Praktische opdracht KCV Theater van Epidauros

Transcriptie

1 Praktische opdracht KCV Theater van Epidauros Praktische-opdracht door een scholier 2454 woorden 15 juni ,6 74 keer beoordeeld Vak KCV Het theater van Epidauros Inhoudsopgave Inleiding Hoofdstuk 1 culturele achtergronden Hoofdstuk 2 opbouw van het theater Hoofdstuk 3 akoestiek Conclusie Literatuurlijst Inleiding Doodse stilte. Dhr. Janssen laat een 2 euro-muntstuk vallen. Vijfenvijftig rijen zitplaatsen hoger, is het nog duidelijk te horen. Daarna een euro en zo gaat hij verder. Zelfs bij de eurocent kunnen we het geluid nog net onderscheiden. Deze gebeurtenis kan zich maar op één plaats in de wereld hebben afgespeeld: het theater van Epidauros. Met zijn enorme omvang en geweldige akoestiek is het een van de beroemdste theaters ter wereld. In oktober van vorig jaar heb ik het theater zelf kunnen zien en het viel absoluut niet tegen. Dat, gecombineerd met mijn interesse voor muziek en akoestiek, maakte het een perfect onderwerp voor mijn praktische opdracht bij het vak KCV. Mijn hoofdvraag bij deze P.O. is: Welke rol heeft het theater van Epidauros gespeeld in de verdere ontwikkeling van cultuur, bouwkunst en akoestiek? Met andere woorden, ik wil de link naar het heden leggen in die drie gebieden. Dit komt ook terug in de indeling van het corpus. Het eerste hoofdstuk gaat over religie, cultuur en het toneel in het algemeen. Het tweede over de bouw van het theater, de indeling, stijl en het derde hoofdstuk gaat over de akoestiek van het theater en een verklaring daarvan. Mijn hypothese/verwachting is dat het theater een grote invloed heeft gehad op de later gebouwde theaters en de rol van toneel en muziek in de maatschappij. Culturele achtergronden In dit hoofdstuk ga ik het hebben over met welk doel het theater van Epidauros is gebouwd. Of er een religieuze reden voor was, waarvoor het theater gebruikt werd en of die functie nu nog steeds benut wordt. De mythe In de loop van de vijfde eeuw voor Christus vereerden de Grieken de goddelijke genezer Asklepios, zo ook in Epidauros. Het theater maakt deel uit van een van de belangrijkste heiligdommen voor Asklepios met Pagina 1 van 6

