Naam: DELFSTOFFEN. pagina 1 van 10
|
|
- Joris ter Linde
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Naam: DELFSTOFFEN In de aarde zitten heel veel materialen verborgen, die wij in de loop van de eeuwen hebben ontdekt. Wij kunnen ons geen leven meer voorstellen zonder deze stoffen. Turf werd vroeger gemaakt uit gedroogde plantenresten. Daarmee kon de kachel een poosje branden en was het in de winter een stuk behaaglijker. Pas veel later werden er kolen uit de grond gehaald, die veel minder snel opbrandden. Men moest echter steeds dieper gaan om de kolen uit de grond te halen. Er zijn heel veel stoffen die via mijnen uit de grond worden gehaald. Goud, edelstenen, bauxiet (voor aluminium), ijzer en koper. Al deze stoffen noemen we delfstoffen. Maar ook zand, grind, kalk en zout zijn nuttige materialen. Ze worden net als ijzererts en steenkool ook delfstoffen genoemd. Delven is een ander woord voor graven. Tegenwoordig zijn we ook in staat om olie en gas uit de grond te halen. Omdat dit vloeibaar is, gaat dit met pijpleidingen. Soms liggen deze olie- en gasvelden op plaatsen waar je heel moeilijk bij kunt. Bijvoorbeeld midden op zee. pagina 1 van 10
2 Vraag 1a. Wat zijn delfstoffen?.. Vraag 1b. Noem drie delfstoffen Kolen en de mijnbouw Zesduizend jaar geleden haalden mensen in Zuid-Limburg vuursteen uit de grond. Ze maakten hier gereedschap van. Mensen ontdekten dat er ook andere materialen in de bodem zitten die ze goed konden gebruiken. Twee belangrijke materialen zijn steenkool en ijzererts. Vaak wordt in mijnen naar delfstoffen gegraven. Een mijn is een heel diep gat met gangen die mensen graven om bepaalde stoffen uit de grond te halen. In Nederland graaft men naar zand, klei, grind en mergel. Maar Nederland heeft nog vier andere delfstoffen: aardolie, aardgas, steenkool en zout. Steenkool werd vroeger in Limburg uit de bodem gehaald. Maar de laatste steenkoolmijn werd in 1974 gesloten. Vraag 2a. Welke vier delfstoffen zitten in Nederland in de grond? Vraag 2b. Weet jij waarom de Limburgse kolenmijnen in 1974 zijn gesloten? pagina 2 van 10
3 Gevaarlijk werk Delfstoffen die aan de oppervlakte liggen, worden afgegraven. Dit heet dagbouw. De plek waar mensen in de grond graven om de delfstoffen eruit te halen, heet een open mijn of groeve. Bij harde stenen wordt springstof gebruikt om het gesteente op te blazen. In Duitsland zijn gigantische bruinkoolgroeven. In zo'n grote groeve doet een graafwielbagger het werk. Veel delfstoffen zitten echter dieper in de grond. Om ze eruit te halen, moeten er diepe gangen worden gegraven, soms meer dan een kilometer diep.in zo n mijn is het erg warm en vochtig. Op een diepte van 25 meter is het altijd rond de 9 graden Celsius. Bij elke 100 meter die je daalt, gaat de temperatuur met 3 graden omhoog. Op een diepte van 925 meter is de temperatuur maar liefst 36 graden Celsius. Werken in een mijn is gevaarlijk. Alleen al in China komen ieder jaar zo'n 8000 mijnwerkers om het leven. Om het instorten van mijngangen te voorkomen, worden de wanden en plafonds met ijzeren balken en pilaren ondersteund. Dat heet stutten. In mijngangen staat vaak een laag grondwater. Dat moet eruit gepompt worden, anders loopt de mijngang vol en kunnen mijnwerkers verdrinken. Grote pompen voeren het water af. Vraag 3. Hoe kan het dat het steeds warmer wordt, als je dieper komt?. pagina 3 van 10
4 Bij het hakken kunnen ook giftige gassen vrijkomen. Om deze gassen weg te zuigen, zijn in mijnen grote ventilatoren geplaatst. Frisse lucht is van levensbelang. Voor 1900 werd het werk met de hand gedaan. Toen gebruikten mijnwerkers houwelen, beitels en hamers. Met de houweel sloegen ze gaten in de harde steenkool. En met de hamer en beitel werden grote brokken klein geslagen. De steenkool werd daarna met een platte schop in mandjes geschept. In een moderne steenkoolmijn doen machines het zware werk. Mensen hoeven de mijn niet meer in. Zij zijn alleen nog nodig om de machines te bedienen en te controleren. Vrijwel alle machines worden op afstand gestuurd door computers. Mensen zien boven de grond op beeldschermen hoe het er in de mijn aan toegaat. Een steenkoollaag is vaak honderden meters lang. Enorme boor- of schaafmachines halen de steenkool weg. Moderne mijnen worden automatisch gestut. Is er een laag afgeschaafd, dan schuiven de stutten vanzelf met de machine mee. Het afgegraven deel van de mijn wordt opgevuld met puin. Vraag 4a. Wat is het verschil tussen de moderne kolenmijn en een mijn van vroeger?.. Vraag 4b. Waarom worden kolen steeds minder vaak gebruikt? pagina 4 van 10
