Zien is geloven. De kracht van digitale planvorming

Transcriptie

1 Zien is geloven De kracht van digitale planvorming

2

3 Zien is geloven De kracht van digitale planvorming

4 Colofon Dit boek over digitale planvorming is tot stand gekomen in opdracht van Dienst Verkeer en Scheepvaart (DVS). Een belangrijk deel van de informatie is verkregen door middel van interviews met projectmanagers en bestuurders van innovatieve infrastructuurprojecten, nat en droog. U kunt dit boek bestellen via dvs-loket@rws.nl Opdrachtgever Marit de Jong Roel Nijsten Rijkswaterstaat Staf DG Rijkswaterstaat Staf DG Geïnterviewden Bas van Aart Projectmanager ontwerp, Avenue2 Anton van Berchum Omgevingsmanager, Rijkswaterstaat Dienst Zeeland Frank Bisschoff Disciplineleider Infra A2 Maastricht, Rijkswaterstaat Dienst Limburg Egbert Broerse Ontwerpleider openbaar gebied en GIS, Avenue2 Hans Buis Projectmanager ontwerp, provincie Groningen Pieter-Jan van der Eijk Projectmanager N302 en N309, provincie Gelderland Jeroen van der Hee Communicatieadviseur N302 en N309, Tappan Communicatie Isidoor Hermans Projectmanager Randstad 380 kv, Tennet Jos de Moel Projectmanager Randstad 380 kv, Tennet Dick Spel Wethouder Ruimtelijke ordening en milieu , gemeente Weesp Anton Wennekes Adviseur omgevingsmanagement, Rijkswaterstaat Dienst Oost-Nederland Begeleidingsgroep Aad van den Burg Thijs Bennis Anton van Berchum Tertius Hanekamp Guido Kwikkers Anton Wennekes Auteur Bert van Dijk Rijkswaterstaat Dienst Verkeer en Scheepsvaart Rijkswaterstaat Dienst Verkeer en Scheepvaart Rijkswaterstaat Dienst Zeeland Bureau Rijksbouwmeester Kennis in het Groot (KING) Rijkswaterstaat Dienst Oost-Nederland InfraNavigator Eindredactie Tappan Communicatie Definitieve versie, mei 2011 Pagina 4 van 63

5 Inhoud Voorwoord 7 Managementsamenvatting 8 1 Inleiding: digitale planvorming, van papier naar 3D 9 Deel 1: Beelden maken toekomst inzichtelijk 13 2 N470: Ontwerpen vertalen in foto s en 3D-illustraties 14 3 Perkpolder: samen werken aan gebiedsontwikkeling 17 Deel 2: 3D-model is veel meer dan een mooi plaatje 21 4 N302: 3D-model geeft burgers duidelijkheid in onzekere situatie 22 5 A50, brug bij Ewijk: 3D-model belangrijke drager van aanbesteding 25 Deel 3: Alle projectdata digitaal en visueel 27 6 Randstad 380 kv: integrale planvorming met GIS 28 7 A2 Maastricht: kosten besparen dankzij digitale snelkookpan 32 8 A1 bij Weesp en Muiden: lokale overheid maakt digitaal alternatief 36 Deel 4: Maatschappelijk debat met visualisaties op internet 39 9 A7, ringweg Groningen: varianten kiezen aan de hand van 3D-foto s N309 t Harde: maatschappelijk debat door GIS-kaart 43 Deel 5: Conclusies en aanbevelingen Lessons learned Toekomstige ontwikkelingen 52 Pagina 5 van 63

6 Bijlage A Toepassingen en leveranciers 55 Bijlage B Rekenen en tekenen in gebiedsontwikkeling 61 Pagina 6 van 63

7 Voorwoord Van rekenlineaal naar hightech 3D-ontwerpen Begin jaren tachtig ben ik begonnen als wegontwerper. Belangrijkste instrumenten daarbij waren de tekentafel en de rekenliniaal. Computerberekeningen gingen via een telex waar je middels een ponsband een instructie in kon geven. Het rekencentrum ging vervolgens aan het werk en de volgende dag lag het antwoord klaar. Het visualiseren van je ontwerp gebeurde schetsmatig en bij grote projecten werd er door de timmerwerkplaats van Rijkswaterstaat een maquette gebouwd. De boekjes van Springer en Huizinga uit 1975 waren daarbij leidend. Mijn eerste 3Dontwerp was omstreeks 1986 met het programma MOSS: hopeloos ingewikkeld en met een aandoenlijk resultaat. Daarna ging het snel en met de komst van CADsystemen verdwenen tekentafel en rekenliniaal. In de loop der jaren zijn de visualisatietechnieken ook gemeengoed geworden in de aanpalende werkvelden. De hele gebiedsinrichting wordt gevisualiseerd. Alle belanghebbenden hebben er baat bij: de ontwerper, de bestuurder, de beslisser en de bewoner. Het is een belangrijk communicatieaspect geworden. Het brengt ondernemers, overheid en burgers bij elkaar. Dit voorbeeldenboek bevat enkele voorbeelden daarvan. Mooi en inspirerend! Hans van der Togt Rijkswaterstaat Zeeland Pagina 7 van 63

