Boer zoekt recht. Juridische kwesties in het buitengebied. agro & vastgoed

Transcriptie

1 Boer zoekt recht Juridische kwesties in het buitengebied agro & vastgoed

2

3 Voorwoord De samenleving is in de afgelopen vijftig jaar alleen maar complexer geworden. Dat heeft ertoe geleid dat er in de loop van de jaren steeds meer regels zijn gekomen. Niet alleen afkomstig uit Den Haag, maar ook afkomstig vanuit Europa en lokale overheden. De verhouding tussen ondernemingen en burgers onderling raakt ook steeds meer gejuridiseerd. Het advies zet afspraken goed op papier klink wellicht volkomen logisch, in de praktijk komen we nog maar al te vaak tegen dat afspraken in het geheel niet of onvoldoende duidelijk papier worden gezet, en achteraf leiden tot grote meningsverschillen. Ondernemers in het buitengebied komen steeds meer in aanraking met voornoemde juridisering van de maatschappij. Onze advocaten adviseren vooral ondernemers in het buitengebied. Het leek ons daarom een goed idee om een boekje samen te stellen voor onze relaties en cliënten, waarin wij op een praktische manier een aantal onderwerpen aan de orde stellen. Aan de orde komen vooral juridische vraagstukken die voor boeren en tuinders van belang kunnen zijn, zoals de titel Boer zoekt recht al aangeeft. Daarnaast worden een aantal onderwerpen besproken die voor burgers en buitenlui eveneens van belang kunnen zijn. Tevens krijgt u zo een beeld van waar wij ons in onze praktijk mee bezig houden. Wij vertrouwen erop u van dienst te zijn met dit boekje. Het is een handig naslagwerk waarmee u kennis kunt maken met verschillende rechtsgebieden. Hebt u naar aanleiding van de inhoud van dit boekje vragen, aarzel dan niet en neem contact met ons op. GVK Adure Advocaten Zwolle/Drachten, november

4 Inhoudsopgave Onze advocaten 3 Erfpacht 6 Opvallende wijzigingen pachtwetgeving 6 Pacht en melkquotum 8 Erfrecht en bedrijfsopvolging in de agrarische sector 9 Huwelijkse voorwaarden 10 Aansprakelijkheid voor dieren 11 Onafgedekte lading 13 Onderzoeksplicht bij koop 14 Algemene voorwaarden 15 Teeltcontracten 16 Korting toeslagrechten 17 Recht van overpad 18 Bouwrecht in de agrarische sector 18 Onteigening 20 Spuitzones en ruimtelijke ordening 22 Vergunningvrij bouwen 23 Natura 2000 en vergunningverlening aan veehouderijbedrijven 24 De omgevingsvergunning 25 2

5 Onze advocaten mr. C. (Kees) van Schaik is geboren en getogen op een melkveehouderij- en fruitteeltbedrijf in Odijk. Na een landbouwopleiding en tien praktijkjaren op het ouderlijk bedrijf, koos hij voor een rechtenstudie aan de Rijksuniversiteit Utrecht en volgde tevens een jaar lang colleges agrarisch recht aan de universiteit te Groningen. Na zijn beëdiging in 1983 ging hij als advocaat aan de slag op de Utrechtse vestiging van Gresnigt & Van Kippersluis (GVK) waar hij vooral aannemers als cliënt had. In 1999 maakte hij de overstap naar de vestiging van GVK te Zwolle. mr. Van Schaik voert in hoofdzaak een agrarische vastgoedpraktijk waaronder veel onteigeningen. mr. C. van Schaik is lid van de specialistenverenigingen Agrarisch recht Advocaten, Bouwrecht Advocaten en Onteigening Advocaten. mr. O.C. (Onno) Struif is geboren en getogen op een Oldambtster akkerbouwbedrijf. Hij studeerde Nederlands recht te Groningen. mr. Struif is advocaat sinds In 1998 heeft hij Adure Advocaten opgericht, een advocatenkantoor voor de agrarische sector. mr. Struif voert een brede civiele advies- en procespraktijk op de terreinen agro en vastgoed en doet veel zaken op het gebied van pacht, erfpacht, maatschappen en erfdienstbaarheid. mr. Struif is lid van de specialistenvereniging Agrarisch Recht Advocaten. mr. H.M. (Marten) van Eerten groeide op in het Gelderse Ede. Hij studeerde in 1992 af aan de Vrije Universiteit in Amsterdam in de studierichtingen privaatrecht en internationaal recht. Hij trad in 1992 als advocaat in dienst bij Gresnigt & Van Kippersluis advocaten te Utrecht en stapte in 2002 over naar de vestiging van GVK te Zwolle. In 2004 voltooide hij de postdoctorale specialisatieopleiding Onroerend Goed aan de Grotius Academie van de Universiteit Leiden. mr. Van Eerten voert een overwegend civielrechtelijke procespraktijk met een bijzondere nadruk op vastgoed en agro, met inbegrip van maatschapgeschillen, specifieke contracten in de agrarische sector en erfrecht. mr. Van Eerten is lid van de specialistenvereniging Agrarisch Recht Advocaten en van de Vereniging van Vastgoed Juristen. 3

6 mr. J.T.A.M. (Charles) van Mierlo werd geboren op een melkveehouderijbedrijf in het land van Cuijk. Hij studeerde in 1983 af aan de Katholieke Universiteit Nijmegen. Na zijn afstuderen voltooide hij tevens een postdoctorale opleiding fiscaalrecht naast een baan in het onderwijs. Hij was daarnaast enige jaren als bedrijfsjurist werkzaam in de agro business. In 1991 trad hij als jurist in dienst van een landbouworganisatie. mr. Van Mierlo is sinds 1999 als advocaat werkzaam bij GVK Adure, vestiging Zwolle waar hij een brede civiel- en bestuursrechtelijke praktijk beoefent op de terreinen agro en vastgoed. mr. Van Mierlo is lid van de specialistenvereniging Agrarisch Recht Advocaten. Hij procedeert geregeld bij het Europese Hof te Luxemburg. mr. P. (Piet) Sipma groeide op aan de Friese waddenkust op een melkveehouderijbedrijf. Tussen 1981 en 1997 was hij werkzaam bij de regiopolitie Friesland, waar hij zich vooral bezighield met economische- en milieudelicten. In 2001 werd hij beëdigd als advocaat. Hij voert binnen de Drachter vestiging van GVK Adure een brede rechtspraktijk met bijzondere aandacht voor ruimtelijke ordening en (economisch) straf- en milieurecht. Tot zijn aandachtsgebieden behoort tevens een echtscheidingspraktijk voor agrarische ondernemers waarbij, naast de gebruikelijke aspecten, ook huwelijkse voorwaarden, maatschapscontracten, fiscale regelgeving, financiering van de onderneming en de continuïteit van het bedrijf een rol spelen. mr. B.E. (Baukje) Dijkstra is opgegroeid in Friesland op een boerderij nabij de afsluitdijk. mr. Dijkstra studeerde Nederlands recht aan de Universiteit Groningen en onder meer Contract Law aan de University of East Anglia (Verenigd Koninkrijk). In Groningen volgde zij bijvakken agrarisch recht. Zij werd in 2007 beëdigd als advocaat en is binnen GVK Adure, vestiging Drachten, werkzaam in een algemene brede rechtspraktijk voor (agrarische) ondernemers en particulieren. Zij behandelt onder andere zaken met betrekking tot algemeen civiel recht, personenen familierecht, bestuursrecht en (economisch) strafrecht. 4

