AGROBIODIVERSITEIT, VANDAAG EN MORGEN

Transcriptie

1 TERUGBLIK Symposium 30 november 2015 AGROBIODIVERSITEIT, VANDAAG EN MORGEN Landbouwers in Vlaanderen ondersteunen en benutten sinds jaar en dag verschillende ecosystemen. Daarbij groeit het inzicht in het belang van de (agro)biodiversiteit. Het beleid volgt hierin en verplicht of stimuleert bepaalde maatregelen. Ook op het terrein beweegt er heel wat. Tijdens een symposium over agrobiodiversiteit werd de stand van zaken toegelicht en werd een blik op de toekomst geworpen. Op 30 november vond in het Provinciehuis te Leuven het symposium Agrobiodiversiteit, vandaag en morgen plaats. Deze studiedag was het slotstuk in een reeks activiteiten die het Regionaal Landschap Dijleland, de Nationale Proeftuin voor Witloof en het Proefcentrum Herent in het kader van het draagvlakverbredingsproject Agrobiodiversiteit in het Dijleland organiseerden. Ine Vervaeke, diensthoofd Land- en Tuinbouw van de provincie Vlaams-Brabant, plaatste deze studiedag in een ruimer kader van initiatieven die in Vlaams-Brabant worden genomen. De provincie Vlaams-Brabant koestert de biodiversiteit in en om haar landbouwlandschap. Vooral bijen hebben een ambassadeursrol. Jaarlijks worden duizenden zakjes bloemenzaden uitgedeeld aan imkers en inwoners om samen de bijen te ondersteunen. Agrobiodiversiteit in de witloofteelt Jonas De Win van het Proefcentrum Herent stelde het draagvlakverbredingsproject Agrobiodiversiteit in het Dijleland voor. Het project is gestart vanuit de mogelijkheden die agrobiodiversiteit voor de witloofsector biedt. Op twee demobedrijven werden de bestaande maatregelen in kaart gebracht en aangevuld om de biodiversiteit verder te vergroten. Hij schetste enkele voorbeelden van maatregelen die zowel een voordeel hebben voor de natuur en het milieu als voor de witloofsector. Zo helpt het plaatsen van roofvogelkasten bij het bestrijden van muizen en ratten, maar ook bij het verjagen van de houtduiven van de witloofpercelen. Bloemrijke akkerranden kunnen de populatie bestuivende insecten aansterken zodat ze in een korte periode de bloemen

2 van de witloofwortels kunnen bestuiven. De verschillende maatregelen werden reeds beschreven in het artikel Stimuleren van functionele agrobiodiversiteit in Proeftuinnieuws nummer 13 van 10 juli In het kader van het project werd het brede publiek op twee excursies Op wandel door boerenbuiten uitgenodigd op de demobedrijven om kennis te maken met de biodiversiteit in het agrarisch landschap. Wilde bestuivers in de fruitteelt Raf Stassen, coördinator van Regionaal Landschap Zuid-Hageland, lichtte een succesverhaal uit het Hageland toe. Samen met de fruittelers werden de handen in elkaar geslagen om de populatie wilde bijen te versterken. Het gaat volgens hem niet om een keuze tussen de wilde of de honingbij, maar het is een en-en verhaal. Uit onderzoek blijkt immers dat het samenspel van honingbijen en wilde bijen een betere bestuiving oplevert. Door deze gratis ecosysteemdienst te waarderen, kunnen de telers samen met de natuur kwaliteitsvolle en smakelijke appels en peren telen. Het beleid en agrobiodiversiteit Mathias Abts (Departement Landbouw en Visserij) lichtte met zijn uiteenzetting toe hoe het Vlaams beleid de integratie van biodiversiteit in de Vlaamse landbouwpraktijk ondersteunt, stimuleert en verplicht. Landbouwers kunnen op vrijwillige basis beheerovereenkomsten met VLM en agromilieumaatregelen met het Departement Landbouw en Visserij afsluiten. Daarnaast zijn er ook drie wettelijk verplichte maatregelen. De geïntegreerde teeltmethode (IPM) is verplicht sinds 1 januari Deze wordt gecontroleerd via de checklist van de Vegaplan-audit, waarin ook maatregelen zijn opgenomen die bijdragen tot biodiversiteit en ecosystemen ter voorkoming van ziekten en plagen. Sinds 25 november is tevens de fytolicentie een verplichting voor elke landbouwer die gewasbeschermingsmiddelen wenst te gebruiken. Tot slot legt het vernieuwde Gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) de landbouwer vergroeningsmaatregelen op, zoals de aanleg van ecologisch aandachtsgebied, gewasdiversificatie en het behoud van blijvend grasland. Katrien Janssen (Departement Landbouw en Visserij) bracht een overzicht van de werking met en rond agrobiodiversiteit in het Vlaamse landbouwbeleid en de Vlaamse landbouwpraktijk. De studiegroep Agnabio, bestaande uit vertegenwoordigers van de Vlaamse beleidsdomeinen Landbouw en Visserij plus Leefmilieu, Natuur en Energie, werd opgericht om de werking tussen de verschillende departementen en agentschappen meer op elkaar af te stemmen. Elke partner binnen Agnabio ondersteunt door haar werking de biodiversiteit, denk maar aan de praktijkgidsen en de ondersteuning van Eco² (Departement Landbouw en Visserij), Agroforestry (ILVO), kenniscirkel BoerENnatuur (Departement Leefmilieu, Natuur en Energie) en de beheerovereenkomsten (VLM).

