Over de Valk en de Mus

Transcriptie

1 Martin van de Reep, Stadsvogeldeskundige van de Haagse Vogelbescherming (HVB), wil de Torenvalkennestkast het liefst weg hebben uit de buurt van het Huismussenbeschermingsproject in Duindorp. Een project dat ook ik een warm hart toedraag, getuige mijn suggestie in 2011 aan de HVB om aan Vestia te vragen tijdens de nieuwbouw, mussenkasten te integreren om de teloorgang van nestgelegenheid te compenseren. Geen kwaad woord dus over de Huismus. Zoals bekend, zou ik in den beginne - omwille van diezelfde mussen - met het nestkastproject gestopt zijn, ware het niet dat de valken - na het wegvallen van hun oorspronkelijke nest in datzelfde gebied - besloten om op een van de twee - met prikkeldraad doorregen - kraaiennesten te gaan broeden. Die twee nesten zijn toen - vlak voor hun broedseizoen - uit vogelveiligheidsredenen weggehaald en - in het kader van de wettelijke zorgplicht - gecompenseerd met de Torenvalknestkast. De tien kanttekeningen Voor de eerste plaatsing van de kast in 2013 stelde Martin al vier zaken aan de orde: 1. Door de kaalslag in de duinen gaan de Torenvalken actiever jagen op jonge Huismussen. 2. Het Torenvalkpaar eet op jaarbasis Huismussen 3. Elk Torenvalkjong eet op jaarbasis 5 Huismussen 4. Predatie door deze Torenvalken betekent de doodsteek voor de populatie. Naar aanleiding van de recent aangekondigde verhuizing van de kast naar de gebouwen van het Scheveningen-Radio-complex aan de Zeezwaluwstraat 152, voegde hij er de volgende zes aan toe: 5. Het huidige Torenvalkterritorium bevindt zich in een voor hen ongeschikt biotoop 6. Door het plaatsen van de nestkast is de Torenvalk zijn voedselkeuze gaan aanpassen. 7. De Torenvalk is geen Rode Lijstsoort; zijn prooivogel de Huismus wél. 8. Er worden veel jonge Huismussen gepredeerd. 9. Ook de beschermde Zandhagedis wordt gepredeerd door gebrek aan muizen. 10. Haal de nestkast weg, dan verdwijnen de Torenvalken vanzelf. Mijn reactie Ik wil graag mijn bijdrage aan deze discussie leveren door op alle tien de punten te reageren. Met speciale dank aan Vincent van der Spek - duinecoloog - voor zijn inhoudelijke en redactionele inbreng. Hij haalde de scherpe kantjes uit eerdere concepten. Voordat ik begin wil ik er echter op wijzen dat in het Bestemmingsplan Scheveningen-Haven voldoende is vastgelegd hoe te handelen ten aanzien van beide soorten. Dat hoeven we volgens mij eigenlijk niet nog een keer over te doen. Kijk maar: Het Bestemmingsplan Scheveningen-Haven over de mus en de valk. Op woensdag 15 juli 2015 heeft de Raad van State definitief uitspraak gedaan over het bestemmingsplan Scheveningen-Haven, dat daarmee onherroepelijk is geworden. In de bijlagen bij dat bestemmingsplan zijn de maatregelen beschreven die voor de aanwezige broedvogels, waaronder dus de Huismus en de Torenvalk, moeten worden getroffen. Milieueffectenrapport (MER) (revisie 06 van 4 juni 2013) In tabel 10.3 op pagina 124 van dit document van Oranjewoud staat in de kolom Gebiedsgebruik ten aanzien van de Torenvalk: (Verjaagd) nestplaats op Norfolkterrein. Over het wanneer, hoe, door wie en waarom dat verjaagd, wordt niet gesproken. Milieu Effecten Rapportage (MER) Scheveningen Haven - Achtergronddocument ecologie, 4 juni 2013 De Huismus, die op de Hellingweg is vastgesteld, komt in het document in een eigen hoofdstuk uitvoerig aan de orde. De te nemen mitigerende (verzachtende) maatregelen worden gedetailleerd beschreven. De Torenvalk wordt als aanwezig c.q. verwacht in het plangebied genoemd. Daar deze soort, volgens het rapport, onder cat. 5 valt, is zijn nest niet jaarrond beschermd, maar inventarisatie wel gewenst. Wim van Yperen, Scheveningen 18 augustus /5