5 Aardgaswinning in Nederland Er is een stuk van Nederland dat wereldberoemd is. Dat is de Waddenzee. Vooral onder vogelliefhebbers is dat gebied erg bekend. De Waddenzee ligt aan de noordkant van Nederland tussen het vasteland en de eilanden. Het bijzondere is dat de Waddenzee af en toe droog staat. Nou ja, bijna dan. Als het eb is, zakt het water zo ver dat er op hele grote stukken van de bodem geen water meer is. Vogels kunnen zo bij voedsel dat anders op de bodem van de zee blijft liggen. Ook de zeehond leeft graag in de Waddenzee. Hij zwemt er als het vloed is en vangt dan vissen. Als het eb is, rust hij uit op het wad. Precies in dat prachtige natuurgebied zit aardgas in de grond. Gas waarmee je huizen kunt verwarmen en waarop je eten kunt koken. Dat gas is veel geld waard. Nog tien jaar koken. Met het gas dat in de bodem van de Waddenzee zit, kunnen alle huishoudens van Nederland tien jaar vooruit. Ze kunnen er tien jaar lang maaltijden van koken en er hun huizen mee verwarmen. Om het gas uit de grond te krijgen, moeten er diepe gaten in de zeebodem worden geboord. Dat kan alleen met grote boortorens. Die maken veel herrie en zorgen ook nogal eens voor vervuiling. En dat is een grote bedreiging voor de dieren en de planten in het gebied. Vraag 5a. Vind jij dat het gas in de Waddenzee er moet worden uitgehaald? pagina 5 van 10
6 Boortorens. De NAM, de Nederlandse Aardolie Maatschappij, boort naar gas. Dat mag niet zomaar. De regering moet dat eerst goedvinden. In de regering zit een minister van Milieu. Die wil liever niet dat er wordt geboord. Maar er zit in de regering ook een minister van Economische Zaken. Die moet ervoor zorgen dat er in Nederland genoeg geld wordt verdiend. Hij vindt het jammer om al dat kostbare gas in de grond te laten zitten. De NAM heeft de regering beloofd dat er heel netjes geboord zal worden. Het bedrijf zal zijn uiterste best doen om de natuur niet te vervuilen of te beschadigen. Maar milieuorganisaties vinden dat niet genoeg. Zij zeggen dat de bodem van de Waddenzee zal inzakken als het gas eronder is weggehaald. Als dat gebeurt, blijven de Wadden voor altijd onder water. De dieren zijn dan hun speciale natuurgebied kwijt. Ook zijn de milieuorganisaties bang dat er per ongeluk schadelijke stoffen uit de grond in het water terechtkomen. Bovendien maken boortorens veel herrie. Dat jaagt de dieren weg. Vraag 5b. Wat zijn de risico s van boren naar gas of olie in een natuurgebied?... Vraag 5c. Waarom wil de minister van Economische zaken graag dat er geboord wordt naar gas? Vraag 5d. Waar wordt het aardgas dat in de Waddenzee wordt gewonnen voor gebruikt? pagina 6 van 10
7 Zout Zout zit in alle zeeën. Maar niet alle zeeën zijn even zout. In de Noordzee zit ongeveer 3,5 procent zout. Maar in de Dode Zee wel 28 procent. Stel je voor dat al het water uit de zeeën zou verdampen. Dan zou er op de aarde een laag zout van zestig meter dikte liggen. Maar ook in de aarde zelf zit zout, steenzout. Het bestaat uit dikke lagen samengeperste zoutkristallen. In warme landen haalt men zout uit zeewater. Men laat het verdampen in grote zoutpannen. Dat zijn ondiepe vijvers. Als het water is verdampt, schuift men het laagje zout bij elkaar. In de Sahara ligt het zout op sommige plaatsen voor het opscheppen. Daar liggen namelijk opgedroogde binnenzeeën. In andere landen liggen zoutmijnen. De grootste vind je in de Verenigde Staten, China en Oostenrijk. In een zoutmijn hakt men brokken zout uit de grond. In Nederland zitten ook grote zoutvoorraden in de bodem. In Twente zit het zout op vierhonderd meter diepte. En bij Winschoten in Groningen zit het duizend meter diep. Zout lost gemakkelijk op in water. Men pompt door een lange buis water in de zoutlaag. Het zout lost op in het water. Via een andere buis pompt men het zoute water omhoog. In grote ketels wordt het water gekookt. Het water verdampt en het zout blijft over. Je koopt dit zout als keukenzout in de winkel. Vroeger stonden er in Twente grote houten zouttorens. Daarin stonden pompen en een boorinstallatie. Vraag 6a. Hoe komt men aan zout?.... Vraag 6b. Waarom is zout een delfstof?. pagina 7 van 10
8 Aardolie Olie bestaat uit een mengsel van dode zeeplanten en dode dieren. Het ontstaat door een natuurlijk kraakproces dat miljoenen jaren duurt. Door de eeuwen heen worden dieren en planten platgeperst door de druk van ophogende slib en zandlagen. Bij hoge temperaturen worden ze dan omgevormd tot olie of gas. Dit natuurlijke proces gebeurt nu ook nog. Het kost alleen duizenden jaren om de hoeveelheid olie te krijgen die de mensen jaarlijks verbruiken. Aardolie is een dikke, donkere vloeistof, die diep onder de grond of onder de zeebodem ligt. De olie die uit een aangeboorde oliebron naar boven komt, wordt ruwe olie of petroleum genoemd. Een boortoren maakt een boorgat in de oliebron en vanaf de boorvloer wordt de olie omhoog gepompt. Een boorvloer of platform drijft soms op het water, maar is ook vaak verankerd in de zeebodem. De werknemers worden dan met een helikopter naar het platform gebracht. De duikers controleren en repareren het platform onder water. De olie wordt soms ook op het land gewonnen. Het wordt dan vaak opgepompt met zogenaamde ja-knikkers. De olie wordt door een lange pijp van het platform of pompstation naar de oliehaven of de olieterminal vervoerd. Van daaruit gaat de olie naar de raffinaderij. Vraag 7a. Waar wordt aardolie voor gebruikt?.. pagina 8 van 10
