Vetema: Leidraad Integrale Veiligheid in Amsterdamse ondergrondse tram- en metrosystemen

Transcriptie

1 GEMEENTE A!'I5TUIlAM dienst Infrastructuur Verkeer en Vervoer ",---- Vetema: Leidraad Integrale Veiligheid in Amsterdamse ondergrondse tram- en metrosystemen Amsterdam, Opgesteld door: E. Steijger Status Concept 7, d.d, 16 september 2004

2 1. ALGEMEEN Inleiding 4 Leeswijzer 4 WERKGROEP VETEMA Doel Aanpak. 6 Stand van zaken Projectteam Tunnelveiligheid 6 Reactie op de Beleidsnota Tunnelveiligheid, AFBAKENING Definitie Sociale Veiligheid Terrorisme RISICONORMERING Inleiding 11 Ondergrondse stations 11 Tram- en metrotunnels Risicoanalyse : Scenarioanalyse (deterministisch) Kwantitatieve Risicoanalyse (probabilistisch) Risicoanalysemodel Veiligheidseisen tunneldelen 15 Basispakket Veiligheidsvoorzieningen 15 ALARA (As Low As Reasonable Achievable) PROCESMATIGE BORGING Inleiding 16 Stappenplan 16 Stappenplan NIEUWE INSTRUMENTEN Inleiding Veiligheidsdossier (1) 22 Integraal Veiligheidsplan (4) Integraal Programma van Eisen (8) 24 Integraal Veiligheidsbeheersysteem (16) 25 Leidraad integrale veiligheid in Amsterdamse tram- en metrosystemen pagina 2/37

3 7. ORGANISATIE VOOR DE BORGING VAN VEIUGHEID Inleiding Bestltu.rlijkeorganisatie Ambtelijke organisatie dienst Milieu en Bouwtoezicht (dmb) dienst Infrastructuur Verkeer en Vervoer (divv) Brandweer GVD JURIDISCHE BORGING.. 33 Inleiding Wettêlijk kader NiêûWeWoningwet Juridîscne borging van systeemveiligheid in de beheerfase 35 HANDHAVING, TOEZICHT EN INSPECTIE. 36 Inleiding dienst Milieu en Bouwtoezicht Brandweer Inspectie Verkeer en Waterstaat (~ dfvv. 37 Bijlagen: 1. Basispakket Veiligheidsvoorzieningen 2. Stroomschema 3. Veiligheidsdossier 4. Lijst van afkortingen en naslagwerk Leidraad integrale veiligheid in Amsterdamse tram- en metrosystemen pagina 3/37

4 1. Algemeen 1.1 Inleldll'lg Sinds de gebeurtenissen in de Bijlmer, Enschede en Volendam staat veiligheid hoog op de politieke agenda. Datgeldt ook voor de veiligheid in tunnels, zeker nadat zich in het buitenland een aantal ernstige ongelukken heeft voorgedaan. In Nederland worden steeds meer en steeds gecompliceerdere tunnels en overkappingen gebouwd. Daarbij isaar'lhet licht gekomen dat de bestaande wetgeving te weinig houvast biedt om de veiligheid bij de bouwen tijdens het beheer goed te borgen. Dit was in 1999 voor de rijksoverheid aanleiding om van start te gaan met het project Maatschappelijk Aanvaardbaar Veiligheidsniveauinfrastructuur en Transport (MA.VIT). MAVIT beoogde de aandacht voor veiligheid in het besluitvormingsproces te stimuleren en een landelijke systematiek.aan te reiken'l'iaarmee.voor elketunnel.afzonderlijk een veiligheidsconcept kan worden opgesteld en toegepast. De uitkomsten van MAVIT en de opkomst van het nieuwe veiligheidsdenken waren voor het kabinet aanleiding om specifieke regelgeving te laten ontwikkelen voor de veiligheid in tunnels en overkappingen. Daarvoor riep het kabinet het interdepartementale Projectteam Tunnelveiligheid in het leven. Hierin zijn vertegenwoordigd de ministeries van Verkeer en Waterstaat, Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties en Volkshuisvesting, Ruimteiijke Ordening en Milieubeheer. Ook bij de toetsing van de bouwaanvragen van de NoordlZuidlijn en de IJtram manifesteerden zich lacunes in de wetgeving. Het gemeentebestuur heeft daarom het project Veiligheid Exploitatie in Tram- en Metrotunnels Amsterdam (Vetema) in het leven geroepen, met als doel de ontwikkeling van een aantal instrumenten en een werksystematiek die de integrale veiligheid in tunnels waarborgt. De bevindingen van de werkgroep zijn vastgelegd in deze Leidraad Integrale Veiligheid in Amsterdamse Tram- en Metrosysiemen, voortaan kortweg Leidraad genoemd. De Leidraad moet mede worden gezien als de Amsterdamse implementatie van het rijksbeleid. 1.2 leeswijzer In hoofdstuk 2 is de opdracht van het gemeentebestuur aan de Werkgroep Vetema beschreven. Gezien de overeenkomsten tussen de werkzaamheden wordt hier ook ingegaan op de vorderingen van het Projectteam Tunnelveillgheid. In hoofdstuk 3 is de opdracht van de WerkgroepVetema met onder anderéeen sysieemdefinitieafgebakend. Als basis voor de verdere inrichting van de leidraad is in hoofdstuk 4 een set van veiligheidsnormen voor zowel tunnels als ondergrondse stations vastgesteld. Aanvullend Is toegelicht op welke wijze deze worden berekend en aangetoond. Uitgaande van de veiligheidsnormen is!n hoofdstuk 5 aangegeven hoe veiligheid in de verschillende fasen van het ontwikkelingsproces een plaats krijgt. In hoofdstuk 6 is, afgeleid uit het proces, een aantal nieuwe instrumenten en de hieruit voortvloeiende taken voor de bestaande ambtelijke organisaties en diensten geformuleerd. De voorgestelde veiligheidssystematiek leidt tot de in Leidraad veiligheid in Amsterdamse tram- en metrosystemen pagina 4/37

5 hoofdstuk 7 beschreven aanpassingen van de bestuurlijke organisaties. Hoofdstuk a geeft aan op welke wijze de instandhouding van de veiligheid in de beheertase in een wettelijk kader kan worden verankerd. In hoofdstuk 9 wordt toegelicht wat de taken en rollen zijn van de inspecterende instanties en waar deze mogelijk kunnen worden versterkt. Leidraad integrale veiligheid in Amsterdamse tram- en metrosystemen pagina 5/37

6 2. Werkgroep Vetema 2.1 Doel Het doel 'lande Werkgroep Veterna is: 1. Het opstellen van een uniform model voor de realisatie van tunnels, waarbij voor elke fase in het realisatieproces is aangegeven hoe de integrale veiligheid geborgd kan worden. 2. Hetinzlohtelijk maken van de actoren en hun taken, rollen en verantwoordelijkheden per fase van delevensoyclus, op zodanige wijze dat de taken, rollen en verantwoordelijkheden zonder meer overdraagbaar zijn. 3. Het ontwikkelen van een alternatieve vergunningenprocedure die de instrumenten en bevoegdheden aandraagt die nodig zijn voor integrale toetsing en voor borging van de integrale veiligheid in de beheerfase. 2.2 Aanpak In de werkgroep zijn vertegenwoordigd deskundigen van nood- en hulpdiensten, het GVB, dlw als tunnelbeheerder en de dienst Milieu en Bouwtoezicht als het toetsend orgaan in Amsterdam en vertegenwoordigers van deljtram en de NoordlZuidlijn. De Beleidsnota Tunnelveiligheid, Deel A, het eerste product van het interdepartementale Projectteam Tunnelveiligheid, vormt de basis voor de leidraad. Ook. heeft de Werkgroep Vetema geanticipeerd op de landelijke ontwikkelingen en de voorstellen. Em..oplossingsrichtingen van het Projectteam TunnelveHigheid. Onder andere door de vertaling naar de Amsterdamse situatie en de specifieke problematiek van tram- en metrotunnels is soms op detailniveau afgeweken van het rijksbeleid. De inhoud van de leidraad ligt echter wel in lijn met het gedachtegoed van de beleidsnota. De verschillende onderdelen in de leidraad zijn opgehangen aan de zogenaamde TRIAS. De kern hiervan is dat de veiligheid afhankelijk is van de constructie, het materieel en de verschillende organisatie die bij het gebruik zijn betrokken. Belangrijk is dat deze elementen altijd zoveel mogelijk op elkaar worden afgstemd. Tijdens het tot stand komen van de Leidraad heeft de Werkgroep Veterna haar bevindingen en ideeën steedsgetoelst aan de lopende tunnelprojectenin Amsterdam. De ervaringen melde IJtram en de NoordlZuidlijn hebben voor belangrijke input gezorgd. De integrale benadering in de Leidraad is inmiddels toegepast in het Integraal Programma van Eisen voor het project Renovatie Oostlijn, onderdeel Tunnelveiligheid. 2.3 Stand van zaken ProJectteam TunnelvelligheJd Het interdepartementale Projectteam Tunnelveiligheid maakt bij de ontwikkeling van tunnelwetgeving een onderscheid tussen de proceseisen enerzijds en defunctîonele- en prestatie-eisen anderzijds. Het procesdeelisinmiddels afgerond. De Ministerraad heeft de "Beieidsnota Tunnelveiligneid, Deel A: Proceseisen" op 7 november 2003 vastgesteld, waarmee deze formeel uitgangspunt is voor de Leidraad veiligheid pagina 6/37 in Amsterdamse tram- en metrosystemen

