Advies niet-ambtelijke adviescommissie WOB.

Transcriptie

1 Advies niet-ambtelijke adviescommissie WOB. Onderwijsraad Aan de staatssecretaris van onderwijs en wetenschappen, mevrouw drs. N.J. Ginjaar-Maas, Postbus 25000, 2700 LZ Zoeterraeer. Nassaulaan JS 's-gravenhage Tel i.a.a. de minister van landbouw en visserij, Bezuidenhoutseweg 73, 2500 EJ 's-gravenhage. Ons kenmerk Uw kenmerk 0R/1325 S WJZ /3188 B/vY/AK d.d. 19 juli 1988 Onderwerp Ontwerp-Eindexamenbesluit v.w.o.-h.a.v.o.-m.a.v.o.-v.b.o. 's-gravenhage, 2 8 OKT In antwoord op uw bovengenoemd verzoek om advies met betrekking tot het ontwerp-eindexamenbesluit v.w.o.-h.a.v.o.-m.a.v.o.-v.b.o. (hierna te noemen: ontwerp-besluit) bericht de Onderwijsraad u na behandeling in de Afdelingen secundair onderwijs (algemeen voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs) en de Afdeling kwartair onderwijs en na kennisname van een aantal hem rechtstreeks toegezonden commentaren van organisaties het volgende. Bij zijn oordeelsvorming heeft hij tevens de Beleidsnotitie examenregeling v.w.o.-h.a.v.o.-m.a.v.o.-l.b.o. betrokken, waarover u de Raad geen advies hebt gevraagd (T.K , nr. 2). Inleiding. Het streven te komen tot een overzichtelijke en geharmoniseerde examenregeling met het oogmerk de uitvoerbaarheid ervan voor de scholen te verbeteren spreekt de Raad in beginsel aan. Blijkens de nota van toelichting strekt het onderhavige ontwerp-besluit tot vervanging van het Eindexamenbesluit dagscholen v.w.o.-h.a.v.o.-m.a.v.o., het Eindexamenbesluit avondscholen v.w.o.-h.a.v.o.-m.a.v.o. en het Eindexamenbesluit l.b.o. Daarbij stelt de Raad vast, dat hieraan dezelfde beleidsuitgangspunten ten grondslag liggen als aan het ontwerp-eindexamenbesluit m.b.o., waarover hij op 10 oktober jl. heeft geadviseerd (OR 2B/1313 S). De Raad heeft er met instemming kennis van genomen dat in het kader van het streven naar deregulering en autonomievergroting de regeling ter zake van de organisatie en de uitvoering van de examens aan het bevoegd gezag wordt overgelaten. Aan die eigen verantwoordelijkheid dient het bevoegd gezag volgens het ontwerp-besluit gestalte te geven door het opstellen van een examenreglement en een jaarlijks vast te stellen programma van toetsing en afsluiting. De grote mate van vrijheid die de scholen met name ten aanzien van de opzet en de organisatie van het schoolonderzoek wordt geboden Vermeld bij beantwoording van een brief kenmerk en datum

2 OR/1325 S -2- waardeert de Raad, mede in het licht van zijn opvattingen omtrent de plaats en functie van het schoolonderzoek zoals weergegeven in zijn advies van 26 mei 1986 inzake de concept-beleidsbrief examens (OR/877 S). Wat betreft de in de nota van toelichting uitgesproken verwachting dat door deregulering en vereenvoudiging van de regelgeving de beheers- en beleidslasten bij de scholen afnemen meent de Raad, gelet op de aan het bevoegd gezag toegedachte taken, dat deze in totaliteit eerder zullen toe- dan afnemen. Voor hem is het dan ook de vraag of de invoering van de voorgestelde regeling voor de scholen budgettair neutraal kan plaatsvinden. De Raad constateert verder dat bij het opstellen van het ontwerpbesluit rekening is gehouden met in gang gezette nieuwe ontwikkelingen in het voortgezet onderwijs. In dat verband worden genoemd het wetsvoorstel voorbereidend beroepsonderwijs en het ontwerp-besluit inzake de verbreding en de gewijzigde verplichtingen voor de keuze van de vakkenpakketten in het V.W.O., h.a.v.o. en m.a.v.o. Wat betreft het v.b.o. is de Raad van oordeel dat het daarop betrekking hebbende wetsvoorstel op weinig bezwaren behoeft te stuiten. Anders ligt dit zijns inziens ten aanzien van de "vakkenpakketmaatregel". De Raad betreurt het dat doordat nu impliciet ook een standpunt ten aanzien van de inhoud en structuur van de bovenbouw van het a.v.o./ v.w.o. moet worden bepaald de oordeelsvorming over een voornamelijk organisatorische maatregel ter vereenvoudiging van de regeling van het eindexamen mpt- H?»