9 Vraag 7b. Wat is aardolie eigenlijk?.... Vraag 7c. Hoe kun je olie uit de zeebodem halen?.. De verwerking van aardolie. Er is olie nodig om brandstof voor auto s, vrachtwagens, dieseltreinen, schepen en vliegtuigen te maken. Er wordt ook veel huisbrandolie gebruikt. Olie is niet alleen een brandstof, maar ook de grondstof voor plastic, textiel en andere producten. Ruwe olie bevat een mengsel van chemische stoffen en vele soorten olie. Smeerolie maakt men van ruwe olie en wordt gebruikt om machineonderdelen te smeren zodat de machine soepel loopt. De verschillende olieproducten worden in de raffinaderij gemaakt. Hierdoor wordt de ruwe olie afgebroken of verdeeld in benzine en andere brandstoffen, in smeerolie, chemicaliën en bitumen, zoals asfalt. De chemische stoffen worden verder verwerkt voor gebruik als grondstof voor plastic, textiel en andere producten. Vraag 8a. Wat wordt er van aardolie gemaakt?.. Vraag 8b. Waar wordt de ruwe olie verwerkt?.... pagina 9 van 10
10 Olievervuiling Ongelukken met olietankers op booreilanden zijn één van de oorzaken van olievervuiling. Olievervuiling op zee ontstaat ook door dunne oliestraaltjes uit de bodem. Ook wordt olievervuiling veroorzaakt door het afval van fabrieken en ander afval wat in het water terecht komt. Rondom boorplatforms in zee, waar de olie uit de grond wordt gehaald, leeft vaak binnen een straal van één kilometer niets meer op de bodem. Alleen al in het Nederlandse deel van de Noordzee bevinden zich ongeveer honderd boorplatforms. Olie heeft vaak giftige chemicaliën. Wanneer er olie in zee lekt, door bijv. ongelukken, zie je vaak een olievlek ronddrijven. Vele zeedieren zoals vogels, kunnen onder de olie komen te zitten. Vraag 9. Waardoor kan er olie in de zee komen?. Delfstoffen in de toekomst Brandstoffen, zoals kolen, olie en gas, zijn nu nog steeds de belangrijkste energiebronnen, maar niemand weet precies hoe lang dat nog zal duren. De laatste jaren worden er meer en meer alternatieve energiebronnen ontwikkeld, zoals bijvoorbeeld zonne- en windenergie. Dat zal nog meer moeten toenemen, omdat de delfstoffen steeds verder opraken. In de toekomst moeten we zorgvuldig blijven omgaan met de delfstoffen die we nog in de aarde over hebben. Als we verantwoord omgaan met kolen, gas en vooral olie, kunnen we er nog heel lang gebruik van maken. pagina 10 van 10
Les 1 Ontstaan aardgas
Les 1 Ontstaan aardgas In 1959 werd onder het land van boer Boon in de buurt van Slochteren gas ontdekt. Het bleek één van de grootste gasvelden van de wereld te zijn! Hoe is dat gas in de boden van Nederland
Nadere informatieOp ontdekkingstocht naar aardolie
O p o n t d e k k i n g s t o c h t n a a r a a r d o l i e Op ontdekkingstocht naar aardolie Miljoenen jaren geleden De mens heeft in de loop van de tijd vele vormen van energie gebruikt: spierkracht,
Nadere informatieKuwait Petroleum Europoort, Q8KPE
SPREEKBEURT 1/8 Kuwait Petroleum Europoort, Q8KPE Q8KPE is gelegen in Rotterdam Europoort. De locatie Europoort heeft de grootste haven ter wereld waar veel producten worden gemaakt en verhandeld. Voor
Nadere informatieZand en klei 1. Van veen tot weiland 2. Blad 1. Heide Een lage plant met paarse bloemen.
5 Lastige woorden Blad Zand en klei Heide Een lage plant met paarse bloemen. Voedingsstoffen Voedsel dat planten nodig hebben om te groeien. Boomgaard Een stuk land met fruitbomen. Greppel Een kleine droge
Nadere informatieInhoud. Inleiding blz. 3. Wat is een fossiel? blz. 4. Hoe fossielen ontstaan blz. 5. Fossielen van zacht weefsel blz. 6. Zeedieren blz.
Door: Oscar Zuethoff Groep 6b - Meneer Jos & Ingrid Februari 2008 Inhoud Inleiding blz. 3 Wat is een fossiel? blz. 4 Hoe fossielen ontstaan blz. 5 Fossielen van zacht weefsel blz. 6 Zeedieren blz. 7 De
Nadere informatieVertaling Aardrijkskunde Afval en energie
Vertaling Aardrijkskunde Afval en energie Vertaling door een scholier 1337 woorden 2 juni 2004 5,8 76 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde AFVAL EN ENERGIE Energie Het is heel moeilijk te zeggen wat energie
Nadere informatieFossiele brandstoffen? De zon is de bron!