7 werkwijze bij alle tunnelprojecten. De voorstellen. zullen worden opgenomen in nieuwe rijksbeschikldngen en krijgen daarmee een.dwingendkaraktér. De Minister van Verkeer en Waterstaat heeft alle gemeenten in januari 2004sohriftelijk verzocht om de nota te implementeren. De Leidraad Integrale Veiligheid intram en Metrosystemen kan worden besohouwdalsde Amsterdamse implementatie van het rijksbeleid. In de beleidsnota is een uniform.prooesbeschrevenvoordeborgingvan interne en externe veiligheid in atle auto-, trein en tram- en metrotunnels. De beleidsvoorstellen en oplossingen garanderen dat tunnelveiligheidvroegtijdig en in samenhang met het besluitvormingsproces aan de orde komt. Tot de voorgestelde maatregelen behoren onder meer het opstellen van een veiligheidsdossier en een stappenplan. Op basis van het stappenplan zijn voorstellen gedaan voor de organisatie. De beleidsnota formuleert nieuwe taken en introduceert nieuwe functies. Daarnaast reikt ze een aantal ideeën aan voor de borging van de veiligheid in de beheerfase, zoals een veiligheidsbeheersysteem en taken op het gebied van handhaving en toezicht. Ten slotte zijn er voorstellen uitgewerkt die gericht zijn op het voorkomen van ongevallen en het beperken van slachtoffers bij ongevallen. Hierbij wordt gedacht aan voorlichting aan tunnelgebruikers en opleiding en scholing van personeel. Het Projectteam Tunnelveiligheid heeft inmiddels een aanvang gemaakt met het vervolgonderzoek, dat is gericht op het formuleren van functionele eisen en prestatie eisen. Het projectteam zal de resultaten verwerken in de Beleidsnota Tunnelveiligheid, Deel B: Veiligheidseisen, die volgens de planning dit jaar in concept gereed zal zijn. Op basis van de beide delen van de beleidsnota zal de overheid nieuwe tunnelwetgeving ontwikkelen. Deze zal zoveel mogelijk een plaats krijgen in de nieuwe Woningwet Voor beleidsaanbevelingen die hierin niet thuishoren wordt de wet Aanvullende Regels Tunnelveiligheid opgesteld (wet ART). Een ambtelijkebegeleidingsoommissie monitort het totstandkomingsproces van de nieuwe tunnelwetgeving. Voor de inhoudelijke inbreng is een werkgroep van veitigheidsdeskundigen van versohiuendedisoiplines samengesteld. Doordat de voorzitter van de Werkgroep Vetema lid is van de begeleidingscommissie en Amsterdam ook vertegenwoordigd in de werkgroep van veiligheidsdeskundigen, kunnen de landelijke ontwikkelingen op de voet worden gevolgd. 2.4 Reactie op de Beleidsnota Tunnelveiligheid De Minister van Verkeer & Waterstaat heeft de gemeente Amsterdam gevraagd om aan te geven op welke wijze Amsterdam de Beleidsnota Tunnelveiligheid, Deel A, zal implementeren. Aanvullend is verzocht om bij te dragen aan het vervolgonderzoek en het in beeld brengen van de consequenties en kosten van de mogelijke functionele eisen en prestatie eisen. In een algemene reactie heeft de gemeente de verwachting uitgesproken dat alle tunnels (auto, tram en metro) in Amsterdam binnen de gestelde overgangsperiode van tien jaar zullen voldoen aan de proceseisen zoals opgenomen in de beleidsnota. Ook heeft de gemeente, vanuit de optiek en de Leidraad integrale veiligheid in Amsterdamse tram- en metrosystemen pagina 7/37

8 elvaringen van de Werkgroep Vetema, de Amsterdamsevisie op het velvoigonderzoekweergegeven. Gewezen is op dekenmerkendeverschi!len tussen enerzijds autotunnels en anderzijds tram.. en metrotunnels. Onderscheidend zijn de ondergrondse stations en de geslotenheid van het systeem. Voor tram-en metrotunnels kunnen immers bindende en controleerbare afspraken worden gemaakt over het te gebruiken materieel en de organisatie, een mogelijkheid die bijaut:otunnels ontbreekt Afsluitend heeft Amsterdam aandacht gevraagd voor de financiële consequenties van veiligheidsmaatregelen en..voorzieningen voor het beheer en onderhoud. Leidraad integrale veiligheid in Amsterdamse tram- en metrosystemen pagina 8/37

9 3. Afbakening 3.1 Definitie In de Beleidsnota Tunnelveiligheid, Deel A, is gekozen voor de onderstaande functionele afbakening. Tunnels en overkappingen zijn geheel of grotendeels gesjotenconstructieswaareenwsg of spoor doorheen voert en die een bijzonder risico vormen. voor de gebruikers van de constructie. Aanvullend op de definitie stelt het Projectteam TunnelveHigheid dat de beleidsnota 'in ieder geval geldt' voortunnels die langer zijn dan 25Qmeter. Dit is g~asee~d op deaannamedat bij een brand de s.im o... sfeer.vo or ctẹ... get>ru... ike.. Joan.... ggen....oeg )Ieefba....~Lbt. ijft ind.ien d.e a... f.stan dtu ss-:en..... de bra..n.d..... en. één /-:</<:: -. :-' "::">.:-:::::.'c:-::::"':.:::: ::<:::,' ':"'.::" "<:>::::::: ":.:': '-'0.::.':> ::::::::::':'.',:.,., :: :':::,:.'..':.:,'.' ', ', ::.'::,', ". ' ',,' ",", ',.' : ',',' van de beidetunnelmonden ten hoogste 125 meter is. Voor tunnels kort~r dan 250 meter kan de beleidsnota vereenvoudigd worden toegepast, mits er sprake is van normaal gebruik. Overwogen wordt om in d~ni~uwe tunnelwe~geving deverschillendetunnetst~categoriseren. De bovenstaa.rlde de1initielaat zich goed vertalen naar tram- en metrotunnels. Toch dient een. verdere verfijning plaa,t$ te vinden. Allereerst vanwege de aanwezigheid van ondergrondse stations. De ondergrondse~tiot1szijn een8$senti~londerdeelvande veiligheipsketen. zoalsverderopin deze Leidraad zal worden toegelicht. Daamaastis het materieel dat van tram-.en metrotu?nelsgebruik maakt niet variabelen gaat het uitsluitend om personenvervoer. Dp0rtram-enmetrotunnelsworden geen gevaarlijke stoffen vervoerd. Tenslotte heeft de Werkgroep Vetema de minimale lengte van 250 m~.t..er.... a o... n..... d.... e '...g.rens..aa n de d~initie to... eg...evoeg d....h.ierm~ewo rdt.voot. k... o..... m en..... da..t. e..e...n.:voudige <>~'..:.::. ': '.,,.:. ': :.:: :'.>: '.',: ':':'.. ' : '. '.. ::'":' ',:.,,."',.,.:.> :-','.' '"0::", " ',', " : '.',', ",'.",, ',' : tunnelcostructels, zoals bijvoorbeeldviaducten~fofoverl<appingej1,moetej1vold<>er1.aan onevenredig zware eisen. Bovenstaande in overweging nemend heeft de werkgroep de onderstaande definitie voor tram- en metrosystemen geformuleerd: Een ondergronds tram- of metrosysteem is een geheel ofgrotendeals gesloten constructie, waarvan het aaneengê$lotendeenangeris(jan250meter, ingerichtvootpersonenvervoer mêtraijgejejde voertuigen,afdan nietgecombineefdmet onder'grondsest8.tions 3.2 SocfaleVeUigheld O~dergrondse ej1.sociale.veiiïqhe1d galán. enerzjjds.hand in.hand. lt1aarkunner anderzljds.. soms. ook met etkaarconfticteren.zo.kunnen bijv()orbeelddije zichtlijnen in een.ondergronds ~tioneeneis zijn op het gebied van de sociale Veiligheid, maar tegelijkertijddero0k\ierspreidi?gbevorderen wettelijk kaderrnete1sen\ioor desocialeveili~h~bestaatniet. Tochmoet~oorbijhetinvul.lenvan de veiligheidsvoorzieningen telkens rekening moeten worden gehouden met de gevolgen voorde sociale ve1ugheid. Ditis overigens omgekeerd ook het geval.. Een Ten aanzien van deze wisselwerking is onderstaand aangegeven welke factoren bepalend zijn voor de sociale veiligheid. Dit zijn: Leidraad integrale veiligheid in Amsterdamse tr&~- en metrosystemen pagina 9/37