2 verschillende tempels en onder andere een badhuis en een stadion. Asklepios was de zoon van Apollo en een sterfelijke vrouw. Van zijn vader had hij zijn kennis en genezende kracht ontvangen. Hij genas niet alleen zieken, maar kon ook doden tot leven wekken. Hades, de koning van het dodenrijk, zag dit met lede ogen aan. Als Asklepios namelijk zou doorgaan met het weer levend maken van de doden zou Hades spoedig over een leeg dodenrijk heersen. Hij diende daarom een klacht in bij Zeus. Deze kon natuurlijk niet toestaan dat een mens, ook al was zijn vader een god, het natuurlijke proces van leven en dood verstoorde. Daarom doodde hij Asklepios met zijn bliksem. Later werd hij, op verzoek van zijn vader Apollo, onder de sterren opgenomen. Asklepios veranderde in het sterrenbeeld Serpens (=slang). Asklepios was al in de 5e eeuw voor Christus erg belangrijk. Dat zie je terug in de eerste zin van de eed die arsten in die tijd moesten afleggen: Asklepios Vertaald: Eed van Hippocrates Ik zweer bij Apollo de Genezer, bij Asclepius, Hygieia en Panaceia, en bij alle goden en godinnen, die ik tot getuigen roep, dat ik deze eed en deze verklaring, naar beste weten en vermogen, zal nakomen. De esculaap De goden in de eerste regel zijn naar aflopende bekendheid genoemd, Asklepios was dus een erg belangrijke god. De slang van asklepios zien we nu nog terug op de voorruit van de auto van een arts, daar zit namelijk vaak een plaatje met een teken van een slang die zich om een staf heen kronkelt: de esculaap. Omdat Epidauros een van de belangrijkste centra was voor de verering van Asklepios, heeft ook het theater erin bijgedragen dat deze god bekender werd. Dat Asklepios nu nog een rol speelt in onze samenleving zie je terug in de esculaap. Het Griekse toneel De allereerste vorm van toneel was de tragedie. Deze tragedies werden vertoond op festivals ter ere van de goden en hadden dus een religieus karakter, wat je ook terugziet in de locatie en functie van het theater. Het allereerste begin van de tragedie was omstreeks 600 voor christus, toen er zang- en danswedstrijden georganiseerd werden ter ere van Dionysus, waarbij een koor, begeleid door een dubbele hobo, liederen zong en danste. De hoofdprijs daarbij was een bokje (tragos), waar waarschijnlijk de naam tragedie vandaan komt. De vijfde eeuw voor christus wordt beschouwd als de bloeitijd van de tragedie, toen werden de rollen van het stuk over 3 acteurs verdeeld. De acteurs, allemaal mannen, hadden maskers op zodat het publiek het personage makkelijk kon herkennen. In die tijd kwamen ook de grote festivals op, ter ere van de goden, waar er gedurende 3 dagen toneelvoorstellingen werden opgevoerd. De komedie heeft, net als de tragedie, een religieuze achtergrond. Er bestond al de gewoonte dat mensen in rare kleren dansend en zingend in een processie (komos), vergelijkbaar met een carnavalsoptocht, door de straten liepen om Dionysus te eren. Ze hadden vaak grote fallussen om als symbool van de vruchtbaarheid, Dionysus was namelijk de god van de vruchtbaarheid. Uit deze komos ontstond in de vijfde eeuw voor christus de komedie, met zang en dans, woordspelingen, grappen, grollen en satires op de politiek. Aan het eind van de vierde eeuw voor christus verliest de komedie haar politiek en absurdistisch karakter en wordt het meer een blijspel waarbij dagelijkse gebeurtenissen centraal staan. Het is opvallend dat het theater van Epidauros niet in de bloeitijd van de tragedie gebouwd is, maar pas Pagina 2 van 6

3 als de nieuwe vorm van de komedie opkomt, aan het begin van de derde eeuw. In dit opzicht heeft het theater dus niet zoveel bijgedragen aan de ontwikkeling van het Griekse toneel. Het heeft wel bijgedragen aan het Griekse toneel in dat opzicht dat het bekender werd bij het publiek. De mensen kwamen van erg ver naar het theater om toneelvoorstellingen te bekijken en daardoor steeg de populariteit van het toneel. Er worden zelfs op dit moment nog voorstellingen gehouden in het theater van Epidauros. De opbouw van het theater In dit hoofdstuk vertel ik hoe het theater in elkaar zit, in welke stijl het gebouwd is en hoe de onderdelen heten. Het Griekse theater in het algemeen De Griekse theaters waren openluchttheaters. Het eerste wat men dus deed als er een theater gebouwd moest worden, was een mooie plaats uitkiezen op een heuvelrug dicht bij een heiligdom, want de tragedies en komedies hadden een religieus karakter. Het woord theater komt van het Griekse woord θεατρον, dat oorspronkelijk alleen op de toeschouwersruimte sloeg. De orchestra De orchestra is een ronde plaats waar het koor zong en danste, vergelijkbaar met het podium van nu. Voordat er sprake was van een theater was de orchestra een dansplaats van aangestampte aarde. De vloer van de orchestra is nu nog steeds van aangestampte klei en laag ommuurd. In het midden stond een rond altaar, weer een verwijzing naar het religieuze karakter. De toeschouwersruimte In de vijfde eeuw werden er in plaats van plankieren brede traptreden van steen aangelegd. Ze werden in iets meer dan een ronde cirkel om de ronde ruimte aangelegd. De stenen rijen waren vrij diep, dat was omdat de rijen niet alleen dienden als zitplaats, maar er ook ruimte voor de voeten van de mensen die op een hogere rij zaten was. Omdat de rijen opliepen kon iedereen het goed zien. Niet iedereen kon gaan zitten waar hij wilde. De zitplaatsen op de eerste rij waren gereserveerd voor de belangrijke personen, zij kregen rugleuningen en kussentjes. De zijkanten waren voor de vreemdelingen en laatkomers. De skene De skene was oorspronkelijk niet meer dan een verkleedhut. Geleidelijk aan ontwikkelde het zich tot een multifunctioneel gebouw van steen met drie deuren Die stenen skene diende niet alleen als kleedkamer en opslagruimte, maar de kant die naar de toeschouwers gekeerd stond was tevens het decor en stelde zo een tempel of een paleis voor. Er werd dan een scherm (aulaeum) neergelegd en wanneer dat nodig was opgehaald en op het eind weer neergelaten. Door de middelste deur kon een plankier op wielen naar buiten gerold worden, daarop konden bijvoorbeeld lijken getoond worden, want het werd als ongepast gezien om de eigenlijke moord te laten zien. De eigenlijke handeling van het stuk speelde zich af op de proskene, het toneel voor de skene. Aan weerskanten waren de zijgebouwen. Soms verscheen op het dak daarvan een god, door een soort hijskraan uit de lucht neergelaten, die de ontknoping van een stuk bracht. Langs de zijgebouwtjes via de paradoi (toegangen) kwamen het koor en de acteurs op. De acteurs die van links opkwamen kwamen van buiten de stad, degenen van rechts kwamen uit de stad. Architectuur Het theater van Epidauros is ontworpen door Polykleitos de jonge uit Argos. Het heeft een typisch Pagina 3 van 6