8 Managementsamenvatting Afgelopen jaren heeft de digitalisering in de maatschappij en ook bij de planvorming van infrastructuurprojecten een grote vlucht genomen. Steeds meer informatie is digitaal beschikbaar en kan met moderne visuele middelen worden verwerkt. Dit heeft onverwacht positieve effecten op de communicatie van projecten, maar ook op de planvorming zelf. Bestuurders en burgers kunnen via digitale en visuele communicatie beter worden geïnformeerd en overtuigd. Digitale middelen maken omgevingscommunicatie duidelijker. Dankzij de toepassing van fotovisualisaties en 3D-modellen kunnen we veel beter dan voorheen verbeelden hoe de toekomstige situatie eruit gaat zien. Dat voorkomt misverstanden en overdreven (negatieve) verwachtingen. Daarbij is het belangrijk om vanuit het project alleen te laten zien wat je echt kán beloven. Verwachtingen die niet worden waargemaakt leiden tot teleurstelling bij de projectomgeving. Ook binnen de projecten leiden digitalisering en visualisering tot meerwaarde. Digitaal is informatie sneller beschikbaar. Bovendien kunnen complexe situaties digitaal en visueel veel beter inzichtelijk gemaakt worden dan op papier. Hierdoor ontstaat beter inzicht en komt een dialoog op gang tussen de verschillende betrokken disciplines, wat integrale oplossingen mogelijk maakt. Dit leidt niet alleen tot goedkopere oplossingen, maar ook tot minder risico s en faalkosten in de bouwfase. Aanzienlijke kostenbesparingen zijn verder mogelijk, doordat je projectinformatie digitaal beter kan beheren en toegankelijk kan maken gedurende het hele project, van de verkenning tot en met de bouw. Digitale informatie is steeds meer de standaard, zoals nu al het geval is bij bestemmingsplannen en omgevingsvergunningen. Door toename van beschikbaarheid en uitwisselbaarheid van digitale informatie en door de ontwikkeling van betere en snellere toepassingen neemt digitale planvorming in de toekomst nog sterk toe in kracht en toepassingsmogelijkheden. Daarbij is het belangrijk kritisch te blijven. Sneller is niet altijd beter. Niet alle beschikbare informatie is even betrouwbaar. Daarom is kwaliteitsbewaking van de informatie altijd nodig. Dat geldt voor papieren rapporten en tekeningen, maar nog meer voor digitale informatie, die sneller toegankelijk is. Kwaliteitscontrole bij de ingang én bij de uitgang blijft daarom absoluut noodzakelijk. Zeker ook in de relatie tussen opdrachtnemer en opdrachtgever. Opdrachtnemers zullen resultaten steeds vaker digitaal aanbieden. Opdrachtgevers moeten daarin mee groeien, zodat ze de voorstellen en resultaten goed kunnen beoordelen en waar nodig zelf een integrale belangenafweging kunnen maken. Digitalisering bij de opdrachtgever is daarmee een belangrijk aandachtspunt voor de toekomst. Pagina 8 van 63

