1 Achtergrond. 2 Inleiding

Transcriptie

1 Uitvoeringsplan van Staatsbosbeheer Drents-Friese Wold en afstemming op het Beheers- en Inrichtingsplan van het Nationaal Park Drents-Friese Wold 1 Achtergrond De eerste versie van het Uitvoeringsplan van Staatsbosbeheer is reeds uitgebreid besproken en toegelicht in de overlegorgaanvergadering van 4 november De voorliggende nieuwe versie gaat wat uitgebreider in op afstemming met het BIP. Tevens zijn enkele aanpassingen verwerkt, naar aanleiding van de voorlichtings/discussieavonden gehouden in Diever en in Appelscha. De punten die meegenomen zijn uit de voorlichtingsavonden zijn verwerkt in paragraaf 6. 2 Inleiding De algemene doelstellingen van het Staatsbosbeheer zijn het in stand houden, herstellen en ontwikkelen van bos-, natuur-, landschap- en cultuurhistorische waarden, maar ook het bevorderen van recreatie en het leveren van een bijdrage aan de productie van milieuvriendelijke grondstoffen zoals hout. Afhankelijk van de locatie en de aanwezige actuele waarden, zijn de natuurdoelstellingen in verschillende mate van belang. Nationale parken hebben primair een natuurdoelstelling. Tevens wordt veel waarde gehecht aan de recreatieve benutting van deze natuurgebieden. In het Beheer- en Inrichtingsplan is een recreatieve zonering opgenomen. 3 Uitvoeringskader Richtinggevend voor het Uitvoeringsplan Staatsbosbeheer is het Beheer- en inrichtingenplan van het nationaal Park Drents-Friese Wold (BIP, Oranjewoud, 1998). De implementatie van Europese regelgeving is nadien ook actueel geworden. Het nationaal park is in het kader van de Vogel- en Habitatrichtlijn als beschermingszone aangeduid. 4 Het Beheer- en inrichtingplan Drents Friese Wold, stand van zaken In het BIP zijn 3 doelfasen geformuleerd: streefbeeld korte termijn (- 2008), streefbeeld lange termijn ( ) en het einddoel streefbeeld natuur (>100jr) Streefbeeld korte termijn(-2008) Het accent ligt in deze periode vooral op het realiseren van abiotische randvoorwaarden. Begrenzing en verwerving van gronden binnen de doelbegrenzing van het Nationaal Park, tezamen met het aanpassen van de waterhuishouding en het uitvoeren van inrichtingsmaatregelen in natuur(ontwikkelings)gebieden, zijn belangrijke zaken die de basis leggen onder het omvormingsbeheer naar een begeleid-natuurlijke eenheid. Voor het multifunctionele bos tussen de Oude Willem en het Aekingerzand wordt het omvormingsbeheer op zodanige wijze uitgevoerd dat de bestaande uitheemse bosopstanden zonder of met beperkt kapitaalsverlies kunnen worden geoogst.

2 Het omvormingsbeheer is voor het begeleid natuurlijke boslandschap gericht op een afwisselend boslandschap met afwisselend open en meer gesloten gebieden. In hoofdstuk 7 en op kaart 15 van het BIP wordt beschreven welke inrichtings- en beheersmaatregelen voor de korte termijn worden genomen. In het volgende hoofdstuk wordt aangegeven hoe Staatsbosbeheer hier vorm aan geeft. De bijzondere levensgemeenschappen die nu al aanwezig zijn, worden door middel van gericht beheer zorgvuldig in stand gehouden, totdat daadwerkelijk van integraal beheren sprake kan zijn. Stand van zaken op dit moment Dit korte termijn streefbeeld is gedeeltelijk gerealiseerd. Streefbeeld lange termijn/stand van zaken Oude Willem is in zijn geheel begrensd als natuurgebied, maar nog niet geheel verworven. De verwerving vindt op vrijwillige basis plaats dus er kunnen geen uitspraken worden gedaan over termijnen. Integrale begrazing is nog niet gerealiseerd. Wel worden op steeds meer plaatsen reeds begrazingseenheden ingezet. Introductie van edelherten is op dit moment nog niet aan de orde. Er wordt volop onderzoek gedaan naar de mogelijkheden om de invloed van de waterwinning Terwisscha te beperken. Het streefbeeld lange termijn is nog daarmee nog lang niet gerealiseerd. Wel zijn al belangrijke randvoorwaarden gecreëerd om dit streefbeeld de komende 25 jaar te realiseren. Het zandverstuivingslandschap

