Agrobiodiversiteit: kansen en knelpunten op het terrein

Transcriptie

1 Agrobiodiversiteit: kansen en knelpunten op het terrein Katrien Janssen, Vlaamse overheid, departement Landbouw en Visserij

2 Inhoud Agrobiodiversiteit en agrarisch natuurbeheer: wat doet de overheid? Beleidsdomein Landbouw en Visserij Beleidsdomein Leefmilieu, Natuur en Energie Gezamenlijke initiatieven LNE en LV AGNABIO: Werkgroep agrarisch natuurbeheer en agrobiodiversiteit Aanleiding en doelstellingen Visie en acties Een nieuw elan (inspiratiedag FAB) Vervolg

3 Agrobiodiversiteit en agrarisch natuurbeheer Wat doet de overheid?

4 Beleidsdomein Landbouw en Visserij

5 Voorlichting en publicaties Voorlichting rond duurzame landbouw Biologische landbouw Praktijkgidsen natuur meer milieu-gerelateerd: water in de land- en tuinbouw, bemesting en gewasbescherming Heel wat andere studies en publicaties zoals bv. Agrobiodiversiteit. Een steunpilaar voor de 3de generatie agromilieumaatregelen? Groene en blauwe diensten in. Praktijkervaringen Agro-ecologie. Een nieuwe kijk op landbouw

6 Voorlichting en publicaties steun aan de omkaderingssector Voor proeftuinen en -centra, die een dienstverlenende bijdrage leveren aan de ontwikkeling van de land- en tuinbouwsector en/of aan de begeleiding van activiteiten op land- en tuinbouwbedrijven Eerder milieu-gerelateerd, steun voor investeringen in o.a. bouw/inrichting van een energiebesparende serre duurzame technieken voor opvang en hergebruik van water diverse milieuvriendelijke en energiebesparende investeringen in land- en tuinbouw investeringen in functie van de voorlichtingsrol Ondersteuning Agrobeheercentrum Eco²

7 Demonstratieprojecten Doel: land- en tuinbouwers bewustmaken van nieuwe mogelijkheden op het vlak van duurzame praktijken en technieken en ze door demonstraties in de praktijk ingang te doen vinden op onze Vlaamse bedrijven 2009: thema(bio)diversiteit in plantaardige en dierlijke sector Boeren beheren samen sloten tegen verdroging (Proclam) VerKOHt! Korteomloophout (KOH) voor biodiversiteit in het landbouwlandschap (Proclam) Genetische diversiteit in groentegewassen in actie (NPW) 2013: thema Instandhoudingsdoelstellingen realiseren op het landbouwbedrijf / binnen de agrarische bedrijfsvoering Goed GeRUND (BB projecten)

8 Demonstratieprojecten Heel vaak milieu-gerelateerde thema s 2015: Emissie-reducerende maatregelen Technieken om het organische stofgehalte van de landbouwbodem op peil te houden/te verhogen Erosie

9 Steun en subsidies Agromilieuverbintenissen: genetische diversiteit (dieren en hoogstamboomgaarden) Boslandbouw Bebossing van landbouwgronden Eerder milieu-gerelateerde maatregelen: milieuvriendelijke sierteelt mechanische onkruidbestrijding verwarringstechniek in de fruitteelt teelt van vlinderbloemigen teelt van vezelvlas met verminderde bemesting teelt van vezelhennep met verminderde bemesting

10 Steun en subsidies VLIF-steun voor de land- en tuinbouw: o.a. steun voor niet-productieve investeringen op het landbouwbedrijf = investeringen die bijdragen aan: verhogen van de biodiversiteit verbeterd waterbeheer landschappelijke integratie van bedrijfsgebouwen Eerder milieu-gerelateerd: investeringssteun op land- en tuinbouwbedrijf Efficiënter energiegebruik Reduceren van uitstoot broeikasgassen en ammoniak, verbeteren van luchtkwaliteit projectsteun voor innovaties in de landbouw (wordt nog uitgewerkt)

11 Vlaams ruraal netwerk VRN brengt alle betrokken organisaties en overheidsdiensten over de verschillende maatregelen van het PDPO heen, bij elkaar, met als doelstellingen: breed sensibiliseren rond plattelandsontwikkeling activeren door opsporing, analyse en verspreiding van goede praktijken ondersteunen door het aanreiken van algemene en thematische informatie en voorlichting