9 1 Inleiding: digitale planvorming, van papier naar 3D Papier is nog steeds de vorm waarin de meeste ruimtelijke plannen worden gepresenteerd: tekeningen, rapporten, kaarten. Veel professionals ervaren deze vorm als te beperkt. Bovendien stellen burgers en bedrijven steeds meer eisen. Ze vragen om openheid en toegankelijkheid van beleidsinformatie en planvorming. In dit boek vertellen professionals welke digitale middelen zij hebben ingezet en welke resultaten zij hiermee boeken. De rode draad van de verhalen is dat digitalisering het gemakkelijker maakt om alle vakdisciplines samen te laten werken. Complexe zaken uit verschillende disciplines worden door middel van digitale visualisaties overgebracht binnen de projectorganisatie. Deze visuele communicatie maakt het mogelijk met elkaar mee te denken en zo tot meer integrale oplossingen te komen. De digitale planvorming maakt het mogelijk met elkaar mee te denken en zo tot integrale oplossingen te komen. Betere communicatie naar bestuurders en burgers zorgt ervoor dat bestuurders sneller en beter kunnen afwegen. Burgers begrijpen deze afwegingen beter en kunnen meedenken over de plannen, zo laat een aantal projecten uit deze bundel zien. De geïnterviewde professionals geven vaak aan dat de kwaliteit en snelheid van digitale planvorming niet gehaald zouden zijn met de conventionele papieren werkwijze. Informatieoverdracht in de papieren praktijk Bij papieren planvorming is de kans op verlies van informatie groter dan bij digitale planvorming, doordat de toegankelijkheid van de informatie minder is. Deze illustratie is afkomstig uit het project VISI dat zich richt op het scheppen van voorwaarden voor de invoering van ICT-standaarden in de bouw. Bron: CROW/VISI Overzicht voorbeeldprojecten Eind jaren negentig werkte projectmanager Bert van Dijk bij de provincie Zuid- Holland aan de N470, een verbindingsweg tussen Zoetermeer, Delft en Rotterdam. Hij ontdekte toen dat technische tekeningen bij dit soort omstreden projecten niet Pagina 9 van 63

10 werkten. De eerste digitale technieken werden gebruikt. In het project Perkpolder werkte Anton van Berchum, project- en omgevingsmanager bij Rijkswaterstaat Zeeland samen met negen verschillende partijen. Gezamenlijk ontwerpen leidde tot een plan dat meer buitendijkse natuur opleverde en binnendijks een omvangrijke gebiedsontwikkeling mogelijk maakte. Bij de aanbesteding van een project aan de N302 tussen Harderwijk en Flevoland, had de aannemer zeer veel vrijheid. Hij kon kiezen voor een verdiepte ligging of een viaduct. Een recept voor veel onrust in de omgeving. Provinciaal projectmanager Pieter- Jan van der Eijk koos voor uitgekiende 3D-animaties in combinatie met open communicatie. Dat bleek een succesvolle formule te zijn. Rijkswaterstaat gebruikte bij de aanbesteding van een tweede brug over de Waal bij Ewijk (A50) 3D-modellen voor de presentatie en de beoordeling van de verschillende aanbiedingen. Rijkswaterstaat-projectleider Anton Wennekes vertelt hoe dit in zijn werk ging en welke andere nuttige toepassingen de 3Dmodellen hadden. Project Randstad 380kV is een hoogspanningsverbinding tussen Wateringen en Beverwijk. De startnotitie MER in één maand, tracékeuze in twee jaar, grondverwerving, aanbesteding en communicatie: opdrachtgever Tennet ondersteunde het hele proces met GIS (Geografisch Informatiesysteem). Dat leverde meer kwaliteit én meer snelheid op, zeggen projectmanagers Jos de Moel en Isidoor Hermans van Tennet. Bij de A2 Maastricht legden de opdrachtgevers de lat hoog bij de beauty contest : opdrachtnemers moesten binnen korte tijd de tunnel én de gebiedsontwikkeling ontwerpen en presenteren in een 3D-model en een maquette. Opdrachtgever Frank Bisschoff van Rijkswaterstaat en opdrachtnemers Bas van Aart en Egbert Broerse vertellen hoe de inzet van GIS en BIM (Bouw Informatie Model) hen hielp om de aanbiedingen goed te kunnen beoordelen, hoge faalkosten te voorkomen en risico s te beheersen. Planvorming voor de A1/A6 bij Weesp en Muiden laat zien hoe lokale overheden zelf binnen enkele maanden een eigen strategisch plan voor de uitbreiding van deze snelweg ontwikkelden. Wethouder Dick Spel vertelt hoe binnen een half jaar een verbeterd plan werd uitgewerkt, die met digitale presentaties in de twee Pagina 10 van 63