10 .. 0.,., _",.,,',,,', ' ",',,',", ',', ',' '", " ',', " ",'.>', "". "".',". Overzichtin het station (verdeelhal, roltrappen en perron); Ontvluchting van bedreigende situaties; Bewaking: aanwezigheid van mensen; Oriantátie;'de weg kunnen vinden'; Aantrel(i(elijkheid: reiniging en onderhoud; Psychologisch comfort; Daglicht. BovenstaandeJactoren bepalen in grote mate ofmensen zich veihg en prettig voelen In een tram- of metrosvsteem. Deze factoren worden beheerst ooor er bepaalde ruimtelijke karakteristieken, zoals vormen functie, aan te geven, Vorm: Hoogwaardig materiaal,aetuele kleurstelling, constructie, scheidingswanden, dimensies, positie, en ontwerp van meubilair en ander inrichtingselementen, informatiedragers en andere orièrltatiepunten; Functie: lay-0lit,ruimtelijke organisatie, nabijheid, toegankelijkheid, akoestiek, licht, temperatuur en Wihd/tc)Cht.{luchtKwaliteit en ventilatie. (Bron: prof1f$chrltt 8anja Durmisevic, 20(2) Er. is geen Wett e. 1I}'k... kad. erw..... aa.... r.i.n.. de.. b.... ov enst aan d.. e.... f...a..ct.. or.en zij. O.. ve rta d..n... aar SO.CI.. ale...ve.... iug..he...idseisen. ","', ".,...,.,...,,, Om een stru ctu rel.ekoppe Ung tussen....o..... hd erg..... on d... S en sociale veiligheid te borgen, moeten deze derhalve worqen opgenomen in deontwét'popdracht. 3.3 Terrorisme Terrori$lTlgi~geen onderdeel van (je opdracht. Pe kans. op terrorisme is in Europa echter fors toegenomen en kan niet langer worden veronachtzaamd,terrorl$meis perdefll'litie gericht op het doelbewust veroorzaken van slachtoffers ensehade en daardoor volstrekt onberekenbaar en onbeheersbaar, Nog afgezien van de hoge kosten is het vrijwel onmogelijk omge~olgel'l te beneersen,tocil zijneer aantal preventieve n1flatreg~enln de sfeer. van de openbare orde.en veiligheid aan te bevelen' Het betreft voornaftlelijk~eentebrede.procesmatige maatregelen, zoals: het overmernen van de national~veilïqheiclsco(jes bij een toegen()men. dreiging; tijdîgeil1fçrmatie vanuitinlichtingen(jlentrten; tegel"'l~~~ve~preidln9 ",~n kennis en vaardigheden die kunnen worden gebruikt bij terroristische acties. Leidraad integrale veiligheid in Amsterdamse tram- en metrosysternen pagina 10/37

11 4. Rlslconormering 4.1 Inleiding Om veiligheid Je kunnen toetsen moet een veiligheidsnorm worden vastgelegd. Hiertoe is in de Leidraad onderscheid gemaakt tussen tunneidel.en en0ndergrond~ stations..de belangrijkste reden is dat ondergrondse stations, gegeven de gebruiksfunctie, qua ontwerp op gelijke wijze moeten voldoen aan de eisen in het Bouwbesluit. Voor de tunneidelen is in de leidraad een alternatieve risiconorm geformuleerd. Deze norm is het Maatschappelijk Aanvaardbaar Risiooniveau.De. Met een RiSiOOànatysewol'dt berekend ofhet systèèmrnet de veiligheidsvoorzieningen en -maatregelen voldoet aan dellol'l1'len. Elk project is uniek waarbij op verschitlende manlèrenaan het Maatschappelijk Aanvaardbaar Veillgheidsniveau en de eisen in het Bouwbesluitkan worden voldaan. Om tochèènzekere uniformiteit te borgen, is op advies van de nood~ en hulpdiensten, een basispakket van functionele voorzieningen en maatregelen en een aantal prestatie..eisènsarner'lgesteid. Tenslottewordt8ltijd geprobeerdorrlmefeenvöudige engoedkopemaatregelèll de veiligheid verder te vem6gèll.dlt Is het AlARA~principe. 4.2 Ondergrondse stations Het veiligheidsniveauindeondergrondse~ations moeiten minste op 'gelijkwaardîgewijze voldoen' aan de eist;)ninhet Bouwbesluit.De veiligheidsooelstelung van het Bouwbesluitis funqtioneel en gencht. op 'snel en veilig vluchten.. voor tram~ en metrosysternen. houdt.dit in.dat in princj~ zetfredzamenuit een ondergronds station moeten kunnen vluchten. Met de laatste Ministeriète Regeling Bouwbesluit 2003 heeft het Rijk het Bouwbesluit aangepast aan de Europese regelgeving. Artikel 3.1 van de regetingkoppeit aan de functionele eis van 'snel en veilig vluchten' facljltatieve prestati~eisen. Deessentieisdateen 9ebouwzondèrbljzonderem8atregeleninbeginsel binnen 15 minuten ontruimd moet kunnen zijn. Deverondèt"stellingJuidt dat wanneer is voldaan aan deze ontruimingseis, ook is voldaan aan de functionele eis in het Boüwbesluit alle Door de prestati~eis van 15minuten en de functionele veilighei~isènvanhetbouwbesluitaan elkaar te koppelen, kunnen de noodzalçelijkevoorziening~rlenmaatregelen nader worden gedefinieerd..een anderbelaogrijk voord$$1 isdatintegl'aalkanwordén getoetst ot het stationsontwerp, tezamen met de uitgangspuntenenmaatreg~lj~h~tbasispakket Veiligheidsvoorzieningen,. quav$îligl)eldsniveaugelljkwaardigisaanhétbouwbesluit.' Dit is vooral relevant wanneer moetwordenäfg~wekenvanessenti~leonder~era Van bet Bouwbesluit. Zo stelt het Bouwbesluit dat een "looproute in een rookcompartïmenf niet langer mag zijn dan3qmeter. Deze eis is onder aoderedoor de perronlengtes van rond de 130 meter niét altijd haalbaar. Leidraad integrale veiligheid in Amsterdamse tram- en metrosystemen pagina 11/37

