Docentenhandleiding. Een competentiegerichte lesopzet. Verdraait goed Video-interactietraining voor hulpverleners

Transcriptie

1 Docentenhandleiding Een competentiegerichte lesopzet Verdraait goed Video-interactietraining voor hulpverleners 1

2 2

3 Docentenhandleiding Een competentiegerichte lesopzet Verdraait goed Video-interactietraining voor hulpverleners Utrecht, januari 2001 Alfons Ravelli en Rob Steffen 3

4 2001 Bohn Stafleu Van Loghum, Houten Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 882, 1180 AW Amstelveen). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Bohn Stafleu Van Loghum Het Spoor AK Houten Kouterveld Diegem 4

5 Inhoudsopgave Inhoudsopgave Inleiding Doelen: Werkwijze Toets Literatuur Lesopzet per week Week Voorbereiding: Lessuggestie Week Voorbereiding Lessuggestie Week Voorbereiding Lessuggestie Week Voorbereiding Lessuggestie Week Voorbereiding Lessuggestie Week Voorbereiding Lessuggestie Hardware Week Week week Voorbereiding: Lessuggestie BIJLAGEN Bijlage I Beoordelingsformulier voor het verslag Bijlage II Video-interactietraining stap voor stap Bijlage III Beeldgrammatica Bijlage IV Resultatenmatrix Bijlage V Woonvoorziening De Spil Bijlage VI Bewoners Bijlage VII Analyse scène Bijlage VIII Tweede opnamesessie Bijlage IX Analyse scène Bijlage X Scenario Bijlage XI Ik-boodschap

6 1 Inleiding Het boek Verdraait goed! Video-interactietraining voor hulpverleners (Ravelli & Steffen, 1999) is geschreven als leerboek voor hbo-studenten en als trainingsboek voor hulpverleners die werken met gezinnen. Ook is het als trainingsboek te gebruiken voor begeleiders van groepsleiders. De auteurs zijn geïnspireerd door de praktijk van de videohometraining en de videointeractiebegeleiding. Door het gebruik van videobeelden te verantwoorden met behulp van begrippen uit verschillende theorieën en door ideeën uit de wereld van de film te integreren, is iets geheel nieuws ontstaan. Kort samengevat bestaat de video-interactietraining uit de volgende opdracht: maak een korte instructiefilm voor opvoeders, waarin zij zelf met succes die vaardigheden demonstreren, die nodig zijn voor het verbeteren van de sfeer in hun eigen leefomgeving. Hoewel geïnspireerd door videohometraining, zijn er wezenlijke verschillen. In de eerste plaats presenteert de videohometraining zich expliciet als een methodiek, met een eigen visie, eigen normen en waarden, en eigen theorieën. De video-interactietraining zien de auteurs als een methode, die kan worden ingepast in elke methodiek. Een ander aspect waarin de video-interactietraining zich onderscheidt van de videohometraining, is de theoretische onderbouwing. De auteurs baseren zich op elementen uit communicatietheorieën met betrekking tot lichaamstaal, de hechtingstheorie, het operante conditioneren en enkele cognitieve leertheorieën, en komen zo tot een nieuwe praktijktheorie. Het derde en misschien wel meest cruciale verschil tussen videohometraining en videointeractietraining is de waarde die wordt toegekend aan de opnames. De videohometraining ziet video-opnames als objectief en presenteren de opnames ook als zodanig aan de cliënten. Ravelli en Steffen zijn van mening dat op deze manier de cliënten bewust of onbewust worden bedrogen. Video-opnames verdraaien de werkelijkheid altijd. In hun visie is de werkelijkheid altijd een sociale constructie. Dit betekent dat er altijd meerdere werkelijkheden naast elkaar bestaan. Volgens de auteurs hebben verzorgers 1 soms een beeld van de werkelijkheid, dat te rigide is. Video-opnames kunnen een ander beeld van de werkelijkheid geven. Door met de betrokkenen vanuit deze andere perspectieven naar de werkelijkheid te kijken en deze perspectieven te bespreken, veronderstellen zij dat de verzorgers de werkelijkheid genuanceerder gaan benaderen. Door deze genuanceerdere kijk op de werkelijkheid ontstaat ruimte voor nieuw gedrag. Als geaccepteerd wordt dat opnames altijd subjectief zijn, dan kan het niet anders dan dat er bewust gebruikgemaakt moet worden van filmtechnieken. Uitgangspunt van de videointeractietraining is dan ook dat de hulpverlener bewuster gebruikmaakt van deze beeldgrammatica om de andere werkelijkheid sterker in beeld te brengen. Een vierde en laatste aspect waarop de video-interactietraining zich onderscheidt, is de manier waarop met de opnames wordt omgegaan. Daar waar de videohometrainer, nadat de begeleiding is afgesloten, al het beeldmateriaal aan de betrokkenen overhandigt, krijgt de verzorger in het kader van de video-interactietraining een gemonteerde productie, die de alternatieve kijk op de werkelijkheid nog eens samenvat. Hiermee krijgt de verzorger een opvoedingscursus op maat. 1 De video-interactietraining kan gebruikt worden in het begeleiden van ouders en kinderen of groepsleiders en bewoners van leefgroepen. Om de leesbaarheid te vergroten gebruiken wij zo veel mogelijk de termen verzorgers voor zowel mannelijke als vrouwelijke opvoeders en kinderen voor zowel eigen kinderen als voor bewoners van leefgroepen, ook als deze bewoners volwassen zijn. Alleen daar waar het duidelijk is dat het om specifieke verzorgers of kinderen gaat, gebruiken wij andere woorden. Dit is vaak het geval in de voorbeelden. 6

