Leren in Leeuwarden. Gerard Marlet

Transcriptie

1 Leren in Leeuwarden Gerard Marlet

2 Deskresearch: Sanne Terpstra Eindredactie: M Tekst & Beeld, Odijk Atlas voor gemeenten Postbus GP UTRECHT T F E info@atlasvoorgemeenten.nl I Dit onderzoek is uitgevoerd op verzoek en met financiële steun van de provincie Fryslân. De visies en conclusies weergegeven in dit rapport komen niet noodzakelijkerwijs overeen met die van de opdrachtgever. Atlas voor gemeenten, Utrecht, oktober 2009 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

3 Leren in Leeuwarden De verwachte economische effecten van University Campus Fryslân

4 4

5 Inhoud 1 De University Campus Fryslân 7 2 Economische effecten van hoger onderwijs 11 3 Human capital 15 4 Overige effecten 31 5 Conclusie: van UCF via human capital naar werk 41 5

6 6

7 1 De University Campus Fryslân In 1811 sloot de Academie in Franeker haar deuren. De academie was opgericht in 1585, met een theologische faculteit. 1 Daarmee ontstond in Franeker de - na Leiden - tweede universiteit van het land. Inmiddels hebben alle provincies in Nederland één of meerdere universiteiten, behalve de provincies Flevoland, Drenthe én Friesland. De provincie Friesland wil daar verandering in brengen. De provincie heeft de ambitie om de kennisinfrastructuur te versterken, en uit te bouwen met academische activiteiten. Daartoe is men voornemens een University Campus Fryslân op te richten. De provincie streeft naar een academische netwerkorganisatie in de vorm van een University Campus Fryslân geconcentreerd rond Fryske hotspots. 2 De activiteiten van de beoogde netwerkorganisatie centreren zich rond onderwijs, onderzoek en daaraan gerelateerde activiteiten. 3 Een belangrijk onderdeel van de University Campus Fryslân vormt het Mastercollege Fryslân, dat masteropleidingen gaat aanbieden aan afgestudeerde hbo- en wo-bachelors uit binnen- en buitenland, op een nieuw te bouwen campus in Leeuwarden. De plannen zijn nog niet zo concreet dat al een duidelijk beeld bestaat van de verwachte studentenpopulatie op de Campus in Leeuwarden. Binnen de provincie Friesland is de verwachting dat de studentenpopulatie van het Mastercollege structureel maximaal 450 Master-studenten en 50 PhDstudenten zal bedragen. 4 Andere studies laten zien dat er op een universiteit gemiddeld ongeveer één medewerker per vijf studenten actief is. 5 Dat zou betekenen dat er op de University Campus Fryslân 100 mensen komen te werken. Er wordt daarbij uitgegaan van 80 medewerkers in de wetenschappelijke staf en 20 als ondersteunend personeel. 1 S.H.M. Galema, 1954: Het wijsgerig onderwijs aan de Hogeschool te Franeker, Van Zoggel Advies, 2009: Naar een University Campus Fryslân. Het mastercollege, p.3. 3 Ibidem. 4 Ibidem, p.9. 5 Zie bijvoorbeeld: Etil, 2004: Quick-scan economische betekenis Universiteit Maastricht (Etil, Maastricht); W.C.M. Vermeulen, 1992: De sociaal-economische betekenis van de Rijksuniversiteit Limburg voor de regio Zuid-Limburg (Etil, Maastricht). 7