12 Project ROL Voor het project Renovatie Oostl:ijn, onderdeel Tunnelveiligheid, zijn de mogelijkheden voor wijziging..e..n.... in d e.oon..stn.ct.ie, het mate.:neel en de. orga...ni.satie bepe..rkt Er... Zl..jn. 00. hter..nog vold..... oe nde ':..':::: '.":' ',' ' ",',.,'." '::<, ',",,',,'.',,' '",>, ".,,' '. '..,"",' installatieteçtlnische mogelijkheden om het veiiigheidsniveau verder te verbeteren. Volgens de planning Wórcttnog dit jaar een risiooanalyse uitgevoerd. 4.3 Tram-en metrotunnels Bij rislçonoffl'!f;ll'l wordt in het algemeen onderscheid gemaakt tussen. externe en interneveiugheid; (je veiligheid voor personen buiten het systeem (omwonenden) en in het systeem (n~izjgers en personeel).h~ externe risico wordt vooral bepaald door de aanwezigheid van gevaarlijke stoffen. Aangezientr~- en metrosystemenalleenontwor~zijn OP personenvervoer. jl\:l deleidtaadbeperkt tot de internf;l\l$îtigheid. Voordeint~~velligt1eid \f!i()rdtyerscf'lugem'll3.elkt~sen: 1. PersoQrllijkrisioo(f>R}.Ditlsd$pverlijcl~skflnsperrei;ziger pertrajectkuometer.het PRis een risioomaatdle iets zegt over de veiligheid van één individu. 2. Groepsrisioo (GR). Dit is de kans dat in één keer een groep personen komt te overlijden als gevolg van een calamiteit. De omvan~vaflreizigersgroepen, alsook de lagere.maatschappelijkea~eptatiegraad, maakt dat het Groeps n. s.... ÎCO d e... m.aatstaf...is.voor d~ veil.ighe.id...in... tram-.en. rnetros......ystem e.n...de W... e.rkgroep. Vetem....as.telt voor om deollderstaande Fn. -curve vastte stellen als Maatsçhappelijk Aanvaardbaar NiveaU voor het GroepsrisioOin tram-en metrotunnels. 10 AantaI slacttoffers Figuur 1: Maatschappelijk Aanvaardbaar Niveau voor Groepsrisico in tram- en metrotunnels Leidraad integrale veiligheid in Amsterdamse tram- en metrosystemen pagina 12/37

13 Deze Fn.-cul'VEJis dezelfde als voor de NoordlZuid-lijn is toegepast en.is de kans op een calamiteit, per trajectkilometer, waarbij in één keer een grote groep slachtoffers valt. Hierbij wordt uitgegaan van een inde tunn~lstilstaandeén brandende metro en van safehaven. Vrijv~fd wordt bij ditscenario altijd doorgered~n naar het vojgendestation mag eenbrandendetram-of metro. tkeerin de 10 miljoen jaar intljnnel tot siilstandkomen. De curve is in Nederlandinmiddelsalgemeengeacc~teerd Bij de keuze voor deze curve is onderzocht welk effect deze heeft op de ijtram en het project Renovatie Oostlljn, onderdeel TunnelveiUgheid. JJtram DelJtram heeft voor wat betreft het ondergrondse deel (halte Rletlandparken de Piet-Helntunnel) reedsaanzieolijkeinvesteringengedaaninveiligheidsvoorziet1ingen en-maatregelen.lnaanvlûlingop het safehavenpnncipe zijtlin denaa8tgelegenaljtobuis \4uchtvOOI'ZiéJ'lÎl"\gen aangebracht die evacuaüevanuitde tramtunnelbuis mogelijk maken. VoorlOpig kan worden verondersteld dat bij de IJtram het hoogst haalbare veiligheidsniveau is nagestreefd. Het Rijk heeft, afwijkend op deeerderesubsidiebeschikking, ingestemd methet toepassen van de normen uit het'normdocument l.îghtraif'. Zolang de Leidraadnietgereedis, Is dit het enige document met vastgestelde veiligheidsnormen. Uit de risicoanalyse zal blijkerrof hetvelligheidsniveau voldoet aan de Pn-curve van de NoordlZuidlijn. 4.4 Rlslco8rialyse Om de veiligheid van eeninfra8tructureel project aan te tonen, wordtgebrüikt gernaaktvan de deterministische en probabilistische benadering,. ofte wel de Scenarioalialyse en de Kwantitaüeve Risicoanalyse.Alhoewel deze analysemethodes verschitien van opzet, zijn ze van gelijkwaardige importantie en vullen ze. elkaar aan. Het is evident dat beide methodes te allen tijdeparalleiaan elkaar moetel1. worden uitgevoerd ScenarioanaJyse (detenninistisch) De Scenarioanalyse is een beschrijving van alle denkbare calamiteiten en de gebeurtenissen die hiertoe. zouden kul1t1en leiden..ook.worden.de.gebeurteni8sen. dle zich.afspelen.üjdens de.calamiteit. Beschr6Ven,.waardOOr onder andéfe vluchtvoorzieningen kunnen WOrden.uitQeWerkt. De Scenanoanalyse maakt het mogelijkdevoofzîeningenenmaatregelm vasttesteilendie nodig zijn om de hulpverlening te verbeteren en de gevolgen Van een calamiteit te beperken. De deterministische benadering gaat uit van absolute eenheden. Dit maakt descenarioanalyse bij uitstek géschikt om. vast.te.steilen of. de veiligheid van. oodergrondse.$t8.tións voldoet aan.de.wnetionele eîsen in het Bouwbesluit $l1..de.daarmee.te combineren.onttuimingseis VOOi dè tunnèfdefén geiqt. dat er ook calamiteiten zijn waarbij doorrijden naar het volgérldstrition nletmogelijkis. Metbehulp van de Leidraad integrale veiligheid pagina 13/37 in Amsterdamse tram- en metrosystem.en

14 Scenarioanalyse kunnen voorzieningen en maatregelen worden uitgewerkt voor het optimaliseren van de evacuatie en.zelfredzaamheid en VOOf de calamiteitenbestrijding.en hulpverlening in de tunnet Nadeel van de deterministische benadering is dat er geen 'kans maal gevolg berekening'plaatsvindt Zonder kansberekeningen bestaat het risico dat ar zeer veel geïnvesteerd wordt!n het voorkomen van gebeurtenissen die hoogstoliwaal'schijnlijk zijn. In dat geval gaat de veiligheid er ondanks atle inspanningen nauwelijks op vooruit Kwantitatieve Risicoana!yse (probabilistisch) Bij een Kwantitatieve Risicoanalyse (ORA) worden de risico's weergegeven in een zogenaamde foutenooom, waarin voor elke gebeurtenis een inschatting wordt gemaakt van de kans van optreden. Doorvervolgl3Os de kans van oplredente vermenigvuldigen metdegev()jgen, wordt het risico van elkeafzondertijkegebetjrtenisl:>er~end,oool" deze bij elkaaropteteljen, kan hettotale risico in de tunneldell3ow<lrden bepaald.deveuigheidin detunneldelenvoldoet wanneer het totale risico binnen het acceptabele gebied van de Fn-curve valt. Voordeel varrde ORAisdatefiectenrekenkundig zichtbaar worden. Door rei<eningtehouden met de verb/andent\.t$sel1deverschulendegebeurtenissen, wordt de kans op toepassing van ineffectieve en kostbare oplossingen gereduceerd. De essentie van de ORA is dat alle risioobepalende elementen die onderdeel zijn van de TRIAS zijn opgenomen, waarbij deonderjinge samenhang in acht is genomen. Daarnaast isdeqrade grondslag V()()rQe.inkoopvanhetmateri~ en d~ vormgeving van de organisatie. Met andere woorden: ltletge QRA wordt de ~ysteemveiligheid integraal aangetoond. 4.5 Ris~alysemodel Het beste model voor een risicoanalyse voor tunnelveuigheid is de combinatie van de twee methoden. Dan worden alle mogelijke scenario's onderkend en alle mogelijke veiligheidsmaatregelen in beeld gebracht. Voormetro.. ~n tramsystemenbestaat nog geen standaard risicoanalyse.dewerkgroepvatema ontwikkeltdaarorn eenrîsicoanalysemodeldatln principe tqepasbaarisop atle tram,. en metrotunnels; in 2005 worden de eerste resultaten bekend gemaakt Daarnaast zal de werkgroep voor elke tram- en ltietrotunnellf::)~palenweike ~enmodellengebrujktgaanwordenvoor evacuatie, brand of toxische gassen. Het rjs!çoarlalys~ode1 wordtui1:gewerktin versohillendevarianten, die van eikaarmllen versohillanin de mat~.v'f:ul g~etailleerdheid..hiervoor is geko~en. omdat naarmate.de realfsatie.van..een.tuooel vordert, ook de hoavea1heid gegevens toeneemt. In de ontwerpfase zijn de specificaties immers globaler dan in de besteksfase. Leid:raad: integrale veiligheid: in Amsterd:amse tram- en metrosystemen pagina 14/37