12 Vlaams ruraal netwerk PDPO-projecten Samen WERKEN aan s Mooiste landschap Natuurhuis met belevingstuin Fauna-akkers langs Schelde en Durme Natuurlijke bestuivers ter ondersteuning van de Hagelandse fruitteelt Gegronde Boomgaarden: fruit van bij ons Koesterbuurten Samenwerken rond bestrijden invasieve soorten Schapenbegrazing: Duurzaam landschapsbeheer?! Mensen en soorten als ambassadeurs voor biodiversiteit Landbouw en landschapszorg hand in hand op de kolonies Meetjes-land-bouwer

13 Onderzoek bij ILVO Onderzoek naar functionele agrobiodiversiteit in bloemenranden Agrobiodiversiteit in bloemenrijke graanranden. Project SOLABIO Natuurlijke plaagbeheersing met bloemenranden. Case Huldenberg Wildschadeonderzoek in opdracht van ANB Ganzenschade Code Goede Praktijk Effect van natuurgerichte maatregelen op de levering van ecosysteemdiensten in landbouwcontext Doctoraatsonderzoek Laura Van Vooren ism Ugent en VITO Perceelsranden, houtkanten en aangepaste bemesting op graslanden Kwantificatie van ecosysteemdienst-effectrelaties Basis voor waardering en effectieve allocatie van deze maatregelen

14 Onderzoek bij ILVO Agroforestry in IWT-LA project Haalbare, rendabele en effectieve toepassing van boslandbouw Onderzoek naar interacties tussen boom, bodem, gewas en FAB Ander gerelateerd onderzoek Tal van projecten ikv duurzaam bodembeheer en kringloopsluiten Onderzoek biolandbouw Onderzoek PAS (emissiereducerende maatregelen) Onderzoekslijn agro-ecologie in volle ontwikkeling Europees netwerk Betrokken bij EIP-AGRI Focusgroep rond Ecologisch Aandachtsgebied Betrokken bij de uitwerking van nieuwe onderzoeksprojecten met focus op functionele agrobiodiversiteit Eigen acties: Landschapsintegratieplan ikv ILVO Duurzaamheid

15 Beleidsdomeinoverschrijdend Meewerken en meedenken bij diverse lopende processen: Advisering en implementatie van IHD (incl. PAS) en Soortenbesluit NME-projecten (zie verder): deelname stuurgroep Integraal waterbeleid: studie blauwe diensten, oeverzones, structuurherstel waterlopen, Afbakening natuurlijke en agrarische structuur en RUP s: advisering, medewerking Ruilverkavelingen nieuwe stijl: deelname commissie en comité Advisering over uitbreiding natuurgebied, bebossing landbouwgronden,

16 Beleidsdomein Leefmilieu, Natuur en Energie

17 Departement LNE NME-projecten Kenniscirkel boerennatuur Leren beheren, Landbouwers en natuurbeschermers leren van elkaar Natuur en landbouw die de handen in mekaar slaan: daar kan je op bouwen! (vnl. agroforestry) Landbouwnatuurgids Onderzoek (lopend) Agro-ecologie als hefboom voor educatie voor duurzame land- en tuinbouw: doorlichting van actoren, aanbod en omkadering en aanbevelingen voor het beleid

18 Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) Visie: meer beter samen -> ook samen met landbouw, bv. Instandhoudingsdoelstellingen en soortenbeschermingsprogramma s Concessies met landbouwers die natuurbeheer doen in de Vlaamse natuurterreinen Natuurbeheerplan volgens vernieuwde Natuurdecreet ook voor particulieren, landbouwers, Project in opstart Opstellen van economische modellen voor samenwerking met landbouwers in natuurreservaten Ondersteuning Agrobeheercentrum Eco² Flankerend beleid Sigma

19 Vlaams Landmaatschappij (VLM) Beheerovereenkomsten Waterkwaliteit Soortenrijke graslanden Soortenbescherming Erosiebestrijding Beheer kleine landschapselementen Perceelsrandenbeheer IHD

20 Vlaamse Landmaatschappij (VLM) Ruilverkaveling Ruilverkaveling Vroeger: rationalisatie in functie van landbouw Nu: multifunctionele inrichting

