De dynamiek van onze deelidentiteiten Processen en hindernissen in de identiteitsontwikkeling van volwassenen

Transcriptie

1 De dynamiek van onze deelidentiteiten Processen en hindernissen in de identiteitsontwikkeling van volwassenen ANNE FORNOVILLE-DUBOIS 1 Samenvatting Uitgaand van het mensbeeld van de cliëntgerichteexperiëntiële psychotherapie, wordt een gezonde identiteit gezien als een proces dat zich steeds voortzet. Door de problemen en uitdagingen die we in ons leven tegenkomen en aangestuurd door onze eigen waarden en verlangens, wordt onze identiteit steeds opnieuw uitgedaagd en verder ontwikkeld. Onze identiteit is meervoudig, bestaande uit verschillende deelidentiteiten die naar onze belangrijkste levensdomeinen verwijzen ANNE FORNOVILLE-DUBOIS is klinisch psychologe en hoofdredactrice van Psychologos

2 Résumé À partir de l'image humaine de la psychothérapie expérientielle axée sur le client, une identité saine est un processus qui se poursuit. Par les problèmes et les défis qui jalonnent notre vie, contrôlés par nos valeurs et nos désirs, notre identité est continuellement mise à l'épreuve et suit son développement. Notre identité est multiple. Elle se compose de plusieurs parties qui se rapportent à nos domaines de vie. Abstract Starting from the human image of client-centered experiential psychotherapy, a healthy identity is viewed as an ongoing process. By the problems and challenges that mark our lives, controlled by our values and desires, our identity is continually being tested and developed. Our identity is multiple. It consists of several parts that relate to our areas of life. 2 2

3 O p 10 november 2016 organiseerde BFP haar jaarlijkse editie van de Dag van de psycholoog. over de sociale identiteit in een diverse samenleving. Árpi Süle heeft de dynamiek van de deelidentiteiten, processen en hindernissen in de identiteitsontwikkeling van volwassenen, uitgelegd. Naargelang de context waarin we ons bevinden, treedt een ander deel van onze identiteit op de voorgrond met bijbehorende sociale rollen, gedragstendensen, gedachten en gevoelens. Het waarmaken van deze deelidentiteiten in ons leven, het verwezenlijken van onze verlangens, maar ook het botsen op onze beperkingen maken dat we onszelf steeds op een nieuwe manier tegenkomen en ons beeld over onszelf verder gevormd wordt. De manier waarop we omgaan met dat beeld en de verzoenbaarheid ervan met de andere aspecten van onze identiteit bepalen op welke manier deze ervaringen geïntegreerd worden in onze identiteit. Psychische problemen worden binnen deze visie begrepen als stagnaties in dit ontwikkelingsproces waarbij iemand niet slaagt om tot een coherente identiteit te komen waarbij zijn deelidentiteiten min of meer harmonieus verwezenlijkt worden in zijn leven. 3 3

4 Oefening : Wie ben ik? Schrijf 10 woorden op die beschrijven wie je bent, 10 aspecten van je identiteit. Denk aan de verschillende domeinen van je leven: familiaal, professioneel, persoonlijk, cultureel, interesses, waarden, maatschappelijke positie, hobby's Probeer je voornaamste levensdomeinen te betrekken zodat je een zo volledig mogelijk beeld krijgt over jezelf. Tijdens de workshop kan je je lijst verder vervolledigen. Identiteit De kernaspecten van onszelf, wie we denken dat we zijn en hoe anderen ons zien zijn steeds veelvoudig, verwijzend naar de verschillende domeinen van ons leven (bij voorbeeld: ik ben vader, psycholoog, Belg,... ). Het verhaal van de verschillende delen en de persoonlijke waarden die verwezenlijkt worden verbinden ons met de anderen en de wereld. We verhouden ons in functie van onze verschillende identiteitsaspecten, wat ook bepaalt hoe we onszelf en de wereld beleven. Die aspecten van ons zelfbeeld beschrijven wie we zijn, tot welke groep(en) wij behoren. De sociale omgeving speelt een belangrijke rol in de erkenning ervan en bepaalt ook de wijze waarop anderen met ons omgaan. 4 4 Zelfbeeld Identiteit sociale rollen Zelfbeeld Het is eerder hoe we denken dat we zijn, de kwaliteiten van wie we zijn, onze eigenschappen, de manier waarop we denken vorm te geven aan onszelf (bv. ik ben een strenge vader ).