15 4.6 Veiligheidseisen tunneldelen Maat&Jhappijlijkg$i';ièAishetGroépS!ieiea vand90f'slagge'lelndbelangen derhavjèdemaatstaf'loar de. IclIÎghei~$As~en' Groop~i&ioo Om een. ait$praak.te kunnèa daen a\'or de ~'JOiigheÎdl.maet werooa getaetst. aan het MaateshapPelijk.'~~dbáaF.RÎSiOORiveaü. Het het fefmweron \'$ het M~appolijk AaRvaardbaar HÎsÎooniVea:ais OORvan de ambities van het \'cofvolgandorzoek van h~pf~eetteam 14JRRelveiligheid. ~eaftematiof stelt del}jerkgraep V<Jiemaveorde FR 00(\'0. te harteroo ale AoAA loo' a; is.>ioor de. NeoFdfZUidlijR ~k*eld wanefveiligheid in oade en..nleawe tram. en metresyetefr0n. 9o m.ourve en door het Rijk ea de ge;eerteraad goedgekeurd. Be'lendien blijktdeeurve~.velquaaarpakalsinheudîngroteiîjneao\'cofoen. tekemenmetdeourven die bij andefe. tunflel~ l11..nederláfld VlórdeR. tóéqepaet. 4.7 BaslsPraid<et Veiligheidsvoorzieningen De.vaststelung.van veiligheidsnormon zonder.daarbii voorrjeningen en. maatregeln voor.te schrijven biedt een grote.mate. van vrijheld in de.keuzes bii de. invu"ing.er. van.. Hierdoor is.de kai1s. aanwezig dat.zjch. verschiftende veiligheidssystemen ntwikkeungen en tunn~s. onderiing sterk.van.elkaar VCrschHljn. Dit kan nadelige.gevolgen hebbèo..voor de hulplierlening. Om. de.uniformiteit. te bevorderen heeft. de Wed<groep. yetsma in. een.basi8pakket.yeiligheid$voorzjeningen <bijlage. 1.) eon aantal essentiêle functionele voorzieningen en-maatregèlen en pl'ostatie"'cisenvoorgeschreven. Het basispakket bevat voorzieningen en maatregelen voor vluchten, evacuatie, hulpverlening en Calamiteftenbè$trijding... Oc samenstelling.is gebaseerd.op.de bejangrijkste.voorzieningen en maatregelen V9Of' de.nqê)rd/zuidlijn.. de IJtram an hot project ROI..., ooderdeel. Tunnelveiligheid. 4JJ Al..ARA.(As L.ow. As. Rea80J1ab1e Achi.vsble) Ook al blijkt uit de risicoanalysedatdeveilîgheîdvoldoètaan de normen, toch moêt nooit'norden nagelateh.orri Cie.veilighe'Jd.te.oPtil'OalÎ$eren mot.behulp.van.het.älara-principe. (AS L.ow As ReaSOnableAêhievable}.VOlgenSdttprincipewordtnagegaanofrelatiefeenVOUdi9eengoedkope veiligheidsvoorzjeningenen "'maatregelenhetvelligheidsniveau nog verder kunnen verhogen. Os het alleen een denkwijze of ook een methode?] Leidraad integrale veiligheid in Amsterdamse tra:m- en metrosystemen pagina :).5/37

16 5. Procesmatige borging 5.1 Inleiding Voor deprocesmatîge borging van de systeemveiligheid heeft de werkgroep Vetema een Stappenplan opgesteid.qitis een nadere invulling van het Stroomschemadata!$ bijjage2 is toegevoegd; Het StappenplanJs eenvertalîng vandeejeleidsnota Tunnelveiligheid, Deel A, naar het door Am$terdam toegepasteplan~enbesluitvorrrlîngjnfrastructuur (PBI). EJepaiend VCOfdeinrichting van het $tappenplanitijn de mpmenten waarop de systeemveiligheid moet worden~getoond. Oltzljnde~vragen voor.<ie.bouw-.engebruiksvergunning. [)aamáast zijn de meestrel~vemteactiviteiten en productengenpemd die noodzakelijk zijn Voor deinhetpbi vastgelegde bestuurlijke bestuitvormingsmomenten. Inh6tsta.ppenplanzijnde verantwoordelijke partijen vermelden de partijen waarmee moet worden afgestemd. 5.2 $tapp.plan Voordef~rtnginhet Stappenplan i$uitgegaan van de'lerscnulende P13l-fases, Qezebenadering ligt in lijn ltlet (je l3eieidsnota Tunnelveiligheid, DeeLA, waarin de levenscyclus vaneen tunnel leidend is. Beide veooélenhet proces in eeflstlidi6'-,0ntwerp."bouw-. beheer-en$loppfase.oe~tie van het Stappenplan is het verkrijgen van inzichtinen de beheersing'jl$n de risico's. HiertoeW()J'den de rtslco'sindefa$ering gefilterclvangrof naariijn. Het slappenplanziet er globaa! a!svolgtuit: Fase l:ltlitiatieffase.lneenstartnotitiew()j'dteen eerste inschatting gemaakt van de omvang, afbakeningen het scbaalniveau van het project. Met name voor de afbakening en de eventuele bestuurlijke keuze voor een tunnel, moet veiugl"leid ';NQrdentoegevoegd aan de aandachtspunten. ErmoeteenJnv6ntariS$tieworden.gemaaki van deveiligl"leidsproblematiek, Faseg:l.litgangspunten. HetlntegraaJ Veiligheidsplan en de eerste risicoanalyse bieden een glot>attlirliticht. in de veiligheidsc()l"lselquel"lties van. een tram- ()f metrotraject. Op basis hier'!/an wordi met de ~~stelling van het Voork6l.lrsbesluithet MElatgeven(jScenariovoor. het ontwerp gekozen, Fase 3: Definitie. Een voorlopig ontwerp (VO) en voorzieningen en maatregelen kunnen worden uitgewerkt en vertaald in een Integraal Programma van Eisen (IPvE). Met een risicoanalyse wordt het geheel getoetst aan de in de leidraad geformuleerde normen en het Bouwbesluit. Het Projectbesluit sluit de definitiefase af. Fase 4: Ontwerp. Op basis van het ontwerp wordt een Bouwvergunning aangevraagd. De risiooanalyse is nu gericht op eventuele afwijkingen tenopziebte van het IPvE en de eventuele nieuwe risico's die hieruit ontstaan. In het Uitvoeringsbesluit wordtinziebt gegeven in de eventuele nieuwerisioo's, de kosten van het veiligheidspakket en de gevolgen hiervan voor de beheerkosten. Leidraad integrale veiligheid in Amsterdamse tram- en metrosystemen pagina 16/37