7 mr. A.J. (Ammo) Veeman, is geboren en getogen op een akkerbouwbedrijf in Flevoland. Na afronding van een agrarische HBO opleiding te Deventer werkte hij gedurende 10 jaar als financieel-economisch adviseur voor de Raboen ING Bank. Daarnaast studeerde hij in de avonduren Nederlands recht aan de Universiteit Utrecht. Hij studeerde in 2009 cum laude af op de rechtsbescherming voor eigenaren en gebruikers van vastgoed binnen Natura 2000 gebieden. mr. Veeman werd vervolgens als advocaat beëdigd en is sindsdien werkzaam op de vestiging Zwolle van GVK Adure in een brede rechtspraktijk met een bijzondere nadruk op ruimtelijke ordening en milieu. mr. M. (Moniek) Withaar heeft in augustus 2011 de tweejarige master Functionaliteit van het recht afgerond aan de Rijksuniversiteit Groningen, met als afstudeerrichting privaatrecht. Tijdens haar studie is zij werkzaam geweest als juridisch medewerker bij een advocatenkantoor en als student-assistent aan de Rijksuniversiteit Groningen. Na haar afstuderen heeft zij drie maanden in Indonesië doorgebracht om daar ter plaatse juridisch onderzoek te verrichten. Sinds mei 2012 is zij werkzaam bij GVK Adure advocaten te Zwolle, alwaar zij zich met name richt op de civiele praktijk. 5

8 Erfpacht Erfpacht is een zakelijk recht, waarbij de grond voor langere tijd in gebruik wordt gegeven. Vaak moet de erfpachter voor het verkrijgen van een erfpachtrecht al een bepaald bedrag aan de eigenaar betalen, een zogenoemde inkoopsom. De situatie kan zich voordoen, dat de erfpachter gedurende de looptijd van de erfpacht wil stoppen. De erfpachter kan het zakelijk recht van erfpacht verkopen aan een derde. Meestal is in de erfpachtakte geregeld, dat voor vervreemding van het erfpachtrecht de schriftelijke toestemming van de eigenaar van de grond vereist is. Kan de eigenaar nu een vergoeding vragen voor zijn medewerking aan overdracht van het erfpachtrecht en kan hij ook voorwaarden verbinden aan zijn toestemming? Het gerechtshof Leeuwarden heeft over deze kwestie een interessante uitspraak gedaan. Het gerechtshof oordeelde, dat het betalen van een financiële vergoeding geen voorwaarde kan vormen voor de toestemming tot vervreemding van het erfpachtrecht. De voorwaarden kunnen alleen betrekking hebben op de persoon van de nieuwe erfpachter of de aard van het gebruik van de gronden. Mocht de eigenaar toestemming weigeren of onredelijke voorwaarden stellen, kan in plaats van de toestemming van de eigenaar een rechterlijke machtiging worden gevraagd. mr. O.C. Struif. Opvallende wijzigingen pachtwetgeving Titel 7.5 van het Burgerlijk Wetboek inzake het gewijzigde pachtrecht is op 1 september 2007 in werking getreden. In het navolgende worden enkele opvallende wijzigingen in het nieuwe recht besproken. Bedrijfsmatig gebruik? Onder het nieuwe recht kan de pacht worden ontbonden als de pachter het gepachte niet langer voor de uitoefening van de landbouw gebruikt. Deze bepaling wordt onder nieuw recht regelmatig ingeroepen door verpachters die graag een einde willen maken aan de pachtrelatie. Pachters die graag de pachtverhouding voort willen zetten betwisten dat zij niet bedrijfsmatig bezig zijn. In ieder geval is duidelijk dat hobbymatig gebruik tot ontbinding zal leiden. Het Pachthof heeft enkele criteria ontwikkeld om te bepalen of er sprake is van bedrijfsmatigheid: de omvang van het bedrijf en de onderlinge samenhang tussen de diverse bedrijfsactiviteiten; de vraag of de voor toekomstige winstkansen noodzakelijke investeringen plaatsvinden; de vraag of de voor toekomstige winstkansen noodzakelijke investeringen plaatsvinden; de vraag of de gebruiker een hoofdfunctie buiten de landbouw heeft; één en ander in onderlinge samenhang te beschouwen en met inachtneming van de overige omstandigheden van het geval. Het zal duidelijk zijn dat met deze criteria het in een aantal situaties niet duidelijk op voorhand is vast te stellen of er sprake is van bedrijfsmatig gebruik. Dat zal de rechter dus uit moeten maken in een ontbindingsprocedure, dan wel in een situatie waarin de verpachter de pacht heeft opgezegd. 6

9 Huur? Stel dat de pachtrechter van oordeel is dat er geen sprake (meer) is van bedrijfsmatig gebruik. Kan de pachter zich dan op het standpunt stellen dat er in plaats van pacht sprake is van een huurovereenkomst zodat hij de huurbescherming die de wet biedt voor huurders geniet? Over deze vraag is inmiddels ook een uitspraak gedaan. Als een pachter het gepachte gebruikt en exploiteert op een manier die altijd en van meet af aan hetzelfde is geweest en dit gebruik is niet bedrijfsmatig, dan is er geen reden de pachter het gebruik van het gepachte te ontzeggen. Want hij heeft zich altijd op dezelfde manier gedragen en zich kennelijk aan de afspraken gehouden. Dan is er dus ook geen reden om hem van het gepachte af te zetten. Het Pachthof heeft inmiddels in een uitspraak van 15 februari 2011 bepaald dat een pachter een beroep kan doen op huur, dat wil zeggen dat de huurwetgeving van toepassing is en dat aan de hand daarvan bepaald moet worden of de pachter (huurder) ter plaatse door kan gaan met het gebruik. In zo n geval zou een pachter (huurder) van een bedrijfswoning zich kunnen beroepen op huurdersbescherming op dezelfde wijze als een huurder van bijvoorbeeld een gewone burgerwoning. Wijze van pachtopzegging De procedure om te komen tot pachtopzegging is in het nieuwe recht enigszins gewijzigd. Het is wel belangrijk dat pachter en verpachter zich daarvan bewust zijn. Onder nieuw recht moet een verpachter bij deurwaardersexploit of aangetekend schrijven aangeven waarom hij de overeenkomst opzegt waarbij er volgens de wet vijf geldige opzeggingsgronden aan de orde kunnen zijn. Vervolgens kan de pachter binnen zes weken na ontvangst gemotiveerd aangeven dat hij hier niet mee akkoord gaat en dat hij het gebruik wil voortzetten. Na ontvangst van de reactie van de pachter kan de verpachter zich via een dagvaarding tot de Pachtkamer wenden en aan de Pachtkamer vragen het tijdstip vast te stellen waarop de overeenkomst zal eindigen. Dat verschilt enigszins van de oude procedure waarbij het juist de pachter was die zich tot de rechter moest wenden. Pacht minder dan 1 hectare Sinds 1995 hebben pachters van percelen minder dan 1 hectare geen pachtersbescherming meer. Maar dat gold alleen voor pachtovereenkomsten die gesloten zijn vanaf 1995 of later. Onder de nieuwe regels zoals die sinds 2007 gelden hebben alle pachters van percelen minder dan 1 hectare geen rechtsbescherming meer. Deze pacht kan derhalve worden opgezegd zonder dat een pachter een beroep kan doen op een recht van verlenging. Pachtopzegging wegens niet-agrarische bestemming Wordt een pachtovereenkomst ontbonden door de rechter wegens een niet-agrarische bestemming van de betreffende grond of gebouwen dan heeft een pachter op grond van de wet recht op een schadeloosstelling. In de wet staat niet letterlijk dat dat ook geldt wanneer de pacht niet ontbonden wordt om die reden, maar opgezegd wordt wegens een niet agrarische bestemming. Hier is evenwel sprake van een vergissing (een omissie) van de wetgever. Ook in geval van opzegging wegens nietagrarisch gebruik heeft de pachter recht op schadeloosstelling. Een redelijk aanbod weigeren tot verlenging Onder nieuw recht kan de pacht met succes worden opgezegd als een pachter een redelijk aanbod tot verlenging van de pacht, niet zijnde de hoogte van de pachtprijs, niet accepteert. Betekent dit dan ook dat wanneer een verpachter aanbiedt om de pacht wel te verlengen, maar dan in de vorm van een zogenaamde geliberaliseerde pacht, een pachter verplicht kan zijn een dergelijk aanbod voor geliberaliseerde pacht te accepteren? Volgens de Pachtkamer in Emmen was dat laatste het geval. Deze Pachtkamer wees de eis van de verpachter toe. Het Pachthof heeft in hoger beroep deze visie verworpen bij arrest van 22 november Een dergelijk aanbod is doorgaans niet als redelijk aan te merken. mr. J.T.A.M van Mierlo. 7