4 Hellenistische structuur met drie onderdelen: de toeschouwersruimte, orchestra en de skene. Het theater is gebouwd in twee periodes. Tijdens de eerste, aan het einde van de 4e eeuw voor christus zijn de orchestra, de onderste 34 toeschouwersbanken en de skene (in zijn pre-hellenistische fase) gebouwd. De 34 kalkstenen rijen zijn onderverdeeld in 12 sectoren.tijdens de tweede periode, midden 2e eeuw voor christus, zijn er nog 21 rijen bijgekomen, verdeeld in 22 sectoren. Ook aan de skene van twee verdiepingen is toen zijn laat-hellenistische structuur gegeven. In totaal konden er mensen in het theater zitten. Om het bereiken van de oplopende zitplaatsen gemakkelijker te maken, liepen er vanuit het midden straalsgewijs trappen van beneden naar boven, en was er halverwege nog een platform, zodat de mensen ook nog naar rechts of links kon uitwijken. Deze opbouw is nog steeds terug te vinden in veel van onze moderne theaters en bioscopen. De begane grond van de skene heeft 10 zuilen aan zijn noordwestelijke kant en vier in het midden. Aan beide uiteinden was er een vierkante kamer, die je ook op de eerste verdieping terug ziet. De proskene rust op 14 pilaren met ionische halfzuilen. Tussen alle zuilen behalve de middelste twee zaten er beschilderde houten panelen die gebruikt werden als decor. De diameter van de orchestra van het theater van Epidauros is 20,3 meter. De hoofdbestanddelen van het theater van Epidauros zijn ongeveer gelijk aan die van tegenwoordig. De toneelvloer is in het midden, waar de handeling plaats vindt, en aan de zijkanten bevinden zich openingen waar de minder belangrijke spelers tevoorschijn kunnen komen. Bij het oude theater was de toeschouwersruimte (bijna) helemaal rond en tegenwoordig is het een beetje gerond, maar de toeschouwers zitten voornamelijk recht voor het toneel. Het toneel zit daarom ook niet helemaal in het midden (denk maar aan een bioscoop). Het belangrijkste verschil tussen het antieke theater en de tegenwoordige schouwburgen en theaters, is dat de antieke theaters geen dak hadden. Omdat de achterwand laag was, konden de toeschouwers er overheen kijken, de vrije natuur in. Vele theaters zijn met duidelijke opzet zo gebouwd, dat men van dit vergezicht kon genieten. Het theater van Epidauros heeft dus een grote rol gespeeld in de ontwikkeling van theaters, zelfs in onze moderne tijd is er nog veel van terug te vinden. In dit moderne theater zie je veel terug van het oude theater, zoals de ronde toeschouwersruimte, het podium in het midden en de gangpaden. De akoestiek De akoestiek van het theater van Epidauros wordt over de hele wereld geprezen, eeuwenlang heeft men dit proberen te evenaren. Daarom vond ik het belangrijk om hier aandacht aan te besteden. In dit hoofdstuk ga ik behandelen hoe die prachtige akoestiek tot stand is gekomen, zonder hier erg wiskundig of natuurkundig op in te gaan. De gulden snede Een begrip dat vaak voorkomt in de architectuur en de muziek is de gulden snede. De gulden snede geeft een verhouding weer die veelvuldig in de natuur wordt aangetroffen. Deze deelt een lijn of lengte zodanig in twee ongelijke delen, dat de verhouding van de kleinere tot de grotere dezelfde is als die van de grotere tot het geheel. Deze verhouding is 1:1,61. a b b:a=a:(a+b)=1:1,61 In de klassieke oudheid wordt deze verhouding gezien als de meest 'aangename', een opvatting die we Pagina 4 van 6

