V V. Het paard als atleet. deel 3 : de voeding van het sportpaard
|
|
- Camiel Klaas Veenstra
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 deel 3 : de voeding van het sportpaard Het paard als atleet ele duizenden jaren terug is het paard ontstaan als een graseter. Een dier dat dankzij een rantsoen van verschillende grassoorten in staat was om in zijn levensbehoeften te voorzien, en ondertussen relatief grote afstanden af te leggen. Het gehele spijsverteringsstelsel van een paard is dan ook optimaal uitgerust om grassen, en eventueel andere ruwvoeders, te verteren en om te zetten in bruikbare energie. Pas toen de mens het paard ging gebruiken als arbeidskracht, schoot ruwvoeder als energieleverancier te kort. Van dat moment af kreeg zetmeel, in de vorm van diverse granen, een alsmaar belangrijker plaats op het menu van het paard. Granen worden krachtvoeders genoemd, maar het gebruik ervan is niet zonder risico s. Ook voor het hedendaagse sportpaard, dat in de ring presteert als een atleet, blijft het evenwicht tussen krachtvoeder en ruwvoeder van kritisch belang. V V Paardemensen hebben de neiging om een groot, zelfs een overdreven groot belang te hechten aan de voeding van hun edel ros. De oorzaak van alle mogelijke kwaaltjes wordt in de voeding gezocht (en gevonden), en komt er een nieuw vitaminepreparaat of een exotisch kruidenmengsel op de markt, dan wordt dat met gretigheid afgenomen. Toch is het aantal gezondheidsproblemen dat rechtstreeks met voeding te maken heeft relatief klein, en het merendeel der vitaminepreparaten en kruidenmengsels heeft geen enkel bewezen effect. Een paardevoeder dat sportpaarden tien centimeter hoger laat springen, of vijftig meter per seconde sneller laat galopperen bestaat niet, en zal ook nooit bestaan. Dat alles neemt niet weg dat een evenwichtige voeding een essentiële factor vormt bij de begeleiding en training van een sportpaard. Hoe zwaarder de eisen zijn die aan een sportpaard worden gesteld, hoe groter de energiebehoefte, en hoe groter het belang van de voeding wordt. Graseter Toen de Goede Heer het paard op zijn tekentafel had, heeft hij de voorvader van onze atleet ontworpen als een graseter. Anatomisch gezien zijn paarden bij uitstek geschikt om gras (of ander ruwvoeder) te verteren, en om te zetten in bruikbare energie. Werpen we een blik op de hoger genoemde tekentafel, dan vallen op de relatief kleine, boonvormige maag (inhoud liter), de lange, kronkelende dunne darm (inhoud liter), en de brede, en enorm uitgebouwde blinde en dikke darm. Blinde en dikke darm samen bereiken een totale inhoud van 135 liter, en bevatten miljoenen bacterieën en protozoa, die door middel van fermentatie plantenvezels kunnen afbreken en verwerken. Bij volwassen paarden is het complete spijsverteringsstelsel, zonder rekening te houden met maag- en darminhoud, goed voor zo n 5 % van het totale lichaamsgewicht. In een onderzoek bij pony s werd vastgesteld dat 24 uur vasten voldoende was om het totale lichaamsgewicht met 3.5% te doen dalen. Alleen al de omvang van de organen laat vermoeden dat de blinde en dikke darm het grootste gewicht dragen bij de spijsvertering van het paard. Dat wordt bevestigd als we de tijdstabellen ter hand nemen. Voedingsstoffen verblijven 3 tot 9 uur in de maag, en 5 tot 6 uur in de dunne darm, maar 15 tot 20 uur in de blinde darm, en nog eens 18 tot 24 uur in de
2 dikke darm. Bij een paard dat op ruwvoeder leeft vormen blinde en dikke darm een enorme voorraadtank, waarin voedingsstoffen, vloeistoffen, en electrolieten zijn opgeslagen. Nagenoeg constant worden de voedingsstoffen verwerkt, en de voorraad aangevuld. Dat alles maakt het paard bijzonder geschikt om langdurige inspanningen van lage intensiteit te leveren. De Zweedse onderzoeker Per Spangfors* meent dat een paard, dankzij de reservoirfunctie van de blinde en de dikke darm, in staat is om meerdere dagen na elkaar grote afstanden af te leggen zonder enige voeding, voor zover tenminste de snelheid laagt blijft. Dat zal bij enduranceruiters ongetwijfeld een belletje doen rinkelen, maar zelfs in de endurancesport wordt de belasting in competitie alsmaar groter, en zal naar andere vormen van energievoorziening moeten uitgekeken worden. Koolhydraten Het doorsnee rantsoen van een sportpaard bevat vier belangrijke voedingsstoffen, namelijk koolhydraten, vet, eiwitten, en water. Laten we het eerst maar eens hebben over de koolhydraten, want die vormen dé hoofdbrok in het menu van het sportpaard. Wie zich het eerste artikel uit deze reeks nog herinnert (PK, februari 99), weet dat een sportpaard tijdens een inspanning verschillende brandstoffen aanspreekt. Die brandstoffen worden omgezet in energie. De meest interessante leverancier van energie is ongetwijfeld glucose. Glucose kan namelijk zowel voor aerobe als anaerobe verbranding ingezet worden. Glucose circuleert in de bloedbaan, en ligt opgeslagen in de spieren en de lever onder de vorm van glycogeen. Wat heeft dat met koolhydraten te maken? Glucose is een koolhydraat, en het gehele spijsverteringsstelsel van het paard is er op gericht om alle ingenomen koolhydraten middels vertering zo goed mogelijk tot glucose te herleiden. Om dat goed te begrijpen hebben we een stukje chemie nodig. Koolhydraten zijn voedingsstoffen die in hun chemische structuur koolstof met waterstof (hydrogeen=waterstof) verbinden. Koolhydraten bestaan vooral in meervoudige samenstellingen, maar de meest eenvoudige basisvorm is een enkelvoudige suiker (monosaccharide). Enkelvoudige suikers bevatten doorgaans ofwel vijf, ofwel zes elementen koolstof. Wat de voeding van paarden betreft, zijn vooral de enkelvoudige suikers met zes elementen koolstof belangrijk. Ze worden hexoses genoemd (C6H12O6), en komen in enkelvoudige vorm maar zelden voor. Glucose (!) en fructose zijn de enige voorbeelden die vrij in de natuur gevonden worden. Verschijnt glucose als een enkelvoudige suiker, dan wordt het dextrose (druivesuiker) genoemd. Kleine hoeveelheden dextrose en fructose zijn aanwezig in fruit, fruitsap, en honing. Een stapje verder staan de tweevoudige suikers, of disaccharides. Sucrose is een goed voorbeeld. De stof bevat Het spijsverteringsstelsel van het paard, met A : de maag; B : de dunne darm; C : de blinde darm; D : de dikke darm. één element glucose, en één element fructose. Sucrose is niets anders dan de gewone suiker, zoals die gewonnen wordt uit suikerriet en suikerbieten, en in de menselijke voeding wordt gebruikt. Ook lactose is een tweevoudige suiker. Lactose is de suiker die voorkomt in melk, en wordt vooral door veulens goed opgenomen. Naarmate het paard ouder wordt, vermindert de opneembaarheid van lactose. Meervoudige suikers (polysaccharides) tenslotte bestaan uit lange ketens aan elkaar geklonken enkelvoudige suikers, die op verschillende wijzen kunnen samengesteld zijn. De belangrijkste meervoudige suiker in de paardenvoeding is zetmeel. Zetmeel komt in vrij hoge concentraties voor in granen als haver, gerst, tarwe, en mais. Verteerbaarheid Koolhydraten zijn dus eigenlijk enkelvoudige of meervoudige suikers. Alleen enkelvoudige suikers (dextrose en * Some Aspects of Feeding the Endurance Horse, Per Spangfors DVM, SLR, Forskning, Sweden, 1992, Kentucky Equine Research Inc. PK, april A C D B