5 Sociale rollen Een aantal gedragsrichtlijnen en verwachtingspatronen horen bij de groepen waartoe we behoren en bij de situaties waarin we ons bevinden. Elke identiteitsaspect is verbonden met meerdere sociale rollen. Identiteit als proces Het mensbeeld in client-centered therapie, de psychische gezondheid betekent procesmatig functioneren, in groei en ontwikkeling zijn. De psychische problemen zijn stagnaties. Het zelf, de persoon, wordt niet gezien als een entiteit maar als een proces. De identiteit bakent bepaalde delen van dit proces in entiteiten af. Het geeft een zekere structuur aan het proces van het zelf maar het blijft ook in ontwikkeling. (bv. De student psycholoog wordt cognitieve gedragstherapeut met een bijkomende opleiding in Mindfullness). 5 5 Het proces in vier perspectieven Het is een experientieel, relationeel, existentieel proces bedoeld om zin te geven. Betekenisgeving We geven voortdurend een betekenis aan de gebeurtenissen in ons leven, terwijl we onze beeld over onszelf, de anderen en de wereld ontwikkelen. Elk identiteitsaspect bestaat uit vele verhalen (bv. een moeder: bevalling, spelen met poppen als kind, eigen

6 moederband, relatie ): aan wat wordt betekenis gegeven en op welke manier? Het zelfbeeld wordt gecreëerd en aangepast in nieuwe verhalen. De ervaringen worden geïntegreerd in de identiteit (bv. een man haat homo s: zijn eigen verhaal speelt een rol en ontwikkelt zich naar angst voor homo s, kwaad voor wat er gebeurd is). De verschillende identiteitsaspecten zijn begrijpelijk en worden coherente verhalen. Experientieel De stroom van ervaringen zijn het resultaat van biologische en psychologische processen ( Hoe i.p.v. Wat ). De wereld wordt anders ervaren in de verschillende identiteitsaspecten (bv. iemand kan zelfverzekerd zijn als echtgenoot maar heel onzeker op het werk). De verhoudingswijze ten opzichte van verschillende aspecten van zichzelf (fierheid, boosheid, schaamte ) beïnvloedt de ervaringswijze en is verbonden met de innerlijke kompas. 6 6 Relationeel Verschillende identiteitsaspecten verbinden ons met bepaalde groepen waardoor interactionele patronen, rollen, omgangsvormen met elkaar onze verhoudingswijze t.o.v. de anderen voortvloeien. Onze identiteit krijgt vorm in de spiegels die we in de verschillende relaties en situaties tegenkomen. Deze rollen op een authentieke manier invullen laat echte ontmoetingen toe. Nieuwe vormen van relaties ontstaan door de nieuwe technologieën (online identiteit, sociale media).

7 Existentieel Zelfrealisatie: Verwezenlijking van de eigen mogelijkheden (waarden, talenten, vaardigheden, kwaliteiten) in het leven in de verschillende identiteitsaspecten. De persoonlijke waarden, wat men in het leven wil verwezenlijken zijn existentiele gegevenheden: Keuzes maken op basis van deze waarden concretiseren wat we willen zijn in onze manier ons te verhouden tot de wereld, het leven (deel uitmaken van een groter geheel). Meervoudig De identiteitsaspecten zijn meervoudig (cultureel, seksueel, professioneel, familiaal, ). Ze zijn horizontaal en hiërarchisch gestructureerd (bv. Belg, West-Vlaming, Oostendenaar... ) en geven structuur aan de manier waarop ik me met de wereld verbind in de verschillende levenssituaties waarin ik me bevind (bv. mijn visie op de dingen, wat ik denk, wat ik doe, hoe ik me voel, hoe ik me verhoud tot de anderen...). Anderzijds bepaalt de situatie ook welke identiteit van me naar boven komt en hoe ik me gedraag (bv. als ik een cliënt tegenkom in de sauna). 7 7 Identiteit als grens De identiteit is - afbakening: wie ben ik wel en wie niet: (bv. klinisch psycholoog), wat doe ik, wat niet? -- verbinding: tot welke groep(en) behoor ik, met wie en op welke manier treed ik in relatie? met 2 extremen (vaak allebei aanwezig op verschillende domeinen): veel te soepel: geen afgebakende identiteit (verwarring voor zichzelf, onduidelijkheid voor anderen);

8 veel te rigide: samenvallen met een aspect van de identiteit, er is geen openheid voor nieuwe ervaringen, geen ontwikkeling. Er zijn afgrenzingen tussen de deelaspecten (bv. op het werk, ben ik geen vader maar ik vertel erover) maar de grenzen zijn poreus. Identiteit als interface tussen persoon en situatie In elke situatie is één (of meerdere) van onze deelidentiteiten waarmee we ons verbinden met de wereld min of meer geactiveerd. Die bepalen hoe we de wereld ervaren, hoe we ons gedragen, met wie we in contact treden. En de anderen treden met ons in contact volgens onze identiteitsaspect die actief is in die situatie. Identiteit als verwachtingspatroon De identiteit die in een bepaalde situatie aan iemand toegeschreven wordt (door de persoon zelf of door iemand anders) bepaalt hoe hij/zij door de andere (en zichzelf) beleefd wordt, hoe zijn/haar gedrag geïnterpreteerd wordt (bv. een vrouw met hoofddoek met drie kinderen aan de kassa blijkt kanker te hebben). Een beleefd (ervaren) verschil op een bepaalde identiteitsdimensie (tot een andere groep behoren) vergroot de kans dat dat identiteitsdeel geactiveerd wordt in de interactie. Hoe minder kennis en contact met een andere groep, hoe meer vooroordelen en clichés in de interactie een rol spelen. 8 8