Energie 5 en 6 3 Fossiele brandstoffen? De zon is de bron! Filmpjes werkblad Doelen Begrippen Materialen Duur De leerlingen: weten dat fossiele brandstoffen hele oude resten van planten zijn. kunnen een
Nadere informatiez w a r t e t H e g o u d
z w a r t e t H e In Schoonebeek is de NAM weer aardolie aan het winnen. Dat is fijn, want aardolie is heel belangrijk in ons leven. In deze krant lees je waar aardolie vandaan komt en waarvoor je het
Nadere informatieTitel De gasbel onder Nederland
De gasbel onder Nederland Het ontstaan van gas en zout in de Nederlandse bodem Korte lesomschrijving In deze les maken leerlingen kennis met het ontstaan van de gasbel onder Slochteren in de provincie
Nadere informatieBedreigingen. Broeikaseffect
Bedreigingen Vroeger gebeurde het nogal eens dat de zee een gat in de duinen sloeg en het land overspoelde. Tegenwoordig gebeurt dat niet meer. De mensen hebben de duinen met behulp van helm goed vastgelegd
Nadere informatieVertrouwen in Eigen Kunnen
Vertrouwen in Eigen Kunnen Monument Dit is het Staatsolie monument dat staat bij het hoofdkantoor op Flora. Het is onthuld op 13 december 2005 bij de 25 ste verjaardag van Staatsolie. Dit monument laat
Nadere informatieDe Noordzee HET ONTSTAAN
De Noordzee De Noordzee is de zee tussen Noorwegen, Groot-Brittannië, Frankrijk, België, Nederland, Duitsland en Denemarken. De Noordzee is een ondiepe (30-200 m) randzee van de Atlantische oceaan met
Nadere informatieStaatsolie Visie 2030
Staatsolie Visie 2030 In de Staatsolie Visie staat wat ons bedrijf in het jaar 2030 bereikt wil hebben. Wij werken daar voortdurend aan. Onze blik is op de toekomst gericht. Zo willen wij dat Suriname
Nadere informatieSamenvatting Biologie Thema 7
Samenvatting Biologie Thema 7 Samenvatting door een scholier 1416 woorden 5 juni 2012 6,8 19 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Par. 1 De mens is afhankelijk van het milieu. De mens
Nadere informatieDe fabriek. Thema 3 materialen. Les 3.1 Een fabriek met techniek. WOORDWEB: Een fabriek. 2. Het fabriekswerk: het werk dat gedaan wordt in de fabriek.
Les 3.1 Een fabriek met techniek WOORDWEB: Een fabriek 1. Fabriceren : iets maken. 2. Het fabriekswerk: het werk dat gedaan wordt in de fabriek. De fabriek 3.Chemisch: Scheikundig; een chemisch product:
Nadere informatieSamenvatting Natuurkunde hoofdstuk 4
Samenvatting Natuurkunde hoofdstuk 4 Samenvatting door Jel 1075 woorden 17 maart 2018 8 3 keer beoordeeld Vak Methode Natuurkunde Nova 1 Warmtebronnen en brandstoffen. Warmtebronnen thuis en op school.
Nadere informatieProject Energie. Week 1ABC: Mens en dier
Project Energie. Week 1ABC: Mens en dier Info: Wat is energie? Energie geeft kracht, licht, warmte en beweging. De zon geeft ons licht en warmte. Voedsel is de brandstof van mensen en dieren. Door te eten
Nadere informatieStaatsolie Visie 2020
Visie 2020 Staatsolie Visie 2020 Visie Leidend zijn in de duurzame ontwikkeling van de energie industrie in Suriname Een significante bijdrage leveren aan de vooruitgang van de samenleving Een regionale
Nadere informatieTitel De gasbel onder Nederland
De gasbel onder Nederland Het ontstaan van gas, zout en steenkool in de Nederlandse bodem Korte lesomschrijving In deze les maken leerlingen kennis met het ontstaan van de gasbel onder Slochteren in de
Nadere informatieOns milieu, een kostbaar goed
1 Ons milieu, een kostbaar goed Datum Blz. 1. Inleiding 4 2. Soorten vervuiling 5 2.1. Luchtverontreiniging 5 2.2. Bodemvervuiling 6 2.3. Lichtvervuiling 7 2.4. Geluidsoverlast 7 2.5. Watervervuiling 8
Nadere informatieWat voor een bedrijf is Nedmag?
Leuk dat je je spreekbeurt houdt over Nedmag! In dit document vind je allerlei informatie over Nedmag en magnesiumzout, zodat je je spreekbeurt goed kunt voorbereiden. Mocht je toch nog vragen hebben,
Nadere informatie1.7 Kwartet over de verschillende energiebronnen
2. 1. Lessuggesties Oriënterende en activiteiten op klasniveau 1.7 Kwartet over de verschillende energiebronnen Dit kwartet is een syntheseactiviteit. De meeste aspecten van energie die aan bod zijn gekomen,
Nadere informatieDat kan beter vmbo-kgt34. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.
Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 25 August 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/82623 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein. Wikiwijsleermiddelenplein
Nadere informatieLes Energie besparen LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE. Werkblad
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Les Energie besparen Werkblad Les Energie besparen Werkblad Stel je voor dat fossiele brandstoffen morgen bijna op zouden zijn. De huizen zouden koud blijven. Er zou geen energie
Nadere informatieDe snelheid van het geluid
De snelheid van het geluid Hoe snel gaat geluid eigenlijk? Uit ervaring weet je dat het heel snel gaat. Als je met andere mensen praat, dan hoor je meteen wat ze zeggen. Toch weet je ook dat geluid tijd
Nadere informatieDVD speler. mobiele telefoon. verwarming. Lees de uitleg over meten. en energie meten. Zet een X bij het juiste antwoord.
Lees het verhaal van Sjoerd en maak de opdracht. Zet een X bij de apparaten die energie verbruiken. Dit is de kamer van Sjoerd. Hij heeft veel apparaten. Het zijn er meer dan 10!!. Ze gebruiken allemaal
Nadere informatieWIE EET WAT OP HET WAD
Waddenzee De prachtige kleuren, de zilte geuren en de geluiden van de vele vogels, maken de Waddenzee voor veel mensen tot een geliefd gebied. Maar niet alleen mensen vinden het fijn om daar te zijn, voor
Nadere informatieAfhankelijk van de natuur vmbo-b34. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.
Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 20 December 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/73588 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet.
Nadere informatieMens en techniek. VMBO BASIS en KADER, leerjaar 2. Figuur 1 (Illustratie uit Microsoft Word)
Mens en techniek VMBO BASIS en KADER, leerjaar 2 Figuur 1 (Illustratie uit Microsoft Word) 1 ENERGIE... 2 1.1. Inleiding... 2 1.2. Het omzetten van energie... 3 1.3. Het omzetten van energie - Opdrachten...