3 fructose) worden via de maag nagenoeg onmiddellijk opgenomen in de bloedbaan, en dat is ook logisch. Ze leveren een dosis energie die direct, zij het kortstondig, beschikbaar is. Enkelvoudige suikers kunnen nuttig zijn om een sportpaard over een dood punt heen te helpen, en worden in dezelfde context ook door menselijke sporters gebruikt. Meer complexe koolhydraten moeten op de één of andere manier afgebroken worden tot enkelvoudige suikers, voor ze door het paard kunnen worden opgenomen. Dat afbreken is niets anders dan het verteren van de voeding. Een eerste groep koolhydraten, die we niet structurele koolhydraten noemen, zijn vrij gemakkelijk verteerbaar. De vertering gebeurt door enzymes, doorgaans in de dunne darm. Het is belangrijk dat granen, of beter gezegd het zetmeel afkomstig van granen, zo volledig mogelijk in de dunne darm verteerd worden. Gemakkelijk verteerbaar is wat zetmeel betreft een rekbaar begrip. Niet alleen bestaat er een groot verschil tussen het percentage aan zetmeel in de verschillende granen, daarenboven is ook de verteerbaarheid verschillend. Zo bevat van alle granen tarwe weliswaar het hoogste zetmeelgehalte, maar zetmeel dat afkomstig is van haver wordt door het paard veel beter verteerd. Het netto resultaat valt zeer duidelijk in het voordeel van haver uit. Onderzoek* toonde aan dat zetmeel afkomstig van haver voor 84% in de dunne darm wordt verteerd, terwijl zetmeel afkomstig van tarwe maar voor 29% wordt benut. Dat verklaart metéén waarom haver sinds eeuwen bekend staat als hét krachtvoeder bij uitstek. Maandagziekte Dat het veel interessanter is om goed verteerbaar zetmeel, dan wel laag verteerbaar zetmeel te voederen, zal duidelijk zijn. Toch is dat niet alleen een kwestie van rentabiliteit. Zetmeel wordt in principe verteerd in de dunne darm. Gebeurt dat niet, of onvoldoende, dan schuift het zetmeel verder naar de blinde en/of dikke darm. Een bepaalde soort bacterieën, die onder normale omstandigheden maar een klein aandeel hebben in de totale darmflora, doen zich aan het zetmeel te goed, en ondergaan een ware bevolkingsexplosie. Deze bacterieën zijn weliswaar in staat om het zetmeel af te breken, maar één van de bijproducten van die bacteriële afbraak is melkzuur. Het melkzuur irriteert de darmwand (het zogenaamde verbranden van de darm), en wijzigt de zuurtegraad in de darm. Door de gewijzigde zuurtegraad sterven weer andere bacterieën af, en komen endotoxines (gifstoffen) in de darm, en daarna in de bloedbaan terecht. Deze endotoxines spelen een rol bij hoefbevangenheid, meer bepaald bij de beruchte maandagziekte (tying up). Maandagziekte komt veelvuldig voor bij sportpaarden, die gedurende korte tijd minder arbeid hebben verricht, maar op hetzelfde rantsoen zijn blijven staan. De ziekte uit zich door ernstige verkramping van de spieren, vooral in de achterhand, en min of meer ernstige hoefbevangenheid. Eenvoudig geformuleerd komt het hele verhaal erop neer dat een te hoge dosis granen hoefbevangenheid en tying up kan veroorzaken. Dat is een behoorlijk risico, en tegen die achtergrond is het logisch dat naar de verteerbaarheid van zetmeel het nodige onderzoek werd verricht. Het is daarbij duidelijk aangetoond dat het verstandig is om granen in kleine hoeveelheden toe te dienen. Aanbevolen wordt om aan een sportpaard niet meer dan 2.85 kg granen per maaltijd te verstrekken. Hogere hoeveelheden leiden tot verminderde verteerbaarheid van het zetmeel. Nieuwe technieken Zeer interessant in deze context zijn een aantal nieuwe technieken waarmee granen behandeld worden, precies met de bedoeling de verteerbaarheid van het zetmeel te verbeteren. In het verleden werd haver geplet, maar qua verteerbaarheid had dat nauwelijks effect. Tegenwoordig wordt door een aantal voederproducenten het graan gemicroniseerd of geëxpandeerd. Over de techniek zelf zullen we het hier niet hebben, maar de resultaten zijn bijzonder goed te noemen. Bij tarwe bijvoorbeeld steeg de verteerbaarheid van het zetmeel na microniseren tot 90%. Absolute koploper nochtans was gerst. Bij gerst steeg de verteerbaarheid van het zetmeel na behandeling tot 98%**. Op deze manier wordt het risico op overdosering minimaal. Desalniettemin is het gebruik van gemicroniseerde of geëxpandeerde grondstoffen nog lang geen algemene regel in de voederindustrie. Op de Belgische markt mag Pavo genoemd worden als een producent die geëxpandeerde granen gebruikt als grondstof voor zijn paardevoeders. Structurele koolhydraten Tot nog toe hebben we alleen gesproken over de groep der niet structurele koolhydraten. Een tweede groep is die der structurele koolhydraten. Structurele koolhydraten zijn voedingsstoffen als cellulose, hemicellulose, pectine, en lignine, die zich in de celwand van planten bevinden. Het gaat hier met andere woorden over vezels, over voedingsstoffen die bekend staan als ruwvoeder of ruwe celstof. Deze groep onderscheidt zich van de andere koolhydraten in die zin, dat ze niet door enzymes kunnen afgebroken of verteerd worden. De vertering vindt dan ook niet plaats in de dunne darm, maar wél in de blinde en de dikke darm. De miljoenen bacteriëen, die in dit milieu leven, herleiden door middel van fermentatie het ruwvoeder tot vluchtige vetzuren. Deze vluchtige vetzuren worden opgenomen *Investigations on preileal digestion of oats, corn, and barley starch in relation to grain processing, Meyer et al., 1993 ** Amount of starch digested by enzymes in rolled cereal compared to micronized cereal, Shetty, Lineback and Seib, University of Newcastle, 1974.