9 Toekenning van identiteit Hoe iemand zichzelf ziet, hoe anderen hem zien (waarmee ze hem identificeren), vooroordelen en cultuur, is al dan niet bewust. Markeerpunten in het ontwikkelen van identiteit Er zijn soms duidelijke markeerpunten die een verandering van identiteit aangeven (initiatierituelen, diploma, levensgebeurtenissen...), de verschuiving gebeurt soms geleidelijke aan (bv. een man worden), soms uit zichzelf (bv. zich uiten), soms door de anderen of de gemeenschap (bv. legalisatie). Wisselwerking tussen deelaspecten De verschillende aspecten van de identiteit kunnen in conflict zijn (bv. een illegale familie uit een Aziatisch land met kinderen in Belgische scholen), elkaar versterken (bv. ouder en therapeut), afgesplitst zijn (extreem: dissociatie) of afgestemd, congruent en betekenisgeven, ervaringswijze, relaties, interactiepatronen beïnvloeden en waarden en doelen bepalen. 9 9 Voorbeeld Filmfragment : Frank in Eigen kweek (seizoen 2/2) Frank heeft een rallywagen, het is stuk van zijn identiteit maar hij moet die opgeven voor de ontwikkeling van een nieuw identiteitsaspect: hij is getrouwd en vader geworden.

10 Oefening: Identiteitskaart Sta even stil bij je verschillende identiteitsaspecten: Hoe voelt dat deel van je? Wat betekent dat aspect van je identiteit voor jezelf? Welke waarden vertegenwoordigt het in je leven? Wat mis je eventueel hierin? Is het in beweging of is er een verschuiving nodig? Zet ze op papier in onderlinge verhouding met elkaar: Welke delen zijn aanverwant of staan dicht bij elkaar? Tussen welke zijn er spanningen of tegenstellingen? Biografie ÁRPI SÜLE is klinisch psycholoog, cliëntgerichtexperiëntiële psychotherapeut en erkend supervisor door de VVCEPC (Vlaamse Vereniging voor Cliëntgericht- Experiëntiële Psychotherapie en Counseling). Hij is werkzaam in CGG Brussel als individueel-, relatie- en groepstherapeut. Hij is tevens opleider-groepstherapeut aan de postgraduaat opleiding in de cliëntgerichte psychotherapie aan de KULeuven. Hij is afkomstig uit Hongarije Publicaties SÜLE, Á. (2004). Grenzen en ruimten in het reflectieve proces. In M. Leijssen & N. Stinckens (red.), Wijsheid in gesprekstherapie (pp ). Leuven: Universitaire Pers Leuven. SÜLE, Á. (2005). A határok szerepe a kliensközpontú terápia reflektív felfogásában. Pszichoterápia 14, SÜLE, Á. (2007). The boundaries of the client, the therapist and their interaction. Person-centered & Experiential Psychotherapies, 6(4),

11 SÜLE, Á. (2008). De oevers van de rivier. Tijdschrift Cliëntgerichte Psychotherapie 46(1), SÜLE, Á. (2008). Új utak a személyközpontú pszichoterápiában: a folyamatdiagnózis fogalma I. A makrofolyamatok szintje. Pszichoterápia, 17(6), SÜLE, Á. (2009). Correctieve interactionele ervaring in groepstherapie. Een zoektocht van ervaring tot theorie. Tijdschrift voor Cliëntgerichte Psychotherapie (47)1, SÜLE, Á. (2009). Új utak a személyközpontú pszichoterápiában: a folyamatdiagnózis fogalma II. A mikrofolyamatok szintje. Pszichoterápia, 18(1), SÜLE, Á. (2010). De aanwezige afwezige, Het dierenbos, Een groep uit beelden, Klop het eruit!, Relatietekening, Sculpting, Vertel het zonder woorden! In M. Gundrum & N. Stinckens (red.). De schatkist van de therapeut. Oefeningen en strategieën voor de praktijk (pp. 21, 67, 115, 147, 228, 237, 277). Leuven: Acco. SÜLE, Á. (2013). Ik zie, ik zie wat jij niet ziet. Tijdschrift voor Cliëntgerichte Psychotherapie (51)3, SÜLE, Á. (2013). Procesdiagnose in vier perspectieven. Een integratieve kijk op therapeutische verandering. Tijdschrift voor Psychotherapie, (39)2,