8 Als die ambitieuze verwachting wordt gerealiseerd, gaat het in totaal dus structureel om maximaal 500 studenten en 100 medewerkers op de Campus. Het streven is dat die medewerkers en studenten zoveel mogelijk op de campus, of in ieder geval in Leeuwarden of de rest van Friesland, gaan wonen. Daarnaast moet de campus visiting students aantrekken die kortlopende cursussen en summerschools (naar schatting maximaal 100 deelnemers per jaar) bezoeken, en voor kortere tijd op de campus in Leeuwarden zullen verblijven. Met de investeringen in de University Campus Fryslân stelt de provincie zich drie beleidsambities: 1. Het bevorderen van kennisuitwisseling en interactie tussen kennisinstellingen onderling, en tussen kennisinstellingen en bedrijfsleven; 2. het vasthouden en aantrekken van jong talent door de start van een Mastercollege Fryslân, en; 3. het verbeteren van het vestigingsklimaat voor studenten en wetenschappelijke staf. In deze eerste verkenning worden de verwacht economische effecten van die investeringen voor Friesland in kaart gebracht, en waar mogelijk gekwantificeerd. De verwachte economische effecten van de eerste ambitie liggen in het vergroten van de productiviteit van bestaande bedrijven door zogenoemde kennisspillovers, en in het versterken van het vestigingsklimaat van Friesland voor nieuwe bedrijven. Naast het effect van kennisspillovers, worden van ambitie 2 en 3 economische effecten verwacht als gevolg van extra bestedingen en vooral extra human capital in Friesland. Als studenten en academisch personeel in Friesland gaan wonen levert dat een bestedingseffect op voor de lokale economie, en als gevolg daarvan extra werkgelegenheid. Als de studenten na hun studie in Friesland blijven 8

9 wonen wordt bovendien de voorraad human capital vergroot. Vooral die grotere voorraad human capital heeft naar verwachting een economische waarde. De verwachte effecten van de University Campus Fryslân worden in de volgende hoofdstukken verder uitgewerkt. De gepresenteerde resultaten hebben nadrukkelijk het karakter van een eerste verkenning van de economische effecten van de nieuwe Friese Academie. Voor de belangrijkste effecten wordt een eerste poging tot kwantificering ondernomen. Zo levert het onderzoek niet alleen inzicht op in het economisch belang van de University Campus Fryslân voor de provincie Friesland, maar levert het ook cruciale input voor een maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA) voor de investeringen in de University Campus Fryslân. 9

10 10

11 2 Economische effecten van hoger onderwijs Universities are not important because of economic spin-off, but as a main creator of human capital 6 Aan investeringen in kennis en onderwijs wordt een uiteenlopend scala aan maatschappelijke effecten toegeschreven. 7 Onderwijs vergroot vanzelfsprekend het niveau van kennis en vaardigheden van het individu, waardoor de productiviteit en kans op werk kunnen toenemen. 8 En hoger opgeleiden zijn op hun beurt weer minder vaak betrokken bij criminele activiteiten, waardoor onderwijs een positief effect kan hebben op leefbaarheid, veiligheid en sociale cohesie. 9 Van de aanwezigheid van een onderwijsinstelling kunnen bovendien zogenoemde spin-off effecten uitgaan naar het bedrijfsleven in de buurt, die de nabijheid van kenniscreatie kunnen benutten om processen te stroomlijnen, en effectiever te gaan produceren. Daarmee kan het vestigingsklimaat voor nieuwe bedrijven worden versterkt. 10 Van alle effecten die in theorie aan investeringen in hoger onderwijs en kennisinstellingen worden toegeschreven, zijn er echter maar een aantal relevant voor dit onderzoek naar de verwachte economische effecten van de University Campus Fryslân. Het gaat hier immers om de verwachte effecten voor de provincie Friesland, de locatiespecifieke effecten. Dit onderzoek beperkt zich dan ook tot locatiespecifieke economische effecten, die ten bate (of ten laste) van de provincie Friesland komen. Die mogelijke locatie-effecten zijn in onderstaand schema weergegeven: 6 R. Florida, 2005: Cities and the creative class (Routledge, New York). 7 Bijvoorbeeld in: W. Groot, H. Maassen van den Brink, 2006: Vernieuwing in het hoger onderwijs (Van Gorcum Uitgevers). 8 Rauch, J.E., 1993: Productivity gains form geographic concentration of human capital: Evidence from the cities, in: Journal of Urban economics, 34, pp V. Larsen, G. Marlet (in samenwerking met Berenschot en Oberon), 2007: Maatschappelijke kostenbatenanalyse Brede School (Atlas voor gemeenten, Utrecht). 10 Zie bijvoorbeeld: M, Porter, 1990: The Competitive Advantage of Nations ((New York, Free Press). 11