7 De afspraken die gemaakt worden bij de start van de video-interactietraining kunnen belangrijke implicaties hebben. In een apart hoofdstuk bespreken de auteurs een aantal juridische en methodische overwegingen die in acht genomen moeten worden bij het gebruik van de video-interactietraining Doelen: Tijdens de module werkt de student aan de volgende competenties: 1. Zelfstandig en samen met cliënten andere hulpverleners en/of direct betrokkenen de woon- en leefsituatie- en leefsituatie verkennen en analyseren, samen de hulpvragen formuleren of herformuleren, hulpverleningsdoelen en hulpverleningsaanbod formuleren en een hulpverleningsplan vorm geven. De student kan: - doelen herkennen, waaraan met behulp van de video-interactietraining zinvol gewerkt kan worden; - de manier van werken aan cliënten uitleggen; - opnameplannen maken; - opnames analyseren; - een opnamelijst gebruiken; - een montageplanning maken; - een eenvoudige film monteren, waarin de kern van het getrainde op een voor de verzorgers positieve manier wordt samengevat. 2. Met de cliënt en het cliëntsysteem gezamenlijk werken aan het ontwikkelen en instandhouden van competenties met betrekking tot - ontwikkelen en onderhouden van betekenisvolle relaties tot anderen; - ontwikkelen van perspectief en zingeving; - vormgeven aan het samenleven in sociale netwerken. De student kan: - het perspectief van de verzorgers herkennen; - een alternatief perspectief in beeld brengen; - het alternatieve perspectief met de verzorgers bespreken. 3. Sociaal agogisch en muzisch agogische methoden en methoden, technieken en middelen hanteren met betrekking tot. het beïnvloeden van het gedrag en het uitbreiden van het gedragsrepertoire. De student kan: - adequate interactie van de verzorgers in beeld brengen; - resten van adequate interactie gebruiken om de verzorgers te trainen in nieuw gedrag; - de resultaten van de begeleiding samenvatten in een eenvoudige videoproductie. 4. In situaties van hulp- en dienstverlening keuzes van te hanteren methoden en middelen formuleren, onderbouwen, en verantwoorden met gebruikmaking van theoretische, ethische en juridische kaders. De student kan: 7

8 - uitleggen waarom de video-interactietraining een methode is; - verantwoorden, wat hij wel en wat hij niet opneemt, welke keuzes hij maakt tijdens de analyse van de opnames en welke opnames hij bespreekt met de verzorgers, op basis van de volgende theorieën: operante conditioneren; hechtingstheorie; communicatietheorieën betreffende non-verbaal gedrag; opvoedings- en begeleidingsstijlen; noties van Gordon 2 ; op basis van de grondwet, de Wet geneeskundige behandelingsovereenkomst en de Wet op de jeugdhulpverlening zorgvuldig omgaan met gemaakte opnames; een verslag maken van gemaakte keuzes. 5. Samen te werken met collega s in het kader van de ontwikkeling en uitvoering van hulpverleningsprogramma s. De student kan: - samen met andere studenten opnameplannen ontwikkelen, opnames maken, deze analyseren en monteren; - in overleg met andere studenten een verantwoording schrijven van gemaakte keuzes. 6. Condities bewerkstelligen die een verantwoorde uitvoering van hulp- en dienstverlening mogelijk maken. De student kan, in overleg met andere studenten, volgens gemaakte afspraken over tijdpad en resultaten werken. 7. Een adequate beroepshouding zichtbaar maken in de interactie met cliënten, collega s, leidinggevenden en vertegenwoordigers van maatschappelijke instellingen en overheden. De student kan: - de principes de principes van geslaagde interactie bewust hanteren; - reflecteren op zijn eigen interactie; - adequate - en inadequate interactie van zichzelf ter sprake brengen; - vanuit de behandelde interactieprincipes feedback geven op de interactie tussen medestudenten en docenten Werkwijze Tijdens de lessen doorlopen de studenten in een subgroep het gehele proces van de videointeractietraining; ze maken opnames, analyseren deze en bespreken deze met de verzorgers. Ook monteren ze een videoproductie, waarin de kern van de video-interactietraining is vastgelegd. Buiten de lessen bestuderen de studenten zelfstandig de literatuur, bereiden ze de opnames voor en analyseren ze de reeds opgenomen scènes. Het verdient de voorkeur om opnames te maken in concrete werksituaties. Als dit niet lukt dan kan worden gebruikgemaakt van het oefenmateriaal dat bij het boek is ontwikkeld. 2 Gordon, Th. (1970). Luisteren naar kinderen. Amsterdam/Brussel: Elsevier. 8