2 Over het prikkeldraadnest dat de Torenvalk gebouwd zou hebben (voorzien van een foto van mij van de valk bij dat nest), wordt gemeld dat dit niet in gebruik is genomen. Daarbij wordt niet het waarom aangegeven. Dat was namelijk, omdat dat nest - mét toestemming van de Gemeente en de Haagse Vogelbescherming - inmiddels was vervangen door de vogelvriendelijkere nestkast. Daarin werd toen zelfs al succesvol gebroed! Mitigatieplan Scheveningen Haven Het plan, op basis van de MER, noemt de mitigerende maatregelen voor de Huismus met name en kondigt nader onderzoek voor eventuele aanscherping daarvan aan. Even verder wijst het plan ook op de wettelijke zorgplicht voor andere, niet met name genoemde broedvogels, waaronder dus de Torenvalk. Voor hen moeten zo nodig vervangende voorzieningen worden getroffen. De verhuizing van de huidige Torenvalknestkast is in lijn met de afspraak die is opgenomen in het inmiddels vastgestelde Bestemmingsplan Scheveningen-Haven. Daarin staat dat er aan alle broedvogels - indien nodig - op basis van de Wettelijke Zorgplicht vervangende nestgelegenheid zal worden geboden. Dat geldt dus in dit geval zéker voor de Torenvalk. Het niet meer terugplaatsen van diens nestkast in het plangebied is dus sowieso niet aan de orde! Laat ik toch de tien punten aflopen Ik vond geen relevante onderzoeksgegevens, dus is mijn reactie er een uit de losse pols. Voor wat het waard is. 0. Het predatievraagstuk in zijn algemeenheid Predatie is een natuurlijk fenomeen dat onlosmakelijk is verbonden met het functioneren van soorten en ecosystemen. Terughoudendheid is dus meestal geboden. Vogelbescherming vindt dat concrete predatievraagstukken moeten worden bezien en beoordeeld in de context van omstandigheden die de toestand van de in het geding zijnde vogelpopulatie(s) en de geschiktheid van het betreffende leefgebied voor die soort(en) bepalen. Een degelijke analyse van relevante omstandigheden is noodzakelijk om tot een weloverwogen standpunt te komen. Vogelbescherming vindt dat hierbij maatwerk nodig is, zodat over elk geval en elke situatie apart een zo goed mogelijk wetenschappelijk onderbouwd standpunt kan worden geformuleerd. Citaat: Vogelbescherming Nederland ad. 1. Door de kaalslag in de duinen gaan de Torenvalken actiever jagen op jonge Huismussen. Als dat al zo is, staat dat los van de aanwezigheid van de nestkast. Die heeft er niet voor gezorgd dat de Torenvalken in dit gebied foerageren en broeden. Dat deden ze voor die tijd ook al. (Zie daarvoor ad. 5.) ad. 2. & 3. Het Torenvalkpaar eet op jaarbasis Huismussen en elk jong nog eens 5. Ik ben heel benieuwd waar deze cijfers op zijn gebaseerd. Als er door de HVB prooi-onderzoek is gedaan, houd ik mij hartelijk aanbevolen voor een kopie. ad. 4. Predatie door deze Torenvalken betekent de doodsteek voor de populatie Zonder dat we de cijfers kennen is het moeilijk reageren. Daarnaast zijn er in de omgeving meer predatoren, zoals katten, erg veel meeuwen, Kauwen, Eksters, Gaaien, Zwarte kraaien en Sperwers. Wie welk aandeel heeft in de predatie, lijkt mij moeilijk vast te stellen. Wim van Yperen, Scheveningen 18 augustus /5