3 Einddoel streefbeeld natuur In het BIP is het einddoel streefbeeld natuur beschreven. Er worden 3 begeleid natuurlijke eenheden onderscheiden: Boslandschap op arme zandgrond, zandverstuivingslandschap en het boslandschap van bron en beek. Deze doeltypen zijn gebaseerd op het het Handboek Natuurdoeltypen Nederland (LNV, 1995). Over het Boslandschap van arme zandgrond wordt het volgende gezegd: Dit doeltype vertoont overeenkomsten met de hogere, meestal droge delen van het zand- natuurboslandschap, met dien verstande dat de begrazingsdruk wordt verhoogd ter verkrijging van een meer open landschap. Daardoor ontstaat een patroon van geleidelijk in elkaar overlopende bossen, struwelen, heide, graslanden en open zand. Zomen en mantels zijn nadrukkelijk aanwezig. Plaatselijk zijn hoogveentjes, vennen en poelen aanwezig. We moeten ons dus terdege realiseren dat we in landschappelijk opzicht te maken hebben met een half open gebied. Het zandverstuivingslandschap is in feite een extreme variant van het voorgaande type. De begrazingsdruk wordt zodanig opgevoerd dat de vegetatie zich over grote oppervlaktes niet kan handhaven waardoor het zand gaat verstuiven. Het zandverstuivingslandschap blijft beperkt tot een relatief klein gebied zoals is aangegeven op kaart 3,4 en 5 van het BIP. Grove dennen kraaiheidebos vormt vaak een onderdeel van het begeleid natuurlijk boslandschap van arme zandgrond Voor het realiseren van een begeleid natuurlijk bos- en zandverstuivingslandschap dient aan 2 randvoorwaarden te worden voldaan: herstel van de hydrologische relaties tussen de hoger gelegen gronden en de beekdalen en het ongestoord laten verlopen van deze relaties. Daarbij gaat het zowel om de waterkwaliteit als de kwantiteit. De tweede randvoorwaarde heeft betrekking op ecologische processen. In een begeleid natuurlijke eenheid wordt het actieve bos- en natuurbeheer zoveel mogelijk teruggedrongen onder andere door het inzetten van grote grazers. In alle van de hierboven genoemde drie eenheden is sprake van een afwisselend open en besloten landschap. Hoe de verhouding tussen

4 open en besloten in de toekomst wordt is nu moeilijk te voorspellen. In deze specifieke omstandigheden zal min of meer op experimentele basis het streefbeeld natuur worden gerealiseerd. Begrazingsdruk is bijvoorbeeld een belangrijke beheersmaatregel die sturend is maar waarvan op dit moment nog niet kan worden aangegeven welke begrazingsdruk optimaal past in de gegeven omstandigheden. In de meest gewenste situatie wordt vrijwel het gehele bosgebied binnen de grenzen van het NP opgenomen in een begeleid natuurlijke eenheid, die als één begrazingseenheid wordt beheerd (kaart 3 van het BIP. Het boslandschap van arme zandgrond is veelal een halfopen gebied met afwisselend bossen, heide en vennen. Stand van zaken op dit moment Dit einddoel is nog niet gerealiseerd. De randvoorwaarden voor herstel van het waterhuishoudkundig systeem is met het project Herstel brongebied Vledder Aa in belangrijke mate gerealiseerd. Er worden tevens stappen gezet naar integrale begrazing. Ten opzichte van het streefbeeld lange termijn is met name het omvormingsbeheer van de bossen en daarmee het verdwijnen van de boscultuur met uitheemse soorten richtinggevend. Momenteel worden er belangrijke stappen gezet. De verwachting is dat het einddoel dan ook eerder gehaald kan worden dan over 100 jaar. In 2008 wordt het BIP herzien. Dan zal er opnieuw naar planningstermijnen worden gekeken.