11 gemeenteraden draagvlak kregen. Ook minister Eurlings was na het zien van de beelden snel overtuigd. Bij de ringweg A7 Groningen zijn niet alleen zeven alternatieve ontwerpen in 3D gemaakt. Via internet is ook een opiniepeiling gehouden om tot een voorkeursalternatief te komen, ondersteund met 3Dpanoramafoto s van alle ontwerpen. Hans Buis van de provincie Groningen vertelt hoe deze visualisaties burgers een heel helder beeld van de varianten gaven. Ook stedenbouwkundigen en bestuurders konden de wegontwerpen veel beter begrijpen en op waarde schatten. Bij de verkenning N309, rondweg t Harde-Oostendorp in Gelderland, gebruikte de provincie Gelderland digitale planvorming en internet om intern en extern met elkaar in gesprek te gaan over het probleem en de oplossingen. Communicatieadviseur Jeroen van der Hee vertelt hoe met behulp van een interactieve kaart een maatschappelijk debat op gang kwam. Tabel 1 Welke digitale middelen worden waar toegepast? Digitale middelen Doel PZH N470 Fotobewerking GIS-data GIS-visualisatie 3D-bolfoto s 3D-illustraties 3D-model 3D-rekenpakket Maquette BIM Internet-discussie Zeeland Perkpolder Tennet R380 Gelderland N302 N309 A7 A2 A50 brug Ewijk A1 Weesp Laat verschil zien tussen huidige en toekomstige situatie Project- en omgevingsinformatie digitaal beschikbaar en toegankelijk maken Complexe informatie met kaartbeelden inzichtelijk maken Fotobewerking, waarbij je 360 rond kunt kijken. Gemaakt met behulp van een 3D-model Virtuele wereld van de toekomst, waarin je rond kunt lopen Virtuele wereld waarin ook milieueffecten berekend en zichtbaar zijn Toekomstbeeld zichtbaar en tastbaar 3D-model waarin eigenschappen van het object toegevoegd worden Reacties, discussies of opiniepeiling via internet Lees verder Pagina 11 van 63

12 Pagina 12 van 63

13 Deel 1: Beelden maken toekomst inzichtelijk Pagina 13 van 63

14 2 N470: Ontwerpen vertalen in foto s en 3D-illustraties De N470 loopt van Delft-Zuid naar de A12 ten zuiden van Zoetermeer. De weg is tussen 2002 en 2008 gerealiseerd en heeft de Europese Betonprijs gekregen voor één van de tunnels op het traject. Daar ging een lastige planvorming aan vooraf. De N470 was in de jaren negentig de meest omstreden weg van de provincie Zuid-Holland. Om bewoners en bestuurders te overtuigen van de goede inpassing van deze weg was meer nodig dan alleen technische tekeningen. De provincie zette nieuwe digitale en visuele technieken in: fotobewerking, 3D-visualisaties en 3D-maquettes van complexe civieltechnische constructies ( kunstwerken ). In 1997 kwam Bert van Dijk als voormalig projectleider gebiedsgerichte projecten terecht in de infrawereld, als projectmanager N470. Deze weg was gepland in een gebied dat volledig op de schop ging voor VINEX-woningbouw en bedrijfsterreinen, maar ook voor de aanleg van de Groenblauwe Slinger, een ecologische verbindingszone. Het waren allemaal verschillende werelden, die elkaars taal niet begrepen, zegt Van Dijk. Ook de beeldtaal was anders: stedenbouwers en landschapsarchitecten met hun kleurvolle schetsontwerpen en vogelvluchten. De wegontwerpers hadden hun zwart-wit CADontwerpen. Daar komt de weg, hier de bermsloot. De omgeving werd aangeduid met dunne grijze lijntjes tot 50 meter afstand van de weg. Verder weg was op de tekening niets te zien, geen omgeving. Het was mij al snel duidelijk dat het laten communiceren van de verschillende werelden de sleutel tot succes zou worden. Het waren allemaal verschillende werelden, die elkaars taal niet begrepen. Technische tekening Technische tekeningen van tracéalternatieven zijn voor burgers onleesbaar Bron: DHV Tijdens een presentatie van een nieuw wegontwerp in een raadscommissie werd ook duidelijk dat de CAD-ontwerpen tekortschoten. Voor een wegbouwkundige is de tekening leesbaar, aldus Van Dijk. Maar voor de gemiddelde burger zijn het veel zwarte lijnen op wit papier. Om de omgeving uit te leggen hoe de weg er uit zou kunnen zien, moesten andere middelen gezocht worden. Moderne middelen; digitale middelen. De beperkingen van 2D Het tekenprogramma CAD was al een digitaal middel, maar primair gericht op technisch specialisten. Nieuw voor die tijd was dat je CAD-tekening ook ingekleurd Pagina 14 van 63