12 Figuur 2.1 Mogelijke economische effecten van de University Campus Fryslân studenten human capital leefbaarheid, gezondheid, en sociale cohesie UCF medewerkers voorzieningen in de stad productie en werkgelegenheid gebouwen, fysieke locatie bestedingen bij toeleveranciers vestigingsklimaat kennisspillovers imago Het simpele feit dat iemand met onderwijs zijn niveau van kennis en vaardigheden vergroot hoort niet bij die effecten. Dat onderwijs had hij immers ook elders bij een al bestaande onderwijsinstelling kunnen genieten en is om die reden geen effect van de investeringen van de provincie Friesland. Bovendien is het maar de vraag of die productiviteitswinst aan de provincie Friesland ten goede komt; als de afgestuurde na zijn studie vertrekt, heeft de regio er niets aan. Er is wel een effect als de persoon die zijn niveau van kennis en vaardigheden heeft weten te vergroten als gevolg van de University Campus Fryslân in Leeuwarden of elders in Friesland gaat en blijft wonen. In dat geval vergroten de investeringen van de provincie de voorraad human capital in de stad en de regio. Dat is een locatiespecifiek effect, dat ten goede komt aan de provincie Friesland. Het citaat van Richard Florida aan het begin van dit hoofdstuk illustreert dat moderne economische theorieën ervan uitgaan dat vooral de effecten die via human capital lopen van belang zijn voor een stad of regio, niet zozeer de directe (spin-off-) effecten op bestaande bedrijven en de vestiging van nieuwe bedrijven als gevolg van de investeringen in onderwijs. Dat eerste type effecten (via human capital) is in empirisch onderzoek veelvuldig aangetoond, 11 het tweede type (clustering) niet of in ieder geval veel minder Glaeser, E.L. J. Scheinkman, A.Schleifer, 1995: Economic growth in a cross-section of cities, in: Journal of monetary economics, 36, p ; voor Nederland: G.A. Marlet, C.M.C.M., van 12

13 De nadruk van dit onderzoek ligt dan ook op de verwachte effecten van de University Campus Fryslân op de voorraad human capital in Leeuwarden en de rest van de provincie Friesland. Die effecten worden in het volgende hoofdstuk beschreven en gekwantificeerd. De andere effecten krijgen minder aandacht, maar worden niet genegeerd; ze komen in hoofdstuk 4 aan bod. Daaruit zal blijken dat ook de bestedingseffecten van de studenten en medewerkers van de UCF een belangrijke bijdrage gaan leveren aan de economie van Friesland. In hoofdstuk 5 worden alle voorlopige conclusies op een rijtje gezet. Woerkens, 2007: The Dutch Creative class and how it fosters urban employment growth, in: Urban Studies, 44, 13, pp Zie voor een overzicht: G.A. Marlet, 2009: De aantrekkelijke stad (verschijnt binnenkort). 13

14 14

15 3 Human capital De succesvolle steden van de toekomst zijn de steden die erin slagen hoogopgeleide, creatieve mensen aan zich te binden, en die zo een grote voorraad human capital weten te creëren. 13 Over het algemeen heeft een stad met een universiteit een grotere voorraad human capital dan een stad zonder universiteit (zie figuur 3.1). Dat komt omdat in die steden meer studenten wonen, waarvan een deel na hun studie in de stad blijft wonen. Studenten behoren tijdens hun studie niet tot de beroepsbevolking en kunnen dan ook niet bij de hoogopgeleiden of creatieve klasse van een stad geteld worden. Na hun studie zijn de meeste studenten zowel hoogopgeleid als lid van de creatieve klasse. Een deel van die studenten blijft na die studie 'hangen' in de stad, en behoort dan automatisch tot de hoogopgeleide beroepsbevolking. Op de ranglijst van de voorraad human capital per stad staat Leeuwarden 25 ste van de 50 grootste gemeenten van Nederland (zie figuur 3.1). Die voorraad human capital is in de grafiek afgemeten aan het aandeel creatieve klasse onder de beroepsbevolking, omdat uit onderzoek blijkt dat dat daarvoor de beste indicator is. 14 Bijna alle steden met een universiteit staan hoger op die ranglijst dan Leeuwarden, behalve Enschede en Tilburg. De reden dat Leeuwarden ondanks het ontbreken van een universiteit nog vrij hoog op de lijst staat, is het relatief grote en diverse hbo-aanbod in de stad. 13 E.L. Glaeser, J. Kolko, A. Saiz, 2001: Consumer City, in: Journal of Economic Geography, pp G.A. Marlet, C.M.C.M., van Woerkens, 2007: The Dutch Creative class and how it fosters urban employment growth, in: Urban Studies, 44, 13, pp

