bovenstaande figuur laat zien dat meer mannen (59%) dan vrouwen (53%) lid zijn van een sportvereniging, dat het lidmaatschap afneemt met de leeftijd en juist toeneemt qua opleiding. Het lidmaat schap ligt lager bij allochtonen (44%), bij gezinnen zonder kinderen (52%) en bij huisvrouw/-man, werklozen/arbeidsongeschikten en bij gepensioneerden (42%, 41% en 46%). Als laatste blijkt dat het hebben van ernstig overgewicht en een beperking en/of chronische aandoening een negatieve invloed heeft op het lidmaatschap (respectievelijk 52% en 49%). Risicogroepen voor lidmaatschap van een sportvereniging Achtergrondkenmerk Risicogroepen Geslacht Vrouwen Leeftijd jarigen Opleiding Laag opgeleiden Etniciteit Allochtonen Huishoudensituatie Gezinnen met kinderen Maatschappelijke positie Huisvrouwen of mannen, werklozen en gepensioneerden BMI Mensen met ernstig overgewicht Beperking en/of chronische aandoening Mensen met een beperking en/of CA

29 Zelfbeeld In de vragenlijst is gevraagd of men zichzelf als sporter ziet. Van de sporters geeft de meerderheid enigszins als antwoord (33%). De antwoorden ja, tamelijk en ja, zonder meer worden door respec - tievelijk 22% en 20% van de sporters beantwoord. Van de sporters is er ook nog een aantal respondenten dat zich niet als sporter ziet; 8% ziet zich in het geheel niet als sporter en 18% ziet zich nauwelijks als sporter. Dit beeld wordt vooral bepaald door de sportfrequentie; hoe meer men sport, hoe meer men zichzelf als sporter ziet. 4.5 Sportmotivatie Interessant is om te weten wat de belangrijkste redenen zijn om te sporten. Deze vraag is gesteld en uit de resultaten blijkt dat gezondheid en het sociale aspect van sporten belangrijk zijn voor mensen om te sporten. sporters mannen vrouwen Lichaamsbeweging/gezondheid Advies opvolgen van arts/fysiotherapeut Afslanken Opbouw van conditie, kracht en/of lenigheid Competitie, meten met anderen Prestatie, jezelf verbeteren Leuke activiteit/plezier Uitlaatklep voor dagelijkse leven/ontspanning Gezelligheid/sociale contacten Lekker buiten zijn Niet duur Figuur 4.3 Meest genoemde redenen om te sporten, uitgesplitst naar geslacht