15 kon worden, zegt Van Dijk. Dat bleek al enorm te helpen. Voor complexere situaties, zoals een tunnel onder een bebouwde boezemkade, gaf een gekleurde 2D-tekening te weinig inzicht. Daardoor is het lastig om over te brengen dat de nieuwe situatie echt heel mooi wordt, constateerde Van Dijk: Het menselijk voorstellingsvermogen is beperkt. Mensen willen dat zaken blijven zoals ze zijn. De uitdaging is om te laten zien dat de nieuwe situatie ook mooi wordt. Ik noem dat het Stopera-effect. Er bestond zeer veel weerstand tegen dit gebouw in Amsterdam, maar toen het er eenmaal stond, vond iedereen het prachtig. Foto-bewerking en 3D-visualisaties Voor de tunnel onder de boezemkade werden twee nieuwe middelen ingezet: fotobewerking van adviesbureau Royal Haskoning en 3D-visualisaties van advies- en ingenieursbureau DHV (zie de afbeeldingen op deze pagina). De fotobewerking liet zien hoe de omgeving er bovengronds zou uitzien na aanleg van de tunnel. De vormgeving van de tunnel werd inzichtelijk gemaakt met een 3D-computerbeeld. Dat was toen revolutionair, weet Van Dijk nog. De computers hadden er eind jaren negentig een hele nacht rekentijd voor nodig om een aantal van deze beelden te maken! Foto-bewerking tunnel Rodenrijseweg De woning op de bovenste foto kwam te vervallen, waardoor de boerderij boven de tunnelbak weer in het zicht kwam. Bron: Haskoning Tijdens een informatiebijeenkomst werd de 3D-visualisatie voor het eerst getoond en waren de plaatjes ook op briefkaartformaat afgedrukt om uit te delen. De kaarten vonden gretig aftrek. Waarom? Ook al ben je tegenstander of word je onteigend, je wilt toch graag zien en laten zien waarom dit gaat gebeuren. Van de tunnel is in 2002 een maquette gemaakt, vervaardigd met een 3D-printer. De Pagina 15 van 63

16 maquette was niet alleen een mooi communicatiemiddel naar buiten, maar gaf ook de brandweer beter inzicht in zichtlijnen en veiligheidsaspecten van het ontwerp. 3D-visualisatie van tunnel Rodenrijseweg Bron: DHV/architect M. van den Wildenberg Voor het bijzondere ontwerp en de innovatieve betonnen constructie van deze tunnel ontving de architect in 2007 de Nederlandse en in 2008 de Europese Betonprijs. Pagina 16 van 63

17 3 Perkpolder: samen werken aan gebiedsontwikkeling Anton van Berchum is project- en omgevingsmanager bij Rijkswaterstaat Zeeland. Bij een nat project in de Perkpolder heeft hij positieve ervaringen opgedaan met het gebruik van visualisaties in de planvorming. Het gaat vooral om het delen van beelden met elkaar, zowel binnen als buiten de projectorganisatie. Tegenwoordig zijn daarvoor prachtige digitale middelen beschikbaar. Het onder water zetten van polders is in Zeeland niet onomstreden, zegt Van Berchum nuchter. Draagvlak bij de lokale overheid en bevolking is van groot belang voor het succes van het project. Bij de gebiedsontwikkeling Perkpolder is dat met succes gelukt en bij het natuurproject Rammegors hopen we dat te herhalen. Bij beide projecten worden nieuwe getijdengebieden met waardevolle natuur gerealiseerd. Om nieuwe buitendijkse natuur in Perkpolder te creëren, worden de zeedijken verlegd. Natte natuurontwikkeling De komst van de Westerscheldetunnel maakte de veerhaven Perkpolder, bekend van het veer Kruiningen Perkpolder, overbodig. Perkpolder was een mooie locatie voor natte natuurontwikkeling als compensatie voor natuurverliezen in de Westerschelde. Maar het geheel ontgraven van het hooggelegen veerplein was tamelijk kostbaar. In overleg met de gemeente en de provinciale overheid ontstond het idee breder te kijken dan alleen de haven. In het gebied lagen meer kansen voor ontwikkeling. Op voorstel van twee private partijen hebben we toen gekozen voor een vernieuwende aanpak van planvorming: we gingen onze plannen gezamenlijk tekenen. Door deze aanpak hebben alle partijen veel meer kunnen bereiken dan hun oorspronkelijke doelen. Workshops Onder leiding van voormalig Rijksbouwmeester Kees Rijnboutt werden de plannen in vijf workshops uitgewerkt, met zowel digitale middelen als tekenpen en papier. Aan de workshops deden allerlei partijen mee: de gemeente Hulst, de provincie Zeeland, het waterschap, Domeinen, Staatsbosbeheer, Dienst Landelijk Gebied, Rijkswaterstaat en twee projectontwikkelaars. Van Berchum: Door deze aanpak hebben alle partijen veel meer kunnen bereiken dan hun oorspronkelijke doelen. Rijkswaterstaat kon 75 hectare natte natuur ontwikkelen in plaats van de beoogde 40 hectare, in de polder naast de haven. De veerhaven werd een jachthaven, het veerplein werd een woningbouwlocatie met hotel, met in de naastgelegen polder een golfterrein. Ondanks de economische crisis hebben de ontwikkelaars met de gemeente en de provincie, verenigd in een publiek-private samenwerking, nog steeds het volste vertrouwen in het plan, zegt Van Berchum. De realisatie gaat de komende jaren plaatsvinden. Pagina 17 van 63