16 Figuur 3.1 Omvang voorraad human capital in de 50 grootste gemeenten Omvang creatieve klasse als percentage van de beroepsbevolking (2008) Utrecht Amsterdam Leiden Groningen Nijmegen Delft Leidschendam-Voorburg Hilversum Amstelveen Eindhoven Amersfoort Den Haag Gouda Arnhem Haarlem gemiddelde G50 's-hertogenbosch Zwolle Zoetermeer Breda Maastricht Deventer Apeldoorn Rotterdam Alphen aan den Rijn Leeuwarden Tilburg Dordrecht Alkmaar Almere Haarlemmermeer Hengelo (O.) Sittard-Geleen Ede Enschede Lelystad Velsen Schiedam Hoorn Roosendaal Helmond Heerlen Zaanstad Bergen op Zoom Oss Vlaardingen Purmerend Almelo Venlo Emmen Spijkenisse 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% Universiteitssteden donkerrood Bron: Atlas voor gemeenten obv data cbs/ebb 16

17 De verschillen tussen de universiteitssteden worden verklaard door andere factoren die de aantrekkingskracht van een stad op hoger opgeleiden bepalen, zoals de esthetische kwaliteiten van een stad en het voorzieningenniveau. Het blijkt dat studenten eerder kiezen voor een historische stad met meer voorzieningen, 15 en eerder geneigd zijn in dergelijke aantrekkelijke steden te gaan en blijven wonen. Aantrekkelijke woonsteden trekken ook meer afgestudeerden van buiten aan. Met het oog op de toekomstige voorraad menselijk kapitaal, en de economische effecten die daarvan uitgaan, is het voor Friesland cruciaal om studenten aan te trekken en vast te houden, en pas afgestudeerden uit andere steden aan te trekken. Figuur 3.2 laat zien dat de piek van verhuizingen rond het twintigste levensjaar (studie) en tussen de 25 en 30 jaar (na de studie) ligt. Steden die jongeren uit die leeftijdscategorieën aan zich weten te binden nemen een beslissende voorsprong, want daarna neemt de verhuisgeneigdheid fors af. Voordat een universiteitsstad een student kan toevoegen aan zijn voorraad human capital, zijn er drie momenten in het leven van die student waarop de stad hem zal moeten boeien en binden; het moment van studiekeuze, bij de beslissing of hij wel of niet in de stad van studie gaat wonen, én als hij afgestudeerd is. Op al die momenten spelen stedelijke woonattracties een rol. Het gebrek aan dergelijke attracties is (naast de beschikbaarheid van werk) de reden dat een stad als Enschede meer moeite heeft om studenten blijvend aan de stad te binden. 15 IOWO, 2004: Instroomenquete cohort 2002/2003. Resultaten van een kwantitatief onderzoek. 17