21 Gezamenlijke initiatieven LNE en LV

22 Projecten draagvlakverbreding landbouw milieu en natuur Doel: landbouwers en natuurbeschermers dichter bij elkaar brengen en de polarisering tussen beide sectoren opheffen. Uitgevoerd door regionale landschappen focus op lokale werking heel praktijkgericht werken van onderuit

23 Projecten draagvlakverbreding landbouw milieu en natuur Recente projecten rond agrobiodiversiteit (2015) Op bezoek bij boer en zwaluw (RL Groene Corridor) Bodemverbetering via samenwerking landbouw-natuur (RL De Voorkempen) Beleef je fleurig landschap (RL Rivierenland) Akkernatuur en natuurlijke plaagbestrijding: 1+1=3 (RL RL Zuid- Hageland) Ecologische maatregelen voor een duurzame boomteelt in de regio Wetteren (RL Schelde en Durme) Agrobiodiversiteit in het Dijleland (RL Dijleland) In voorbereiding publicatie en studiedag rond de lessen geleerd uit 10 jaar draagvlakverbreding

24 AGNABIO Werkgroep agrarisch natuurbeheer en agrobiodiversiteit

25 Aanleiding en doelstellingen

26 Aanleiding AGNABIO Bestaande structurele samenwerking tussen de beleidsdomeinen LV en LNE opgestart in 2007 inventaris van knelpunten en kansen, Werkgroepen rond specifieke thema s zoals Jacobskruiskruid, distelbestrijding, educatie landbouw & milieu, Internationaal Milieu- en Landbouwbeleid idee: structureel initiatief i.v.m. agrarisch natuurbeheer en biodiversiteit, met inbreng van alle betrokken actoren LV en LNE: elk eigen werking i.v.m. agrarisch natuurbeheer en biodiversiteit

27 Aanleiding AGNABIO Enquête middenveld (najaar 2009) 43 reacties ontvangen (78%) -> nood aan initiatief: 91% ja hoe? Wegwerken juridische knelpunten (72%), (structurele) financiële steun huidige actoren (67%), kenniscentrum oprichten (51%), overlegplatform (42%) Regeerakkoorden en beleidsnota s continuering en versterking werking rond agrarisch natuurbeheer en biodiversiteit door beide beleidsdomeinen belang van samenwerking tussen verschillende beleidsdomeinen en van synergieën nota en brief naar ministers Peeters en Schauvliege, ondertekend door beide ministers

28 Doelstellingen AGNABIO Algemene doelstelling: gezamenlijke, structurele en efficiënte werking rond agrarisch natuurbeheer en biodiversiteit versnippering in de praktijk: heel wat interessante samenwerking en projecten op het terrein, echter veelal lokaal knelpunten en kansen versnippering in het beleid over verschillende departementen en agentschappen Strategische doelstellingen 1. Draagvlak verbreden 2. Beleid afstemmen en ontwikkelen 3. Kennis uitwisselen, verzamelen, ontwikkelen en verspreiden

29 Visie en acties

30

31 Agrarisch natuurbeheer Definitie agrarisch natuurbeheer is het geheel van activiteiten die landbouwers (al dan niet gegroepeerd) als onderdeel van hun bedrijfsvoering uitvoeren met als doelstellingen het behoud, het herstel en het creëren van kansen en mogelijkheden voor de ontwikkeling van natuur. heel sterke link met oppervlakte gebonden bescherming van leefmilieu behoud, herstel en ontwikkeling van het landschap in de open ruimte

32 Agrarisch natuurbeheer Ruimtelijk: zowel in agrarisch gebied als in groengebieden op landbouwpercelen (bijvoorbeeld via beheerovereenkomsten, natuurproject-overeenkomsten e.a.) op natuurterreinen (natuurreservaten en erkende natuurreservaten via gebruiks-overeenkomsten ) op andere terreinen (bv.ecologisch bermbeheer door landbouwers). Functioneel: waaier aan mogelijkheden laagdrempelige maatregelen op landbouwbedrijf (vb. ophangen van nestkasten) agromilieumaatregelen individueel of in groep leveren van groene diensten in natuur- of andere gebieden (vb.graasbeheer, maaien van riet, ecologisch bermbeheer) samenwerking met natuurverenigingen (vb.gezamenlijk beschermen van weidevogels).