9 De studenten moeten er rekening mee houden dat buiten de lessen gemiddeld drie uur per week in subgroepen moet worden gewerkt Toets In een projectgroepje van vier tot zes studenten wordt een opvoedingscursus op maat gemaakt. De productie wordt in een verslag theoretisch onderbouwd. Zowel de productie als het verslag moeten met een voldoende worden afgesloten. Voor de producten gelden de volgende criteria: 3 VIDEOPRODUCTIE - voldoet aan vooraf gestelde normen m.b.t. vormgeving 25 punten - laat inhoudelijk de essentie zien 25 punten - laat zien dat bewust gebruik is gemaakt van - beeldgrammatica 25 punten - is, gegeven het materiaal, technisch goed afgewerkt 25 punten Subtotaal max. 100 punten VERSLAG Vorm - correct Nederlands, heldere lay-out, enz. - inleiding (kader plus leeswijzer), inhoudsopgave, - consistent, samenvatting max. 20 punten Inhoud max. 60 punten - per opname theoretische verantwoording van keuzes (20) - per analysegesprek evaluatie (20) - bijlagen: synopsis, opnameplannen, opnamelijst en montageplan (20) Evaluatie - Eigen visie op methode - Eigen visie op samenwerking binnen projectgroep Subtotaal max. 20 punten max. 100 punten Eindcijfer: cijfer videoproductie plus cijfer verslag gedeeld door twee Literatuur Ravelli, A.J., & Steffen, R. (1999). Verdraait goed! Video-interactietraining. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum. 3 In bijlage I vindt u beoordelingsformulieren 9

10 2. Lesopzet per week Week 1 Voorbereiding: - Maak zoveel kopieën van de eerste vier scènes van Verdraait goed, dat voor elke subgroep van 4-6 personen een band is waarmee gewerkt kan worden. - Lees handleiding en boek goed door. - Verspreid één of twee weken voor de eerste les de samenvatting (bijlage II) onder de studenten. - Zet op de dag van de eerste les alle camcorders klaar en sluit er één aan op de tv. - Leg naambordjes en viltstiften klaar. Het volgende materiaal moet aanwezig zijn: - per projectgroep een camcorder indien mogelijk met afstandsbediening, een statief, een lamp een richtmicrofoon, een koptelefoon, een tv en een montageset; - een lokaal voor de plenaire bijeenkomsten; - ruimten waar de projectgroepen opnames kunnen maken en analyseren; - naamkaartjes voor de studenten; - bord, flap-over of overhead. Lessuggestie 1. Voorstellen en bespreking van het programma - stel jezelf voor en bespreek het programma op hoofdlijnen; - aanwezigheid in principe honderd procent; - eenmaal afwezig is extra opdracht, tweemaal afwezig is een onvoldoende; - indien mogelijk opnames uit eigen praktijk, anders gebruikmaken van scènes uit Verdraait goed; - per week gemiddeld drie uur buiten de lessen werken in subgroepen; - toets is videoproductie plus verslag (zie blz. 5 studentenhandleiding); - vraag of de studenten hun naam op de naambordjes willen schrijven. Neem deze aan het einde van elke les in en deel ze de volgende les weer uit. Vraag of ieder kort wil vertellen wat hij/zij van de module verwacht. Stel verwachtingen eventueel bij. 2. Bespreking van de video-interactietraining op hoofdlijnen Indien vooraf een samenvatting is verzonden, kan worden volstaan met het bespreken van vragen. In ieder geval moeten de volgende aspecten aan de orde komen: - wat het verschil is tussen videohometraining en video-interactietraining; - VIT is een methode; - VIT is theoretisch onderbouwd op basis van kritiek op de videohometraining in de vakliteratuur; - er wordt bewust gebruikgemaakt van filmtechnieken. Uitgangspunt is dat elke opname subjectief is; - na beëindiging wordt een opvoedingscursus op maat gemaakt op basis van de gemaakte pnames; - het gehele proces van de video-interactietraining: van aanmelding tot (be)handelingsplan (zie 2.1. van het boek); doelen van de video-interactietraining (zie 2.2. van het boek); 10