18 Figuur 3.2 Verhuisgeneigdheid. Aantal personen per leeftijdscategorie dat verhuist, als percentage van het totaal aantal personen in die leeftijdscategorie 16% aantal vestigingen als percentage van aandeel bevolking (per leeftijdscategorie) 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% leeftijd 0% Bron: CBS/GBA, 2004 In figuur 3.3 is een ranglijst opgenomen van de migratiebalans voor mensen tussen de 15 en 29 jaar. Die migratiebalans is het saldo van verhuizingen naar en uit de stad. In de migratiebalans heft in- en uitstroom als gevolg van studie elkaar op. Als een student na zijn studie in de stad blijft wonen telt hij mee in de balans voor zijn studentenstad. Gaat hij terug naar zijn geboortedorp dan is hij daar in de balans nooit weggeweest. Verhuist hij na zijn studie naar een nieuwe stad of een ander dorp dan telt hij daar mee in de migratiebalans. De migratiebalans geeft zo precies mogelijk aan welke steden er per saldo in slagen om kansrijke jongeren aan te trekken én vast te houden. Utrecht blijkt per saldo het beste in staat te zijn om kansrijke jongeren aan zich te binden. Opgeteld gaan daar de meeste jongeren studeren, blijven de meeste studenten er na hun studie wonen, en komen er de meeste jongeren na hun studie elders wonen. Arnhem is de eerste niet-universiteitsstad in de ranglijst, op de 7 de plaats. Leeuwarden staat 17 de. Van de universiteitssteden weet alleen Enschede relatief weinig jongeren aan zich te binden; alleen die universiteitsstad staat onder Leeuwarden. 18

19 Figuur 3.3 Migratiebalans voor jongeren van 15 tot 29 jaar (gemiddelde over de jaren ) Migratiebalans jaar Hengelo (O.) Zaanstad Alphen aan den Rijn Sittard-Geleen Spijkenisse Haarlemmermeer Velsen Roosendaal Bergen op Zoom Venlo Hoorn Oss Ede Zoetermeer Almelo Apeldoorn Lelystad Emmen Utr echt Groningen Amsterdam Leiden Nijmegen Maastricht Arnhem Delft Eindhoven gemiddelde G50 Rotterdam Tilburg Almere Den Haag Haarlem Breda Schiedam Leeuwarden 's-hertogenbosch Am stelveen Hilversum Zwolle Amersfoort Enschede Dordrecht Deventer Gouda Heerlen Purmerend Vlaardingen Helmond Leidschendam-Voorburg Alkmaar ,5% -1,0% -0,5% 0,0% 0,5% 1,0% 1,5% 2 Universiteitssteden donkerrood Bron: Atlas voor gemeenten obv data CBS/GBA,

20 De vraag is welke factoren bepalend zijn voor de aantrekkingskracht van steden op kansrijke jongeren. Om dat te bepalen is de migratiebalans van jongeren tussen de 15 en 29 jaar met een regressieanalyse voor de 50 grootste gemeenten van Nederland in verband gebracht met factoren die daar mogelijk op van invloed zijn. De resultaten van het model dat die aantrekkingskracht van steden op jongeren verklaart staat in tabel 3.1. Tabel 3.1 Wat trekt kansrijke jongeren aan? Uitkomsten regressieanalyse. Migratiesaldo jongeren jaar, Universiteiten (aantal inschrijvingen als percentage van de bevolking) 0,055 (4,4) *** Hogescholen (aantal inschrijvingen als percentage van de bevolking) 0,044 (3,5) *** Woonattracties (woonaantrekkelijkheidsindex excl. universiteit) 0,0013 (5,1) *** Huizenprijsniveau -1,06 (3,3) *** Methode (geen ruimtelijke autocorrelatie) OLS Omvang van de sample (N) 50 Verklaringskracht (Adj. R 2 ) 72,2 Notatie: Coëfficiënt (t-waarde) *** Significantie met 99% waarschijnlijkheid ** Significantie met 95% waarschijnlijkheid * Significantie met 90% waarschijnlijkheid De aanwezigheid van een universiteit of hbo-instelling is logischerwijs een belangrijke verklarende factor; hoe meer studenten bij een instelling in de stad staan ingeschreven, hoe meer jongeren er (blijven) wonen. Het effect van een gemiddelde universitair student op dat migratiesaldo is echter groter dan het gemiddelde effect van een hbo-student. Een universitair student gaat gemiddeld vaker in de stad wonen, blijft daar na zijn studie vaker wonen en heeft meer kans na zijn studie tot de creatieve klasse in de stad te behoren. Een andere belangrijke factor die de aantrekkingskracht van een stad op kansrijke jongeren bepaalt zijn de woonattracties die zijn samengevoegd in de woonaantrekkelijkheidsindex. 16 Steden waar dergelijke voorzieningen ruim voorhanden zijn, zijn als gevolg daarvan echter vaak ook de steden waar de huizen het duurst zijn. Die hoge huizenprijzen correleren op hun beurt weer negatief met de migratiebalans van jongeren tussen 15 en 29 jaar. 16 Bron: Atlas voor gemeenten 2009 (Stichting Atlas voor gemeenten, Utrecht). 20