* meer principiële kwestie wordt belast. De Raad vervulgl zijn advies met een beschouwing over deze kwestie. 2«Structurering en samenstelling vakkenpakketten. a. a.v.o./v.w.o. In zijn advies over het ontwerp-besluit betreffende de verbreding en structurering van de vakkenpakketten voor de eindexamens v.w.o., h.a.v.o. en m.a.v.o. van 17 maart 1988 (OR 2A/1177 S) concludeert de Raad dat - hoewel hij de voorgestelde maatregelen op zichzelf het overwegen waard acht - de vraag of de met deze voorstellen beoogde doeleinden ook inderdaad worden bereikt, in hoge mate afhankelijk is van de beleidscontext. De Raad merkt daarom op dat de maatregelen dienen te worden geplaatst in het kader van een beleid voor het voortgezet onderwijs op langere termijn. Bovendien zal aan een aantal genoemde - soms ingrijpende - voorwaarden moeten zijn voldaan. De Raad verklaart invoering van de vakkenpakketmaatregel af te wijzen zolang aan bovenstaande opmerkingen nog geen gevolg is gegeven. Blijkens uw brief aan de voorzitter van de Tweede Kamer over de vakkenpakketmaatregel d.d. 15 juli 1988 (T.K , , nr. 1) ziet u de voorstellen eveneens in het perspectief van een verdere en meer fundamentele ontwikkeling. Niettemin handhaaft u de voorgestelde maatregelen met het argument dat deze - gezien de leerresultaten en het rendement van het voortgezet onderwijs en gezien de gewenste ontwikkeling van dat onderwijs in de toekomst - op korte termijn noodzakelijk zijn. Ter ondersteuning van uw argumentatie wijst u daarbij op de klaarblijkelijke instemming met de doelen van het voorgenomen beleid en de afspraken in het regeerakkoord over verbreding en structurering van de vakkenpakketten. In het regeerakkoord wordt de vakkenproblematlek los gemaakt van het beleidsperspectief op langere termijn blijkens de mededeling dat voor het overige de VHO-nota komt te vervallen. De Raad betreurt deze ontkoppe-

3 OR/1325 S -3- ling, daar de maatregelen zoals zij nu worden voorgesteld ingrijpende consequenties zullen hebben voor een beleid voor de bovenbouw op langere termijn gezien de implicaties voor inhoud en structuur van de tweede fase van het voortgezet onderwijs. Dit gebeurt zonder dat tenminste enig zicht wordt geboden op een beleidskader waarin genoemde voorstellen te zijner tijd zullen passen. De "vakkenpakketbrief" biedt hiervoor onvoldoende aanknopingspunten. In verband met de toekomstige ontwikkeling wordt slechts verwezen naar de nieuwe besturingsfilosofie zoals neergelegd in de beleidsnotitie "De school op weg naar 2000" en naar een andere vormgeving van het onderwijs door de aanpak van modulering. Beide ontwikkelingen verkeren echter nog in een voorlopig stadium. Pas na het advies van de Commissie-Hirsch Ballin zal verdere meningsvorming over genoemde notitie kunnen plaatsvinden. Ook het innovatieproces met betrekking tot modulering is nog met vele vragen omgeven, juist wat betreft het a.v.o./v.w.o. De Raad nam in zijn advies over de conceptbeleidsnotitie "Modulering in het voortgezet onderwijs" d.d. 19 juli 1988 (OR/1218 S) dan ook een afwachtende houding aan. De Raad acht de vrees reëel dat wanneer de vakkenpakketmaatregel vooral gezien wordt in het kader van bovengenoemde ontwikkelingen, waarbij versterking van de autonomie van de scholen uitdrukkelijk vooropstaat, de extra beleidslasten - die