Nadere informatieAardolie is een zwart, stroperig mengsel van heel veel stoffen, wat door middel van een bepaalde scheidingsmethode in zeven fracties gescheiden wordt.
Meerkeuzevragen Naast koolstofdioxide en waterdamp komen bij verbranding van steenkool nog flinke hoeveelheden schadelijke stoffen vrij. Dit komt doordat steenkool ook zwavel- en stikstofatomen bevat,
Nadere informatieINHOUD. Inleiding Aardbevingen Bergen Bosbranden Koraal Lawines Meteorieten Onweer...
INHOUD Inleiding...6 1 Aardbevingen...8 2 Bergen... 10 3 Bosbranden... 12 4 Koraal... 14 5 Lawines... 16 6 Meteorieten... 18 7 Onweer... 20 8 Opwarming van de aarde... 22 9 Orkanen... 24 10 Overstromingen...
Nadere informatieHoofdstuk 3. en energieomzetting
Energie Hoofdstuk 3 Energie en energieomzetting Grootheid Energie; eenheid Joule afkorting volledig wetenschappelijke notatie 1 J 1 Joule 1 Joule 1 J 1 KJ 1 KiloJoule 10 3 Joule 1000 J 1 MJ 1 MegaJoule
Nadere informatieEen mengsel van lucht, hete verbrandingsgassen en kleine deeltjes vaste stof In rook zitten ook soms vonken
Hoofdstuk 5 In vuur en vlam 5.1 Brand! Voorwaarden voor verbranding Ontbrandingstemperatuur De temperatuur waarbij een stof gaat branden De ontbrandingstemperatuur is ook een stofeigenschap. Er zijn drie
Nadere informatieNaam: WATER. pagina 1 van 8
Naam: WATER Geen leven zonder water Zonder water kun je niet leven. Als je niet genoeg drinkt, krijgt je dorst. Als je dorst hebt, heeft je lichaam water tekort. Je raakt dit water vooral kwijt door te
Nadere informatieWoordenschat les 8.1. Vervuilde grond?
Woordenschat les 8.1 Vervuilde grond? Afgraven en de afgraving Afgraven is de grond of aarde weghalen door te graven. De afgraving is de plaats waar de grond wordt weggenomen. Boren We boren een gat in
Nadere informatieLesbrief DUURZAAM BOUWEN OPDRACHT 1 - WAT IS DAT, DUURZAAMHEID?
Lesbrief Primair onderwijs - BOVENBOUW DUURZAAM BOUWEN De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip
Nadere informatieLesbrief DUURZAAM WERKEN OPDRACHT 1 - WERKEN IN DE HAVEN
Lesbrief Primair onderwijs - BOVENBOUW DUURZAAM WERKEN De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip
Nadere informatieBernd Roemmelt / Greenpeace HET KLIMAAT EN DE NOORDPOOL
Bernd Roemmelt / Greenpeace HET KLIMAAT EN DE NOORDPOOL HET KLIMAAT EN DE NOORDPOOL Greenpeace is een organisatie die ereldijd opkomt voor het milieu. We illen de natuur en de dieren daarin beschermen.
Nadere informatieNaam: Thijs. Groep: 6/7. School: St.Willibrordusschool
Naam: Thijs Groep: 6/7 School: St.Willibrordusschool 1 Voorwoord Voor je ligt het werkstuk van Thijs. Dit werkstuk gaat over zonne-energie. Ik kwam op het idee voor dit onderwerp toen papa en mama ook
Nadere informatieIk ben de Kaars! De Kaars is van adel, ze praat daarom wat uit de hoogte. ENERGIE 5 6 GROEP. Dit verhaal is onderdeel van de Europese Verhalenkoffer.
ENERGIE Ik ben de Kaars! De Kaars is van adel, ze praat daarom wat uit de hoogte. Aangeboden door Dit verhaal is onderdeel van de Europese Verhalenkoffer. www.eu.nl -> onderwijs Europese Unie Jongelui!
Nadere informatieDit dossier bestaat uit verschillende fiches, waar jullie in de klas mee aan de slag kunnen.
INTRODUCTIE Waarom minder energie verbruiken? We hebben elke dag energie nodig om van alles en nog wat te kunnen doen; koken, onszelf warm houden, machines laten werken Die energie maken kan op heel veel
Nadere informatieStaatsolie Visie 2020
Staatsolie Visie 2020 Visie Leidend zijn in de duurzame ontwikkeling van de energie-industrie in Suriname Een significante bijdrage leveren aan de vooruitgang van de samenleving Een regionale speler worden,
Nadere informatieLAAT DE WIND WAAIEN
LAAT DE WIND WAAIEN 2019 zal worden herinnerd als het jaar waarin iets veranderde, toen kinderen staakten om volwassenen te vragen actie te ondernemen om klimaatverandering tegen te gaan. Geïnspireerd
Nadere informatieAARDOLIE, HET ZWARTE GOUD
AARDOLIE, HET ZWARTE GOUD 10 TIPS OVER DE VOORBEREIDING VAN DE SPREEKBEURT: AARDOLIE, HET ZWARTE GOUD 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Start met het verzamelen van materiaal. Kijk in de bibliotheek en zoek op internet.