11 synopsys (zie van het boek); doelen eerste twee opnamesessies (zie hoofdstuk 8 & 10 van het boek); het gebruik van de opnamelijst (zie hoofdstuk 9 van het boek); het scenario (zie van het boek); de montageplanning (zie & van het boek); de montage (zie 6.3. van het boek); en de presentatie van de productie (formele afsluiting van VIT) beeldtaal. De docent demonstreert hoe de verschillende kaders, perspectieven en camerabewegingen van invloed op de kijker zijn. Hij gebruikt hiervoor de camera die aangesloten is op de televisie, zodat direct zichtbaar is waarover gesproken wordt. Behalve het bespreken en demonstreren van de verschillende aspecten, is de belangrijkste boodschap voor de studenten: - vooraf denk je na over wat je wilt met de opnames en hoe de filmtechnieken kunt gebruiken om je boodschap sterker te laten overkomen; - elke opname bereid je goed voor (maak opnameplan). 3. Vaststellen van projectgroepen en afspraken voor de volgende bijeenkomst Op basis van de bespreking worden subgroepen gevormd. Als er studenten zijn die in hun werk- of stagesituatie opnames kunnen maken, wordt om deze studenten een projectgroep van ongeveer vier personen gemaakt. Als er geen opnames in de werk- of stagesituatie gemaakt kunnen worden, dan worden de eerste vier scènes van Verdraait goed uitgedeeld. ER KUNNEN OPNAMES IN DE PRAKTIJK GEMAAKT WORDEN Het maken van opnames binnen het werk of binnen de stage kan twee doelen dienen: - Het levert goed oefenmateriaal voor de studenten om opnames te analyseren. Daarnaast werkt het erg stimulerend als de studenten dat het geleerde zichtbaar is in de gewone praktijk. - De opnames kunnen gebruikt worden om een echte opvoedingscursus op maat te maken. Om van deze mogelijkheid gebruik te kunnen maken, moet, voordat de opnames starten, toestemming verkregen worden van de instelling die verantwoordelijk is voor het werk van de stagiaire of werknemer. Dit is nodig omdat binnen het korte bestek van de module minstens vier opnames te maken: twee opnames om de doelen te concretiseren en twee scènes in het kader van het scenario. ER KUNNEN GEEN OPNAMES IN DE PRAKTIJK GEMAAKT WORDEN Verdeel de kopieën van Verdraait goed. 4. Vaststellen van de projectgroepen De studenten schrijven op wie er in de projectgroep zit of er met eigen materiaal of met de scènes van Verdraait goed.wordt gewerkt. 5. Oefening cameravoering Maak een opname van maximaal vijf minuten. Het onderwerp is een sociale situatie, bijvoorbeeld samen lunchen, een spelletje doen, bijpraten, enzovoort. Let vooral op: camerastandpunt, inkadering en compositie. 11

12 Week 2 Voorbereiding Docenten - lezen hoofdstuk 3 en 4; - zoek de instructiefilm op die hoort bij Opvoeden, zo! - geef op elke opname schriftelijk feedback. Maak hiervoor gebruik van bijlage IIIb. Studenten - per subgroep schrijft één student een concept-resultatenmatrix (zie bijlage V); - indien oefening cameravoering nog niet klaar is, deze afmaken. De opname wordt minstens twee werkdagen voor de volgende les bij de docent ingeleverd. Spreek duidelijk af dat op elke opname een schriftelijke reactie volgt en dat een beperkt aantal opnames tijdens de volgende les wordt gebruikt om een goede cameravoering te demonstreren. De rest krijgt schriftelijk feedback. Vooraf klaarzetten: - videoapparatuur; - banden behorend bij Opvoeden, zo!. Zoek de volgende scènes en schrijf de tellerstand op: vader geeft complimentje aan zoon (...); vader geeft dochter aai over hoofd, dochter slaat ogen neer (...); zoontje zeurt in winkel en krijgt zijn zin (...); vader duwt dochter op rolschaatsen weg (...); - naamkaartjes; - camcorders met geladen accu, richtmicrofoons, koptelefoon en lampen; - analyseschema op sheet, flap-over of bord; - zorg voor ruimten waar de verschillende projectgroepen aan de gang kunnen (hoek in de gang, apart lokaal, kamertje, enz.). Lessuggestie 1. Feedback op de huiswerkopdrachten - gedeelten van enkele video-opnames laten zien en bespreken. Let op dat alleen geslaagde scènes worden getoond en vertel erbij waarom dit goede opnames zijn; - opnames samen met schriftelijke feedback teruggeven; - vragen betreffende de stof nog niet behandelen; in de les wordt nog geoefend. 2. Demonstratie van de theorie met betrekking tot videobeelden Opvoeden, zo! gebruiken. De banden prijzen en aandacht geven, en hanteren van grenzen lenen zich goed voor het op video tonen van een groot deel van de besproken vaardigheden. Niet aan de orde komen: de ik-boodschap, de geen-verliesmethode en het waardenconflict. BAND PRIJZEN EN AANDACHT GEVEN GEHEEL DRAAIEN Stilzetten en bespreken bij: - compliment van vader aan zoontje. Wijs op gezichtsuitdrukking van de jongen en vertel dat het bij video-interactietraining om dit soort opnames gaat (adequaat gedrag en de reactie van het kind). Bespreek ook de compositie en het kikkerperspectief. - aai over de bol van het mediterrane meisje. Wijs op de cultureel bepaalde manier van (afwezigheid van) oogcontact. 12