5 5 Uitvoeringsplan van Staatsbosbeheer 5.1 lange termijn en einddoel Één begeleid natuurlijke eenheid In het BIP zijn de drie verschillende typeringen van begeleid-natuurlijke eenheden tamelijk strak begrensd. In het einddoel zal een afwisselend landschap ontstaan bestaande uit voedselarme bossen, stuifzanden, natte en droge heide, vennen, veentjes en graslanden, kortom een dynamisch voedselarm landschap. Omdat er sprake is van een dynamisch landschap is niet exact te voorspellen waar en hoe welke natuur tot ontwikkeling komt. Er wordt zoveel mogelijk ruimte geboden aan natuurlijke en spontane processen. Abiotiek en begrazing zijn sturend. In zijn algemeenheid kan wel een impressie worden gegeven hoe het landschap er op hoofdlijnen uit komt te zien (zie Landschap In Verandering). De gemaakte onderscheiden tussen de begeleid natuurlijke eenheden zijn niet wezenlijk (zie paragraaf 4 einddoel). Randvoorwaarde van Staatsbosbeheer is dat de totale oppervlakte bos binnen het park of hieraan grenzend op termijn ongeveer gelijk blijft. In het B.I.P. wordt er echter wel rekening mee gehouden dat in het kader van bosomvorming hier tijdelijk van afgeweken kan worden. Het stuifzandgebied Het actieve stuifzandlandschap zoals dat op beperkte schaal nog in Nederland te vinden is, is een nationaal en internationaal gezien bijzonder zeldzaam landschap. In het Natuurbeleidsplan (LNV, 1990) wordt aangegeven dat Nederland een grote verantwoordelijkheid heeft om dit landschapstype in stand te houden. In het algemeen heerst de opvatting dat het ontstaan en instandhouden van stuifzanden sterk is beïnvloed door menselijke ingrepen. Geen specifiek ingrijpen in dit landschap betekent naar alle waarschijnlijkheid het uiteindelijk verdwijnen van dit landschapstype. In deze zin zal dit landschap altijd enig actief beheer vragen en is dus in een procesgestuurde begeleid natuurlijke eenheid deels een uitzondering. Een dynamisch stuifzandgebied kent geen harde grens tussen stuifzand, bos en heide In het pre-advies stuifzanden (LNV, 2003) wordt geconcludeerd dat de werking van de wind het belangrijkste abiotische proces is binnen stuifzandlandschappen. Windwerking