Nadere informatieSpaar energie! Wat is energie? Zelf aan de slag. Waarom energie besparen? Sommige centrales die elektriciteit. Stijn Dekelver
Stijn Dekelver De maand oktober is al enkele jaren de maand van de energiebesparing. De overheid roept dan alle mensen in Vlaanderen op om zuinig om te gaan met energie. Sommige centrales die elektriciteit
Nadere informatieDE GEWONE ZEEHOND. Huiler
DE GEWONE ZEEHOND Huiler Je gelooft het bijna niet als je in die mooie zwarte ogen kijkt, maar een gewone zeehond is een echt roofdier. Zijn scherpe tanden en gestroomlijnde lichaam zijn perfect voor het
Nadere informatieWoordenschat Thema 3: Een fabriek met techniek Het aangaan van b.v. een motor. De motor van de machine moet aanslaan, voordat de motor werkt.
Lesmoment 1 aanslaan de aansluiting chemisch product het chloor fabriceren het fabriekswerk de machinekamer de montage Een fabriek met techniek Het aangaan van b.v. een motor. De motor van de machine moet
Nadere informatieModule 4 Energie. Vraag 3 Een bron van "herwinbare" energie is: A] biomassa B] de zon C] steenkool D] aardolie E] bewegend water
Module 4 Energie Vraag 1 Wat hoort bij het indirect energieverbruik van een apparaat? Kies het BESTE antwoord A] De energie wat het apparaat nuttig verbruikt. B] De energie die het apparaat niet nuttig
Nadere informatieDonkere wolken pakken zich samen boven winkelcentrum t Loon, april 2011.
Lesbrief maart 2012 Help, we zakken weg! Donkere wolken pakken zich samen boven winkelcentrum t Loon, april 2011. Bron: Bulthuis, Heerlen 2011-04-12 Shoppingcenter t Loon Shoppingcenter 't Loon Heerlen
Nadere informatieGroep 8 Basisles: Elektriciteit opwekken
Leerkrachtinformatie Lesduur: 35 tot 40 minuten Deze basisles kunt u op verschillende manieren organiseren: A. Klassikaal (35 minuten) U verzorgt en begeleidt de les. U gebruikt hierbij deze leerkrachtinformatie
Nadere informatieWelk nut heeft de zee? Onderzoek aan gebruiksvoorwerpen
Onderzoek aan gebruiksvoorwerpen Doel: Materialen: Groepsgrootte: Duur: De leerlingen ontdekken dat de zee invloed heeft op veel gebruiksvoorwerpen en andere zaken in hun dagelijkse leven. Afbeeldingen
Nadere informatieThema 2 Planten en dieren
Naut samenvatting groep 7 Mijn Malmberg Thema 2 Planten en dieren Samenvatting Eten en gegeten worden Als je de leefomgeving van een plant of dier bestudeert, kijk je naar de levenloze natuur; dus naar
Nadere informatieBeach Clean-up 2013. Naam: Klas: Mentor: Vakgroep Biologie (2013-2014) Penta college CSG Scala Rietvelden
Beach Clean-up 2013 Naam: Klas: Mentor: Vakgroep Biologie (2013-2014) Penta college CSG Scala Rietvelden Inhoudsopgave Inleiding 3 1. De zee: een bron van plezier 4 2. Eten en gegeten worden 5 3. Vervuiling
Nadere informatieFlipping the classroom
In dit projectje krijg je geen les, maar GEEF je zelf les. De leerkracht zal jullie natuurlijk ondersteunen. Dit zelf les noemen we: Flipping the classroom 2 Hoe gaan we te werk? 1. Je krijgt of kiest
Nadere informatieSamenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk en
Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 1.1 1.2 en 4.1 4.2 Samenvatting door een scholier 1402 woorden 5 december 2017 7 21 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde Humboldt Aardrijkskunde toetsweek 1
Nadere informatieDUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW OPDRACHTEN
DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip
Nadere informatieDeel 4: de bedreigingen voor het koraal
Lesstof Deel 1: het koraalrif Deel 2: het koraal Deel 3: het belang van koraal Deel 4: de bedreigingen voor het koraal Deel 5: het beschermen van het koraal Deel 4: De bedreigingen voor het koraal Deze
Nadere informatieAfdrukken pagina 2-23 dubbelzijdig formaat A4 naar behoefte kunnen lege A4-pagina s worden tussengevoegd
Gebruiksaanwijzing leerdagboek Exempel Schoon water Afdrukken pagina 2-23 dubbelzijdig formaat A4 naar behoefte kunnen lege A4-pagina s worden tussengevoegd Aanwijzingen Schrijf- en tekenruimte in leerdagboek
Nadere informatieHET KLIMAAT EN DE NOORDPOOL. Bernd Roemmelt / Greenpeace
HET KLIMAAT EN DE NOORDPOOL Bernd Roemmelt / Greenpeace 2. NOORDPOOL OPDRACHT 1 Bekijk het filmpje: 1. Welke landen liggen rondom de Noordpool? 2. In welke zee ligt de Noordpool? Bernd Roemmelt / Greenpeace
Nadere informatieinhoud Deze buurt is niet meer wat het geweest is,
De Noordpool BRRRRR inhoud 1. Inleiding 3 2. Twee Noordpolen 4 3. Landen rond de Noordpool 5 4. Krimpen 6 5. Het Behouden Huis 7 6. De Noordpool bereikt 8 7. Dag en nacht 9 8 Het weer 10 9. Dieren 11 10.