3 Redelijk recent onderzoek suggereert trouwens de mogelijkheid dat een mussenpopulatie baat heeft bij veel predatoren 1. de populatie wordt er gezonder van (de zwakken worden uitgeselecteerd); 2. de populatie wordt er schuwer door (attenter op gevaar, beter gebruik makend van de aanwezige dekking); 3. de reproductiedrang neemt toe (meer eieren = meer en gezondere jongen). De praktijk wijst bovendien uit dat, na het derde geslaagde broedseizoen van de Torenvalk in de kast en ondanks de sterke achteruitgang van de leefomstandigheden voor de bedoelde Huismussenpopulatie, deze nog steeds niet is uitgestorven. De enige cijfers die ik vond, komen uit de inventarisatierapporten van het Haagse deel van het SOVON-MUS project. Daaruit blijkt dat er in Duindorp in 2013 vijfendertig Huismussen zijn geteld en in 2014 eenenveertig. Een stijging dus van > 17%. Geen langlopend, statistisch betrouwbaar onderzoek weliswaar en wellicht vertekend door het goede muizenjaar 2014, maar leuk als bijvoer voor deze discussie. Ook hier: voor wat het waard is. ad. 5. Het huidige Torenvalkterritorium bevindt zich in een voor hen ongeschikt biotoop De torenvalken zaten al heel lang in het radioduin. En de duinen zijn wel degelijk onderdeel van het habitat van deze soort. Vroeger zaten er zelfs veel meer dan nu. Bovendien lijkt het me dat de valken zelf wel weten wat geschikt is. Citaat: Vincent van der Spek - Duinecoloog ad. 6. Door het plaatsen van de nestkast is de Torenvalk zijn voedselkeuze gaan aanpassen. De Torenvalk broedde, voedde en consumeerde al voordat er sprake was van een kast. De kast heeft geen énkele invloed op de voedselkeuze. Die wordt bepaald door voorkeur en beschikbaarheid. ad. 7. De Torenvalk is geen Rode Lijstsoort; zijn prooivogel de Huismus wél. Het is inderdaad zo dat de Huismus door de wet een beschermde soort is. Dat is de Torenvalk trouwens ook. De wet is gemaakt voor het menselijk handelen t.o.v. de soorten. Niet de bescherming van de ene soort t.o.v. de andere soort. Als je een mussennest uithaalt ben je strafbaar. Als je een Torenvalkkast ophangt niet ook al bevorder je daarmee de predatie op andere beschermde soorten. Laat de Torenvalk broeden. De soort staat namelijk behoorlijk onder druk! Bovendien zullen de Torenvalken geen invloed hebben op de Mussenstand in Nederland en ook niet bij deze kast. Citaat: Sake de Vlas - Werkgroep Roofvogels Nederland Ter info: Huismus Torenvalk Bron Broedpopulatie Sovon Status op de Rode Lijst op de Oranje Lijst (mogelijk in de gevarenzone) Trend geen significante aantalsverandering significante afname van > 5% per jaar Vogelbescherming Nederland Sovon Wim van Yperen, Scheveningen 18 augustus /5

4 ad. 8. Er worden veel jonge Huismussen gepredeerd. Zoals eerder al gesteld, is mij is geen prooionderzoek bij het Duindorppaartje bekend waar deze stelling op gebaseerd zou kunnen zijn. Er is bovendien bij mij en mijn medewaarnemers geen aanvoer van opvallende aantallen jonge Huismussen bekend. De prooi bestaat o.i. toch hoofdzakelijk uit muizen en mollen, aangevuld met hagedissen. Vogels kwamen zeer beperkt op onze foto s en dan nog van een zeer divers pluimage. Een maand prooionderzoek (2015) bij een vergelijkbaar nest - namelijk dat op de Watertoren in Scheveningen (met vijf jongen) - ondersteunt die inschatting. Daar werden in die telmaand 18 vogels aangevoerd. Dat is 3% van het totaal. In datzelfde nest werden het muizenrijke jaar 2014 trouwens slechts twee vogels aangebracht. Eén Koolmees en waarschijnlijk een jong van de buren, de Scholekster. De bedoelde Huismussenpopulatie is, door kaalslag in het duin en het verwijderen van een groot deel van de Duinroos en de Braam langs de Houtrustweg, een aanzienlijk deel van haar natuurlijke voedselbronnen en schuilplaatsen kwijt. Door het daardoor noodzakelijk geworden constante bijvoeren is zij tevens haar natuurlijke schuwheid kwijt. Hun predatoren, waaronder de Torenvalken, pikken ongetwijfeld hun graantje (lees musje) daarvan mee. Wim van Yperen, Scheveningen 18 augustus /5