6 kan in die zin een belangrijke bijdrage leveren aan een zo natuurlijk mogelijk landschapstype met veel stuifdynamiek en een geringe verplaatsing binnen het begeleid-natuurlijke systeem. Door maximale windwerking voegt ook dit landschapstype zich zoveel mogelijk in het begeleid-natuurlijke systeem. Wind uit het zuidwesten tot westen is doorgaans het meest efficiënt, maar ook tijdens noordoostenwind kan veel zand worden verplaatst omdat het dan meestal erg droog is. De erosiviteit van de wind kan worden vergroot door het vergoten van de strijklengte van de wind. Het verwijderen van bomen aan de loefzijde van de wind kan de verstuiving in belangrijke mate bevorderen. De totale oppervlakte stuifzandgebied, zoals aangegeven in het BIP wordt niet significant vergroot. De conclusie is dat er geen inhoudelijke spanning is tussen doelen Uitvoeringsprogramma SBB en het BIP. In het uitvoeringsprogramma SBB wordt voor het gebied aangegeven op de kaart inmiddels voorgesorteerd op het einddoel streefbeeld natuur. Opgemerkt wordt dat dit gebied slechts een klein deel (ca 4 %) omvat van het totale park. 5.2 Korte termijn beheersstrategie Veranderingen in het DFW gaan plaatselijk snel en rigoureus. Zeker waar het gaat om herstel van randvoorwaarden is deze benadering noodzakelijk. Herstel hydrologisch systeem en introductie van integrale begrazing zijn daar voorbeelden van. Het omvormen naar een niet gesloten boslandschap past meer bij een beheersstrategie van voorzichtigheid, tijd en nuance. Zo zal er een goed evenwicht gevonden dienen te worden tussen het verwijderen van houtopstanden en de optredende spontane verjonging en tussen omvormingsbeheer en andere functies van het gebied (wonen/recreatie/hydrologie etc. De mate waarin en de manier waarop bosomvorming in het voorliggende uitvoeringsplan inhoud krijgt wordt daarom aan de planningsdoelen en -termijnen gekoppeld. Tevens vindt nadrukkelijke afstemming plaats met huidige gebruiksfuncties van het gebied. Zorg voor huidige natuurkwaliteiten Ook in het BIP wordt gewezen op de zorg voor huidige en potentiele natuurkwaliteiten van het gebied. Nieuwe regelgeving die niet in het BIP is opgenomen maar waar wel terdege rekening mee moet worden gehouden betreft de V/H-richtlijn. Ook in het kader van deze richtlijn kunnen beheersmaatregelen worden verantwoord en geduid als noodzakelijk overgangsbeheer. De voorgenomen kap van naaldbos heeft uiteindelijk tot doel meer ruimte te bieden voor authentieke natuurdoeltypen zoals heidevegetaties, vennen, schraallanden en loofbos. De diversiteit aan planten en dieren bijvoorbeeld vogels, amfibieen en reptielen neemt hiermee op termijn, sterk toe. Ter vergelijking: in 1 ha inheems loofbos komen 10 x zo veel soorten planten en dieren voor als in 1 ha uitheems naaldbos. Tal van zeldzame planten en dieren worden momenteel ernstig bedreigd. Vergroting van voor deze soorten belangrijke biotopen kan een uitkomst bieden. Vogelrichtlijn Het gebied is in het kader van de Vogelrichtlijn aangewezen als speciale beschermingszone voor wespendief, zwarte specht, boomleeuwerik, tapuit, draaihals, roodborsttapuit, dodaars, paapje en grauwe klauwier. Voor 7 van de 9 soorten pakken genoemde maatregelen positief uit. Het broed en leefgebied voor deze soorten wordt hierdoor aanzienlijk verbeterd. Voor 2 soorten hebben de maatregelen weinig effect. -beheersmaatregelen tbv het einddoel streefbeeld natuur beschreven begeleid-natuurlijke eenheid