10 Pacht en melkquotum Na 20 jaar Superheffing heeft het Pachthof Arnhem toch nog veranderingen aangebracht in haar uitspraken rond pacht en melkquotum. In de oude leer moest de pachter ervoor zorgen dat hij gedurende de looptijd van de pacht het melkquotum in stand hield, en moest hij het melkquotum aan het einde van de pacht opleveren aan de verpachter. De pachter die gedurende de looptijd van de pacht het melkquotum had verkocht of de pachter die aan het einde van de pacht het melkquotum niet opleverde, pleegde wanprestatie jegens de verpachter. Deze wanprestatie was in het algemeen voldoende voor ontbinding van de pacht en het betalen van een schadevergoeding. In het begin van het jaar 2010 is het Pachthof alsnog omgegaan: volgens het Pachthof is er nu geen zelfstandige verplichting van de pachter meer om gedurende de looptijd van de pacht het melkquotum in stand te houden. Met andere woorden, de pachter mag in beginsel gedurende de looptijd van de pachtovereenkomst het melkquotum wel verkopen. De pachter die tijdens de loop van de pacht het melkquotum verkoopt, pleegt alleen dan maar wanprestatie, indien op dat moment al vaststaat dat hij aan het einde van de pacht het melkquotum niet kan opleveren aan de verpachter. Deze uitspraken van het Pachthof hebben alom verbazing gewekt en hebben vergaande gevolgen voor de praktijk: de pachter kan gedurende de loop van de pacht zijn melkquotum gaan vervreemden, en wanneer de verpachter hem daarop aanspreekt op grond van wanprestatie, kan de pachter tegen zijn verpachter zeggen dat hij aan het einde van de pacht wel weer nieuw quotum zal aankopen en dus alsnog aan zijn verplichtingen kan voldoen. Ondertussen hoopt en verwacht de pachter natuurlijk, dat aan het einde van de pacht de melkquotering al is afgeschaft, zodat hij er zo ongeschonden van afkomt. Zoals gezegd hebben deze uitspraken van het Pachthof voor wat opschudding gezorgd en ook onzekerheid teweeggebracht: blijkbaar is ook het Pachthof van deze kritiek geschrokken, en heeft het Pachthof onlangs voorgaande uitspraken alweer genuanceerd. Het Pachthof heeft onlangs in de zaken van Moerdijk tegen het Waterschap Zuiderzeeland en de Hervormde Kerk Beemster tegen Boot uitdrukkelijk overwogen, dat zij ter wille van de rechtszekerheid in de agrarische praktijk de volgende nuanceringen aanbrengt: het Pachthof herhaalt dat het geen zelfstandige verplichting van de pachter meer is, om gedurende de looptijd van de pacht het quotum in stand te houden. Maar, voegt het Pachthof daar direct aan toe, dit betekent niet dat het de pachter vrijstaat om het melkquotum te vervreemden en tegen de verpachter te zeggen dat het allemaal later wel goed zal komen. De pachter, die gedurende de looptijd van de pacht zijn melkquotum vervreemdt, zal op dat moment al gemotiveerd moeten aangeven, dat hij passende maatregelen heeft genomen, zodanig dat hij aan het einde van de pacht alsnog het melkquotum weer kan opleveren aan zijn verpachter. In concreto betekent dit, dat de pachter bijvoorbeeld een overeenkomst moet kunnen laten zien, waaruit blijkt dat hij bij het einde van de pacht melkquotum weer terug geleverd krijgt. Een andere mogelijkheid is een financiële zekerheidstelling, bijvoorbeeld in de vorm van een bankgarantie, zodat hij in elk geval de verpachter aan het eind van de pacht financieel kan compenseren. Al met al dus toch nog geen vrijbrief voor de pachter om het melkquotum maar te vervreemden en te hopen op spoedige afloop van de melkquotering. mr. O.C. Struif. 8