4 door de darm, en naar de lever getransporteerd. In de lever worden ze opnieuw omgezet tot glucose, of tot vet. Ruwvoeder is de voorkeursvoeding van het paard. Aan het geven van ruwvoeder zijn uitsluitend voordelen verbonden, ware het niet dat ruwvoeder alleen onvoldoende energie produceert om relatief zware inspanningen te kunnen vragen. Toch zal ook het rantsoen van een sportpaard zoveel mogelijk ruwvoeder moeten bevatten. Op de voorraadfunctie van de blinde darm/dikke darm is al gewezen, maar er is nog een punt dat aandacht verdient. Krachtvoeder veroorzaakt vrij hoge schommelingen in de glucose- en de insulinespiegel van het bloed. Dat is op zich niet wenselijk. Er wordt gedacht, hoewel dat nog niet voldoende is bewezen, dat deze schommelingen verantwoordelijk kunnen zijn voor een verhoogde nervositeit en stressgevoeligheid bij sportpaarden*. Bij het voederen van ruwvoeder komen deze verschijnselen veel minder voor. Het kan interessant zijn om krachtvoeder ten dele te vervangen door de zogenaamde super vezels. Voorbeelden van super vezels zijn pulp van suikerbieten, en schillen van soya bonen. Het gaat om voedingsstoffen die de voordelen van ruwvoeder en krachtvoeder combineren. Het zijn namelijk ruwvoeders, die ook als ruwvoeder verteerd worden, maar daarbij de energiewaarde van granen zeer dicht benaderen. Vet In traditionele paardevoeders wordt vet als voedingsstof maar weinig gebruikt. Bij de voeders die in België op de markt zijn, schommelt het aandeel vet tussen 4 tot 6%. Toch is vet een voedingsstof met een zeer hoge verteerbare energiewaarde (drie keer hoger dan haver), die door paarden vrij goed wordt opgenomen. Vet kan vooral een rol spelen bij sportpaarden die nagenoeg dagelijks hard en langdurig getraind worden. Deze paarden zullen het moeilijk hebben om met een tradioneel granen/ruwvoeder rantsoen hun lichaamsconditie op peil te houden. Dat rantsoen is namelijk niet langer in staat om aan de behoeften te voldoen, tenzij het granenaandeel gevaarlijk hoog zou worden opgedreven. In dergelijke gevallen kan vet de nodige energie leveren. Onderzoek heeft uitgewezen dat 10 tot 15% extra vet, doorgaans in de vorm van soya-olie, door de paarden goed wordt verwerkt. Toch kan dat percentage sterk schommelen van dier tot dier. Paarden zijn kieskeurige eters, en een aantal individuele paarden zal niets moeten hebben van de smaak en geur van soya-olie, of andere vetstoffen. Eiwit Eiwit is één van de belangrijkste bouwstoffen van het lichaam. Eiwit speelt een rol bij de opbouw van spieren en weefsels, bij de stofwisseling (enzymes bestaan ten dele uit eiwit), en bij de aanmaak van hemoglobine. Hemoglobine is eiwit met ijzer gebonden, en zorgt voor het transport van Schema Koolhydraten - Niet Structurele Koolhydraten vertering door enzymes in de dunne darm enkelvoudige koolhydraten : dextrose en fructose tweevoudige koolhydraten : sucrose, lactose meervoudige koolhydraten : zetmeel - Structurele Koolhydraten vertering door bacteriële fermentatie in de dikke darm cellulose, hemicellulose, pectine, lignine zuurstof in het bloed. Eiwit kan niet worden opgeslaan in het lichaam, wat betekent dat in de dagelijkse voeding eiwit altijd aanwezig moet zijn. Desalniettemin wordt het belang van eiwit in de paardevoeding stelselmatig overschat. Eiwit is in eerste instantie een bouwstof, en dat betekent dat vooral veulens, jonge paarden, en dragende of zogende merries een relatief grote eiwitbehoefte hebben. Bij volwassen paarden daarentegen is de eiwitbehoefte laag. De onderhoudsbehoefte zou niet hoger liggen dan 60 gr. verteerbaar ruw eiwit per 100 kg lichaamsgewicht. Dat komt neer op 3 tot 5% van het volledige rantsoen. Op de vraag of sportpaarden een hogere eiwitbehoefte hebben, en hoe hoog die behoefte dan wel is, bestaat nog altijd geen duidelijk antwoord. Er mag aangenomen worden dat een sportpaard in training wat meer eiwit kan gebruiken dan zijn collega op rust, maar dat neemt niet weg dat de gehaltes eiwit die nu in commerciële krachtvoeders voorkomen, duidelijk té hoog liggen. Percentages van 12 tot 25% (!) zijn niet ongebruikelijk, terwijl 6 tot maximum 10% voor een sportpaard meer dan voldoende is. Er moet namelijk rekening worden gehouden met het feit dat ook het ruwvoeder nog een behoorlijke hoeveelheid eiwit meebrengt. Jong weidegras bijvoorbeeld kan tot 15% verteerbaar ruw eiwit bevatten, en indien in het vroege voorjaar royaal stikstof werd gestrooid, kan dat percentage nog oplopen. Voordroog bevat 10.5%, hooi van 5 tot 9% verteerbaar ruw eiwit. Een uitschieter is luzer- *The effect of Chromium supplementation on metabolic response to exercise in thoroughbred horses, J.D. Pagan, S.G. Jackson and S.E. Duren, Kentucky Equine Research Inc., 1995 In een studie uitgevoerd door Kentucky Equine Research Inc werd nagegaan in hoeverre een supplement van chromium (5 mg/ dag) het negatief effect van stress en nervositeit kon tegengaan. In de studie werden zes volbloeden getest, waarbij de ene groep chromium kreeg toegediend, en de tweede groep niet. Training en voeding bleven verder gelijk. Na een periode van 14 dagen werden de groepen gewisseld. Aan het einde van iedere periode werd op een loopband een gestandaardiseerde test uitgevoerd. Het bleek dat bij de chromiumgroep zowel insuline- als cortisolniveaus lager waren dan bij de controlegroep. Daarenboven lagen ook de melkzuurwaardes lager bij de chromiumgroep dan bij de controlegroep. De hartslag daarentegen bleef gelijk. Omwille van het kleine aantal proefdieren en de beperkte tijdsduur bewijst deze proef niet dat chromium nervositeit kan tegen gaan, en de prestatie kan verbeteren, maar het is een voorzichtige aanwijzing in die richting. PK, april
5 ne (alfalfa), dat niettegenstaande zijn populariteit niet geschikt is als voeding voor sportpaarden. Het eiwitgehalte ligt namelijk extreem hoog (tot 22%), en daarenboven is de calcium/fosfor verhouding scheef getrokken. Die verhouding moet normaal op (calcium/fosfor) liggen, maar bij luzerne is dat een verhouding van 6 1. Een overmaat aan eiwit kan schadelijke gevolgen hebben voor het sportpaard. Te hoge eiwit inname zou het glycogeen niveau in de spieren aantasten. Met andere woorden, de brandstofvoorraad loopt terug, wat natuurlijk de prestaties niet ten goede komt. Bij volbloeden werd vastgesteld dat een dieet té rijk aan eiwit negatieve gevolgen had op hun snelheid in competitie. De paarden gingen met andere woorden slechter, in plaats van beter presteren*. Eiwitten worden door het paard verteerd in de maag, maar vooral in de dunne darm. Bij de verwerking van eiwit-overschotten komt het giftige stikstof vrij, dat door het lichaam zo goed als mogelijk schadeloos moet worden gemaakt. Dat gebeurt middels de vorming van het minder giftige ureum in de lever. Ureum wordt door de nieren via de urine afgevoerd. Bij een hoge toevoer van eiwit in de voeding kan het lichaam het overtollige eiwit niet langer