33 Agrobiodiversiteit Definitie agrobiodiversiteit omvat alle vormen van biodiversiteit die gerelateerd zijn aan de landbouw en voorkomen in agro-ecosystemen: gedomesticeerde agrobiodiversiteit of genetische variatie binnen cultuurgewassen en landbouwhuisdieren functionele agrobiodiversiteit (FAB) of agrobiodiversiteit die positieve bijdrage levert aan de landbouw, zoals natuurlijke vijanden van plagen, bodemleven, bestuivers biodiversiteit zoals die in alle andere ecosystemen aandacht krijgt: wilde agrobiodiversiteit of wilde fauna en flora in landbouwgebieden, inclusief bodemorganismen

34 Kritische succesfactoren voor agrarisch natuurbeheer (Planologische) rechtszekerheid voor de landbouwer geen aanleiding geven tot bestemmingswijzigingen vrijblijvend zijn en blijven van maatregelen Duurzaam perspectief (in tijd en middelen) vanwege de overheid Goede en duidelijke afspraken, die transparant gecommuniceerd worden; Gebieds- en doelgerichte aanpak, in overleg met alle betrokken actoren Voldoende geldelijke of andere valorisatie van de geleverde inspanningen (bovenwettelijk private of lokale overheidsgelden min. compensatie van eventueel inkomensverlies Voldoende technisch inhoudelijke omkadering en ondersteuning, opleiding en sensibilisatie

35 Actie 1. Uitwerken voorstellen voor optimalisatie bestaande en creatie nieuwe maatregelen en instrumenten Gezamenlijke insteek LV LNE bij uitwerking PDPO via ambtelijke werkgroep Landbouw-leefmilieu in 4 subwerkgroepen: subwg Water subwg Bodem subwg biodiversiteit en landschap subwg IHD en bos Opdracht later toegewezen aan beheerdiensten Zal nu verder opgenomen worden in VLIMO = Vlaams integraal milieuoverleg

36 Actie 2. Oprichten kennis- en overlegplatform agrarisch natuurbeheer en agrobiodiversiteit Onvoldoende inhoudelijke materie om dit overlegplatform bijeen te roepen rond specifieke thema s Verder vertaald in werking rond (wisselend) centraal thema functionele agrobiodiversiteit (FAB) studiedag 4 november 2014: zie verder volgend thema: agrarisch natuurbeheer door collectieven?

37 Actie 3. Afstemming van wetgeving en uitvoering agrarisch natuurbeheer in praktijk Duidelijkheid rond randvoorwaarde minimaal onderhoud op graslanden en stroken onder beheerovereenkomst brochure Natuurlijk beheer van grasland

38 Actie 3. Afstemming van wetgeving en uitvoering agrarisch natuurbeheer in praktijk Afsluiten beheerovereenkomsten in uitbreidingszones natuurreservaten als suggestie opgenomen bij uitwerking PDPO ontwerp-implementatie-nota IHD Duidelijkheid rond mogelijkheden agrarisch natuurbeheer voor pachter / gebruiker in relatie tot eigenaar verduidelijking wetgeving in praktijkgids Landbouw en Natuur regionalisering pachtwet

39 Actie 4. Evalueren mogelijkheid en nut catalogus groenblauwe diensten in Kennismarkt 1 december 2011 Vanaf 2012 overgenomen in doorbraak 39 van interne staatshervorming (VLM) 2012: bevraging van gemeentes, provincies en andere instanties i.v.m. subsidies voor agrarisch natuurbeheer (inventarisatie) 2014: opmaak catalogus (harmonisatie maatregelenpakketten en vergoedingen) in overleg met belanghebbenden 2016: aanmelding catalogus bij Europa en na goedkeuring verder informeren van lokale besturen

40 Actie 5. Opmaken praktijkgids natuur en bijhorend voorlichtingsprogramma, met sterke stimulans voor agrarisch natuurbeheer en agrobiodiversiteit Digitaal maar afdrukbaar Modulair opgebouwd Reeds beschikbaar: Inleiding Wetgeving op het raakvlak van landbouw en natuur Rundvee, grasland en andere voedergewassen