11 Erfrecht en bedrijfsopvolging in de agrarische sector Een boer leeft arm en sterft rijk. Met deze uitspraak wordt in de kern het ervaringsfeit geschetst dat ten grondslag ligt aan vele geschillen tussen erfgenamen van agrariërs. Het is algemeen bekend dat het rendement in de landbouw met name de laatste jaren erg onder druk staat. Het dilemma waar elke grondbezittende landbouwer of veeteler mee te maken heeft is deze: Verkoop ik de gronden en opstallen, dan heb ik met de verkoopopbrengst daarvan een goede oudedagsvoorziening; wanneer ik verkoop ontneem ik mijn zoon (of dochter) evenwel zijn/haar toekomst als zelfstandig agrarisch ondernemer en beëindig ik een generaties lang bestaand familiebedrijf, waarmee ik het door mijn (over)grootouders in mij gestelde vertrouwen beschaam. Het is daarom voor elke zgn. kapitaalintensieve agrarische ondernemer van groot belang om goed na te denken over de situatie van zijn bedrijf na zijn overlijden. Is het de bedoeling dat (één van) de kinderen het bedrijf voortzet? Wat is hierover de mening van de partner en de andere kinderen? Helaas worden wij beroepshalve nogal eens betrokken bij agrarische erfenisgeschillen, die zijn ontstaan doordat de erflater dacht het eeuwige leven te hebben of doordat deze onverwachts is overleden; voordat hij of zij de verdeling van zijn of haar nalatenschap goed had geregeld. Een paar veel voorkomende aandachtspunten in agrarische erfeniszaken willen wij hierdoor de revue laten passeren. Sinds 1 januari 2003 is bij het ontbreken van een testament het wettelijk uitgangspunt dat de echtgenoot of echtgenote van de erflater alle goederen van de nalatenschap verkrijgt en dat de (stief)kinderen een geldvordering krijgen op de echtgenoot of echtgenote ter grootte van hun erfdeel, die pas opeisbaar wordt bij het overlijden van de (langstlevende) echtgenoot of echtgenote. In het navolgende zal nader worden ingegaan op de situatie waarin een zoon de beoogd bedrijfsopvolger is (die situatie verschilt juridisch natuurlijk niet van de situatie waarin een dochter de beoogd bedrijfsopvolger is). Van belang is dan in de eerste plaats of er tussen vader en zoon een schriftelijke maatschapsakte bestond en wat de inhoud daarvan is. Staat in de maatschapsakte dat de zoon het recht heeft op voortzetting van het agrarisch bedrijf wanneer vader komt te overlijden? Zo ja tegen welke waarde moeten dan de tot die maatschap behorende, of aan die maatschap ter beschikking gestelde roerende- en onroerende zaken, worden gewaardeerd? In agrarische maatschapsaktes komt vaak de bepaling voor dat de zoon het recht heeft op voortzetting van de agrarische onderneming wanneer de maatschap, bijvoorbeeld door het overlijden van vader, wordt ontbonden (het zgn. verblijvingsbeding). Ook staat dan vaak in de maatschapsakte dat de voortzettende vennoot het recht heeft op overname van de in de maatschap vallende - of daaraan ter beschikking gestelde - onroerende zaken en opstallen tegen de agrarische waarde of tegen de waarde in verpachte staat (het zgn. overnamebeding). De inhoud van het begrip agrarische waarde is divers. Algemeen wordt aangenomen dat met het begrip agrarische waarde in een overnamebeding van een agrarische maatschapsakte wordt aangenomen de agrarische going concern waarde ; dat is de waarde van de onroerende zaken die door de voortzettende vennoot middels externe financiering kan worden betaald, zodanig dat daarmee een lonende exploitatie van het bedrijf nog net mogelijk is. De waarde in verpachte staat van onroerende zaken wordt in het kader van een overnamebeding van een agrarische maatschapsakte in familieverband vaak zo laag mogelijk (als dat de fiscus accepteert) gesteld. 9

12 In erfenisgeschillen komt in verband met het voorgaande vaak de vraag aan de orde of vader als erflater met een zodanig verblijvings- en overnamebeding in de maatschapsakte ten behoeve van zijn zoon als voortzettende vennoot niet een materiële schenking of gift heeft gedaan en of het daaraan verbonden voordeel niet moet worden ingekort op het erfdeel van de zoon ter voorziening in de legitieme porties van zijn broers en/of zusters? Het antwoord op voorgaande vraag ligt zeer genuanceerd. Bij een maatschap tussen vader en zoon komt een beoordeling van voorgaand vraagpunt er in de kern op neer of vader op basis van een zakelijke afweging de maatschap met zijn zoon is aangegaan. Is het agrarisch bedrijf levensvatbaar? Heeft de zoon daarin zijn arbeid en vlijt ingebracht en andere carrièreperspectieven buiten het ouderlijk agrarisch bedrijf aan zich voorbij laten gaan? Was vader zonder de aanwezigheid van zijn zoon als medevennoot voorheen in staat om het agrarisch bedrijf te blijven uitoefenen? Is het daarom aannemelijk dat de zoon voor zijn bereidheid tot de inbreng van zijn arbeid en vlijt het perspectief moest worden geboden tot bedrijfsvoortzetting na beëindiging van de maatschap; bijvoorbeeld door het overlijden van vader? Bestaat er tussen vader en zoon geen maatschap dan zijn na 1 januari 2003 bij het ontbreken van een testament van vader met name een tweetal wettelijke zgn. wilsrechten van belang. In de eerste plaats art. 4:38 BW. Dit artikel biedt de bedrijfsvoortzettende (stief)zoon de mogelijkheid om zich tot de kantonrechter te wenden teneinde de veroordeling te verzoeken van de langstlevende echtgenoot of echtgenote om tegen een redelijke prijs de roerende- en onroerende zaken over te mogen nemen die dienstbaar waren aan het voorheen door vader uitgeoefende agrarische bedrijf. Aangenomen mag worden dat een kantonrechter een zodanig verzoek zeer kritisch zal beoordelen wanneer de echtgenoot of echtgenote zich tegen de inwilliging hiervan verzet. De bedrijfsvoortzettende zoon zal hebben aan te tonen: 1. een zwaarwegend belang zijnerzijds bij de bedrijfsvoortzetting; 2. dat het belang van de langstlevende echtgenoot of echtgenote niet ernstig wordt geschaad bij de inwilliging van zijn verzoek. In de tweede plaats art. 4: 36 BW. Wanneer een (stief)zoon gedurende zijn meerderjarigheid (voltijds) op de ouderlijke boerderij heeft gewerkt zonder hiervoor een passende geldelijke vergoeding van zijn ouders te hebben ontvangen, kan hij tegenover de andere erfgenamen aanspraak maken op een billijke vergoeding voor zover het actieve saldo van de nalatenschap daartoe toereikend is en wel tot maximaal de helft van dat actieve saldo van die nalatenschap. Van belang is dat de zoon een zodanig verzoek dient kenbaar te maken binnen een redelijke termijn nadat de overige erfgenamen hem hieromtrent hebben geïnformeerd en uiterlijk binnen negen maanden na het overlijden van de erflater. mr. H.M. van Eerten. Huwelijkse voorwaarden Ook binnen de agrarische sector wordt er steeds meer gehuwd, waarbij huwelijkse voorwaarden worden opgemaakt. Er zijn veel situaties waarin het verstandig kan zijn om huwelijkse voorwaarden op te stellen. Daarbij valt te denken aan de grote financiële ongelijkheid tussen de partners en de zakelijke risico s van (één van) de echtgenoten. Ook de wens van echtgenoten om financieel onafhankelijk te blijven kan een reden zij om huwelijkse voorwaarden op te stellen. Voor de geldigheid van huwelijkse voorwaarden is het noodzakelijk dat de huwelijkse voorwaarden in een notariële akte wordt opgemaakt. Daarbij zal de notaris bijna altijd een verrekenbeding opnemen. 10