verwerken. Op dat moment kunnen vormen van stikstofvergiftiging optreden. In het bloed wordt dan een verhoogd gehalte aan reststikstof gevonden, met een verhoging van ureum, en een verstoring van het electrolietenevenwicht. Sportpaarden die op een rantsoen staan met een hoog eiwitgehalte hebben een grotere behoefte aan water. Dat extra water wordt uitsluitend gebruikt om het ureum als het ware door te spoelen. Bij sportpaarden die tijdens competitie en training relatief lange inspanningen leveren (military, endurance, misschien ook dressuurpaarden) kan dat problemen veroorzaken. Vooral als de temperatuur en de luchtvochtigheid hoog zijn, heeft het paard grote hoeveelheden vloeistof nodig, om zich door middel van zweten voldoende afkoeling te verschaffen. Om vloeistof te sparen wordt de filter-functie van de nieren op een laag pitje gezet. Onmiddellijk stijgt het ureum niveau in het bloed. Ligt dat niveau al hoog, zoals bij paarden op een voeding rijk aan eiwit het geval is, dan kan de situatie gevaarlijke dimensies aannemen. Water Daarmee zijn we bij water beland, een voedingsstof die gemakkelijk over het hoofd wordt gezien, maar minstens even belangrijk is als de andere voedingsstoffen. Onder normale omstandigheden zal water zelden of nooit een probleem stellen bij het leveren van sportprestaties. Zoals eerder gezegd kan dat wél het geval zijn als langdurige prestaties moeten geleverd worden bij hoge temperaturen en een hoge luchtvochtigheidsgraad. In die context wordt water bijna altijd genoemd in samenhang met electrolieten. Bij het zweten gaat namelijk niet alleen vocht verloren, maar worden ook electrolieten uitgescheiden. Electrolieten zijn stoffen als natrium, kalium, chloride, en magnesium, die een belangrijke rol spelen bij het regelen van de watervoorraad in het lichaam. Het kan nuttig zijn om paarden onder moeilijke omstandigheden electrolieten toe te dienen, hoewel daar wat endurancepaarden betreft toch enige discussie over bestaat (zie Het paard als atleet, deel 1, PK februari 99). Vitamines en mineralen Om dit verhaal af te ronden moeten we nog een paar woorden besteden aan vitamines, mineralen, en spoorelementen. Niet meer dan een paar woorden, want enerzijds is dit een moeilijke materie, die niet past in het bestek van dit artikel, en anderzijds lopen er teveel charlatans rond die waardeloze preparaten als het laatste huzarenstukje van de wetenschap aan de man proberen te brengen. De gangbare paardenvoeding bevat wat dat betreft alles wat een paard nodig heeft. Toch kunnen bij sportpaarden die werkelijk zwaar belast worden, tekorten ontstaan**. In die gevallen kunnen de paarden voordeel hebben bij het toedienen van extra vitamines, mineralen, en spoorelementen. Wat, hoeveel, en onder welke vorm die moeten toegediend worden, zijn vragen die alleen kunnen opgelost worden in overleg met een gespecialiseerd paardesportarts, of een voedingsdeskundige. Ga niet op eigen houtje experimenteren met allerhande supplementen die op de markt verkrijgbaar zijn. Wees ook niet naïef, en raadpleeg een gespecialiseerd paardesportarts of een voedingsdeskundige alleen als je absoluut zeker bent dat je werkelijk met een gespecialiseerd paardesportarts of een voedingsdeskundige te doen hebt. Resultaten zijn daarbij de enige maatstaf. * Nutrition and performance of racing thoroughbreds, Glade MJ, Equine Vet J, **Tekorten aan Selenium en Magnesium schijnen bij sportpaarden relatief dikwijls voor te komen. Toedienen van extra selenium en magnesium is in dergelijke gevallen een oplossing. Het toedienen van extra selenium en magnesium bij paarden die geen tekorten vertonen, is pure geldverkwisting.
Lezing Rijpaardenfokvereniging Limburg
Lezing Rijpaardenfokvereniging Limburg Bijzonderheden spijsvertering paard Het paard: Produceert voortdurend maagzuur Is een lange duureter Heeft een zeer kleine maag Heeft relatief weinig zetmeelsplitsende
Nadere informatieDe Weende-analyse bij veevoeding. Scheikunde voor VE41, Auteur: E. Held; bewerkt : door H. Hermans
De Weende-analyse bij veevoeding Scheikunde voor VE41, 2017-2018 Auteur: E. Held; bewerkt : door H. Hermans Weende-analyse: DS-gehalte Droge stof (DS): Het materiaal dat overblijft als, door verwarming
Nadere informatie2.2 De Weende-analyse bij veevoeding
2.2 De Weende-analyse bij veevoeding Scheikunde voor VE31-VE41, 2018-2019 Auteur: E. Held; bewerkt door H. Hermans : Hoofdstuk 2 De Weende-analyse (presentatie) 1 Bij het oprispen boeren komt methaan (CH4)
Nadere informatieHet belang van vocht- en natriumopname voor sporters
Het belang van vocht- en natriumopname voor sporters Eerst enkele weetjes: Vocht (=lichaamswater) is het belangrijkste bestanddeel van ons lichaam Afhankelijk van je leeftijd, gewicht, lichaamssamenstelling
Nadere informatieSamenvatting. Samenvatting
Samenvatting 106 Samenvatting Samenvatting Actieve sportpaarden krijgen vaak vetrijke rantsoenen met vetgehalten tot 130 g/kg droge stof. De toevoeging van vet verhoogt de energiedichtheid van voeders.
Nadere informatieVoeding voor paarden. Achterhoekse paardendagen. 23 mei 2010 ing. N.A. Slijkerman
Achterhoekse paardendagen 23 mei 2010 ing. N.A. Slijkerman Inhoud Natuurlijke eetpatroon Spijsvertering Voeding recreatiepaard Conditie Voeding sportpaard Karakter Vragen Natuurlijke eetpatroon 14 16 uur
Nadere informatieVoorbeeld. Stichting Biomentor. Advies Voorbeeld
Voorbeeld Advies Voorbeeld Stichting Biomentor Visueel: Stengelig met veel wel variatie, veel tinten groen, (rondvormige) bloemhoofden, kruiden, lekkere (reukgras) geur, goede stengel/blad verhouding Vochtgehalte:
Nadere informatieRuwvoer, een essentieel onderdeel van het rantsoen
Ruwvoer, een essentieel onderdeel van het rantsoen Vezel maakt ruwvoer onmisbaar Elk paard heeft een minimale opname van 1% van het lichaamsgewicht aan droge stof ruwvoeder nodig. Dit wil zeggen dat een
Nadere informatieOnder het begrip koolhydraten. Koolhydraten
Koolhydraten gist Onder het begrip koolhydraten verstaan we alle moleculen die opgebouwd zijn uit koolstof, zuurstof en waterstof en die bepaalde chemische eigenschappen gemeenschappelijk hebben. Koolhydraten
Nadere informatieOrganismen die organisch en anorganische moleculen kunnen maken of nodig hebben zijn heterotroof
Boekverslag door A. 1802 woorden 20 juni 2007 5 71 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Samenvatting stofwisseling Stofwisseling is het totaal van alle chemische processen in een organisme
Nadere informatieVoeding. Bevroren voedsel Pas op met wortelen en bieten. Bewaar ze vorstvrij want. Jonge paarden en krachtvoer
Voeding 1. Schimmelvrij hooi Strooi bij het opslaan van het hooi telkens wat keukenzout tussen de balen, de paarden vinden dit lekker, het beschermt tegen schimmels en het haalt nog wat vocht uit het hooi.
Nadere informatieCharles Loijens. Performance Coach Topsport / www.top-coach.eu. Met dank aan Guido Vroemen, sportarts o.a. Nationale Triatlon Team en Leontien.