Nadere informatieWeg met dat vieze water! Alles wat je moet weten over afvalwater
Weg met dat vieze water! Alles wat je moet weten over afvalwater Nederland is een land van water. Met veel beken, sloten en rivieren. Het water dat door deze beken, sloten en rivieren stroomt noemen we
Nadere informatieLes Crisis in de olie
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Les Crisis in de olie Werkblad Les Crisis in de olie Werkblad Op zondag 4 november 1973 bestonden er nog geen inline- skates. Hadden ze wel bestaan, dan had je die dag heerlijk
Nadere informatieWaar halen wij onze grondstoffen vandaan
Waar halen wij onze grondstoffen vandaan Bezoek VNO NCW 15 mei 2012 aan Smink Groep Jan Robert van Veen Environmental Consultancy Group B.V. www.envigroup.nl Environmental Consultancy Group B.V. Bureau
Nadere informatieGroep 8 - Les 4 Duurzaamheid
Leerkrachtinformatie Groep 8 - Les 4 Duurzaamheid Lesduur: 30 minuten (zelfstandig) DOEL De leerlingen weten wat de gevolgen zijn van energie verbruik. De leerlingen weten wat duurzaamheid is. De leerlingen
Nadere informatie3. Verwerking door discussie. (15 min.) De feiten en juiste antwoorden zijn voor de docent ter beschikking in dit document.
versie 10-12-18 Beste docent, De film Morgenland gaat vergezeld van een bijbehorende verwerkingsles. De tijdsduur van film en les is een tot anderhalf uur. Morgenland is geschikt voor alle leerjaren van
Nadere informatieWerken in de olie- en gasindustrie
Werken in de olie- en gasindustrie Beste gastdocent, Dit lespakket biedt u de handvatten om een leuke en leerzame gastles te kunnen geven in de groepen 6 t/m 8 van het basisonderwijs. Het bestaat uit kant-en-klaar
Nadere informatieMijnwerkers in Chili bevrijd!
HR_183_65.jpg Stijn Dekelver hebben mijnwerkers wel geluk. Eerst was gezegd dat ze pas tegen Dit actuakrantje verschijnt omdat 33 Kerstmis gered zoun worn. mijnwerkers onlangs gered wern uit een mijn in
Nadere informatieDUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW ANTWOORDEN
DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip
Nadere informatie1 de kaart. samenvatting
1 de kaart les 1 Bezoek aan een kasteel Een foto die je vanuit de lucht maakt, heet een luchtfoto. Van een luchtfoto kun je een plattegrond maken. Dat is een kaart die van bovenaf getekend is. Bij een
Nadere informatieLes Ons gas raakt op
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Les Ons gas raakt op Werkblad Les Ons gas raakt op Werkblad Aardgas bij Slochteren In 1959 deed de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) in opdracht van de regering een proefboring
Nadere informatie6,3. Werkstuk door een scholier 1843 woorden 2 december keer beoordeeld. Inleiding
Werkstuk door een scholier 1843 woorden 2 december 2003 6,3 32 keer beoordeeld Vak ANW Inleiding Energie is iets dat altijd in de buurt is. Bijvoorbeeld een boterham eten, tanken en wassen. Het meeste
Nadere informatie.78. Zware industrie. Wat ga je leren? Begrippen
Kijkles Hoofdstuk 6 les 1 Wat ga je leren? Zware industrie In deze les leer je hoe een fabriek eruitziet. Je leert wat het verschil is tussen zware en lichte industrie. Je leert ook wat mensen van industrie
Nadere informatieEen proefboring op zee, wat houdt dat in?
Een proefboring op zee, wat houdt dat in? GDF SUEZ E&P Nederland B.V. voert regelmatig proefboringen uit naar gas op zee. Deze proef boringen worden uitgevoerd op een milieu- en veiligheidstechnisch verantwoorde
Nadere informatieINLEIDING Bovendien vervuilen diezelfde energiebronnen onze planeet!
INLEIDING Waarom minder energie verbruiken? We hebben elke dag energie nodig om van alles en nog wat te kunnen doen: koken, verwarmen, machines laten werken Die energie maken kan op heel veel verschillende
Nadere informatieWelk woord hoort bij de betekenis? Vul het woord in en zoek het in de puzzel.
Blok 4 Les 1 Woordzoeker Welk woord hoort bij de betekenis? Vul het woord in en zoek het in de puzzel. G A N G E N S T E L S E L N R S E O E D R L N K D N O R G E N A G E B A D E R E O N D W V E L R I
Nadere informatieNetje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp!
Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp! Haring! Verse haring! Wie maakt me los! Ik heb verse haring! Ha... ja, nou heb ik jullie aandacht, hè? Sorry, ik ben uitverkocht. Vandaag geen haring
Nadere informatieWater kan ook veranderen is waterdamp. Het wordt dan een gas. Maar heter als 100 graden kan water niet worden. Dit is het kookpunt van water.
Water Zonder water kun niet Zonder water kun je niet leven. Als je niet genoeg drinkt, krijgt je dorst. Als je dorst hebt, heeft je lichaam water tekort. Je raakt dit water vooral kwijt door te plassen
Nadere informatielesbrieven vervuild water avonturenpakket de uitvinders en het werkbladen Lesbrief 2:
lesbrieven werkbladen Lesbrief 2: vervuild water avonturenpakket de uitvinders en het VERBORGEN OOG Copyright De Uitvinders Uitgave 2014 Versie 3.0 vervuild water WAter zuiveren Proef 1 Bezinken Materialen
Nadere informatieProject Milieu-Kringloop. Week 1ABC: De leefomgeving
Project Milieu-Kringloop. Week 1ABC: De leefomgeving Info: De leefomgeving Jij bent thuis, op school of ergens anders. Al die plekken samen zijn jouw leefomgeving, jouw milieu. Dieren hebben ook een leefomgeving.