13 Daarbij gaat het dan om een verplichting van partijen om aan het eind van ieder jaar te (laten) berekenen wat is overgebleven van de inkomsten, na aftrek van de kosten die besteed zijn aan de gezamenlijke huishouding. Het restant wordt als het overgespaarde of onverteerde inkomen aangemerkt. Dat overgespaarde inkomen behoort dan op grond van dat verrekenbeding daadwerkelijk ook tussen partijen jaarlijks gelijkelijk te worden verdeeld. De praktijk leert dat deze verrekening vaak om diverse redenen achterwege blijft. Het voorkomen van kosten van de boekhouder die vaak een dergelijke berekening zal moeten gaan maken is daar één van. Vaak hebben gehuwden het ook niet in de gaten dat deze verrekening daadwerkelijk moet plaatsvinden. Zolang partijen niet gaan scheiden is er niets aan de hand. Dat wordt anders bij ontbinding van het huwelijk, waarbij de ene partij dan eist dat er alsnog een verrekening moet plaatsvinden. Deze (finale) verrekening na ontbinding betekent dan niet dat alsnog per jaar achteraf uitgerekend dient te worden welk inkomen is gespaard. Bij een finale verrekening komt ook voor verrekening in aanmerking de waardestijgingen van bijvoorbeeld cultuurgrond of bedrijfsgebouwen, die zijn gekocht van overgespaard inkomen. Ook de aflossingen op de hypothecaire leningen, die zijn verkregen voor de aankoop van cultuurgrond, dienen bij de verrekeningen te worden betrokken. In het Burgerlijk Wetboek is zelfs opgenomen dat bij het achterwege blijven van een jaarlijkse verrekening, er in beginsel vanuit mag worden gegaan dat al het aanwezige vermogen van partijen ontstaan is door de overgespaarde inkomens. Dat is vergelijkbaar met de verdeling van de huwelijkse gemeenschap. In het geval van de verrekening van de huwelijkse voorwaarden bestaat er dan een rechtsvermoeden en mag worden aangetoond dat het aanwezige vermogen niet door overgespaarde inkomsten zijn gevormd. mr. P. Sipma. Aansprakelijkheid voor dieren De wet (art. 6: 179 BW) bepaalt met zoveel woorden dat bezitters van dieren aansprakelijk zijn voor de schade die deze dieren veroorzaken aan anderen. Het gaat hier om een vorm van kwalitatieve aansprakelijkheid, dat wil zeggen aansprakelijkheid in de kwaliteit van bezitter van het dier. Of de bezitter van het dier bij enige schadegebeurtenis iets te verwijten valt doet dus niet ter zake. In de rechtspraktijk ontstaan er af en toe rechtsvragen over het toepassingsbereik van art. 6: 179 BW. In het navolgende zullen wij daartoe een tweetal kwesties toelichten. 1e kwestie: aansprakelijkheid voor overdracht van besmettelijke dierziekten In hoeverre is een veehouder op basis van art. 6: 179 BW aansprakelijk voor de overdracht van een besmettelijke ziekte door zijn dieren? Deze vraag is enige keren aan de rechter ter beantwoording voorgelegd. Kern van de motivering van de rechter is dan telkens dat de kwalitatieve aansprakelijkheid ex art. 6: 179 BW zijn grondslag vindt in de eigen energie van het dier en het onzekere element dat daarmee samenhangt. Wanneer een paard bijvoorbeeld aan het verkeer deelneemt, van iets schrikt en plotseling galoppeert, en daarbij een passerende fietser verwondt, is de ruiter van het paard als de bezitter ervan aansprakelijk voor de schade van de fietser. Wanneer daarentegen bijvoorbeeld een schaap met zwoegerziekte in de wei staat en door snuffelcontact met een zwoegervrij schaap in de naastgelegen wei (door de afrastering heen) 11

14 de zwoegerziekte op dat aanvankelijk zwoegervrij schaap overbrengt, is de bezitter van het oorspronkelijke zwoegerzieke schaap niet aansprakelijk op basis van art. 6: 179 BW. De overdracht van de zwoegerziekte wordt geoordeeld niet te zijn veroorzaakt door de eigen energie van het schaap en het onzekere element dat daarmee samenhangt, doch veeleer met de besmettelijkheid van de dierziekte zelf. Daarmee is niet gezegd dat de bezitter van het oorspronkelijk reeds zwoegerzieke schaap niet uit eigen hoofde aansprakelijk kan zijn tegenover zijn buurman: onder omstandigheden kan van de bezitter van een veestapel worden gevergd dat deze voorzorgsmaatregelen treft om het risico van besmetting door zijn veestapel te voorkomen. In dat verband is eerst en bovenal van belang of de betreffende bezitter wist dat zijn dieren een besmettelijke ziekte onder de leden hadden. Met een dergelijke redenering is voorstelbaar dat een schapenhouder die weet dat zijn koppel is besmet met het blauwtong-virus aansprakelijk kan worden gehouden tot vergoeding van (een deel van) de letselschade van omwonende burgers die door een zodanige virusinfectie ziek zijn geworden. Vele andere factoren zullen in dat verband natuurlijk ook een rol spelen. Het voert in dit verband te ver om daar nader op in te gaan. Specifiek ten aanzien van zwoegerziekte lijkt ons bovendien alleszins pleitbaar dat wanneer een schapenkoppel niet zwoegervrij is gecertificeerd, de bezitter van de betreffende koppel rekening moet houden met de aanmerkelijke kans dat in zijn koppel de zwoegerziekte rondwaart en dat hij reeds uit dien hoofde gehouden is om voorzorgsmaatregelen te treffen teneinde snuffelcontact met andere, zwoegervrije, schapen te voorkomen (bijvoorbeeld de oprichting van een dubbele afrastering). Pleitbaar is dat wanneer een zodanige bezitter van een zwoegerzieke koppel schapen dergelijke voorzorgsmaatregelen niet treft, hij in geval van overdracht van zwoegerziekte door zijn koppel uit eigen hoofde wegens onrechtmatig handelen aansprakelijk is tegenover zijn buurman, de bezitter van de aanvankelijk zwoegervrije koppel schapen. 2e kwestie: contractuele beperking van kwalitatieve aansprakelijkheid voor dieren In de rechtspraak is enige keren de aansprakelijkheid van een manegehouder tegenover zijn leerlingen aan de orde geweest. Hierna zal een casus worden toegelicht waarover het gerechtshof in Arnhem op 16 maart 2004 had beslist: Een manegehouder geeft les aan leerling-ruiters met zijn manegepaarden. Eén paard steigert plotseling en de daarop zittende vrouwelijke leerling-ruiter komt ten val en loopt letselschade op. De (ziektekostenverzekeraar van de) leerling probeert de gemaakte ziektekosten op de manegehouder te verhalen en stelt hem daartoe aansprakelijk. De manegehouder verweert zich ondermeer met de tekst van een door hem op schrift gestelde, en door de leerling voor akkoord getekende, model-lesovereenkomst, waarin de aansprakelijkheid van de manegehouder voor (letsel)schade is uitgesloten. De wet bepaalt dat bedingen in algemene voorwaarden (w.o. model-overeenkomsten) waarin de aansprakelijkheid van de gebruiker van die algemene voorwaarden wordt beperkt of uitgesloten vermoedelijk onredelijk bezwarend zijn. Het is aan de gebruiker van de betreffende algemene voorwaarden om dat rechtsvermoeden te weerleggen. Slaagt de gebruiker er niet in dat rechtsvermoeden te weerleggen, dan wordt het betreffende onredelijk bezwarende beding op vordering van de tegenpartij (in dit geval: de leerling) vernietigd. Het gerechtshof in Arnhem heeft in 2004 geoordeeld dat de manegehouder er niet in was geslaagd om het rechtsvermoeden te weerleggen dat de door hem in de model-lesovereenkomst met de leerling overeengekomen aansprakelijkheidsuitsluiting niet onredelijk bezwarend zou zijn. Het enkele feit dat naar de leerling wist het berijden van paarden niet geheel zonder risico s is vanwege de eigen energie van paarden en het onzekere element dat daarmee samenhangt 12