Charles Loijens Performance Coach Topsport / www.top-coach.eu Met dank aan Guido Vroemen, sportarts o.a. Nationale Triatlon Team en Leontien.nl De rol van voeding Algeheel welbevinden / Fitheid Energie
Nadere informatieZuivelproducten voor sporters Effect van melkeiwit en micronutriënten voor prestatie. Jan Steijns
Zuivelproducten voor sporters Effect van melkeiwit en micronutriënten voor prestatie Jan Steijns physical activity, athletic performance, and recovery from exercise are enhanced by optimal nutrition @
Nadere informatieDia 1. Dia 2 Wat is voeding: Dia 3. Voeding - Alles over voeding - Voeding in de praktijk - Voedingsschema. Koolhydraten
Dia 1 Voeding - Alles over voeding - Voeding in de praktijk - Voedingsschema Dia 2 Wat is voeding: Voeding = alle organische stoffen die je als mens of organisme nodig hebt om energie op te wekken in je
Nadere informatieSupplementen. voeding. Steeds vaker zie ik rantsoenen waar een hele serie. supplementen aan is toegevoegd. De reden voor het gebruik
Supplementen Steeds vaker zie ik rantsoenen waar een hele serie supplementen aan is toegevoegd. De reden voor het gebruik van supplementen is vaak onvrede over de gezondheid, de conditie of de prestaties
Nadere informatieWELLNESS CATFOOD DOG & CAT WELLNESS DOGFOOD HI-TEC BALANCED NUTRITION
WELLNESS CATFOOD DOG & CAT WELLNESS DOGFOOD HI-TEC BALANCED NUTRITION NL 2 WELLNESS CATFOOD Wellness WELLNESS KITTEN WELLNESS ADULT WELLNESS SENSITIVE King Qualifood is een divisie van de firma Natural
Nadere informatieGezond voeren van het (Friese) paard
Gezond voeren van het (Friese) paard Het Friesch Paard Limburg 17 januari 2011 Machteld Oudshoorn in samenwerking met Programma Introductie Spijsvertering van het paard Gewenste conditie Basistips goed
Nadere informatieIn deze circulaire zal aandacht worden besteed aan maatregelen om deze ongewenste situaties te voorkomen of te beperken.
SCH-1996-20 DE INTERNE OF VOERGEBONDEN WARMTE VAN VARKENSVOEDERS Inleiding Van de energie die met het voer aan varkens wordt verstrekt komt een aanzienlijk deel vrij als warmte. Dit is de interne of voergebonden
Nadere informatieDe termen aeroob en anaeroob worden door sporters veel gebruikt. Maar wat is aeroob en anaeroob? Welke energiesystemen heb je?
Aeroob en anaeroob De termen aeroob en anaeroob worden door sporters veel gebruikt. Maar wat is aeroob en anaeroob? Welke energiesystemen heb je? Om maar met de deur in huis te vallen de vertalingen: "aeroob"
Nadere informatie1 Stoffen worden omgezet. Stofwisseling is het vormen van nieuwe stoffen en het vrijmaken van energie. Kortom alle processen in organismen.
THEMA 1 1 Stoffen worden omgezet 2 Fotosynthese 3 Glucose als grondstof 4 Verbranding 5 Fotosynthese en verbranding 1 Stoffen worden omgezet. Stofwisseling is het vormen van nieuwe stoffen en het vrijmaken
Nadere informatieVoedingsleer. Waar gaat deze kaart over? Wat wordt er van je verwacht? Voedingsleer en het plantenrijk
Waar gaat deze kaart over? Deze kaart gaat over voedingsleer: over voedingsstoffen en de manier waarop ons lichaam met deze stoffen omgaat. Wat wordt er van je verwacht? Na het bestuderen van deze kaart
Nadere informatieDe evolutie van het paard
Lezing op de paardenkamp Obesitas Waar verkoopt Pavo haar produkten? 11 april 2019 1 De evolutie van het paard Paard is helemaal gebouwd op verteren van vezels uit ruwvoer De vooroudersvan het paard waren
Nadere informatieTarwe intolerantie vs. glutenintolerantie & glutensensitiviteit
Tarwe intolerantie vs. glutenintolerantie & glutensensitiviteit Prima vertering graanproducten Vezelrijk, bevordert de stoelgang Vermindert opgeblazen gevoel na de maaltijd Iemand met coeliakie kan absoluut
Nadere informatieSportvoeding bij Atleten
Sportvoeding bij Atleten Pallas 67 16 maart 2017 Marlijn van den berg marlijn.vandenberg@gmail.com Voedingsdeskundige Voeding en gezondheid in Wageningen Nu werkzaam bij: Jouw actieve vakantie om je fitter,
Nadere informatieVOEDING. Trainingsadvies Transplantoux 2011. Belangrijk! Energie en opbouwstoffen voor het metabolisme ALGEMEEN: Gewicht ~ prestatie
VOEDING Belangrijk! Energie en opbouwstoffen voor het metabolisme Gewicht ~ prestatie Koolhydraten ~ prestatie Vochtopname ~ prestatie Voeding ~ gezondheid ALGEMEEN: - Koolhydraten: Koolhydraten zijn de
Nadere informatieEiwitten. Voeding en Welzijn
Eiwitten Voeding en Welzijn Vandaag Mindmap Maak een mindmap Wat weet je allemaal over eiwitten? Filmpje Filmpje Wat is je opgevallen in het filmpje? Wat wist je nog niet? Opdracht Pak ons voedsel erbij.
Nadere informatieV OEDING. Goed nieuws! EN KOOLHYDRATEN. Documentatie- en Informatiecentrum van de Tiense Suikerraffinaderij
V OEDING EN KOOLHYDRATEN Goed nieuws! Documentatie- en Informatiecentrum van de Tiense Suikerraffinaderij Houdt u van suiker? Ja? Uitstekend! U hoeft zich hierover niet langer schuldig te voelen. Integendeel
Nadere informatieDroge stof gehalte (DM, Dry Matter) 100% - vocht. Het d.s. gehalte van deze partij is goed (91,3) Een DE gehalte 2.0 is goed
Advies Voorbeeld voorbeeld Visueel: Dunne stengels, veel variatie in dikte, voldoende blad, veel variatie in kleur, iets teveel bruin, bloeiwijzen, reukgras, weinig zaadhoofden, Stichting Biomentor URL
Nadere informatieAlles over KOOLHYDRATEN. E-book
Alles over KOOLHYDRATEN E-book WAT ZIJN KOOLHYDRATEN? KOOLHYDRATEN ZIJN VOEDINGSSTOFFEN DIE ENERGIE LEVEREN AAN HET LICHAAM, NET ALS EIWITTEN EN VETTEN. KOOLHYDRATEN ZITTEN VOORAL IN GRAANPRODUCTEN ZOALS
Nadere informatieDroogvoeding Verpakking van 1,5kg en 3,5kg
Voeding speelt een belangrijke rol bij de behandeling van diabetes mellitus. Daarom zal uw dierenarts uw kat meestal een speciale dieetvoeding voorschrijven zoals Royal Canin Diabetic Diet. Diabetic Diet
Nadere informatieGEZONDHEIDSKUNDE-AFP LES 4. Gezonde voeding
GEZONDHEIDSKUNDE-AFP LES 4 Gezonde voeding 1 INLEIDING Thema 3 hoofdstuk Gezonde voeding blz. 149 Onderwerpen: -Persoonlijke verschillen -Voeding en levensfasen -Voedingsmiddelen en voedingsstoffen -Richtlijnen
Nadere informatieDiabetic. Waarschuwing Het Diabetic dieet is niet geschikt voor pups, teven tijdens dracht en lactatie en honden met een verhoogde energie-behoefte.