7 Het multifunctionele bos (o.a. nr, 7 en 10, kaart 15, BIP) wordt omgevormd naar inheems bos en valt binnen de begeleid natuurlijke eenheid. Deze omvorming zal hoofdzakelijk geleidelijk plaatsvinden middels het vrijstellen van inheemse soorten en kleinschalige kap van exoten. Op kaart Drents-friese Wold, Bosomvormingsplan is het oppervlak te kappen bos voor de periode tot 2015 globaal weergegeven. In totaal beslaat het plangebied ca 255 ha. In ca 126 ha wordt zodanig gekapt dat er ca 65 % bos blijft staan (donkergroene vlakken op de kaart), in ca 129 ha wordt zodanig gekapt dat ca 35 % bos blijft staan (groenwitte vlakken op de kaart) De reden om dit onderscheid aan te brengen is gelegen in het feit dat plaatselijk in het donkergroene deel al inheems loofhout tot ontwikkeling is gekomen. In het einddoel zal het aandeel uitheemse soorten sterk zijn verminderd. (Opmerking: de voorliggende kaart Bosomvormingsplan wijkt op enkele details af van de kaart die op de overlegorgaanvergadering 4/11/2004 aan der orde was. Op deze kaart stonden abusievelijk nog enkele gebieden aangegeven, waar op basis van het vorige Uitvoeringsplan van SBB al ingegrepen was). Om de ontwikkeling van het beekdal naar een begeleid natuurlijk boslandschap te versnellen wil Staatsbosbeheer in het uitvoeringsplan ruimte geven aan meer openheid in het beekdal als opmaat voor een half-open boslandschap. Met name in het gebied rond de kruisingen van de Bosweg met de Tilgrup en de Bosweg/ Vledder Aa kunnen bospercelen met larix, fijnspar en douglas worden gekapt om een goede beheersbasis te krijgen voor realisatie van het einddoel. (nr 14 en 15 kaart 15, BIP). Ook hier geldt een fasegewijze en kleinschalige uitvoering in de periode tot Komende periode kenmerkt zich door realisatie van een goede uitgangspositie en de uitvoering van overgangsbeheer om het gewenste boslandschap te realiseren. Op de kaart DFW Bosomvormingsplan zijn de gebieden nader geduid. Voor de korte termijn zal dit groenwitte gebied gedeeltelijk als structuurarme heide worden beheerd (verschraling). Tevens is er ruimte voor spontane bosontwikkeling, waarbij de begrazing sturend zal zijn. Deze maatregelen zijn conform het BIP. -beheersmaatregelen die specifiek gericht zijn op instandhouding van het zandverstuivingslandschap Rondom het Aekingerzand (nrs 3 en 7 kaart 15 BIP) wordt ruimte gecreëerd om windwerking te optimaliseren. Het gaat om 2 gebieden: 1.Het verwijderen van het bosgebied aan de westzijde van het Aekingerzand langs de Canadaweg, oostelijk van kampeerbedrijf bedrijf De kale Duinen; en een klein bosje ten zuidwesten van het Canadameer. 2. Het verwijderen van het bosgebied aan de zuidzijde van het Aekingerzand; Het bos tegenover het Koopmansveentje, ten zuidwesten van het Aekingerzand, wordt niet integraal gekapt. Hier blijft dus een groot areaal bos staan. Ook de eerder als te kappen aangegeven gebieden aan de oost- en zuidoostzijde van het Aekingerzand worden niet integraal gekapt. Wel worden de exoten hier gedund en de harde bosranden verzacht. Ad1) Is conform BIP wat betreft het verwijderen van exoten. In het BIP is dit gebied aangeduid als boslandschap van arme zandgrond. Op termijn zal dit gebied onder de integrale begrazing meegenomen worden en zal (conform BIP) ook bosontwikkeling mogelijk zijn. Of