15 (bijvoorbeeld een steigerend paard) was naar het oordeel van het hof onvoldoende om het rechtsvermoeden van de onredelijke bezwarendheid van de aansprakelijkheidsuitsluiting te weerleggen. Om redenen van eigen schuld heeft het hof de aansprakelijkheid van de manegehouder verminderd met 25% (toen het paard steigerde, had de leerling, in strijd met gegeven instructies, de teugels van het paard nog enige tijd vastgehouden. Hierdoor was het paard achterover gevallen en op de leerling terechtgekomen, die daardoor een dwarslaesie opliep). Daarnaast heeft het hof de bijdrageplicht van de manegehouder aan de schade van de leerling nog eens verminderd met 25% extra om redenen van billijkheid; zodanig dat de manegehouder per saldo nog maar 50% van de door de leerling geleden letselschade behoefde te vergoeden. Eén van de redenen voor deze billijkheidscorrectie was dat de betreffende manegehouder voor het onderhavige schaderisico niet verzekerd bleek. Dit laatste was in de voorgaande kwestie eigenlijk het enige verwijt dat de betreffende manegehouder kon worden gemaakt; zij het niet door zijn wederpartij maar door hemzelf. Een manegehouder dient natuurlijk te beschikken over een adequate bedrijfsaansprakelijkheidsverzekering en mag niet vertrouwen op contractueel bedongen aansprakelijkheidsbeperkingen! mr. H.M. van Eerten. Onafgedekte lading Er bestaat de verplichting om losse lading die van het voertuig kan vallen deugdelijk af te dekken. Als toelichting op de geldende regelgeving wordt aangegeven, dat daarbij gedacht kan worden aan lading als zand, grint of puin. De wijze van afdekken is volgens de toelichting afhankelijk van de soort lading die wordt vervoerd. Voor grof puin kan een net voldoende zijn, terwijl zand een dekzeil zal vereisen. Maar wat houdt het begrip losse lading in? Losse lading betreft lading, die naar haar aard niet op of aan het vervoersmiddel bevestigd kan worden, maar los op of in het vervoermiddel geladen dient te worden. De wijze waarop de lading dient te worden afgedekt, is afhankelijk van de omstandigheden van het specifieke geval, waarbij onder meer de soort en de omvang van de lading een rol speelt. Het is niet zo dat altijd wordt vereist dat losse lading wordt afgedekt. Een deugdelijke afdekking van de losse lading wordt enkel vereist als er gevaar bestaat voor het afvallen van (een deel van) die lading. Indien bijvoorbeeld een lading suikerbieten zodanig wordt vervoerd, dat er geen gevaar bestaat voor het afvallen van suikerbieten, is afdekking niet vereist. Men kan in dit geval denken aan bijvoorbeeld het gebruikmaken van een laadbak met afdoende afmetingen. Een lading stro valt eveneens onder het begrip losse lading. Indien gevaar bestaat voor het tijdens het rijden van het voertuig vallen van (een gedeelte van) de lading, bestaat derhalve de verplichting de lading stro deugdelijk af te dekken. Het enkel en alleen vastzetten van een lading stro middels spanbanden en op deze wijze de lading vervoeren, kan met een sanctie worden beboet. Hierbij dient te worden opgemerkt, dat bij het oordeel om deze sanctie op te leggen het niet van belang is dat er zich geen gevaar heeft voorgedaan. 13

16 Uit de rechtspraak volgt dat het vastzetten van stro middels spanbanden inhoudt, dat de losse lading van het voertuig kan vallen. Het afwaaien van de wagen van stro sprieten of plukken wordt dan ook als gevaarzetting aangemerkt. Het op deze manier vervoeren van de stro heeft invloed op de verkeersveiligheid in die zin, dat er verontreiniging van de weg kan ontstaan en dat weggebruikers door afwaaiende en opwaaiende sprieten of plukken stro kunnen worden afgeleid. mr. B.E. Dijkstra. Onderzoeksplicht bij koop Tegenwoordig komt het vaak voor, dat men op basis van een advertentie op het internet tot koop van bijvoorbeeld een bepaalde machine wenst over te gaan. Alvorens de koper tot koop besluit, wenst deze de machine eerst bij de verkoper te gaan bezichtigen. Bij een bezichtiging dient een koper echter alert te zijn op het volgende. Op een koper rust een onderzoeksplicht. Indien een koper van bepaalde kenmerken uitgaat van een machine en deze niet kenbaar maakt aan de verkoper, komen de risico s van de koop voor rekening van de koper. Vooral van een koper die vaker een soortgelijke zaak heeft gekocht, mag worden verwacht dat deze voldoende informeert naar de vereisten waaraan de zaak voor de koper dient te voldoen. Bij de bezichtiging dient aan de verkoper dan ook duidelijk kenbaar te worden gemaakt waarvoor de zaak zal worden gebruikt. Het gebruik van bijvoorbeeld een tractor voor normale werkzaamheden op de boerderij dient immers aan andere vereisten te voldoen, dan tractoren die worden gebruikt voor het zwaardere werk op de boerderij. De koper dient de verkoper eveneens op de voor de koper van belang zijnde kenmerken te wijzen. Bij de koop van een tractor kan dit het aantal pk s, het bouwjaar en de draaiuren zijn. Mondeling (tijdens de bezichtiging dan wel telefonisch) de kenmerken van de zaak bespreken is dan ook niet voldoende. Indien de koper besluit om de zaak aan te schaffen en deze wordt verkocht in de staat zoals deze is gezien door de koper (zonder garantie), dan is van belang dat de kenmerken in de koopovereenkomst worden benoemd. Indien de vereisten niet in de overeenkomst zijn opgenomen en de verkoper blijkt niet een dusdanig professionele partij dat die van de kenmerken van de door hem verkochte zaak op de hoogte is, dan komt dit gebrek geheel voor rekening van de koper. Van een zaak die niet aan de overeenkomst voldoet kan dan geen sprake zijn, omdat niet is komen vast te staan dat de verkoper een ondeugdelijke zaak heeft geleverd. Dit houdt in dat de koop dan niet kan worden ontbonden en de verkoper niet aansprakelijk is voor de door de koper vermeende schade. De koper kan zich ook niet op zogenaamde dwaling beroepen, indien de koper niet voor of tijdens het tot stand komen van de overeenkomst omtrent de voor koper van belang zijnde kenmerken van de zaak bij de verkoper heeft geïnformeerd. mr. B.E. Dijkstra. 14