21 Het zijn dus niet alleen de steden met een universiteit en steden waar jongeren hun carrièrekansen en woongenot kunnen optimaliseren die kansrijke jongeren aan zich weten te binden, maar ook de steden die niet te duur zijn voor starters op de woningmarkt. De succesformule is een universiteit in een stad met veel voorzieningen én betaalbare woningen. Tussen die factoren bestaat echter ook interactie. Universiteitssteden hebben vaak meer cafés, restaurants en andere stedelijke voorzieningen omdat daar de vraag naar dergelijke voorzieningen groter is. Leeuwarden heeft bijvoorbeeld 0,6 cafés per duizend inwoners, een universiteitsstad heeft er gemiddeld één per duizend inwoners. Leeuwarden biedt jaarlijks ruim vijf theatervoorstellingen per duizend inwoners, een universiteitsstad gemiddeld meer dan tien. En ook het culinaire aanbod is in een universiteitsstad gemiddeld eens zo groot als in Leeuwarden. 17 Al die factoren worden gecombineerd in de eerder genoemde woonaantrekkelijkheidsindex, een indicator voor de aantrekkingskracht van steden, én een belangrijke voorspeller voor de voorraad human capital in een stad. 18 Op de ranglijst van die woonaantrekkelijkheidsindex staat Leeuwarden 33 ste van de 50 grootste gemeenten van Nederland (zie figuur 3.4). Als Leeuwarden een universiteitsstad zou zijn geweest, en er in zou zijn geslaagd om het stedelijke voorzieningenniveau op het gemiddelde van de universiteitssteden in Nederland te brengen, zou Leeuwarden op de 25 ste plaats staan (figuur 3.5). Daarmee zou de aantrekkingskracht van de stad Leeuwarden en indirect de provincie Friesland op kansrijke bevolkingsgroepen dus fors verbeteren. Deze vingeroefening dient echter puur ter illustratie van het belang van hoger onderwijs voor de aantrekkingskracht van een stad. Vanzelfsprekend wordt het voorgespiegelde effect met de University Campus Fryslân niet bereikt, omdat daarmee vooralsnog geen universiteit ontstaat van de omvang van die in al bestaande universiteitssteden. 17 Zie hierover ook: Stadsfoto Leeuwarden 2009 (Atlas voor gemeenten, Utrecht). 18 Zie voor een uitgebreide uitleg: Atlas voor gemeenten 2009 (VOC Uitgevers, Nijmegen). 21

22 Figuur 3.4 Woonantrekkelijkheidsindex 2008 Positie op de woonaantrekkelijkheidsindex (2008) Emmen Utrecht Amstelveen Den Haag Nijmegen 's-hertogenbosch Haarlem Zwolle Leiden Rotterdam Amersfoort Alphen aan den Rijn Tilburg Haarlemmermeer Groningen Arnhem Eindhoven Leidschendam-Voorburg Velsen Gouda Delft Oss Purm er end Hilversum Dordrecht Ede Zoetermeer Alkm aar Apeldoorn Maastricht Zaanstad Breda Leeuwarden Schiedam Hoorn Roosendaal Deventer Hengelo (O.) Helmond Enschede Lelystad Almere Vlaardingen Venlo Bergen op Zoom Almelo Sittard-Geleen Heerlen Spijkenisse Am ster dam Universiteitssteden donkerrood Bron: Atlas voor gemeenten