41 Actie 5. Opmaken praktijkgids natuur en bijhorend voorlichtingsprogramma, met sterke stimulans voor agrarisch natuurbeheer en agrobiodiversiteit In opmaak: Erf en bedrijfsgebouwen Kleine herkauwers Fruitteelt Sierteelt Akkerbouw Steeds geschreven in samenspraak tussen LV en LNE, en nagelezen door AGNABIO

42 Actie 6. Uitbouwen portaalsite agrarisch natuurbeheer en agrobiodiversiteit Mogelijkheid tot IT-project LV onderzocht Vraagt redelijk wat middelen en mensen Beperkte uitvoering heeft ook maar beperkte meerwaarde

43 Actie 7. Inventariseren kennisnoden agrarisch natuurbeheer en agrobiodiversiteit en stimuleren onderzoek hieromtrent bij ILVO en INBO Lopend onderzoek ILVO omtrent agrarisch natuurbeheer en agrobiodiversiteit werd opgelijst Opgenomen in groep landbouw en omgeving

44 Actie 8. Uitwisselen ervaringen uit biologische landbouw inzake bescherming van agrobiodiversiteit met gangbare landbouw Eerder rode draad dan actie Sprekers op inspiratiedag FAB zowel uit gangbare als uit biologische landbouw Kernteamlid AGNABIO volgt opleiding biologische landbouw

45 Een nieuw elan Inspiratiedag FAB

46 2014: een nieuw elan Actieplan grotendeels afgewerkt sommige acties zijn langlopend sommige acties zijn stopgezet om budgettaire of praktische redenen Vanaf 2014: thematisch werken eerste thema: functionele agrobiodiversiteit of FAB inspiratiedag FAB op 4 november 2014 te Gent

47 Inspiratiedag FAB: inspirerende voorbeelden

48 Inspiratiedag FAB: inspirerende voorbeelden Natuurlijke plaagbeheersing met bloemenranden Praktijkgetuigenis: landbouwer in (r)evolutie Samenwerkingsverband Bloeiend Bedrijf (Nl) FAB en gewasbescherming: het belang van goed waarnemen bij IPM Het belang van het bodemleven Mogelijkheden voor FAB in de sierteelt Praktijkgetuigenis: FAB in de biologische fruitteelt FAB en rundveehouderij: inpasbaarheid van soortenrijk gras in het rantsoen Praktijkgetuigenis: FAB in de vleesveehouderij Meer informatie en filmpjes praktijkgetuigenissen op

49 Inspiratiedag FAB: workshops

50 Inspiratiedag FAB: workshops Wat zou er nog moeten / kunnen gebeuren om FAB ingang te doen vinden de bedrijfsvoering? Wat zijn de topideeën? In hoeverre is het idee haalbaar? Wat is momenteel nog een knelpunt? Wat kan hiervoor een oplossing zijn, wat moet er gebeuren om dit knelpunt weg te werken? Workshop per sector FAB in de rundveehouderij FAB in de fruitteelt FAB in de sierteelt FAB in de akkerbouw en groententeelt

51 Inspiratiedag FAB: workshops algemeen Kennisopbouw en -verspreiding Meer kennis rond FAB en agrarisch natuurbeheer doorgeven in technisch / beroeps land- en tuinbouwonderwijs theoretisch en praktisch door leerkrachten met ervaring ook economische aspecten aan bod laten komen omschakelen curriculum duurt lang -> beter gastlectoren Nood aan demobedrijven, proeven bij telers, sleutelfiguren sociaal aanvaarde bedrijven, geen pioniers begeleiding (bedrijfsplanners) en ondersteuning (kenniscentrum?) werkt beter dan studiedagen, boeren overtuigen boeren (cfr. bio) als de proef fout loopt, zal teler toch moeten ingrijpen verschillende vormen van educatie aanbieden

52 Inspiratiedag FAB: workshops algemeen Kennisopbouw en -verspreiding Onderzoek nodig systematisch kennis opbouwen en verspreiden wat is al mogelijk praktijkkennis / ervaring uitwisselen is heel belangrijk -> lerende lokale netwerken goede mengsels: zaadzetting in volgende jaren, persistentie, welke soort bevoordeelt welke nuttige(n), wat is het effect op de landbouwteelt, -> databank welke insecten hebben welke nectar en pollen nodig, wanneer? Maatregelen koppelen aan (verplichte?) vorming voor landbouwer