17 Algemene voorwaarden Veel bedrijven maken gebruik van algemene voorwaarden. Hierbij kan het zowel gaan om algemene verkoop- en leveringsvoorwaarden als om algemene inkoopvoorwaarden. Algemene voorwaarden zijn bedoeld om bij meerdere overeenkomsten te worden gebruikt. Zo zal een landbouwmechanisatiebedrijf op alle verkooptransacties steeds dezelfde algemene voorwaarden van toepassing verklaren. Veel mechanisatiebedrijven zullen daarbij kiezen voor de door de Stichting Centraal Orgaan Mechanisatiebedrijven (COM) opgestelde COM voorwaarden. Ook in ander sectoren zoals bijvoorbeeld in de bouw en in de metaal worden veelal de door belangenorganisaties opgestelde algemene voorwaarden gebruikt. In algemene voorwaarden kunnen veel belangrijke aspecten worden geregeld, zoals bijvoorbeeld de beperking van aansprakelijkheid, boeterente en de toepasselijk verklaring van arbitrage, waarmee de weg naar de gewone rechter wordt afgesloten. Om bij het voorbeeld van een landbouwmechanisatiebedrijf te blijven ter illustratie de volgende casus. Een aardappelteler koopt een nieuwe rooimachine voor seizoen In de offerte staat dat de algemene voorwaarden van toepassing worden verklaard en deze zijn ook op papier bij de offerte gevoegd. De teler tekent de offerte voor akkoord en verklaart de algemene voorwaarden te hebben ontvangen. De ervaring leert dat veel mensen de algemene voorwaarden niet daadwerkelijk lezen. Toch is hij in de meeste gevallen aan deze voorwaarden gebonden. In de algemene voorwaarden staat bijvoorbeeld kort samengevat dat bij overschrijding van de overeengekomen levertijd er in geen geval recht op schadevergoeding bestaat en dat stagnatieschade en gederfde winst ook niet voor vergoeding in aanmerking komen. De betreffende teler zal dus zelf moeten opdraaien voor huurkosten van een vervangende aardappelrooier of de kosten van een loonwerker. Van belang is of algemene voorwaarden op de juiste wijze van toepassing zijn verklaard en een kopie van deze voorwaarden aan de klant is verstrekt. Indien hier fouten worden gemaakt zijn de algemene voorwaarden niet van toepassing of kunnen ze worden vernietigd. Het kan bijvoorbeeld mis gaan als de voorwaarden niet expliciet voor of bij het sluiten van de overeenkomst van toepassing zijn verklaard. Algemene voorwaarden kunnen nooit (éénzijdig) achteraf van toepassing worden verklaard. Het laatste moment is bij het versturen van de opdracht of orderbevestiging waarin is opgenomen dat de opdracht of order uitsluitend wordt aanvaard onder de voorwaarde dat de algemene voorwaarden van toepassing zijn. Ook is het van belang dat algemene voorwaarden ter hand zijn gesteld. In de praktijk betekent dit dat de algemene voorwaarden op papier moeten worden overhandigd of via elektronische weg ter beschikking gesteld. Nu lijkt het door het hierboven besproken voorbeeld van de rooimachine en het landbouwmechanisatiebedrijf, dat degene die de algemene voorwaarden accepteert zich in een slechtere uitgangspositie manoeuvreert. In sommige gevallen kunt u echter ook belang hebben bij de bepalingen in de algemene voorwaarden, zeker bepalingen die ter bescherming van uw positie zijn opgesteld. Zo geldt bijvoorbeeld voor aardappel- en uientelers dat er gebruik kan worden gemaakt van (mede door LTO Nederland) opgestelde algemene voorwaarden zaaiuien of algemene voorwaarden consumptieaardappelen. In sommige gevallen is gebruik van de betreffende algemene voorwaarden een eis van de afnemer. Niettemin staan er (ook voor de teler) belangrijke bepalingen in: de wijze van tarreren, op welk moment gaat het risico over op de koper, aansprakelijkheid, hoe om te gaan met geschillen en er wordt arbitrage van toepassing verklaard. Bij arbitrage wordt het geschil niet voorgelegd aan de Nederlandse rechter, maar aan een arbitragecommissie. Het is van belang dat u kennis neemt van de algemene voorwaarden, zeker bij transacties met een groot financieel belang. Als de algemene voorwaarden op de juiste wijze van toepassing zijn verklaard en aan u ter hand gesteld bent u er immers wel degelijk aan gebonden. mr. A.J. Veeman. 15

18 Teeltcontracten Met enige regelmaat worden wij geconfronteerd met geschillen over teeltcontracten. Dit doet zich dan met name voor wanneer op het moment van levering de marktwaarde van het geteelde product erg afwijkt van de contractprijs. Is de marktwaarde op het moment van levering veel lager dan de contractprijs, dan probeert de afnemer onder zijn contractuele verplichtingen uit te komen. Hij zal dan zoeken naar gebreken in het gekochte product om de niet-afname ervan te kunnen rechtvaardigen. Indien de marktwaarde op het moment van levering veel hoger is dan de contractprijs, zal een afnemer niet zo kritisch zijn (en zal wellicht de teler naar mogelijkheden zoeken om van het contract af te komen). Vanuit telersoogpunt noemen wij enige aandachtspunten bij de beoordeling van een (meestal door de afnemer op schrift gestelde) teeltovereenkomst; door de afnemer soms ook aangeduid als inkoopovereenkomst. Kilo- of hectarecontract Een teler dient zich het verschil tussen een zgn. kilocontract en een zgn. hectarecontract te realiseren. Wanneer er een bepaald aantal tonnages wordt verkocht met betrekking tot een gewas dat nog ter velde staat, is de teler verantwoordelijk voor een eventuele minderopbrengst. Wanneer een aardappelteler uitgaat van 40 ton aardappelopbrengst per hectare en hij contracteert een afname van 400 ton op basis van 10 hectare aardappelteelt, is de teler verantwoordelijk voor een eventuele minderopbrengst. De teler moet de kosten van eventuele dekkingsinkopen door de afnemer vergoeden. Doorgaans zal een teler alleen in extreme gevallen een beroep kunnen doen op overmacht. In beginsel verdient het voor een teler daarom de voorkeur om met een afnemer een zgn. hectarecontract aan te gaan. Wanneer voornoemde aardappelteler uiteindelijk slechts 350 ton aardappelen rooit van zijn 10 hectare, is hij tegenover de afnemer in beginsel niet verantwoordelijk voor de kosten van dekkingsinkopen van 50 ton. Leverdatum Er dient een concrete datum te zijn bepaald waarvoor of periode waarbinnen de afnemer het geteelde gewas moet afnemen. Het risico van de teelt (kwaliteitsachteruitgang) dient na afloop van die datum of periode op de afnemer over te gaan. Tarreren Moet het geteelde product nog worden getarreerd? Zo ja, dan dient er bij voorkeur getarreerd te worden bij de teler en voor zover dit plaatsvindt bij de afnemer in ieder geval in aanwezigheid van de teler, tenzij de teler aangeeft daarop geen prijs te stellen. Kwaliteit De minimum-kwaliteitseisen waaraan het geteelde gewas dient te voldoen, dienen duidelijk in het contract te zijn benoemd. Deze moeten bovendien door een extern deskundige objectief kunnen worden vastgesteld. Wanneer de afnameverplichting beperkt is tot het gewas met een bepaalde (minimum)kwaliteit (bijvoorbeeld alleen Klasse I ), dient de teler zich rekenschap te geven van zijn alternatieve afzetmogelijkheden van de andere (lagere) kwaliteitsklassen. Reclametermijn Er dient een duidelijke termijn te zijn genoemd, die aanvangt op het moment van aflevering, waarbinnen de afnemer op straffe van verval van rechten over vermeende (verborgen) gebreken in het geleverde gewas dient te reclameren. Arbitrageclausule In veel teeltcontracten, die door de afnemer wordt opgesteld komt een zgn. arbitrageclausule voor. De teler dient zich te realiseren dat hij in geschilsituaties slechts bij genoemde arbitragecommissie terecht kan en daarna of daarnaast in beginsel niet naar de gewone burgerlijke rechter toe kan gaan. In de praktijk bestaan er enige arbitragecommissies waarin 16