23 Figuur 3.5 Woonaantrekkelijkheidsindex 2008, in het geval dat Leeuwarden een universiteitsstad zou zijn Positie op de woonaantrekkelijkheidsindex (2008) Emmen Utrecht Amstelveen Den Haag Nijmegen 's-hertogenbosch Haarlem Zwolle Leiden Rotterdam Amersfoort Alphen aan den Rijn Tilburg Haarlemmermeer Groningen Arnhem Eindhoven Leidschendam-Voorburg Velsen Gouda Delft Oss Purm er end Hilversum Leeuwarden Dordrecht Ede Zoetermeer Alkm aar Apeldoorn Maastricht Zaanstad Breda Schiedam Hoorn Roosendaal Deventer Hengelo (O.) Helmond Enschede Lelystad Almere Vlaardingen Venlo Bergen op Zoom Almelo Sittard-Geleen Heerlen Spijkenisse Am ster dam Universiteitssteden donkerrood 23

24 Om een preciezere inschatting te kunnen maken van het effect van de University Campus Fryslân op de aantrekkingskracht van een stad, én op de voorraad human capital, is die voorraad human capital in Nederlandse steden in verband gebracht met zoveel mogelijk factoren die daarop in theorie van invloed zijn. De resultaten van die regressieanalyse staan in tabel 3.2. Tabel 3.2 Wat verklaart de omvang van de creatieve klasse in Nederlandse steden? Uitkomsten uit een regressieanalyse. Aandeel creatieve klasse 1. Universiteit Aandeel in de stad woonachtige studenten 2. Esthetiek Nabijheid natuur Aandeel vooroorlogse woningen 3. Woonattracties Aandeel koopwoningen Aanbod podiumkunsten Aantal cafés 4. Economische factoren Bereikbaarheid van banen Effect van files op bereikbaarheid van banen 1,22 (6,8)*** 0,65 (2,6)** 0,15 (3,4)*** 0,22 (6,2)*** 9,9 (2,8)** 0,033 (2,0)** 0,14 (4,6)*** -0,11 (-2,1)** Methode (geen ruimtelijke autocorrelatie) OLS Omvang van de sample (N) 31 Verklaringskracht (Adj. R 2 ) 0,83 Notatie: Coëfficiënt (t-waarde) *** Significantie met 99% waarschijnlijkheid ** Significantie met 95% waarschijnlijkheid * Significantie met 90% waarschijnlijkheid Het aantal in de stad woonachtige studenten (bron: Informatie Beheer Groep) biedt een robuuste verklaring voor de omvang van de creatieve klasse van een stad (zie tabel 3.2). Vergelijkbare analyses in de VS 19 en in Japan 20 laten vergelijkbare positieve effecten van de aanwezigheid van een universiteit in de stad zien. De coëfficiënt bij het aandeel in de stad woonachtige studenten is in het model dat het aandeel creatieve klasse verklaarde 1,22 (tabel 3.2). Studenten 19 H. Rogers, 2004: Literary Amenities and Cultural Scenes Assessing the Differential Impact of Quality and Spatial Concentration (Working Paper, The Cultural Policy Center, University of Chicago). 20 T. Tomioka, K. Sasaki, 2003: Economic evaluation of urban amenities including the effects on migration. 24

25 zijn in het model echter als percentage genomen van de totale bevolking, de creatieve klasse als aandeel van de beroepsbevolking. De beroepsbevolking in een stad is gemiddeld zestig procent van de totale bevolking, zodat de coëfficiënt ongeveer 0,7 zou zijn als voor beide was uitgegaan van de totale bevolking. Dat betekent dat een stad die gemiddeld duizend extra studenten per jaar herbergt, op termijn gemiddeld 700 mensen extra tot de creatieve klasse mag rekenen. Dat komt niet alleen omdat die stad eigen studenten vasthoudt, maar ook omdat die stad afgestudeerden van elders aantrekt. Universiteitssteden lijken op die manier automatisch, en tot in lengte van dagen, een voorsprong te hebben. Als de uitkomsten uit dit model worden vertaald naar de gevolgen van de University Campus Fryslân ontstaat een prognose van het effect op de toekomstige voorraad human capital in de stad Leeuwarden. De resultaten hiervan staan in tabel 3.3. Tabel 3.3 Prognose toename voorraad human capital als gevolg van de University Campus Fryslân Omvang wetenschappelijke staf (incl. onderzoekers) Waarvan woonachtig in Leeuwarden (100%) Aantal studenten (Master en PhD) 500 Waarvan woonachtig in Leeuwarden (75%) Extra woonachtige studenten als percentage van de bevolking ( inwoners) 375 0,4% Coëfficiënt uit het model 1,22 Extra creatieve klasse als percentage van de beroepsbevolking ( personen) Extra omvang creatieve klasse, absoluut (inclusief staf) 0,5% ca. 290 (0,7%) 25