18 Perkpolder Links: het schetsontwerp, een resultaat van vijf workshops. Rechts: een fotobewerking van de gebiedsontwikkeling in de Perkpolder. Bron: Bureau Lubbers Uit het project trok Van Berchum een belangrijke conclusie: Het gaat vooral om het delen van beelden met elkaar, zowel binnen als buiten de projectorganisatie. Tegenwoordig zijn daarvoor prachtige digitale middelen beschikbaar. Rammegors Die ervaringen in Perkpolder wil Van Berchum graag gebruiken bij een ander nat project, in het Rammegors. Dat is een bestaand zoet natuurgebied van 145 hectare tussen de Zeeuwse eilanden Tholen en Sint Philipsland. Staatsbosbeheer en Rijkswaterstaat willen graag weer getijde terugbrengen in het gebied. Daarmee wordt de oorspronkelijke natuur teruggebracht, maar nu achter een veilige dijk, aldus Van Berchum. Maar alle verandering ligt gevoelig, zeker als het om water gaat in een gebied waar de herinneringen aan de ramp van 53 nog leven. Communicatie naar omwonenden en belangengroepen is dan van het grootste belang. De lokale beheerder Staatsbosheer kan het heel goed verwoorden, maar er ontbraken goede visualisaties van hoe het gaat worden, vertelt Van Berchum over de communicatie. Daarmee zien mensen niet alleen wat er verloren gaat, maar krijgen ze ook een beeld van wat er voor terugkomt. Het ingehuurde ingenieursbureau Arcadis kon voor mooie beelden zorgen. Pagina 18 van 63

19 Rammegors nu en in de toekomst Bovenaan staan beelden van het huidige Rammegors, gezien vanaf de grond en vanuit de lucht. De visualisaties eronder tonen hoe het gebied er na ontpoldering gaat uitzien, bij laag water (midden) en hoog water (onder). Bron: Arcadis Met deze visualisaties kan je zien wat er verandert en wat niet. Dat haalt al een hoop kou uit de lucht. Ook de modelsimulatie van hoe het water bij eb en vloed door het gebied gaat lopen is heel illustratief. Niet alleen voor hydrologen, maar ook voor burgers. Waar en hoe vaak loopt het onder water en waar niet? Dat is ook belangrijk voor de toegankelijkheid van het gebied: waar mag je nog lopen en waar wordt het te gevaarlijk? Met goede visualisaties zien mensen niet alleen wat er verloren gaat, maar krijgen ze ook een beeld van wat er voor terugkomt. In het project Rammegors hebben visualisaties niet zozeer een rol gespeeld in het planvormingsproces, maar zijn ze een middel om te communiceren met Pagina 19 van 63

20 belanghebbenden, aldus Van Berchum. Met goede illustraties kun je verwachtingen overbrengen. De omgevingsmanager ziet nog veel meer mogelijkheden: Ik zie allerlei kansen om het gebied nog mooier te maken én mooier te presenteren. Visualisaties kunnen we nog veel beter gebruiken, waarbij ik ook denk aan de toegankelijkheid en recreatieve voorzieningen in het gebied. Het kon wel eens een mooi voorbeeldproject worden voor de Zuidwestelijke Delta. Pagina 20 van 63