17 Fase 5: Realisatie. In deze fase wordt de aanvraag voor een Gebruiksvergunning voorbereid en opgesteld. Als gevolg hiervan zijn omvatten de werkzaamheclenin deze fase voornamelijk het inrichten van de beheerorganisatie die noodzakelijk is voor de instandhouding van de velligheid in de beheerfase. Hiertoe wordt een Integraal Veiligheidsbeheersysteem opgesteld. 5.3 stap""8'lplan Het stappenplan is op hoofdlijnen een inventarisatie van de voor de veiligheid meest relevante activiteiten err producten, de hiervoor geldende uitgangspunten, de verantwoordelijke partijen en de partijen waan'r'lee moet worden afgestemd. De verschillend.e activiteiten en producten zijn in de onderstaandematrixingecteeldvolgens de PBI-fasering TActi I.. - -veráni~ !- aesiui-= r- -i:jltgangspunten 'TÄfStemmlngl ;' i.. i.'. I I i I I.wcordelilken 1 vorming I..criteria!..! ~~. i i.... IJ I I i i2--~nveniàfisàt~--- _- - Iloltiàiïetn~r-:--t-- ~--_ IAltemätieven..-' '--"'-"--'-"' I i velllgheidsprobiematiek I I.;-~---'''''-'---_ ~ :-t" ~ i I 3 I Prlnclpebe8il.lit emer GènleentebestuurI,!! I! i KeuzetWmel,, '!~il~j~j~j]j~j~jjj~j!~!j~jjjjjijij:j:::j'j~j!~:~j:i'j:i:j:jjj~:~:~::;:~:::i~:l:~~:r:~:~;:i:~:~:~~i~~~i~~~ffi~i:i~~~ili~!;~i~~0~;~~~~~~~~~~:~ij;:iiii::'ii!iiiiii~ilj\ii}:i;:i:i:i:i:~i:'il;lilr:l:llilllilililll1iiii~lal:i:i:i:i:i:i:i:i:i:i:i:ii:~:;~~~:~i:~:i:i:~:~::::::~:~:~:~:~:~j;~~j 4 I OpstellenJ~raaI jdlvv i I VelliQheid$COnëept I Brandweer i VeiliQheid$P1al'l (IVP) i! Safehavenprinoipe 1Expk>1tant(en) 1. <.," I" ','. 'I 1 I I Nieuw of bestaand systeem!beheerder(s) I BJandlastmaterieel IdMB j TRIAS. j''iw jonderhotiden beheer i ROA: i I IS IGel>rtJik:Tram of metro! Norm Leidraad i!.normbouwbesluit + ontrui-.l! I I mingseis! j. 1 I Basispakket Veiligheid$- i ; I i voorzingen. i I Calarniteitenooenario's I IRijk/BOuwdienst 1 I iwet PersonenvervQEll'200Q f ;! I I i..~~.. l.._---j~-..-1-~~.._--._._., f. ~--.-.~..--..l I Risiooanalyse IdlVV J iveiliqheidsconoept ibrandweer! j (ScenariofQRA) I ICalamiteîtensoenario's I Exploitant(en) i I I 10l\llB ] 1, i I i 1!,I.. " t-Advies:-- -~""--"" " - -_ -i"div,r'''' -- _ --~ ~, ---"-- --f'ïvw '--'-_ I! landelijke Expert- I I I ROA! groep! I RijklBouwdienst i L..l~_Brand~ _ r _, J..._.-., L ~-..J---- _ -.--J i 7 i VOOrkeurbeSIU.1t IdlVV I Gemeentebestuur 'I I'...,\ ".1 i GlobaalInzIcht I I I t, _i._. _ L. _....L_..~...._, l_.._._,,_ Leidraad integrale veiligheid in Amsterdamse tram- en metrosystemen pagina 17/37

18 Calamiteitenscenario's Leidraad veiligheid in Amsterdamse tram- en metrosystemen pagina 18/37

19 =1 p';;;.'::;:;'. f17.tädviës: IdïW i r pvin j! Landelijke Expert- I :! Veiligheidsdossier i ROA I I! groep: i RijkIB0l.iWdienst i i,i ' Brandweer i I- I!! k -J ~...,....._.._M----L.,... "M.J._M_M~._ _ J I 18 j Aanvraag: I dlw I Bevoegd Gezag!, (!... I ~ 1 :._,i I i Gebruiksvergunning I.(dM6) 1 Scenarioanaiyse, {! I ond~sjqijd,se stations l! I... i! i en tunneldelen. \. I ara l. ~ Gezag Veiligbeidsdossier 1 '... t(i\a!ia 1 ~~y I I 11111:1:1:1:@Willtmd:::::::;:!j!:::::!:::::I::~lliJ:i:j:::l:::l:!:li:'illi::::i:::::t::::j~:::::iiillllljllililli:i:i::::::::jj::jj:j:::jj::ljj:::::~:j:i IVeiligbeldsbeheersyst""" IOHO I IdMB! Exploitant(an) j! Beheerder(s)! I 1 i , -,..,...i _I._...o.c.. lom..,< i OHO I'!! Gebruiksvergunning I ExpIoitant(an) jspoorwetgeving IdM6 1 Velliglleid$beheersysteem i Beheerder(s) j Veiligheidsdossier i IWV,, I!.'!! -t-d-iw-.: V9iligheidsdOSSier. -,--'. lo~o-- - '--"-"-~ i Idoor derden i I ExpioItant(an) I h>ëfioëie-k-e-' aoo-:', -its-veûjg-held-' ' I.... i.... i i I BehElElrder(s) I I I I I ""uw"""'""'... L jveiligh~ncept!oho IaRA. I '. Veiligheidsbeheersys",," IExpIoitant(an) , 1 1 VelligheidSdossier!dMB I1 j 1 ;9'.ke '-..,. ;.".. ""i.e d IW , L..... _--j = j 1 t 1 I.. I.: loli~~~-t.-iw-- I I geval vaninqrijpende i Vei/igbekfsbeheersyst",,"!ExpIoitant(en) 1 I Metro: IAanvraag IWV-machtiginQ I ingebruik-name systeem i ~ii~iilji:ili~::j::jj:::::::::::::::j::::::::::illj_!:::::j!:j:j::ili::~:::illll&ii:l~mmw;1 I I PeriodiekeoefeninQ lbrandwe9r I 119 i rampenbestrijding j..., I (eens per vier jaar) I I {! I I I i... 1 ~~....~. _ _._ I Periodiek ïnspectiesltests ilwv I.. idmb! laeheerder(s) I WijzigïngenColiStl'uctie 1 VeiligtleidsclOssief I Bel1eerder(s) I èrl/ofgebrt.lilç leouw"ej'i.gl3btuiks- IdlVle, l.....: j..... : i ivergunningen I ReA I! i I RijkIBol.iWdienst i,. I I..,uliVoerlni iuit-- "--1 osw t'ögnleëntebestuurt' l I Afvdjl<l~lpvE! I l-::~+ I I I I 122! EVentueel)niEllJW6... ldlw.. :Bé~dgezag.1 ~-ScelÎarkïänal -~-yse---'t-"" _.!aanvraag vergunningen jl (dmb)... j -ara.,1 I.,,..... _ _. _... _L_ ".-----_~ J '..l I Leidraad veiligheid pagina 19/37 in Amsterdamse tram- en metrosystemen