5 ad. 9. Ook de beschermde Zandhagedis wordt gepredeerd door gebrek aan muizen. Over de Zandhagedis maak ik mij - als duinecoloog - geen enkele zorgen. Predatie hoort er gewoon bij en de soort is de laatste 20 jaar in de duinen door herstelprojecten en klimaatverandering juist sterk toegenomen. Ravon (Ingo Jansen) komt wat betreft de hagedissen overigens tot exact dezelfde conclusie. Citaat: Vincent van der Spek - Duinecoloog Natuurherstelprojecten geven in het begin een reductie van de prooien. Na verloop van tijd zal het landschap gevarieerder begroeien en een diversiteit aan dieren opleveren. Aankomende jaren zal de begroeiing en voedsel toenemen. De zeereep valt onder het beheer van Delfland en deze monotoon, vergrasde dijk is altijd rijk aan muizen en hagedissen. Dus voedselaanbod blijft. ad.10. Haal de nestkast weg, dan verdwijnen de Torenvalken vanzelf. De Torenvalken verlaten - door het weghalen van de nestkast - het huidige territorium niet. Zij zullen, net als in het verleden, wederom een van de nog aanwezige (prikkeldraad)kraaiennesten annexeren. En dat wil ik met het terugplaatsen van de kast juist voorkomen. Een in het prikkeldraad verstrikt geraakt - en vervolgens overleden - jong is geen leuk gezicht. Dat weet ik uit ervaring. (Toen geen Torenvalkjong, maar een jonge kraai, maar toch.) Torenvalken hebben een voedselterritorium en verdedigen dit streng tegen andere torenvalken. In dit territorium gaan ze dan ook broeden. Als je geen nestgelegenheid biedt in dit territorium gaan ze er buiten broeden, maar zullen ze er wél blijven jagen. Samengevat: Zonder cijfers van prooien kan ik geen zinnige uitspraak doen over het aandeel Huismussen dat wordt aangedragen. Tijdens mijn vele veldbezoeken was geen sprake van aanvoer van veel Huismussen. Uit de literatuur is voor zover ik weet ook niet bekend dat predatoren Huismussen lokaal kunnen uitroeien. Wel worden er juist positieve effecten vermoed. Daarnaast zou de torenvalk met het weghalen van de kast - als dat al mogelijk zou zijn - niet verdwijnen. Er nestelde, vóór het plaatsen van de kast al vele jaren een paartje dat, na het verdwijnen van Scheveningen-Radio, kraaiennesten op het Norfolkterrein uitzocht om te gaan broeden. Bij het definitief weghalen van de kast - wederom: als dat al mogelijk zou zijn - zouden ze dat opnieuw doen. Dat lijkt mij gezien het prikkeldraad in de nesten niet wenselijk. Kortom: Als de kast niet zou worden verplaatst naar de nieuwe locatie, maar geheel zou verdwijnen, zou dat niet alleen in strijd zijn met het bestemmingsplan Scheveningen-Haven, maar ook mogelijk negatief uitpakken voor de Torenvalken en hun eventuele nageslacht en ik denk dat niemand dat wil. Suggesties: Wellicht is het een idee om als HVB in 2016 een webcam bij de Torenvalkennestkast te plaatsen, zodat er - net als men dat bij de Water-Torenvalken heeft gedaan - op basis van de beelden prooi-onderzoek kan worden uitgevoerd. Dan weten we voortaan allemaal precies waarover we het hebben. Nu blijft het gissen. Wellicht is het handig om alle - in het Bestemmingsplan genoemde - mitigerende maatregelen ten aanzien van de mussen te publiceren op de website van de HVB. Dan kan ieder lid een vinger aan de pols houden. Als die maatregelen daardoor dan strikt worden uitgevoerd, hoeven de Huismussen zich ook niet meer te concentreren rond de voedersilo s en het strooigebied en kunnen ze zich beter beschermen tegen hun predatoren. Wim van Yperen, Scheveningen 18 augustus /5