DIABETIC DIET VOOR DE HOND Voeding speelt een belangrijke rol bij de behandeling van diabetes mellitus. Daarom zal uw dierenarts uw hond meestal een speciale dieetvoeding voorschrijven zoals Royal Canin
Nadere informatieActief Melken Actieve koeien door passend voer en het beste advies
Actief Melken Actieve koeien door passend voer en het beste advies Actief Melken Actief Melken is dé handleiding voor de voeding van melkgevende koeien. ABZ Diervoeding onderscheidt zich door een rationele
Nadere informatie4.1 Voederwaarderingssystemen voor paarden en pony s
4 Paarden en pony s 4.1 Voederwaarderingssystemen voor paarden en pony s Sinds januari 2005 zijn voor paarden en pony s twee officiële CVB systemen van kracht, een netto energiesysteem (met als kengetal
Nadere informatievoor uw kat Caro Croc Gewoon goed Productbrochure Bepaal eenvoudig welk voer het beste bij uw kat past
voor uw kat Gewoon goed Productbrochure Bepaal eenvoudig welk voer het beste bij uw kat past Oer Hollands, zonder poespas ofwel Gewoon Goed Uw kat is uw vriend en huisgenoot. Daarom is alleen het beste
Nadere informatieproductbrochure CaroCroc, sinds 1932 Gewoon Goed Wat geef ik mijn kat De breuken Productinformatie Caro Croc
, sinds 1932 Gewoon Goed De breuken Productinformatie Wat geef ik mijn kat productbrochure 2 Oer Hollands, zonder poespas ofwel Gewoon Goed Uw kat is uw vriend en huisgenoot. Daarom is alleen het beste
Nadere informatieGezondheid & Voeding
Minder vaak ziek en gezonder door volkoren producten Een groep vooraanstaande voedingswetenschappers, het International Carbohydrate Quality Consortium (ICQC), meldt dat vaker volkoren eten direct samenhangt
Nadere informatieINHOUDSTABEL VOEDING BIJ VOETBALLERS
INHOUDSTABEL VOEDING BIJ VOETBALLERS voedingsbronnen... 1 koolhydraten... 1 vetten... 2 eiwitten... 2 water... 3 vitamines, mineralen... 4 tips... 5 voor de wedstrijd... 5 tijdens de wedstrijd... 5 na
Nadere informatieg e c o n c e n t r e e r d e v o e d i n g s s u p p l e m e n t e n EquiForcE
g e c o n c e n t r e e r d e v o e d i n g s s u p p l e m e n t e n EquiForce EquiForce - geconcentreerde voedingssupplementen powered by HAVENS g e c o n c e n t r e e r d e v o e d i n g s s u p p
Nadere informatieAanbevolen Dagelijks Hoeveelheden (ADH) voor zwangeren
Pagina 1 / 5 Aanbevolen Dagelijks Hoeveelheden (ADH) voor zwangeren Energie Energie De basaal stofwisseling neemt tijdens de zwangerschap geleidelijk toe. Aan het eind van de zwangerschap is de basaal
Nadere informatieZin of Onzin van Sportdranken
Zin of Onzin van Sportdranken Rudi Frankinouille (drs.) Sportfysioloog UZA-S.P.O.R.T.S. Trainer A triatlon Atletenbegeleiding.be Docent Vlaamse Trainers School Docent U.A. REVAKI Waarom drinken? Dorst
Nadere informatieHYPOALLERGENIC DIET VOOR DE HOND
HYPOALLERGENIC DIET VOOR DE HOND Bij de behandeling van voedselovergevoeligheid zal uw dierenarts uw hond een speciale dieetvoeding voorschrijven. Royal Canin Hypoallergenic Diet is speciaal ontwikkeld
Nadere informatieVoeding en sport. Rianne Booijink diëtist
Voeding en sport Rianne Booijink diëtist Waarom aandacht voor voeding? Goede voeding is belangrijk om een goede sportprestatie neer te zetten. Of het nou gaat om topsport, wedstrijdsport of sport op recreatief
Nadere informatieExamentrainer. Vragen. Vertering. Wat is de naam van P?
Examentrainer Vragen Vertering 1p 1 In de afbeelding worden organen van het verteringsstelsel weergegeven. Enkele van deze organen produceren verteringssappen met enzymen. Een orgaan is aangegeven met
Nadere informatieOvermatig drinken en plassen is een vaak voorkomend symptoom bij de. hond. Het kan veroorzaakt worden door verschillende ziekten in het
SUIKERZIEKTE Overmatig drinken en plassen is een vaak voorkomend symptoom bij de hond. Het kan veroorzaakt worden door verschillende ziekten in het lichaam. U kunt hierbij denken aan slecht functionerende
Nadere informatieVerklein gezondheidsrisico s
Verklein gezondheidsrisico s Uitgekiend voer voor drachtige merries en veulens Krijgt het veulen tijdens de dracht onvoldoende voedingsstoffen aangeleverd, dan kan dat invloed hebben op de uiteindelijke
Nadere informatie2 Paard en voeropname Gebit en speeksel Maag en darmorganen Afsluiting 20
Inhoud Voorwoord 5 Inleiding 6 1 Samenstelling voedermiddelen 11 1.1 Weenderananlyse 11 1.2 Droge stof en water 13 1.3 Anorganische stoffen 13 1.4 Organische stoffen 14 1.5 Afsluiting 15 2 Paard en voeropname
Nadere informatieVoeding en hardlopen
Voeding en hardlopen Sandra van der Westen- van Veltom, diëtiste Dieetvoorlichting de Grens www.dieetvoorlichting.nl Waar gaan we het vandaag over hebben? Voorstellen Gezonde voeding Voeding bij sport
Nadere informatieSamenvatting Biologie H7 Biologie Eten
Samenvatting Biologie H7 Biologie Eten Samenvatting door J. 1049 woorden 5 januari 2017 5,1 13 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar 7.1 Eten Eet iedereen hetzelfde? Eetgewoontes hangen van verschillende
Nadere informatieEnergie systemen v/h lichaam. Door: Theo Baks, Hennie Lensink
Energie systemen v/h lichaam Door: Theo Baks, Hennie Lensink DATUM: 21-2-2014 Inleiding De bloedglucose van een gezond lichaam zit tussen 4/9 mmol/l lactaat. Net als vuur voor verbranding zuurstof nodig
Nadere informatiesimply perfect hondenvoeding
hondenvoeding simply perfect Premium Care wordt exclusief geproduceerd voor bij het Forix Groep samenwerkingsverband aangesloten winkels. Informatie Forix Groep Noordwijkerhout - www.forix.nl Premium Care,
Nadere informatieLeveraandoeningen bij de hond
Leveraandoeningen bij de hond LEVERAANDOENINGEN BIJ DE HOND Leveraandoeningen komen relatief vaak voor bij honden. De afgelopen jaren is er grote vooruitgang geboekt in het achterhalen van de oorzaken
Nadere informatieVitaminen en mineralen. Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies. Jouw gezondheid is onze zorg
Vitaminen en mineralen Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies Jouw gezondheid is onze zorg Inhoud Vitaminen 3 Mineralen 4 Voeding 4 Dagelijkse behoefte 4 Wanneer extra vitaminen gebruiken
Nadere informatieGezonde Leefstijl: Alcohol
Gezonde Leefstijl: Alcohol 1 Onderwerpen Cijfers en feiten Alcohol in je lichaam Ziektes door Alcohol Alcohol in de praktijk Alcohol en overgewicht Tips Alcoholgebruik Vragen 2 Cijfers en feiten 1) Ruim
Nadere informatieSensitivity Control Diet voor de hond
SENSITIVITY CONTROL DIET Bij de behandeling van voedselovergevoeligheid zal uw dierenarts uw hond of kat een speciale dieetvoeding voorschrijven. Royal Canin Sensitivity Control Diet is speciaal ontwikkeld
Nadere informatieEten en drinken, voor, tijdens en zeker na een inspanning. Trainer u16, KSV Roeselare
Eten en drinken, voor, tijdens en zeker na een inspanning Renzy Callewaert Trainer u16, KSV Roeselare renzy.callewaert@hotmail.com Index Voeding Koolhydraten Vetten Eiwitten Drinken Wat drinken? Hoeveel
Nadere informatieThema 3 Voeding en je lichaam
Naut samenvatting groep 7 Mijn Malmberg Thema 3 Voeding en je lichaam Samenvatting Voeding en je lichaam Je lichaam heeft voedingsstoffen nodig. Die zitten in ons eten en drinken. Voedsel en vocht zijn
Nadere informatieSpijsvertering. Voorwoord. Mijn spreekbeurt gaat over de reis van het voedsel. Met een moeilijk woord heet dat Spijsvertering.