13 Bespreek het gedeelte van het schema met betrekking tot prijzen en aandacht geven (Ravelli & Steffen, blz. 71). BAND HANTEREN VAN GRENZEN Stilzetten en bespreken: - Winkel met zeurende zoon die zijn zin krijgt. Leg uit de samenhang tussen positieve en negatieve bekrachtiging. - Wegduwen van meisje op rolschaatsen. Hier is geen sprake van negeren, of zoals het in het boek staat geen aandacht geven. Er wordt een positieve straf gedemonstreerd. Pas nu kunnen er vragen gesteld worden over de hoofdstukken 3 en 4. Mogelijk zullen de verschillende soorten bekrachtigers en straffen nog eens besproken moeten worden. 3. Een film verdraait de werkelijkheid De verschillende projectgroepen krijgen een camera met accu, eventueel een lamp en een richtmicrofoon, inclusief een koptelefoon. OPDRACHT Maak een opname waaruit blijkt dat film de werkelijkheid verdraait. 1 Bedenk een situatie (bijv. een close-up van iemand die een shot neemt. Als uit gezoomd wordt blijkt het geen junk te zijn die zichzelf een shot toedient, maar een verpleegkundige die iemand een injectie geeft). 2 Maak een opnameplan (plaats, licht, achtergrondgeluid, inkadering en camerastandpunt eerste scène, inkadering en camerastandpunt tweede scène, enz.). 3 Maak de opnames. De docent loopt langs de verschillende projectgroepen en bespreekt de opnameplannen voor de opnames waaruit blijkt dat de werkelijkheid verdraaid wordt. In een volgende ronde ondersteunt de docent de verschillende groepen bij het maken van opnames. Na afloop van de opnames worden de opnames ingeleverd. Spreek af dat alle opnames schriftelijk van feedback worden voorzien. Enkele opnames zullen tijdens les 2 worden besproken. 13

14 Week 3 Voorbereiding Docenten - Bestudeer hoofdstuk 7, 8 en 9; - Maak analyse van scène 1 de lunch (zie hoofdstuk 9 en blz. 164 van het boek). - Geef schriftelijk feedback op de opnames die de werkelijkheid verdraaien. - Analyseer de lunch (zie bijlage VII). - Oefen eventueel zelf ook het analysegesprek met een collega. - Maak een opnameplan voor een scène waarin aandacht besteed is aan de compositie en waarin gebruikgemaakt wordt van een overshoulder (denk aan scherpte/diepte). Studenten - Bereidt het analysegesprek zo voor dat dit tijdens les 3 gedemonstreerd kan worden (1 persoon speelt Alfred, 1 persoon speelt de teambegeleider die Alfred met behulp van de VIT begeleidt). Kies welke doelen je in het analysegesprek wilt halen (denk eraan: eerst aandacht voor adequaat gedrag, kies één vaardigheid waaraan gewerkt moet worden en waarvan een aanzet op video is vastgelegd, overweeg hoe dit te bespreken, hanteer tijdens het analysegesprek de drie fasen: afstemmingsfase, werkfase en afrondingsfase). - Indien er opnames gemaakt worden in de werksituatie van een van de studenten in een subgroep, dan wordt vooraf een opnameplan gemaakt (zie ). Ook deze opname wordt geanalyseerd met behulp van de viewlijst (zie 9.2.). Materiaal klaarleggen: - naambordjes; - voor elke projectgroep een tv en een camcorder die op elkaar zijn aangesloten; - koptelefoons, richtmicrofoons en lampen voor de tweede opnamesessie. Lessuggestie 1. Bespreken bestudeerde stof - Laat enkele geslaagde scènes zien en noem waarom ze goed zijn. - Geeft opnames terug met schriftelijke feedback. - Vraag of er onduidelijkheden zijn en overweeg of deze direct moeten worden beantwoord of dat er beter op een ander moment in de les op zal worden teruggekomen (bijv. na het maken van opnames). Probeer te voorkomen dat er alleen gepraat wordt over de video-nteractietraining. Studenten moeten vooral zelf veel doen. 2. Oefening analyse van de lunch of de opnames die in de werksituatie zijn gemaakt - Bespreek hoe de ervaringen waren met het analyseren van de unch. - Laat één groep het analysegesprek demonstreren. Maak hiervan opnames en vertel dat u deze in de komende week analyseert en de volgende keer bespreekt (zorg dat er minstens één mooie overshoulder wordt gemaakt en let op de compositie). - Bespreek de ervaringen kort: Vraag de groep eerst feedback. Wat ging erg goed? 14