19 personen afkomstig uit de kring van handelaren (afnemers van geteelde producten) beduidend beter zijn vertegenwoordigd dan personen uit de kring van telers. Een teler kan in die gevallen beter zijn recht op berechting van een eventueel geschil door de gewone rechter voorbehouden. mr. H.M. van Eerten. Korting toeslagrechten Een agrariër kan geconfronteerd worden met een strafrechtelijke boete, indien hij binnen zijn bedrijfsvoering een overtreding heeft gepleegd. Een bekend voorbeeld is het niet emissie vrij uitrijden van mest. De boete volgt nadat door de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (voorheen A.I.D.) of politie een proces-verbaal is opgemaakt en is toegezonden naar het Openbaar Ministerie (OM). Vaak wordt er op het schikkingsaanbod van het Openbaar Ministerie ingegaan om verdere strafvervolging te voorkomen. Vaak wordt er betaald in de veronderstelling dat daarmee de kous af is. Sinds de invoering van de bedrijfstoeslagen is dat vaak niet meer het geval. Als een agrariër de randvoorwaarden niet naleeft (een overtreding pleegt), kan daarnaast ook nog eens een korting op de toeslagrechten volgen. Bovendien kan daarbij worden gekort op de subsidies in het kader van het agrarisch natuur- en landschapsbeheer. De randvoorwaarden hebben betrekking op onder meer regels omtrent het milieu, gezondheid van mens en dier en dierenwelzijn. Deze zijn opgenomen in een heel groot aantal wetten en bijbehorende besluiten. Deze korting wordt opgelegd door de Staatssecretaris van Economische zaken Landbouw en Innovatie. Tegen dat kortingsbesluit kan bezwaar worden ingediend en bij afwijzing van dat bezwaar kan beroep worden ingesteld bij het College van Beroep voor het Bedrijfsleven (CBB). In Nederland geldt het principe dat niemand tweemaal gestraft kan worden voor dezelfde overtreding. Volgens de huidige rechtspraak geldt dat principe bij de korting op de toeslagrechten niet. Een boete is een straf voor de overtreding, terwijl de korting op de bedrijfstoeslagrechten niet als straf wordt aangemerkt, maar als een korting op een subsidie waar een agrariër recht op heeft, aldus deze rechtspraak. Eerder bleven de kortingen vaak beperkt tot 1 tot 5 procent, ook als het ging om opzettelijke overtredingen. Sinds 2009 zijn de kortingen gebaseerd op een nieuwe EG Verordening welke is uitgewerkt in de beleidsregels normenkader randvoorwaarden GLB. In die beleidsregels is een korting opgenomen van in beginsel 20 procent als het gaat om een opzettelijke overtreding. Gemotiveerd kan de boete verlaagd worden naar 15 procent en verhoogd naar 100 procent. Opzet wordt al aanwezig geacht, als de handeling bewust wordt uitgevoerd, ook al is het nooit de intentie geweest om een overtreding te plegen. Dat betekent bijvoorbeeld dat het overtreden van de uitrijregels voor mest al snel als opzet wordt aangemerkt, met een korting van 20 procent op alle toeslagrechten voor dat jaar tot gevolg. In een recente uitspraak van het CBB is bepaald dat overtredingen begaan door de loonwerker weliswaar aan de landbouwer kunnen worden toegerekend, maar er geen sprake is van opzet. In die gevallen wordt veelal de beperkte korting van 5% opgelegd. Nu het gaat om kortingen op alle toeslagrechten, die een bedrijf ontvangt, kan het bedrag waarop wordt gekort behoorlijk oplopen. De verhouding tussen de ernst van de overtreding en de hoogte van de korting komt hierbij meer dan eens in het geding. De bestuursrechter is tot op heden niet bereid gebleken om een beroep daarop te honoreren. mr. P. Sipma 17

20 Recht van overpad Erfdienstbaarheden vormen een bron van juridische conflicten en procedures. Een erfdienstbaarheid is een zakelijk recht, waarbij het dienend erf moet toestaan dat het heersend erf daarvan gebruikmaakt. De inhoud van de erfdienstbaarheid wordt bepaald door de akte van vestiging. In een akte van vestiging is bepaald, dat landbouwer A een recht van overpad heeft over het erf van zijn buurman, landbouwer B, om zijn perceel te kunnen bereiken. A gaat met steeds zwaardere machines over het erf van B. B heeft daar hinder van en zijn erf is beschadigd. A is verplicht om zijn recht van overpad op de minst bezwarende wijze uit te oefenen, dat wil zeggen, hij moet bij het gebruik van het pad zo min mogelijk overlast veroorzaken aan B. Om te beoordelen of er sprake is van verzwaring van de erfdienstbaarheid wordt eerst gekeken naar de akte van vestiging. Wanneer in de akte een recht van overpad is gevestigd ten behoeve van landbouwverkeer mag A wel met zware machines over het erf, omdat landbouwmachines steeds breder en zwaarder worden. A kan ook via een andere toegangsweg zijn perceel bereiken, maar gaat altijd over het erf bij B omdat dit korter is. B ondervindt steeds meer hinder van A en wil van het recht van overpad af. Op grond van het Burgerlijk Wetboek kan de rechtbank een erfdienstbaarheid opheffen, indien het heersend erf geen belang meer heeft bij het recht van overpad. Over het algemeen is de rechtbank van oordeel, dat het heersend erf geen belang meer heeft bij de uitoefening van de erfdienstbaarheid, indien er een alternatieve route is. Wanneer er dus een alternatieve route is, is dit in het algemeen voldoende grond voor het opheffen van een recht van overpad. mr. O.C. Struif. Bouwrecht in de agrarische sector Buiten de normale regelgeving in de bouwsector kent de agrarische sector een aantal specifieke regelingen waaraan bouwwerken dienen te voldoen, zoals bouwtechnische eisen voor mestopslag en bouwtechnische eisen die voortvloeien uit een verleende omgevingsvergunning. Een opdrijvende of lekke mestkelder onder een slecht onderheide ligboxenstal in een gebied met een hoge grondwaterstand vormt slechts één van de vele problemen waarvoor wij geregeld worden ingeschakeld. Bij bouwgeschillen denkt men vaak aan uitvoeringsproblemen. In het voortraject kunnen zich ook reeds problemen voordoen. Het bouwrecht onderscheidt daarom meerdere fasen in het gehele bouwtraject. Juridische problemen doen zich voor in de volgende bouwfasen. Ontwerpfase De opdracht aan een architect voor een ontwerp vereist helderheid over het verlangde uitwerkingsniveau. Dat kan zijn een voorlopig ontwerp, voldoende voor het krijgen van een omgevingsvergunning. Maar ook een definitief ontwerp met detailleringen die nodig zijn voor de uitvoering. Na beëindiging van de opdracht kunnen geschillen ontstaan over het auteursrecht van de architect op zijn ontwerp. Het ontwerp van de architect moet kunnen worden aanbesteed binnen het aan hem kenbaar gemaakte budget. Als dat niet mogelijk is heeft de architect geen aanspraak op honorarium. De opdracht aan een architect wordt gewoonlijk beheerst door algemene voorwaarden. Deze algemene voorwaarden (De Nieuwe Regeling, DNR) bevatten een arbitragebeding waardoor geschillen met een architect worden berecht door het Arbitrage Instituut Bouwkunst, met uitsluiting van de gewone rechter. Realisatiemogelijkheden en de omgevingsvergunning Niet ieder bouwwerk is vergunningsplichtig. Soms kan met melding worden volstaan. Er is geen sprake meer van afzonderlijke vergunningen, zoals een afzonderlijke bouw- en een milieuvergunning. Beide aspecten vallen onder één vergunning, de omgevingsvergunning 18