20 ,..,..,,., " "'".. Metro: Aanvraag I'IW-machtiging ingebruik-name systeem Bevoegd (I\IW) VelIigheidsdossier besluitvorming Legenda: OHO IVIN ORA dmb ROA GVB dlw... Openbare Hulpverleningsdiensten: Brandweer, Politie, GG&GD/GHOR)... Inspectie Verkeer en Waterstaat vergunningverlenend en inspecterend orgaan namens Minister V&W... Kwantitatieve Risicoanalyse... dienst Milieu en Bouwtoezicht Amsterdam: gedelegeerd vergunningvertener, toezichthouder en inspectie -+Regionáal orgaan Amsterdam: financier en opdrachtgever exploitatie... GerneenteVervoerbedrijf:~larsp<)Olimra en materieel en exploitant... dleostlnfras!:ructuur Verke$l'enV~ Actoren: Initiatiefnemer Bevoegd Gezag Exploib!mt(en).. Beheerder (s)... Nationale, provinciale of regionale overheid of een nam(!lns het gemeentebestuur handelendegerneentelijke dierlst dre een infrastruetur6(!l! probleem wil oplossen.lnitiatiel'nemers zijn ook financiers.... Het coil. vanb&w en de Minister van Verkeer en Waterstaat....Hl.lidigèOftoél<ómStige vervoerder(s).... Er is $prakevanmeerder(!l beheer'oor8. Het GVBis opdracl'ltnemer voor het beheer van de spoorinfrastrttctljur en het materiee*. Het beheer van de tunnetconstructie valt onder dlw. Verantwoordelijkheden InAmst~tgeamis het in fase 1:Initîatieffase, niet vanzelfsprekend wie de trekker is. In deze fase zijn er verschillen~organisafles of diensten die als zodanig kunnen optreden; doorgaans is dit de dro of dlw. Gegeven de taken die dlw heeft op het gebied van openbaar vervoer en infrastructul..liprojecten,a1s&>kvanuit de gedachte dat deze dienst juridisch systeem eigenaar is, fungeert dlwvanaf fase 2a1sveraQtwoordelijke partij. Tot de aan~eding van het openbaar vervoer in 2009 is het GVB exploitant. Het college van B&W treedt o..... p..... a s B ~.... d.. G. ez... a.: g... waar h. et.. de vergunningen betreft. Voor de machtig. i.og va n....de.' '... -, """,., " '.',.... ",..... " " ".",. ingebruik~~van metr9systemefi is de Minister van V&W het Bevoegd Geza~,Dezeb~vo~heden zijn gedel~~rd aan r~p$ctieveiijkde dienst Milieu en Bouwtoezicht en de Inspectie Verkeer en Waterstaat Beheerfase in het stappenplan In het Stappenplan heeft de beheertase een ander karakter. Het project wordtn~r~i~tie overgedragen aan de beheerder(s). Het beheer wordt doorgaeans niet projectmatig maar 'inde lijn' uitgevoerd, waardoor een projectmatige aanpak niet langer aan de orde is. Wel wil de werkgroep nadrukkelijk onderstrep:n dat de.beheerder(s).vr~gtijdig bij het ontwikkelingspr~ nwet worden betrokken, omdat al in debe3girlfasekeuz~ wordeng~maakt die consequenties hebben voorde effectiviteit en betaalbaarheid van het onderhoud en beheer. Leidraad integrale veiligheid in Amsterdamse t ram- en metrosystemen pagina 20/37

21 Omwille van deborging van de veiligheid is in het stappenplan een aantal in de beheerfase essentiële handhavende en toezichthoudende activiteiten genoemd, zoals inspecties, tests en oefeningen. Deze vallen, al darrniet gedelegeerd aan de~eerder(s), direct onderdeverantwoordeujkheidvan(jiw als systeerneigenaar. De activiteitenzijngerichtoponderander~ d~nalejving van de afspraken over de veijigheiqoohetperiodiekcontroleren van het veiligtleidsf1îvef;l.uen toetseriaan de wet~en regelgeving enqe vergunningen, Handha\fing en toezictllkunnen in het uiterste gevat ook tot gevolg hebben dat het systeem moet worden bijgesteld. Afwijkingen kunnen dermate ernstig zijn dat nieuwe vergunningenl1l<>eten worqenaangevraagdendat het stappenplan (deels) opnieuw m<>etworden doorlopen. Leidraad integrale veiligheid in Amsterdamse tram- en metrosystemen pagina 21/37

22 6. Nieuwe instrumenten 6.1 Inleiding Voorde uitvoering van het Stappenplan zijn een aantal nieuwe instrumenten en producten geformuleerd. Deze zijn in deonderslaaride matrix weergegeven. Hierbij is aangegeven wal de overeenkomsten zijn tussen de Leidraad en de Beleidsnota TunnelVeiligheid. De nummers in de eerstekolortroorresponderen met demïml'tlers in het Stroomschema en het stappenplan. Veiligheidlildossier IntegtaalVeiligheidsplan (IVP) 8 Integraal Programma van Eisen In de beleidsnota is het Veiligheidsconcept genoemd, In de leidraad is dit onderdeel van hetlvp. Wordt opgenomen in de Beleidsnota, DeelB: Veiligheidseisen. LeidraadVeiligheidsconcept wordt nog gepubliceerd. Niet opgenomen 16 Veiligheidsbeheersysteém bestaande uit: Noodplan Catamiteitenbestrijding Metro Amsterdam Meerjaren Onderhouds- en Vervangingsplan voor railitlfta. en tunneltechnische installaties Vervoerdersp!an Monitoringsplan Voorlichtingsplan Personeelsplan, inclusjef opieidings- en oe1enprogramma Veiligheidsbeheerplan. Leidraad wordt nog uitgewerkt (DeelB). incidemmanagamentplan, inclusief cajamiteilenpian. cajamiteltenpian voor wegtunnels (LTORO) wordt vertaald naar rail (Deel B). Instandhoudingsplan Deel A: Toezicht en Handhaving in het proces Onderhoudsplan (Deel A) Verkeersmanagementplan (Deel B) Monitoring van het gebruiken incidentregistratie en evaluatie Idem (DeelB) Idem (Deel B) 6.2 Veiligheld8dossler (1) Verantwoordelijk Dagelijks beheer Doel Opmerkingen -> Fase 1: dro of dlvv Opvolgende fases: dlw als projecttrekker en systeemeigenaar. -> Fase 1: Initiatiefnemer (dro 01' dlw) Fase 216: dlw als projecttrekkeren systeemeigenaar -> Beschrijving van de Wijze waarop het besluitvormingsproces is verlopen. -> Verslaglegging van de ambtelijke overwegingen die hebben geleid tot de genomen besluiten en keuzen voor het ontwerpen de organisatie. Het Veiligheidsdossier is een instrument dat het proces overkoepelt. Doel van het veiligheidsdossier is waarborgen van de beschikbaarheid en toegankelijkheid van de veiligheidsinformatie.in alle projectfases. Het veiligheidsdossier is op hoofdlijnen een verslaglegging van de totstandkoming van Leidraad integrale veiligheid in ~Jnsterdamse tram- en metrosystemen pagina 22/37

23 de veiligheid en mede de basis voor de aanvraag voorde bouw- en gebruiksvergunning. In de beheerfase fungeert het als naslagwerk voor onder andere nood- en hulpdiensten en inspecterende en toezlohthoudende organisaties. Meer in hetbijzonder Is het vej1igheidsdossiereen Instrument voorde registratie van alles wat heeft geleid tot hetuiteindelijke vej1igheidsnivea.u, zoals de verschillende veiligheidsproducten, de achterliggende documenten en de cruciale ambtelijke en bestuurlijke beslissingen. Daarnaast omschrijfthtat(;ilabew~redenendieten grondstagliggenaan deverd(jingvande bevoegqheden, verantwoordelijkheaenen verplichtingen van deverschulendepaftijenendernatevan betrokkenheid van deze partijen in de verschiilendeprojectftises.()ok worden in nefveiligheidsdossier afspraken vastgelegda.eu'lgaandeconflictbestechting. Aldus is het veilig~d$r:k:)ssieropgedeeld in: Het veiligheidsdossierspeelt in alle fases een cruciale rol. Die kan het alleen vervullenal13één organisatieofdienst het dossier actief beheert. en~ualiseert. Bijwissetingva,ndeinitiatiefnemer o.q, de projectorganisatie moet nadrukkelijke aandacht zijn voor de overdracht van het eigendom en het beheer vanl1latveiligheidsdossier. In de beheerfa~ isbeheerenacwausatievan het veiligheidsdqssieressentieel voor de handhaving van de veiligheid. Als gevplg vansysteemwijzigingen, zoals gewijzigd gebrtjik en aangepaste onderhoud- engebnjiklijprocessen.kunnenafwijkingellennieuwe risico's ontstaan, Voortschrijdend inzicntenervar'ingeometcéllamiteiteninanderetunneis kunnen eveneens nppeo tot actualisatie; In htatuîterstegevalzijrldezeta.ctorenzeifsaanleidingtotnetsta,rtenvaneen nieuwe vergunningenprocedureen dus tot een (g~teiijk) opnieuwdoortopen Van het stappenplan. De beheerder vanlletveiligheidsdc:>ssier dient ervoor zorg te dragen dat hetdossier te allentijde beschikbaar en toegankelijk is, met name voor nood- en hulpdiensten en inspecterende organisaties die bijvoorb~ infqffilatie wiuen.hebben overtekenmgen. instaliaties,.vtuchtvoorzieoingen en dergelijke. De beheerder heeft ook de verantwoordelijkheid deze partijen sneue informeren over relevante wijzigingen. Aangezien diwajsjurldisphsy$teem6)îqenaar(;iela,a,t8teschak(jisjode verantwoordetijl<heidsketen, verdient het de voorkeur om het veiligheîdsdossier in de Beheerfase actief.bij. de'?:e dienst. pnder. t$ prengen. 6.3 IntegraalVelligheld$plan (4) Verantwoordelijk -> dro of dlwalsinitiatiefnemer Dagelijks beheer -> dlw als projecttrekkerin2& fase s)'steemeigenaar Doel ->Voorkomendat ~igl1ei~~tregeleneo/of "voorzieningen,onder a,nder$doorbezuinigingeo,wordennerso~rdofgeheel.ontmanteld Opmerkingen -> Met het Integraal Vemgheidplan (I'lP) is vej1igheid een afwegingsfactor in Leidraad integrale veiligheid in Amsterdamse tram- en metrosystemen pagina 23/37