3 Daarnaast bestaan er ook verschillende overkoepelende initiatieven, zoals de draagvlakverbredingsprojecten. Janssen benadrukte de sterkte van de draagvlakverbredingsprojecten zoals Agrobiodiversiteit in het Dijleland : met een lokale en bottomup-gerichte werking op het terrein slaan ze een brug tussen landbouwers, natuurbeheerders en plattelandsbewoners. De Vlaamse overheid wil in de nabije toekomst de ervaringen van meer dan tien jaar draagvlakverbreding bundelen in een publicatie. Janssen stelde ook een nieuwe projectoproep in het vooruitzicht die de leemte rond praktijkonderzoek naar agrobiodiversiteit moet verkleinen. Ecosysteemdiensten, hopeloos verloren? Peter Van Gossum, coördinator beleidsevaluatie bij INBO, schetste de toestand van de ecosysteemdiensten in Vlaanderen. De ecosysteemdiensten kunnen onderverdeeld worden in producerende, regulerende en culturele diensten. Uit het natuurrapport (NARA) blijkt dat er maar één ecosysteemdienst is, namelijk de bestuiving, waar een stabiel evenwicht bestaat tussen vraag en aanbod. Van Gossum maakte daar meteen een kanttekening bij: er ontbreekt immers kennis over bestuiving waardoor deze dienst waarschijnlijk nog wordt ondergewaardeerd. Immers, de waarde van een ecosysteemdienst is een subjectief gegeven, en de Vlaming is vooral vertrouwd met de culturele diensten. De regulerende diensten zijn vaak te ingewikkeld, terwijl de producerende diensten (voedselproductie) als vanzelfsprekend worden beschouwd. Bij de andere vijftien ecosysteemdiensten --zoals natuurlijke plaagbeheersing, voedselproductie en waterproductie-- is er een kwetsbaar of zelfs geen evenwicht tussen vraag en aanbod. Van Gossum haalde de druk van de voedselproductie op de andere ecosysteemdiensten aan, zoals het verlies van agrobiodiversiteit. Tot slot mogen we de druk op de oppervlakte die nodig is om aan onze Vlaamse voedselvraag te voldoen niet uit het oog verliezen: ha tegenover een beschikbare landbouwoppervlakte van ha. Model van land-sharing of land-sparing De laatste twee sprekers gaven twee verschillende visies op de mogelijke aanpak van biodiversiteit: kiezen we voor het model van land-sharing of van land-sparing? Land-sharing betekent de combinatie van een productieve landbouw met maatregelen voor het behoud van biodiversiteit op hetzelfde areaal. Land-sparing betekent dat op landbouwgrond de productie wordt gemaximaliseerd, zodat er meer ruimte overblijft voor areaal waar de focus uitsluitend kan liggen op natuur en biodiversiteit.