naar de mening van de Raad uit deze voorstellen voortvloeien - eenzijdig op de scholen zullen worden afgewenteld. Voorts merkt de Raad op dat blijkens de brief op geen enkele wijze zal worden voldaan aan de noodzakelijk geachte voorwaarden op onderwijskundig en financieel-organisatorisch gebied. Zo wijst de Raad in zijn advies over de vakkenpakketmaatregel onder andere op het risico dat door verhoging van de eisen zonder daaraan voorwaardenscheppende en ondersteunende maatregelen te verbinden, leerlingen zich gedwongen zullen zien voor een lagere opleiding te kiezen dan onder de thans geldende regeling het geval zou zijn. Wanneer wiskunde als examenvak toch verplicht wordt gesteld, acht de Raad In ieder geval een aanpassing van het nieuwe examenprogramma Wiskunde A noodzakelijk en bepleit hij de mogelijkheid van een keuze tussen wiskunde en economie. Wat betreft de financiële en organisatorische consequenties concludeert de Raad, na onderzoek van verschillende mogelijkheden om de vergroting van het aantal examenvakken en de structurering van de keuze organisatorisch op te vangen, dat verhoging van het aantal leraarlessen onvermijdelijk zal zijn. De brief van 15 juli jl. overtuigt de Raad niet van de onjuistheid van zijn opvatting. Als panacee wordt daar de suggestie gedaan om te komen tot een kwantitatieve beperking van de bestaande examenprogramma's. Door deze programma's "op te schonen" zouden lesuren vrij komen die elders kunnen worden ingezet. Naar aanleiding van deze laatste mogelijkheid merkt de Raad in zijn advies van 17 maart jl. op dat naar zijn indruk de programma's in de uitwerking op de scholen de laatste jaren noodgedwongen reeds tot het minimum zijn teruggebracht. De verwijzing naar de mogelijk gunstige effecten ter zake door invoering van een modulair onderwijssysteem acht de Raad prematuur en speculatief. Wat betreft de reductie van het gemiddeld aantal uren per vak in combinatie met clustering betwijfelt de Raad of dit op korte termijn voldoende soulaas kan bieden. Hij merkt nog op dat door het toevoegen van het vak Spaans aan de lijst van examenvakken voor v.w.o. en h.a.v.o. - een toevoeging waarmee de Raad overigens instemt - de leraarlessenproblematiek

4 OR/1325 S -4- nog eens wordt versterkt. Nu aan de door de Raad noodzakelijk geachte voorwaarden niet wordt voldaan en ook geen inzicht kan worden gegeven hoe - in het perspectief van een beleid op langere termijn - te zijner tijd aan de gesignaleerde problemen kan worden tegemoet gekomen, blijft de Raad van mening dat invoering van de voorstellen in deze vorm ongewenst is. Wat betreft de vakkenpakketten merkt de Raad aanvullend nog het volgende op. Hij stelt vast dat geen gevolg is gegeven aan zijn in meergenoemd advies neergelegde suggestie om in verband met het verplicht stellen van twee moderne vreemde talen een aangepaste regeling te treffen ten behoeve van etnische minderheden. De Raad beveelt u aan zijn voorstellen daaromtrent nogmaals in overweging te nemen. De Raad waardeert het dat het aantal eindexamenvakken voor het m.a.v.o. en v.b.o. met de Arabische en Turkse taal wordt uitgebreid. Hij acht dit in het belang van de allochtone leerlingen voor wie het daardoor aantrekkelijker wordt om onderwijs te volgen. Hij vraagt zich af of het geen aanbeveling verdient beide vakken ook in de bovenbouw van het h.a.v.o. en v.w.o. aan te bieden, opdat met name allochtone leerlingen die wensen door te stromen hierin onderwijs op een hoger niveau kunnen volgen. Het is de Raad opgevallen dat ingevolge artikel 7, vijfde lid, van het ontwerp-besluit h.a.v.o.- en v.w.o.-leerlingen Spaanse taal en letterkunde als examenvak mogen kiezen of Russische. M.a.v=o.