53 Inspiratiedag FAB: workshops algemeen Ketenverhaal Beter afstemmen door organisaties (landbouw en natuur) nodig om FAB in praktijk om te zetten Betere afstemming administratie professionele en hobbytelers nodig Hele keten (toeleverancier, afnemer, consument, ) moet mee zijn in verhaal consumentengedrag: mentaliteitswijziging nodig (waardering, korte keten, uitzicht product) label voor FAB? Veel connotaties met bio, alternatief, Zie ook economisch aspect

54 Inspiratiedag FAB: workshops algemeen Juridisch aspect Juridische onzekerheid is probleem wetgeving en (landbouw)praktijk beter afstemmen wetgeving minder detaillistisch maken meer flexibiliteit en transparantie bij agromm, BO, meer denken op landschapsniveau mobiel groen zonder subsidies, met keuzevrijheid voor landbouwer meer vertrouwen in de landbouwer

55 Inspiratiedag FAB: workshops algemeen Economisch aspect Maximalisatie vs. Optimalisatie boer boert voor distributiesector of voor consument? aandacht voor prijzen van landbouwproducten, valorisatie Economische haalbaarheid van FAB aantonen onderzoek nodig ook besparing bv. minder gewasbescherming ander voordeel voor bedrijf bv. bij thuisverkoop Stimuli voor bijkomende FAB maatregelen (niet noodz. financieel) Meer focus op appreciatie en overtuiging teler, teler heeft ook oog voor biodiversiteit

56 Inspiratiedag FAB: workshops algemeen Praktische haalbaarheid Probleem is tijd kennisopbouw vraagt tijd, moeilijk voor familiebedrijf IPM, FAB moet gemonitord worden om als teler zelf te leren van maatregelen op het eigen bedrijf Maatregelen combineren haag aanplanten om bufferzone of spuitvrije zone tot waterloop te beperken optimale samenstelling van groenbedekker bestaande uit mengsel van min. 2 soorten (vergroening) om ook aaltjes te bestrijden?

57 Inspiratiedag FAB: workshops - rundvee Hoe natuurgraslandbeheer en rundveehouderij combineren? nauwelijks productie hoogwaardig eiwit voor krachtvoer compensatie nodig met soja, luzerne, -> lage rentabiliteit grasklaver kan wel meer diversiteit in runderrassen -> wil consument dit betalen? Toegankelijkheid van natuurgraslanden voor landbouwers: hoge concessieprijzen tov lage economische meerwaarde

58 Inspiratiedag FAB: workshops - fruitteelt Onderzoek: wat is mogelijk voor FAB in fruitteelt Kruidensamenstelling voor appels, peren, Solitaire bijen vs. commerciële soorten Eens een haag, altijd een haag want kapvergunning wordt vaak geweigerd -> geen uitbreiding van hagen (nu vaak kantrijen)

59 Inspiratiedag FAB: workshops - sierteelt Sierteelt is complexe sector doch FAB is niet zo specifiek (mag geen plagen bevorderen) sleutelparasiet bepalen bv. bladluis en hiervoor FAB inzetten schade van andere parasieten afwegen indien nuttigen inzetten ikv IPM -> ook meer aandacht voor gebruik gewasbeschermingsmiddelen Moeilijk om schadedrempels te bepalen: teelttechnisch vs commercieel aanvaardbaar? Siertelers zijn leveranciers van zaai- en plantgoed voor FAB > in de verf zetten om betrokkenheid siertelers te verhogen + kennis bij telers verhogen moet hoger

60 Inspiratiedag FAB: workshops akkerbouw en groententeelt Zie luik algemeen Conclusie kennisopbouw, -deling en uitwisseling staan centraal knelpunten budget voorbij de beperkte groep overtuigden geraken druk op boeren zodat tijd en zin valorisatie van inspanningen

61 Vervolg

62 Verder stimuleren van agrobiodiversiteit Thema in de demoprojecten ILVO: overleg en onderzoek thema landbouw/natuur Preventief werken door juiste mensen samen te brengen bv juridische knelpunten vermijden of oplossen binnen VLIMO Draagvlakverbredingsprojecten Projectoproep?

63 Bedankt voor uw aandacht!