4 Felix Wäckers (professor verbonden aan Lancaster University, voorzitter stuurgroep ELN-FAB en directeur onderzoek bij Biobest) stelde dat men binnen agrobiodiversiteit nu vooral kijkt naar wat de landbouwer voor het milieu en de natuur kan doen, maar ook het omgekeerde is belangrijk. Wäckers toonde met verschillende studies de mogelijkheden van natuurlijke plaagbeheersing en bestuiving voor de land- en tuinbouw. Hij vertrekt van landschapsmanagement om de functionele agrobiodiversiteit volop te ondersteunen. Bloemrijke akkerranden zijn dan hét instrument om die natuurlijke plaagbeheersing te ondersteunen. Daarbij is meer onderzoek nodig naar het effect van een bepaalde bloem op de natuurlijke plaagbeheerser én het plaaginsect, want de plaag mag niet worden bevorderd. Wäckers stelde dat elke teelt een afgestemd bloemenmengsel nodig heeft om optimaal de plaag onder de economische drempel te krijgen. Hij opperde dat praktijkdemonstraties de landbouwer moeten tonen dat opbrengst en natuurbeheer verenigbare doelen zijn. Functionele agrobiodiversiteit is volgens Wäckers compatibel met huidige teeltpraktijken en kan aan telers oplossingen bieden voor problemen met bestuiving en wegvallen van chemische opties. Hiermee wordt een win-win voor landbouw en natuur gecreëerd. Maar het is wel zo dat biologische plaagbeheersing op basis van bloemrijke randen (nog) niet in alle situaties goed werkt, waarbij het risico natuurlijk bij de landbouwer ligt. Wannes Keulemans, professor verbonden aan de KU Leuven en coördinator van de Metaforumwerkgroep, startte zijn betoog vanuit het voedselvraagstuk. Met een stijgende wereldbevolking wordt de druk op landbouwgronden groter. Keulemans voegde daar nog de doelstelling bij om 1% van onze energiebehoefte in te vullen door energiegewassen. Die 1% staat voor zo n groot landbouwareaal dat biodiversiteit wereldwijd verdwijnt. Hij stelt ook dat we meer belang moeten hechten aan de genetische biodiversiteit. Dat kan gaan over de positieve massaselectie bij telersrassen van de grondwitlooftelers, maar ook over de wilde appelbossen in de Kaukasus. Beide zijn bedreigd. De vraag is dan of we voor een model moeten kiezen waar natuur en landbouw worden gecombineerd of een model waar beide worden gescheiden en volledig worden geïntensifieerd. Elke hectare landbouwgrond die wordt gecreëerd staat sowieso voor een verlies aan biodiversiteit, los van welk landbouwmodel we hierop toepassen. Daarom stelt hij dat het huidige landbouwareaal vooral productiever moet worden, zonder dat een deel van dit landbouwareaal opgeofferd wordt voor biodiversiteitmaatregelen. Vlaanderen behoort wat betreft landbouwproductie tot de wereldtop. Keulemans concludeerde tot slot dat agrobiodiversiteit zeker zijn plaats heeft in het landbouwsysteem, maar dat dit niet ten koste mag gaan van de productiviteit. Daarnaast pleit hij voor verdere ontwikkeling van functionele agrobiodiversiteitstoepassingen.

5 Alle presentaties van het symposium kunnen op de website van de provincie Vlaams-Brabant worden geraadpleegd. Kijk op Een artikel over dit symposium verscheen ook in VILT: J. De Win Proefcentrum Herent, Herent C. Van Ceulebroeck Nationale Proeftuin voor Witloof, Herent J. Verroken Regionaal landschap Dijleland, Heverlee Beeld: RLD, NPW, Proefcentrum Herent Dit project ontvangt subsidies van de provincie Vlaams-Brabant en de Vlaamse Landmaatschappij. De draagvlakverbredingsprojecten zijn een initiatief van de Vlaamse Landmaatschappij, het Agentschap voor Natuur en Bos, het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie en het Departement Landbouw en Visserij van de Vlaamse overheid.