15 Wat is in aanzet aanwezig? Wat heb je er zelf van geleerd? - De docent geeft feedback. Denk eraan: Wat gaat erg goed? Wat is in aanzet aanwezig? Borduur hierop voort. Afronden met de vraag of er vanuit de voorbereidingen in de andere groepen nog vragen zijn blijven liggen. Indien door een subgroep eigen opnames gemaakt zijn, worden deze getoond. Deze groep bespreekt de opnamelijst. Eventueel worden aanvullingen gemaakt. 3. Opnames compositie en overshoulder Demonstreer hoe een overshoulder gemaakt wordt en laat verschillende composities zien. Studenten krijgen vervolgens de opdracht om ergens in of om het gebouw opnames te maken van een willekeurige situatie, waarbij aandacht besteed is aan de compositie en bewust is gebruikgemaakt van een overshoulder. Na afloop worden de opnames ingeleverd. Vraag wie er eerst een opnameplan heeft gemaakt (mogelijk niemand). Leg nogmaals het belang van een opnameplan uit. De overshoulder wordt in het boek niet besproken. Ze moet in een volgende uitgave worden toegevoegd in paragraaf Bij een overshoulder wordt een opname gemaakt van minstens twee personen, waarbij het camerastandpunt zo gekozen is dat de kijker een stuk van de achterkant van de schouder en het hoofd van de ene persoon ziet en het gehele gezicht van de andere persoon. Een overshoulder kan bij uitstek worden gebruikt om de relatie tussen twee persoenen in beeld te brengen. In het kader van de video-interactietraining is de overschoulder bij uitstek geschikt om het effect van een complimentje op het gezicht van een kind in beeld te brengen. 15

16 Week 4 Voorbereiding - Bestudeer de hoofdstukken 5, 6 en Analyseer de opnames die in de les zijn gemaakt. Let vooral op waar sprake is van een mooie compositie (zie ) en een overshoulder (figuur 1). - Analyseer de vergadering (zie bijlage IIX) en oefen zo nodig met een collega het analysegesprek. - Voorbereiden analysegesprek. Eén persoon is Alfred, een ander is de teambegeleider die Alfred begeleidt. De rest van het subgroepje is het team. - Bijhouden: opnamelijsten, opnameplannen en logboek waarin keuzes beschreven zijn. - Materiaal klaarleggen: naambordjes; voor elke projectgroep een tv en een camcorder die op elkaar zijn aangesloten. Lessuggestie 1. Tussenevaluatie Het is goed om zo halverwege de lessen even stil te staan bij de manier van werken tot nu toe. Eventuele vragen uit de theorie kunnen worden besproken, evenals samenwerkingsproblemen. Zo nodig worden aanvullende afspraken gemaakt. 2. Bespreken compositie en overshoulder Enkele mooie voorbeelden tonen van opnames die tijdens de vorige les zijn gemaakt. De overige opnames worden met schriftelijke feedback teruggegeven. 3. Bespreking analysegesprek de lunch Bespreek de opnames en gebruik bewust de principes van de VIT: wijs op geslaagde interactie en geslaagde compositie en eventuele overshoulder. 4. De vergadering - Bespreek hoe de ervaringen waren met het analyseren van de vergadering. - Laat één groep het analysegesprek demonstreren. Maak hiervan opnames en vertel dat u deze in de komende week analyseert en de volgende keer bespreekt (maak overshoulder en let op compositie). - Bespreek de ervaringen kort. - Indien door een subgroepje eigen opnames gemaakt zijn, worden deze getoond. Deze groep bespreekt de opnamelijst. Eventueel worden aanvullingen gemaakt. 16