26 Er is bij de berekeningen uitgegaan van een wetenschappelijke staf van 80 personen, die volledig in Leeuwarden gaat wonen. Van de 500 studenten is aangenomen dat gemiddeld 75% in Leeuwarden gaat wonen. Dat is hetzelfde percentage als de Universiteit Groningen jaarlijks gemiddeld haalt (het gemiddelde percentage van alle universiteitssteden is 62%). Op basis van die aannames neemt de omvang van de creatieve klasse in Leeuwarden als gevolg van de University Campus Fryslân structureel met 290 personen, ofwel 0,7 procentpunt (als percentage van de beroepsbevolking), toe. Dat effect wordt overigens pas op langere termijn als de investeringen voltooid zijn, en het college op volle toeren draait bereikt. Wat is het economische belang van die grotere voorraad human capital voor Leeuwarden en Friesland? Een grotere voorraad human capital in een stad of regio heeft in theorie op tenminste vier manieren een gunstig effect op de lokale en regionale economie: 1. Mensen met meer kennis en vaardigheden zijn productiever, waardoor bedrijven afkomen op plekken waar veel menselijk kapitaal is, en de werkgelegenheid daar zal toenemen. 2. Hoogopgeleide mensen geven meer geld uit in de plaatselijke horeca, detailhandel en theaters waardoor ze de werkgelegenheid daar bevorderen, vooral ook de laagopgeleide werkgelegenheid (trickle down) Mensen met een hogere opleiding zijn eerder geneigd om vanuit hun woonhuis een eigen bedrijf te starten, een element uit de behavioral locatietheorie waarin het gedrag van individuen centraal staat bij het verklaren van groeiverschillen tussen locaties P. Aghion, P. Bolton, 1997: A theory of trickle-down growth and development, in: The Review of Economic Studies. 64, pp R.R. Nelson, S.G. Winter, 1982: An evolutionary theory of economic performance (Cambridge University Press, Cambridge). 26

27 4. Steden met veel menselijk kapitaal passen zich beter aan aan nieuwe economische omstandigheden, zoals een economische recessie (reinvention). 23 Het effect van een grote voorraad human capital in steden op de groei van de werkgelegenheid in die steden is voor Nederland kwantitatief aangetoond, waarbij de indruk bestaat dat vooral de mechanismen 1 en 3 daarvoor verantwoordelijk zijn. 24 In figuur 3.6 is het gestileerde resultaat van een econometrische analyse naar de determinanten van lokale werkgelegenheidsgroei weergegeven. Uit die analyse blijkt dat als een stad 1% meer mensen uit de creatieve klasse tot zijn beroepsbevolking mag rekenen, de werkgelegenheid in 10 jaar tijd gemiddeld met ongeveer 0,8 procent meer toeneemt. Figuur 3.6 In steden met veel creatieve, hoogopgeleide mensen groeit de werkgelegenheid harder. 20% 15% 10% 5% werkgelegenheidsgroei ( ) gecorrigeerd voor andere significant verklarende factoren Den Haag Zoetermeer Amsterdam Utrecht 0% Leeuwarden -5% Rotterdam -10% Spijkenisse -15% -20% Velsen aandeel creatieve klasse (1996) -25% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 23 E.L. Glaeser, 2005: Reinventing Boston: , Journal of Economic Geography, 5, 2, pp G.A. Marlet, C.M.C.M., van Woerkens, 2007: The Dutch Creative class and how it fosters urban employment growth, in: Urban Studies, 44, 13, pp ; G.A. Marlet, 2009: De aantrekkelijke stad (verschijnt binnenkort). 27