- en v.b.o.-leerlingen mogen echter wel meer vakken uit de groep Spaans, Arabisch en Turks kiezen. Zij kunnen derhalve een pakket samenstellen bestaande uit Nederlands, Frans, Duits, Engels, Spaans, Arabisch en Turks. De Raad acht een dergelijke mogelijkheid niet gewenst en neemt aan dat dit niet de bedoeling kan zijn geweest. b. v.b.o. Met de voorgestelde structuur ten aanzien van de beroepsvoorbereidende vakken voor het v.b.o. kan de Raad behoudens een aantal kanttekeningen instemmen. Wat betreft de in het ontwerp-besluit genoemde algemene eindexamenvakken stelt hij vast dat deze vrijwel overeenkomen met die voor het m.a.v.o. Met betrekking tot deze algemene vakken wordt door de minister in ieder geval een D-eindexamenprogramma vastgesteld (artikel 6, tweede lid). Daarnaast kan hij een C-eindexamenprogramma vaststellen. De Raad geeft op dit punt de voorkeur aan een dwingende bepaling. Indien overigens deze facultatieve bepaling gehandhaafd blijft dient in het vierde lid van artikel 6 te worden opgenomen dat het bevoegd gezag van een school een C-programma kan vaststellen, indien de minister niet van zijn bevoegdheid, bedoeld in het tweede lid, gebruik maakt. Wat betreft het examenprogramma voor de beroepsgerichte vakken in het v.b.o. merkt hij op dat dit in het derde lid van meergenoemd artikel met de letter C wordt aangeduid, terwijl in de toelichting op dit artikel wordt gesproken over een door de minister vast te stellen D-programma. Welke aanduiding is in dit verband de juiste? Verder is het hem opgevallen dat ten aanzien van het vak praktijk techniek (derde en vierde lid) een programma-aanduiding ontbreekt. Vervolgens blijkt dat in de opsomming van de beroepsgerichte eindexamenvakken voor het v.b.o. (artikel 10, tweede lid) dit vak niet voorkomt. Wel is sprake van

5 OR/1325 S -5- het vak "praktijk technische vakken". Wordt hiermee hetzelfde bedoeld? Het ontbreken van een programma-aanduiding voor deze vakken c.q. dit vak betekent een koerswijziging ten opzichte van het ontwerp-besluit v.b.o. zoals dat bij het wetsvoorstel v.b.o. was gevoegd en waarover de Afdeling secundair onderwijs (beroepsonderwijs) op 24 december 1987 (OR 2B/ 1164 S) heeft geadviseerd. Een toelichting hierop heeft de Raad node gemist. Dit klemt te meer nu diverse scholen thans wel A- en B-programma's hanteren voor het praktijkvak techniek en er eveneens geëxperimenteerd wordt met C- prograrama's. Voorts vraagt de Raad zich af of de mogelijke consequenties van het vaststellen van een programma zonder nadere aanduiding zijn meegewogen. Een dergelijk programma zou wel eens te zwaar kunnen zijn voor leerlingen die individueel beroepsonderwijs volgen. Daarentegen zou het te licht kunnen zijn voor leerlingen die voldoende geëquipeerd zijn voor een C-of D-programma. Daarnaast dient een en ander te worden bezien in verband met de maatschappelijke herkenbaarheid c.q. het civiel effect en in relatie tot het vervolgonderwijs. De Raad denkt hierbij onder andere aan de nog nader in te vullen vrijstellingsregeling op grond van artikel 24 van het ontwerp-eindexamensluit m.b.o. Tot slot merkt de Raad op dat waar het hier een verplicht examenvak betreft de technische afdelingen in het toekomstig v.b.o. in zekere zin in een uitzonderingspositie worden geplaatst ten opzichte van de overige op het beroep gerichte afdelingen. In deze afdelingen worden immers voor alle eindexamenvakken wel programma-aanduidingen gehanteerd. Wat betreft de eindexamenvakken voor de verschillende v.b.o.