21 Deel 2: 3D-model is veel meer dan een mooi plaatje Pagina 21 van 63

22 4 N302: 3D-model geeft burgers duidelijkheid in onzekere situatie De N302 langs Harderwijk naar Flevoland veroorzaakte geluidhinder. Het verkeer liep vast. Hinderlijk voor bewoners en bedrijven in Harderwijk, maar ook voor het verkeer tussen Flevoland en de A28. En de problemen zouden met het toenemende verkeer alleen maar groeien. De provincie Gelderland heeft dit probleem in zeven jaar tijd opgelost: van analyse tot openstelling voor het verkeer. Binnen budget en zonder beroep bij de Raad van State. Minister Eurlings roemde het project bij de opening in 2010 als Sneller & Beter avant la lettre. Projectmanager Pieter-Jan van der Eijk van de provincie Gelderland en communicatieadviseur Jeroen van der Hee van Tappan Communicatie vertellen hoe digitale middelen hen geholpen hebben met een succesvolle projectrealisatie. De N302 moest niet alleen uitgebreid worden (van twee keer één rijstrook naar twee keer twee rijstroken), maar ook minder geluidshinder opleveren, ondanks de groei van het verkeer. De provincie Gelderland besloot om de aannemer in een vroeg stadium maximale vrijheid te geven bij het creëren van mogelijke oplossingen. Het budget stond vast en de aannemer zou worden geselecteerd op onder andere doelmatigheid, creativiteit en ruimtelijke kwaliteit. Hierdoor ontstond meerwaarde. De belangrijkste randvoorwaarde naast doorstroming en veiligheid was dat de geluidshinder minimaal 5 db omlaag moest oplopend tot 55 db voor een deel van het traject. Ook zijn er eisen gesteld vanuit het beeldkwaliteitsplan. De totale overlast moest afnemen en de ruimtelijke kwaliteit moest toenemen. Planvorming: de tube doet z n werk Projectmanager Pieter-Jan van der Eijk: Of de inschrijvende aannemers een oplossing zouden bieden door een verbreding Principe ruimtebeslag van de weg op het maaiveld of door de weg Bestemmingsplan versus MER Grenzen MER een verdiepte of juist verhoogde ligging te geven, dat was aan hen. Het lastige was Fly-over natuurlijk dat we in de besluitvorming, toen er nog geen aannemer was geselecteerd, N302 ook geen concreet wegontwerp konden Parallelweg oost Parallelweg west tonen aan de mensen uit de omgeving. De provincie Gelderland koos ervoor om alleen Tunnelbak een soort tube ofwel doos vast te stellen. Grenzen Bestemmingsplan Een doos in hoogte én in breedte. Daaraan zijn bepaalde randvoorwaarden gekoppeld. De tube Tijdens de terinzagelegging van het Doos waarbinnen ontwerp moet passen, zoals milieueffectrapport hebben we voor de vastgelegd in MER en bestemmingsplan mensen die tube gevisualiseerd in een 3D- Pagina 22 van 63

23 model van visualisatiebureau 4Sight. In bijeenkomsten, via internet en nieuwsbrieven hebben we dit principe uitgelegd. Visualisatie hielp om burgers en volksvertegenwoordigers duidelijk te maken: we kennen het exacte ontwerp nog niet, maar het zal binnen deze grenzen moeten worden aangelegd, in de grond, op het maaiveld of in de lucht. Dit model bevatte weinig details, omdat die nog niet bekend waren. Dan moet je ze ook niet tonen, want dan beloof je teveel. Communicatieadviseur Jeroen van der Hee: Naast visualisatie moet je als overheid ook het verhaal vertellen: waarom kies je voor deze methode van aanbesteden en wat levert het u op? Maar je moet ook in de luisterstand staan. Wat zijn uw zorgen? Wat kan ik u beloven en wat niet? De projectmanager is als ambtelijk boegbeeld een aanspreekpunt voor de omgeving. Dankzij de goede contacten en open houding van de projectmedewerkers was er ook goed zicht op wie er nog zorgen hadden. Door persoonlijke gesprekken tussen de projectmanager en enkele zeer betrokken bewoners konden we de laatste zorgen en twijfels wegnemen en was er geen enkele Raad van State-procedure. Visualisatie wegontwerp De opdracht om de reconstructie van de N302 uit te voeren werd gewonnen door een aannemer die een scheiding tussen doorgaand en lokaal verkeer voorstelde. Vervolgens werd een digitale applicatie ontwikkeld, waarbij de projectomgeving, de officiële verkeersmodellen én het winnende wegontwerp in een interactief 3Dmodel werden geplaatst. Dankzij de visualisatie won het project aan geloofwaardigheid. 3D-modellen met en zonder tube Van boven naar beneden: de bestaande situatie, de situatie met tube waarbinnen het nieuwe ontwerp moet liggen en het winnende ontwerp. Bron: 4Sight Pagina 23 van 63