Spijsvertering Voorwoord Mijn spreekbeurt gaat over de reis van het voedsel. Met een moeilijk woord heet dat Spijsvertering. Spijsvertering betekent: "Het verteren van het voedsel tot stoffen die door
Nadere informatieLes 3: Vervolg Melksamenstelling. (Onderdeel van IBS Het melken van koeien)
Les 3: Vervolg Melksamenstelling (Onderdeel van IBS Het melken van koeien) Simpel Rekenvoorbeeld melkopbrengsten per jaar Bedrijf A: 45 koeien / 29 kg per dag / 305 dgn 400.000 kg per jaar Vet gehalte
Nadere informatieInspanningsfysiologie. Energiesystemen. Fosfaatpool. Hoofdstuk 5. 1. Fosfaatpool 2. Melkzuursysteem 3. Zuurstofsysteem
Inspanningsfysiologie Hoofdstuk 5 Energiesystemen 1. Fosfaatpool 2. Melkzuursysteem 3. Zuurstofsysteem Fosfaatpool Anaërobe alactische systeem Energierijke fosfaatverbindingen in de cel Voorraad ATP en
Nadere informatieGastro-Intestinal Diet
GASTRO-INTESTINAL DIET Voeding speelt een belangrijke rol bij de behandeling van maag-darmaandoeningen. Daarom zal uw dierenarts uw hond meestal een speciale dieetvoeding voorschrijven. Bij de behandeling
Nadere informatieDiabetes mellitus bij kat en hond
Diabetes mellitus bij kat en hond Veterinary Diet DIABETES MELLITUS BIJ KAT EN HOND Diabetes mellitus wordt ook wel suikerziekte genoemd. Diabetes mellitus komt regelmatig voor bij katten en honden en
Nadere informatieKoolhydraten. Voeding en Welzijn
Koolhydraten Voeding en Welzijn Koolhydraten Welke koolhydraten kennen jullie al? Verschillende koolhydraten Op te delen in 3 groepen Monosachariden Disachariden Polysachariden Op te delen in deze groepen
Nadere informatieGezond leven betekent dat je; - voldoende beweegt - gezond eet
Gezond leven betekent dat je; - voldoende beweegt - gezond eet Waarom eet je eigenlijk? Je krijgt er energie van! Energie heb je nodig alle processen in je lichaam b.v. voor lopen, computeren Maar ook
Nadere informatieWillen we een blijvend resultaat, wat meestal een verandering van levensstijl betekent, is dit slechts haalbaar door een gedragsverandering.
1 Patrick van der Weegen Willen we een blijvend resultaat, wat meestal een verandering van levensstijl betekent, is dit slechts haalbaar door een gedragsverandering. Voordelen structureel sporten 1. beïnvloeding
Nadere informatieMitochondriële ziekten
Mitochondriële ziekten Spijsvertering NCMD Het Nijmeegs Centrum voor Mitochondriële Ziekten is een internationaal centrum voor patiëntenzorg, diagnostiek en onderzoek bij mensen met een stoornis in de
Nadere informatieS C H I J F V A N V I J F
SCHIJF VAN VIJF DE SCHIJF VAN VIJF, GOED VOOR JE LIJF! V o o r i e d e r e e n i s e e n v o e d i n g s k e u z e v a n b e l a n g w a a r a l l e b e n o d i g d e voedingsstoffen in zitten. Dit zijn
Nadere informatieKoolhydraten in je eten
Koolhydraten in je eten Weet je nog, ons doel van gezond eten is: Eten en drinken waar je energie van krijgt en wat je lijf in balans houdt En Koolhydraten zijn de energieleveraars van je lijf. Je lijf
Nadere informatieFysiologie / Metabolisme stofwisseling
Fysiologie / Metabolisme stofwisseling Onder de fysiologie vallen bij de sportmassage de volgende onderdelen: Celleer/cytologie Weefselleer/histologie Stofwisseling/metabolisme Spijsvertering Hart, bloedvaten
Nadere informatieGezondheid & Voeding
kokosolie voor minder vet in de taille Kokosolie staat bekend als een van de gezondste vetten in de wereld. Ondanks dat vele, waar onder het Voedingscentrum, roepen dat verzadigd vet ongezond is, maar
Nadere informatieVoeding van paarden. - Een handleiding voor het rationeel en gezond voederen van paarden. - Een eenvoudig PC-programma voor rantsoenberekening
Voeding van paarden - Een handleiding voor het rationeel en gezond voederen van paarden - Een eenvoudig PC-programma voor rantsoenberekening ir. A. Lommelen - ir. N. Vettenburg Deze brochure wordt u aangeboden
Nadere informatieObesity Management Diet
Bij de behandeling van overgewicht of vetzucht zal uw dierenarts uw kat een speciale dieetvoeding voorschrijven. Royal Canin Management Diet is speciaal ontwikkeld om katten op een verantwoorde en effectieve
Nadere informatieAFVALLEN ZONDER ZWETEN
AFVALLEN ZONDER ZWETEN 8:00 DAG 21 Vetten Er zijn veel misverstanden over vet. Feit is dat je niet zonder kunt. Maar net als bij suiker, is het goed om ook hier onderscheid te maken tussen natuurlijke
Nadere informatieVoeding schapen algemeen. Voeding en vertering. Vertering schaap schematisch
Voeding schapen algemeen Voeding en vertering Enkele belangrijke aspecten: - verteringsstelsel - herkauwproces - nutriënten Uitgelicht: - mineralen: Cu, - spoorelement: Co Roel de Lange Assortiment Vragen
Nadere informatieX C D X C D. landbouw en natuurlijke omgeving 2009 dierhouderij en -verzorging gezelschapsdieren CSPE BB. minitoets bij opdracht 1
landbouw en natuurlijke omgeving 2009 dierhouderij en -verzorging gezelschapsdieren SPE BB minitoets bij opdracht 1 variant d Naam kandidaat Kandidaatnummer Meerkeuzevragen - Omcirkel het goede antwoord
Nadere informatiePRAKTISCH. VOEDING VAN UW HOND normen en hoeveelheid. over houden van huisdieren
l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n PRAKTISCH VOEDING VAN UW HOND normen en hoeveelheid over houden van huisdieren Het juiste voer en de juiste hoeveelheid
Nadere informatieHYPOALLERGENIC DIET VOOR DE KAT
HYPOALLERGENIC DIET VOOR DE KAT Bij de behandeling van voedselovergevoeligheid zal uw dierenarts uw kat een speciale dieetvoeding voorschrijven. Royal Canin Hypoallergenic Diet is speciaal ontwikkeld voor
Nadere informatieLeveraandoeningen bij de hond en kat
Leveraandoeningen bij de hond en kat LEVERAANDOENINGEN BIJ HOND EN KAT Leveraandoeningen komen relatief vaak voor bij honden en katten. De afgelopen jaren is er grote vooruitgang geboekt in het achterhalen