8 dit in het kader van het behoud van het stuifzand ook wenselijk is moet in het kader van de herziening van het BIP tezijnertijd nader worden bezien. Ad2) Is conform het BIP. Zal naar verwachting eveneens de windwerking Aekingerzand bevorderen. In verband met aangrenzende bewoning is afstemming met woonfunctie noodzakelijk 6 Aanpassingen en maatregelen n.a.v. discussiebijeenkomsten in de streek. 6.1 Aanpassingen De voorgenomen omvormingsmaatregelen van Staatsbosbeheer hebben tot veel commotie en bezwaren geleid vanuit de streek. In het najaar van 2004 hebben deze bezwaren geleid tot de volgende aanpassingen: het was oorspronkelijk de bedoeling om ca 255 ha bos om te vormen naar korte vegetatie. als overgangsbeheer. Dit is het gebied aangegeven op de kaart DFW Bosomvormingsplan (donkergroene en groenwitte vlakken). Nadere analyse en de bezwaren hebben ertoe geleid differentiatie aan te brengen in dit gebied: het donkergroene deel wordt zodanig omgevormd dat het voor ca 65 % bos blijft. Het groenwitte deel zou eerst voor 80 % open worden gemaakt. In januari 2005 is besloten om het groenwitte deel van de kaart zodanig om te vormen dat het voor 35 % bos blijft en voor 65 % wordt omgevormd naar korte vegetatie. Op lange termijn gaat het gehele gebied deel uitmaken van integrale begrazing welke sturend zal worden voor de mate van openheid in het gebied. 6.2 Fasering Het 10-jarenplan is opgesplitst in drie fasen (zie kaart bosomvormingsplan). Fase 1 beslaat het noordelijke deel (77 ha) Dit zal worden uitgevoerd tussen 2005 en Fase 2 is het middendeel van de kaart (95 ha), die zal worden uitgevoerd tussen Fase 3 beslaat het zuidelijke deel van de kaart (83 ha) en wordt tussen 2011en 2013 uitgevoerd. In totaal wordt van de 255 ha slechts ca 130 ha daadwerkelijk open gekapt. Dit is dus slechts 2 % van het gehele park, of 3 % kap van het bestaande bosgebied van het park over een periode van 10 jaar. Wat betreft prioritering in Fase 1 wordt rekening gehouden met percelen die reeds geblest zijn en dunningen zoveel mogelijk eerst te doen. Dit leidt tot de volgende fasering in fase 1 (zie kaart Locatie Vellingen): - najaar 2005: vaknummers 259, 253; : vaknummers 263, 248, 44, 46, 56; : vaknummers 62, 63, 252, 261, Tijdens de voorlichtingsavonden werd de vraag gesteld of niet nog verder konden worden getemporiseerd of dat de omvorming meer in de vorm van dunningen plaats zouden kunnen vinden. Hier zitten de volgende nadelen aan: - er vindt over een lange periode verstoring plaats in het bos, hetgeen nadelig is voor recreatie als natuur;

9 - het langer laten staan van exoten of plaatselijk niet meteen opruimen van alle exoten vergt op lange termijn een veel grotere beheersinspanning en is dus veel duurder. Dit heeft te maken met het intensief weer uitzaaien van exoten die blijven staan en het minder efficiënt kunnen oogsten; - de einddoelen worden later gehaald. Dit is nadelig voor het stuifzandgebied en kwetsbare soorten die pas later kunnen profiteren van nieuwe natuur (Vogel/Habitatrichtlijn). Tot slot van deze paragraaf: er bestaat wat misverstand ten aanzien van regulier beheer en dunningen en omvormingsbeheer. Regulier beheer en dunningen vinden in alle Staatsbosbeheer terreinen plaats. Vroeger werd er alleen geoogst uit economisch belang. Nu vinden omvormingen plaats om natuur en landschap rijker en gevarieerder te maken. Uit kostenoogpunt vindt houtoogst plaats met moderne middelen, dat leidt tot een rigoureuzere aanpak. 6.3 Extra mitigerende maatregelen Uit kostenoogpunt is het onontkoombaar dat in het bos zwaar materieel wordt ingezet. Dit kan tijdelijk tot forse schade leiden aan wegen en paden. Ook is een veel gehoorde klacht dat er na de werkzaamheden veel takken en stobben blijven liggen. Om overlast zoveel mogelijk te beperken stelt Staatsbosbeheer de volgende maatregelen voor: - werkzaamheden zullen zoveel mogelijk plaats vinden in de maanden novemberfebruari. In maart wordt ernaar gestreefd het gebied en met name de paden weer zoveel mogelijk op orde te hebben; - er zal zo kleinschalig mogelijk en zoveel mogelijk op een plaats tegelijkertijd gewerkt worden; - er zal extra worden geïnvesteerd om takken en stobben te verwijderen of te frezen. Er zal dan naar extra financiering moeten worden gezocht. 7 Communicatie Het communicatieplan, voor de resterende periode, is separaat bijgevoegd. Bijlagen: Kaart Drents Friese Wold, Bosomvormingsplan Kaart Locatie Velling Fase 1 Kaart 3,4, 5 en 15 BIP

10