5 ook tegenkomen bij latere architectonische stijlen zoals de gotiek. Voorbeelden zijn het Parthenon op de Akropolis en de kathedraal van Laon. De verhoudingen in het theater De gulden snede vinden we ook terug in het theater van Epidauros, wat de belangrijkste reden is voor de goede akoestiek. We hebben in het vorige hoofdstuk gezien dat er 55 rijen zitplaatsen zijn, 34 onder het middenpad en 21 erboven. De verhouding van de kleinere tot de grotere (34/21) is hetzelfde als de verhouding van de grotere tot het geheel (55/34), allebei 1:1,61 Ook nu wordt de gulden snede nog erg veel gebruikt. Hier zien we weer dat het theater van Epidauros een enorme invloed heeft gehad, ook op het gebied van akoestiek, en zelfs wiskunde! Conclusie Mijn hoofdvraag bij deze praktische opdracht was: Welke rol heeft het theater van Epidauros gespeeld in de verdere ontwikkeling van cultuur, bouwkunst en akoestiek?. Mijn conclusie is dat mijn hypothese juist is: het theater heeft een grote invloed gehad op de later gebouwde theaters en de rol van toneel en muziek in de maatschappij. Dit ga ik hieronder in de afzonderlijke gebieden toelichten. Asklepios-cultuur Omdat Epidauros een van de belangrijkste centra was voor de verering van Asklepios, heeft ook het theater de bekendheid van de god beïnvloedt. Zelfs nu nog is de god bekend, zijn symbool wordt gebruikt als teken voor een arts. Toneel Het theater is pas na de bloeitijd van de tragedie gebouwd, daarom heeft het niet bijgedragen aan de ontwikkeling van de tragedie of andere vormen van toneel. Het theater heeft er wel in bijgedragen dat toneel bekender en toegankelijker werd voor publiek, er worden nu nog toneelvoorstellingen en festivals in Epidauros gehouden. Architectuur De opbouw van het theater is zelfs nu nog terug te vinden in moderne theaters en bioscopen, denk aan het podium/de orchestra in het midden en de geronde toeschouwersruimte Akoestiek In het theater is de gulden snede gebruikt, een bekende wiskundige verhouding die bijdraagt aan de geweldige akoestiek in het theater. Juist door die geweldige akoestiek is de gulden snede nog bekender geworden en wordt die gebruikt in vele architectonische stijlen. Literatuurlijst Internet: - (H2) - (H2) - (H2) - (H1,H2) - (H1,H2) - (H1,H2,H3) Boeken: - Forum basisboek Klassieke culturele vorming, Hoofdstuk 2: klassiek toneel - Pallas tekstboek deel 3, Hoofdstuk 4: De Griekse geneeskunde Afbeeldingen: Pagina 5 van 6

6 - (asklepios) - (esculaap) - (plattegrond Grieks theater) - (plattegrond modern theater) Pagina 6 van 6