17 Week 5 Voorbereiding Studenten - Bestudeer de hoofdstukken 2, en Maak de opdrachten van bijlage XI uit de handleiding en bijlage 3 uit het boek. - Eén of twee studenten per werkgroepje schrijven het scenario. Scenario s nakijken en voor de les voor elke deelnemer kopiëren. Aandachtspunten: Is er een inleiding? Is er een samenvatting van de analyse van de eerste twee opnames? Zijn er doelen geformuleerd? Is de werkwijze beschreven? Zijn er twee scènes (diner en brunch) beschreven? Zijn deze scènes verbonden met de doelen? - Eén student houdt het logboek bij ten aanzien van gemaakte keuzes. (werk eventuele achterstand weg). - De overigen analyseren scène 3, 4 en 5 en maken een opnamelijst (zodat ook deze scènes gebruikt kunnen worden voor de montage). - Iedereen neemt een cd of cassettebandje mee met passende muziek. Lessuggestie 1. Bespreken ik-boodschap en de geen-verlies-methode De studenten corrigeren elkaar. Daar waar ze er niet uitkomen, geeft de docent ondersteuning. 2. Bespreken scenario Elke projectgroep krijgt het scenario van alle andere projectgroepen. De docent vraagt: - of de studenten de scenario s van de andere groepen willen lezen; - of er vragen zijn over de andere scenario s; - of de leden van de eigen projectgroep nog aanvullingen wil maken op het eigen scenario. De docent geeft feedback op de scenario s die hij heeft bekeken. De verschillende projectgroepen verbeteren de scenario s. De docent kan hierbij worden geconsulteerd. 3. Introductie op montage Monteren is eigenlijk niets anders dan een aantal plaatjes achter elkaar plakken en er geluid aan hangen. De manier waarop je dit doet is bepalend voor de sfeer. Belangrijk is het ritme. Voor de video-interactietraining is het belangrijk dat je bewust gebruikmaakt van het ritme. We zullen hier nog eens bij drie aspecten van het ritme stilstaan. RITME - Vuistregel: een shot niet langer dan 15 seconden. Een scène kan uit verschillende shots bestaan. Als je een scène hebt die je goed kan gebruiken, maar er zit een storend element in (een stukje is niet scherp of de hoofdpersoon is even uit beeld), dan kan je over dit storende stukje een andere shot plakken. Dit shot moet dan wel te maken hebben met het onderwerp. Zo kan je een shot nemen van een parkiet die 17

18 duidelijk hoorbaar op de achtergrond aanwezig is, of een shot van het koffiezetapparaat als iemand even weggaat om koffie te halen. - Bij jongere mensen snel monteren, bij ouderen langzaam. Als je naar films uit de jaren vijftig en zestig kijkt, zul je merken dat er veel lange scènes zijn. Jongeren vinden deze films saai en zullen hun aandacht er niet goed bijhouden. Ouderen vinden de moderne films soms onrustig. - Ondersteun met het monteren de positieve boodschap. In sommige gezinnen of leefgroepen is de sfeer druk en hectisch. In het scenario is afgesproken dat de opvoeder gaat oefenen met aandacht verdelen. Hij oefent om tegen jongeren die door elkaar praten te zeggen: Even wachten, nu praat Sahnaz, als zij klaar is dan ben jij aan de beurt. Bij het schrijven van het scenario zorg je dat je wat langere scènes schiet. Bij het monteren zorg je dat je wat minder snel monteert, waardoor er een rustiger beeld ontstaat. - Eerst muziek, dan beeld (kan alleen als je non-lineair monteert). Het mooiste is als je de beelden het ritme van de muziek laat volgen. Hiertoe neem je eerst het geluid op. Daarna snij je de shots op het ritme van de muziek. 18