Nadere informatieSNELLE EN LANGZAME KOOLHYDRATEN
KOOLHYDRATEN (KH) Deze bron van energie is weliswaar belangrijk, met name bij hoog intensieve inspanningen tot zo n 20 minuten, maar er valt nog wel iets meer over te vertellen Onze huidige bronnen zijn
Nadere informatieDe lever bij kat en hond
De lever bij kat en hond Veterinary Diet DE LEVER BIJ KAT EN HOND Leveraandoeningen komen relatief vaak voor bij katten en honden. De afgelopen jaren is er grote vooruitgang geboekt in het achterhalen
Nadere informatieSamenvatting Biologie Samenvatting hoofdstuk 1 bvj
Samenvatting Biologie Samenvatting hoofdstuk 1 bvj Samenvatting door Fabienne 1166 woorden 24 oktober 2017 5 2 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Hoofdstuk 1: stofwisseling Paragraaf
Nadere informatieCALM DIET VOOR DE KAT
Wanneer uw kat last heeft van stress of een stressvolle situatie wordt verwacht, kan uw dierenarts een speciale dieetvoeding voorschrijven. Calm Diet van Royal Canin is speciaal ontwikkeld voor katten
Nadere informatieGastro-Intestinal Low Fat Diet
GASTRO-INTESTINAL LOW FAT DIET Voeding speelt een belangrijke rol bij de behandeling van maagdarmaandoeningen. Daarom zal uw dierenarts uw hond meestal een speciale dieetvoeding voorschrijven. Bij de behandeling
Nadere informatieKoolhydraten en suikers in brood
Inhoudsopgave en 3 Verschil tussen koolhydraten en suikers 3 en suikers in het lichaam 4 en suikers op het etiket 5 in brood 5 Functie van 6 Beweringen over suikers 7 en brood in een gezond en gevarieerd
Nadere informatieget fueled before, during & after every workout!
get fueled, during & after every workout! expertise Het Belgische sportvoedingsmerk WIN2 is er in geslaagd dankzij een jarenlange samenwerking met zowel professionele atleten alsook een voedingsdeskundige
Nadere informatieInhoud. Voorwoord 3. Voeding 6. Slaap 22. Houding 30. Naar de dokter 37. Kleding 65. Mode 74. Kleding wassen 77
Inhoud Voorwoord 3 Voeding 6 Slaap 22 Houding 30 Naar de dokter 37 Kleding 65 Mode 74 Kleding wassen 77 6 VOEDING Weet wat je eet Je eet elke dag. Alles wat je eet (en drinkt) heet voeding. Is elke voeding
Nadere informatieProductbrochure. GEWOON GOED VOOR JE KAT Bepaal eenvoudig welk voer het beste bij je kat past. carocroc.nl
Productbrochure 1 GEWOON GOED VOOR JE KAT Bepaal eenvoudig welk voer het beste bij je kat past carocroc.nl 2 Oer Hollands, zonder poespas ofwel Gewoon Goed CaroCroc Caro Croc Je kat is je vriend en huisgenoot.
Nadere informatieDieet Oké. TU Delft, November 2012
TU Delft, November 2012 Dieet Oké Janet Vervoorn sportdiëtist Dieet Oké Summit Health Veilingweg 16A 2678 LN De Lier tel. 06-46675281 email: janet.vervoorn@chello.nl Inzicht krijgen in de energiehuishouding
Nadere informatieNoten en gedroogde zuidvruchten passen in een gezond voedingspatroon
Noten en gedroogde zuidvruchten passen in een gezond voedingspatroon Noten, rozijnen, gedroogde pruimen en andere gedroogde zuidvruchten bevatten veel gezonde vetten, vezels, vitamines en mineralen. Uit
Nadere informatieEet smakelijk René de Groot 15-06-2014
Eet smakelijk René de Groot 15-06-2014 Inhoudsopgave: Kennis testen Waar is voeding eigenlijk goed voor? Waarmee moeten we dan ontbijten? Bloedsuiker spiegel Calorieën?? Schijf van 5 Hoeveel calorieën
Nadere informatiePardoes Aurora. Mei 2004. Het gratenpakhuis: Hoe gewicht te krijgen op dit magere paard deel II
Het gratenpakhuis: Hoe gewicht te krijgen op dit magere paard deel II Alle paarden op stal krijgen elke dag dezelfde hoeveelheid voer; dit maakt het voeren een stuk makkelijker. De warmbloeden zien er
Nadere informatieModule Voeding 93007_voeding.indd :39
Module Voeding Colofon Auteur Henriëtte van Grinsven Redactie Linda Kleverlaan, Fundamentaal Beeld Arkamedia Met speciale dank aan Met dank aan: Kong Company Het Ontwikkelcentrum heeft ernaar gestreefd
Nadere informatieEiwitbehoeftes van zwarte soldatenvlieg larven
Eiwitbehoeftes van zwarte soldatenvlieg larven Larven van de zwarte soldatenvlieg zijn in staat om heel wat verschillende reststromen om te zetten tot nutritionele biomassa. In het kader van de projecten
Nadere informatiePRAKTISCH. VOEDING VAN UW HOND normen en hoeveelheid. www.licg.nl over houden van huisdieren
l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n PRAKTISCH VOEDING VAN UW HOND normen en hoeveelheid over houden van huisdieren Het juiste voer en de juiste hoeveelheid
Nadere informatieb Sportvoeding en herstel
b Meer dan voeding! b Sportvoeding en herstel Anouska van Meer der dan Zee voeding! & Brenda Frunt Belang gezonde sportvoeding Prestatieverbetering Voldoende energie voor trainingen en wedstrijden Sneller
Nadere informatieNaam: VOEDINGSSTOFFEN Gezond eten en drinken
Naam: VOEDINGSSTOFFEN Gezond eten en drinken Wat zijn voedingsstoffen Voedingsstoffen zijn stoffen die je nodig hebt om te lopen, te denken enz. Er zijn 6 soorten voedingsstoffen. 1. eiwitten (vlees, peulvruchten.
Nadere informatie(Sport)voeding voor hardlopers! Jolanda Donk, Sportdiëtist
(Sport)voeding voor hardlopers! Jolanda Donk, Sportdiëtist Opzet van de presentatie Brandstofgebruik bij langdurige inspanning Vochtbehoefte Voeding VOOR inspanning Voeding TIJDENS inspanning Voeding NA
Nadere informatieGezondheid & Voeding
Metabolisme verhogen door minder koolhydraten te gebruiken Metabolisme is een ander woord voor stofwisseling. Het Metabolisme verhogen is eigenlijk een hogere/snellere stofwisseling. Metabolisme is de
Nadere informatieNaar: D.O. Hall & K.K. Rao, Photosynthesis, Studies in Biology, Cambridge, 1994, blz. 106.
Examentrainer Vragen Fotosynthese Vanuit tussenproducten van de fotosynthese worden niet alleen koolhydraten gevormd, maar ook vetten, vetzuren, aminozuren en andere organische zuren. Dag- en seizoensgebonden
Nadere informatie