Nadere informatieBewoners. Noordzee. Introductie. Als de Noordzee een paspoort zou hebben dan zou het er zo uitzien:
Gemiddelde: diepte 94 meter Oppervlak: 572.000 km2 Bodem: hoofdzakelijk zand Bewoners van de Noordzee Introductie Als de Noordzee een paspoort zou hebben dan zou het er zo uitzien: De Noordzee is natuurlijk
Nadere informatieLes met werkblad - biologie
Les met werkblad - biologie Doel: Leerlingen hebben na de deze les een idee hoe het is om te wadlopen. Ze weten wat ze onderweg tegen kunnen komen. Materialen: - Werkblad 5: Wadlopen - Platte bak (minimaal
Nadere informatieIntersteno Ghent 2013- Correspondence and summary reporting
Intersteno Ghent 2013- Correspondence and summary reporting DUTCH Wedstrijd Correspondentie en notuleren De wedstrijdtekst bevindt zich in de derde kolom van de lettergrepentabel in art. 19.1 van het Intersteno
Nadere informatie3. Verwerking door discussie. (15 min.) De feiten en juiste antwoorden zijn voor de leraar ter beschikking in dit document.
versie 10-12-18 Beste leerkracht, De film Morgenland gaat vergezeld van een bijbehorende verwerkingsles. De tijdsduur van film en les is een tot anderhalf uur. Morgenland is geschikt voor basisschool groepen
Nadere informatieGEWONE ZEEHOND. Huiler
GEWONE ZEEHOND Huiler Je zou het bijna niet geloven, maar een gewone zeehond is een echt roofdier! De zeehond is met zijn gestroomlijnde lichaam, speciale neus en handige snorharen helemaal aangepast op
Nadere informatieEen beginnershandleiding tot Brandstoffen
Een beginnershandleiding tot Brandstoffen Energie is essentieel om te voorzien in de basisbehoeften van onze huishouding: koken, water verwarmen en verwarming. Maar het is ook een belangrijke factor voor
Nadere informatieAlternatieve energiebronnen
Alternatieve energiebronnen energie01 (1 min, 5 sec) energiebronnen01 (2 min, 12 sec) Windenergie Windmolens werden vroeger gebruikt om water te pompen of koren te malen. In het jaar 650 gebruikte de mensen
Nadere informatieGROENE TEST. Naam:.. 1. Het verbruik van fossiele grondstoffen veroorzaakt ecologische problemen. Welke?
GROENE TEST Naam:.. 1. Het verbruik van fossiele grondstoffen veroorzaakt ecologische problemen. Welke? O Afkoeling van het klimaat O Meer vulkaanuitbarstingen O Zure regen O Zoete regen 2. Waarvoor dienen
Nadere informatieAfhankelijk van de natuur vmbo-b12. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/62385
Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 06 June 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/62385 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein. Wikiwijsleermiddelenplein
Nadere informatieLesbrief. biologie NATUUR EN MILIEU OPDRACHT 1 - MAASVLAKTE 2
Lesbrief Onderbouw voortgezet onderwijs - VWO NATUUR EN MILIEU De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip in Rotterdam binnen.
Nadere informatieLesbrief. Dijken. Kijken naar dijken. www.wshd.nl/lerenoverwater. Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta
Lesbrief Dijken Kijken naar dijken www.wshd.nl/lerenoverwater Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta Kijken naar dijken Zonder de duinen en de dijken zou jij hier niet kunnen wonen: bijna de
Nadere informatieDRIJVEN EN ZINKEN LES 3. Drijven en zinken
Water LES 3 DRIJVEN EN ZINKEN JE LEERT wat in water blijft drijven en wat zinkt; waarom een schip van ijzer niet zinkt; hoe je een onzinkbaar schip kunt bouwen. Er zijn bij de zwemles kinderen die nog
Nadere informatieKijk eens goed naar de trui.
Lees de uitleg over vezels en textiel. Kijk eens goed naar de trui. De trui is gemaakt van draadjes. Kijk eens goed naar de draadjes. De draadjes zijn gemaakt van dunne draadjes. Die dunne lange draadjes
Nadere informatieSamenvatting NaSk Hoofdstuk 4
Samenvatting NaSk Hoofdstuk 4 Samenvatting door L. 1264 woorden 2 juli 2014 3,9 15 keer beoordeeld Vak NaSk 1 Warmtebronnen en brandstoffen. Warmtebronnen thuis en op school. Om iets te verwarmen heb je
Nadere informatieDe Kaars is van adel, ze praat daarom wat uit de hoogte
De Kaars is van adel, ze praat daarom wat uit de hoogte Jongelui! Jullie denken wellicht: wat schijnt daar? Welnu, dat ben ik. Wat een licht, nietwaar! Hoezo, dat valt vies tegen! Jongeman, daar, op dat
Nadere informatieVragen over landschappen die we gaan behandelen
Landschappen Vragen over landschappen die we gaan behandelen Wat zijn landschappen? Waar komen ze voor? Hoe zien ze er uit? Welke informatie geven ze? Hoe zijn ze ontstaan? Wat is landschap? Dit? Kerk
Nadere informatie3. Verwerking door discussie. (15 min.) De feiten en juiste antwoorden zijn voor de docent ter beschikking in dit document.
versie 10-12-18 Beste docent, De film Morgenland gaat vergezeld van een bijbehorende verwerkingsles. De tijdsduur van film en les is een tot anderhalf uur. Morgenland is geschikt voor alle leerwegen en
Nadere informatieGrond of aarde weghalen door te graven. Graven is een gat in de grond maken. De plaats waar de grond wordt weggenomen.
Les 1 De bodemverontreiniging. afgraven Grond of aarde weghalen door te graven. Graven is een gat in de grond maken. De afgraving De plaats waar de grond wordt weggenomen. De bodemverontreiniging De grond
Nadere informatieEncyclopedie. Avontuur. van het. Voor avontuurlijke kids met veel vragen
Avontuur van het Encyclopedie Voor avontuurlijke kids met veel vragen Inhoud De Ruimte Ons zonnestelsel 15 Ruimteobjecten 17 Ruimtevaart 19 Sterren 21 De maan 23 Zeeën en Oceanen De Aarde Vuurtorens 27
Nadere informatie