24 alleprojectfases. Het fvpgeefl: het beoogde veiligheidsniveau weer ende wijze waarop dit wordt bereikt. Een ideaal model voor de opbouw en inrichting van het IVP bestaat niet. Wel is op basis van de huidige stand van zaken en de beschikbare informatie globaal aan te geven welke elementen essentieel zijn voor de veiligheid en dus op z'n minst. in het IVP zouden moeten worden opgenomen. De Werkgroep Vetama heèftonderstaande, niet limitatieve, inhoudsopgave gegenereerd. Deze is gebaseerd op de 'Inventaris8tieVèiligheidsconcep'ten Tunnels' vanpröfessor Horvat. 1. systeembeschrijving. f"ysiekekeomerken,. projectörganisatièen gebruik. 2. VeiHghek:lsfilosofie.:Na'llaststelling'llan de Leidraad is dit vooralletram-en metrosystemen het safehavenprincipe. 3. VeiligheidsdoeistelJingen. Opstellen van ongevalseenario's en de achterliggende overwegingen,in samenhang met probabilistische normen (kansen gevolg). Vaststellen van potentiële risicod~e!rs. 4. Veiligh8id$maatregelen. Basispakket Veiligheidsmaalrègelen in samenhang met debeperkîngen van hetsysteem,aannamesenwerkhypothèses~ 5. Risicobepalende onderdelen. Onderdelen die absoluut bepalend:zijn voorde totstandkoming en handhaving van de veitigheid. Aangezien deze in het: ontwikkelingsproces en de beheerfase de basis zijrt van derisiooanalyses, dienen debetrokkenaotören en de inspecterende en toezichtffi>odendè organisaties hierover op voorhand.afspraken te mal<èn. 6. Besluitvormingsproces.' BeSChrijving van de rolfen,tal<èn,verantwoordelijkhedenen bevoegdfjeden van. de partijen die bljéénof meerdere fases van de levenscyclus zijn betrokken. Beschrijving ook van de Wijze Van samenwerkingen interactie tussen deze partijen, de momenten waarop beslissingen moeten zijn genomen over veiligheid, de achtérliggendeoverwegingen ende manier waarop een en ander wordt vastgelegd. Hierbij moet nadrukkelijk aandacht zijn voor partijèndie in eerste instantie niet: directbetrokken zijn bij het: ontwikkelingsproces, maar in latere fáses Weteenrol hebben. 1. Proces voorde bepaling van hetveiligheidsniveauen aanvaarding van installstiesen bestuiirif1ssystemen. 8. ExploitaHefase. Handhavîng, Inspectie en toezicht en oefeningen. Van belang is dat het IVP in het ontwikkelingsproces van een tunnelproject de eerste aanzet is en de basis blijft voor de integrale veiligheid tijdens het gehele ontwikkelingsproces en de beheerfase. 6.4 Integraal Programma van Eisen (8) Verantwoordelijk.;>..dlVVaJssysteemeigenaar. DagelijksBèhêer ->divv ajsprojeotopdrachtgever; zowell'lieuwe als oude systemen. Doel Inzichtindesamenhangtussenelernentenvan de TRIAS, de Leidraad integrale veiligheid in Amsterdamse tram- en metrosystemen pagina 24/37

25 veiligheidsvoorzieningen en de procesmaatregelen (integrale benadering). Basis voor bestuurlijke besluitvorming over (rest) risico en kosten. Voorde opbol,lw vaneenlpveis de inhoudsopgave van deveiligheidsriqhtlijnen autotunnels deel C (VRC) gehanteerd. Aangepast op tram- en metrotlirmelsz:iet deze er als volgt uit: 1; Mm3lge~ SCenarioenoverigescenati()'s~. rekeningm~ W9rdt gehouden. 2. Tunnelg~etrie(lef'lgte, d\lv8fsprofiet,a1ignem~en en dergelijke), met aandacht voor de beleving~ deondergronclseruimte (ruime doorsneden, lichten kleurstellingen, heldere zichtlijnen en dergelijke). 3. Materieel (tractie, brandlast, remsystemen en dergelijke). 4; V1uch:lv()()giel'lingen(speçifiêk9voorzieningen V09rhetbevorderen.van de zelfredzaamheid in station~. ei1 tunnels,..z;oal~ viuqh~den..en.-tunnels,. v1uchtdeure1"1). 5. Be$ChEn"min~m3lregelentegen brand (t>randvertr'agendetunnelbekleding). 6. Brandbestrijdingsmiddelen. 7. Energievoorziening en bmging (tractie, v1uchtwegverliohting,tunnelventilatie, blussystemen, detectiesystemenen dergelijke). 8. VentUatiê$ystemen. 9. Comn:ll.tnroatiemlddelel"l. 10. Tl'etnbeveiliging(blókbevêUiging,.ATB). 11. Bedieningen bewaking. 12. Verlichting. 13. Detectie g~rlijke situa.ties(brand,otrtsporing, botsingen dergelijke). 14. Uitvoering hulpposten ereikbfiiiheidOHD. 16~Afvoérsystemen. Vootafgäa.ndaan de bouw is bij deinwllîrlg va.ndeveiligheldselsennogenige keuzevrijheid. Te vaak wordt hierbijgefocused op het beperken van de bouwkosten en voorbijgegaan aan de financiële con8equeritiesvoqrbeneerenionderhoud.het hameren van eenoriderhóudsfilosofiein hetlpveleidt totactief nfldenken over de. gev~lgen va.n de.keuzes.voor.de.bêheertase.. De ondemoudsfilosofie bevat de ovei'lj'legingen,uitqäng~puntenen afsptaiçencfiehèbbengeleid tot deuiteindelijkeksuzes. oe.exf1a.veilighekfseisen dle te ~jner ti~ wetteliik ZUllen. ~orden opgelegd, kunnen. leiden tot hogere kosten van. beijeer.en ondemoud.. oe. flnanciêle.dekkinghiervan is doorgaans. niet.vanzelfsprekend. Zo zijn fijk~~idi~totnogtoe~p~~~~çi)joordebolllal, waardoor het niet mogelijk is ze deels a.a.n. t~ vvênd~ voor de ~~ O.oudSk()Sten Hi$rdoór ofltstaat het.risico dat.êr 6nVOldoende middelen beschikbaar zijn voof(ieveilij;ideidintfam-en metr~ystemen. Verantwoordelijk -> dlwals systeemeîgenaar. Leidraad veiligheid in Amsterdamse tram- en metrosystemen pagina 25/37