19 Week 6 Voorbereiding Docenten - Zorg dat je de handleiding van de montageapparatuur hebt en lees deze door. - Oefen zelf met de bestaande apparatuur. - Zorg dat je de montagesets hebt gereserveerd. Studenten Om geconcentreerd te kunnen monteren zijn goede voorbereidingen onontbeerlijk. Zorg dat je voor het monteren alles klaar hebt liggen: - alle opnamelijsten. Je hebt die scènes en shots gekozen die je wilt gebruiken (zie - bladzijde 164 van het boek); - originele opnames; - opnameplan (zie bladzijde 165 van het boek); - muziek die je wilt gebruiken; - stem (voice-over) die je wilt gebruiken op band; - kaarten die je hebt gemaakt voor aan- en aftiteling (controleer de namen op spelling); - probeer niet alleen een kaart met tekst te maken, maar experimenteer met ook andere materialen; maak een bewegende collage, gebruik watten als wolken of sneeuw, enzovoort; - stills die je wilt gebruiken. Lessuggestie 1. Monteren Monteren is een creatief proces, waarbij je een artistiek product schept, dat bestaat uit verschillende componenten: scènes en shots van je doelgroep, geluid dat vastligt op de videoband, muziek, een voice-over die je gebruikt om nog wat te vertellen, aan- en aftiteling(skaarten) en stills. Hier bak je als het ware een taart van die je die smaak geeft die jij wilt. De vorm en smaak van de productie hebben als centrale boodschap: kijk eens opvoeder, je kan het heel goed. Hardware Non-lineair monteren Steeds vaker zal er gebruikgemaakt worden van een non-lineair montageset. Op dit moment zijn er verschillende systemen op de markt. Er zijn betaalbare systemen, die vrij gemakkelijk gebruikt kunnen worden. Ook zijn er wat duurdere computers, die veel meer geheugen hebben en ook professionele software kunnen draaien. In deze laatste categorie is natuurlijk veel meer mogelijk. Digital Video is een nieuwe digitale standaard voor camcorders en stationaire VCR s. In het boek hebben we het kort gehad over DV. Toen al kondigden we aan dat dit systeem wel eens interessant voor ons zou kunnen zijn. Nu blijkt dat het inderdaad een hit gaat worden, lijkt het ons wel aardig om hier nog wat extra aandacht te besteden aan dit formaat. Digital Video wordt uitgebracht in twee formaten cassettes, namelijk DV en mini-dv. Opvallend is de verbazingwekkend hoge beeldkwaliteit. De Firewire, een uitvinding van Apple, is onlosmakelijk met dit videoformaat verbonden. 19

20 Deze Firewire, door anderen i-link of IEEE-1394 interface genoemd, is een verbinding die de camcorder rechtstreeks met de computer verbindt. Door deze interface kunnen data (videobeelden) naar de computer verstuurd worden met een snelheid van 50 Mb per sec. Hierdoor is het mogelijk zonder grote investeringen een non-lineaire videomontage te maken op de Apple- of Windows-pc. Het DV-formaat kan in Adobe Premiere worden bewerkt tot een uitstekende videoproductie. Vervolgens kan het weer teruggestuurd worden naar een stationaire DV videocassetterecorder. Het zou logischer zijn als je het signaal weer kon terugsturen naar de camcorder, dan spaar je namelijk een extra apparaat uit. Overal in de wereld kan dat ook, behalve in Europa. Hier heeft men die mogelijkheid van DV-in in de camcorder onklaar gemaakt in verband met onduidelijke protectiemaatregelen. Gelukkig kan men die softwarematige blokkade vrij eenvoudig weg halen. Een goede vakhandelaar kan u daarbij helpen. U kunt ook zelf informatie hierover inwinnen via internet ( en Wij raden u aan om over te stappen op Non-liniair editten met betrekking tot de computer. Er is echter een maar : koop een werkend systeem en overtuig u ervan dat al die mogelijkheden die worden aangeprezen in de folders, ook werkelijk functioneren. Wij hebben in ieder geval uitstekende ervaringen met de G3 en G4 van Apple Macintosh. ANALOOG MONTEREN Hoewel DV de voorkeur verdient, kunnen we er niet omheen dat sommige instellingen en opleidingen nog analoge apparatuur hebben die nog niet is afgeschreven. Om die reden staan we toch ook nog even stil bij deze manier van monteren. We zullen nog eens stilstaan bij twee valkuilen: de foutenmarge en het gebruik van assemble en insert. EEN FOUTENMARGE VAN 1-5 SECONDEN Bij het achter elkaar plakken van de verschillende scènes en shots moet je er rekening mee houden dat de apparatuur elke keer enkele seconden van de vorige opname wist. Oefen een paar keer voordat je met de echte montage begint. Stel de foutenmarge vast voordat je met de echte montage begint. - monteer een scène; - kies een andere scene en plak deze erachter; - draai de montageband terug en kijk of er een gat zit tussen de scènes; - neem op hoeveel seconde dit gat duurt; - je weet nu hoeveel seconden je moet terugspoelen voordat je een nieuwe scène achter de oude plakt; - probeer dit nog eens uit. ASSEMBLE In het algemeen kan je zeggen dat je met assemble de plaatjes achter elkaar plakt, maar dat je nooit meer een nieuw plaatje over de oude kan plakken, zonder dat je een gat (grijs, sneeuw) krijgt. Ook kan je niet tegelijkertijd een stem of muziek onder de plaatjes plakken. INSERT Als je de knop op insert zet, dan kan je of alleen het beeld monteren, of het geluid (audiodub), of beide tegelijk. Het is nu mogelijk om, tegelijk als je een shot monteert, een voice-over of muziek onder het plaatje te zetten. 2. Afmaken voorbereidingen 20