24 Op bijeenkomsten konden bewoners met een joystick inzoomen om bijvoorbeeld vanuit hún voetgangers- of fietsersperspectief de toekomstige weg te zien. Ook konden de effecten van de weg op het verkeer worden getoond, dankzij de koppeling met het verkeersmodel. Van der Hee: Je zag in reacties van bewoners dat het project aan geloofwaardigheid won dankzij de visualisatie. Alles is aantoonbaar zorgvuldig onderzocht en we kunnen het ook nog laten zien. Zo ontstaat een dialoog waarin je onderwerpen kunt ontdekken en adresseren. De onnódige zorgen worden weggenomen, zodat je sneller in gesprek kunt gaan over reële onderwerpen. Dynamisch 3D-model Dit model maakt de verkeerstromen in 2020 zichtbaar. Bron: 4Sight Vliegwiel voor interne communicatie in het project Visualisatie is een hulpmiddel om disciplines met elkaar te laten praten. Er werden ook optimalisatieslagen gemaakt door het gebruik van 3D-visualisaties. Van der Eijk: Meteen werd inzichtelijk waar problemen konden ontstaan met de bouwlogistiek. We wandelden dankzij de 3D-visualisatie virtueel door het project, vooruitlopend op de aanbesteding en nadat het winnende ontwerp helemaal was uitgewerkt zoals het gerealiseerd zou worden. Dat geeft een ander beeld en daardoor zie je dingen die je nooit zou hebben gezien bij normale 2D tekeningen. Ook functioneert de visualisatie als een integrator van actoren. Je kijkt: hebben we alles wat we zien in het contract beschreven. We kwamen vóór de aanbesteding best nog een aantal zaken tegen die niet goed beschreven waren zoals lichten in de fietstunnels. Dat kan je beter bij de contractvorming hebben dan bij de realisatie. Dat scheelt een hoop geld! Je ziet dingen die je nooit zou hebben gezien bij normale 2D tekeningen. ( ) Dat scheelt een hoop geld. Ook in de designfase heeft de aannemer gebruik gemaakt van de visualisatie van het ontwerp, bijvoorbeeld door als automobilist door het ontwerp te rijden en zo de zichtlijnen en positionering van installaties en wegmeubilair te controleren. Pagina 24 van 63

25 5 A50, brug bij Ewijk: 3D-model belangrijke drager van aanbesteding De brug over de Waal bij Ewijk is bekend van de filemeldingen. Een extra brug, samen met een wegverbreding, moest het knelpunt oplossen. Gekozen werd voor een aanbesteding van de brug met veel vrijheid voor de aannemer. Maar hoe laat je de omgeving zien wat er gaat komen? Goede 3D-visualisatie bracht uitkomst, zowel voor het informeren van de omgeving als in de aanbestedingsprocedure. Anton Wennekes van Rijkswaterstaat Oost-Nederland is al een aantal jaren betrokken bij de planstudie van de verbreding van de A50 tussen knooppunt Ewijk en knooppunt Valburg. Het probleem zit in de doorstroming. De hoeveelheid verkeer in de spits is groter dan de capaciteit van de weg. Ter hoogte van Ewijk kruist de A50 de rivier de Waal. Voor het verbreden van de A50 moest een oplossing worden gezocht voor de bestaande Waalbrug. Verbreden van de huidige brug is niet mogelijk, dus gaan we een extra Waalbrug naast de bestaande brug creëren. De vraag was hoe deze extra brug zou moeten worden vormgegeven. Inspraak tracéwetprocedure De Tracéwetprocedure begon met verschillende alternatieve ontwerpen. De toenmalige ministers van Verkeer en Waterstaat en VROM bepaalden welk alternatief uitgewerkt moest worden voor het Tracébesluit. Vervolgens is dit ontwerp in 3D gevisualiseerd. Tijdens diverse inspraak- en informatieavonden is dit visualisatiemodel met succes gebruikt bij presentaties aan bestuurders, bewoners en belangengroepen. Het model gaf veel duidelijkheid over wat er ging komen. Het liet ook zien wat voor vrijheid de aannemers hadden bij de aanbesteding. Definitief ontwerp In 3D van alle kanten te beoordelen. Bron: MCW Studio s Pagina 25 van 63