-afdelingen zoals weergegeven in de artikelen 26 t/m 34 van het ontwerp-besluit stelt de Raad vast, dat deze nagenoeg gelijk zijn aan die welke In het ontwerp-besluit v.b.o. zijn vermeld (artikelen 13 t/m 15 f onder II). Aangezien niet met alle door de Afdeling 2B in haar advies ter zake gemaakte opmerkingen rekening is gehouden en uit de toelichting op het onderhavige ontwerpbesluit niet blijkt wat hiervoor de redenen zijn neemt de Raad de vrijheid deze nogmaals onder uw aandacht te brengen. Bij de eindexamenvakken v.b.o. techniek (artikel 26, onder d) mist de Raad in vergelijking met het daaromtrent bepaalde in het Eindexamenbesluit l.b.o. de vakken wiskunde en kennis der natuur. Ook bij de eindexamenvakken v.b.o. consumptieve techniek (artikel 27 onder d) ontbreken laatstgenoemde vakken. Met betrekking tot de eindexamenvakken v.b.o. verzorging en uiterlijke verzorging (respectievelijk de artikelen 28 en 29, onder d) is het vak kennis der natuur niet vermeld, hetgeen wel het geval is in het vigerende Eindexamenbesluit. In de toelichting wordt deze beperking niet gemotiveerd. De Raad ziet deze vakken dan ook gaarne alsnog toegevoegd. Ten aanzien van de eindexamenvakken v.b.o. mode en kleding (artikel 30) merkt de Raad nog op dat het duidelijker ware geweest indien in de toelichting was vermeld dat de in dit artikel aangebrachte wijziging conform vorengenoemd advies inzake het concept-wetsvoorstel v.b.o. ca. tot stand is gekomen. 3. Toelating tot het examen. De Raad acht het een goede zaak dat leerlingen van een dagschool uitsluitend door middel van het afleggen van een volledig eindexamen aan-

6 OR/1325 S -6- spraak kunnen maken op een diploma. Hij leidt hieruit af dat daarmee de "sprokkelmethode" definitief is afgeschaft, zonder dat hieraan overigens consequenties worden verbonden voor de zgn. 10%-regeling. De Raad constateert met instemming dat het concept-besluit ingevolge artikel 2, derde lid, ook aan externe kandidaten de mogelijkheid wil bieden een eindexamen of deeleindexamen aan de school af te leggen. In de Wet op het voortgezet onderwijs wordt deze mogelijkheid thans nog slechts geboden voor examens aan scholen voor beroepsonderwijs of voor leerlingen uit het speciaal onderwijs. Blijkens de nota van toelichting bij artikel 2, derde lid, van het onderhavige concept-besluit zal dit ook voor het a.v.o./ v.w.o. mogelijk worden, wanneer de Wet op het voortgezet onderwijs zal worden gewijzigd in het kader van het wetsvoorstel inzake de contractactiviteiten. De Raad merkt hierbij het volgende op. Volgens artikel 30 van de WVO kunnen scholen voor beroepsonderwijs onder voorwaarden diploma's uitreiken aan hen die niet als leerling van een zodanige school staan ingeschreven. Ingevolge het wetsvoorstel contractactiviteiten wordt, blijkens het nieuw in te voegen artikel 30 a van de WVO, deze mogelijkheid slechts geboden aan cursisten die cursussen in het kader van contractactiviteiten volgen. Het artikel biedt derhalve geen mogelijkheid analoog aan artikel 30, om aan het examen v.w.o. of a.v.o. deel te nemen zonder te zijn ingeschreven voor een cursus. De Raad zou in casu een vergelijkbare regeling als voor her beroepsonderwijs bestaat, op zijn plaats vinden. Bovendien hecht de Raad aan de waarborgen die in artikel 30 worden gegeven. Een andere mogelijkheid zou zijn om het afnemen van een eindexamen als een contractactiviteit op zichzelf te beschouwen in de zin van "een werkzaamheid voor derden". Blijkens de toelichting op het wetsvoorstel inzake de contractactiviteiten bij het nieuwe derde lid van artikel 20 van de Wet op het voortgezet onderwijs gaat het daarbij bij voorbeeld om het ontwikkelen van een computerprogramma (T.K , , nr. 3, p. 16). Naar de mening van de Raad kan het aanbieden van eindexamens niet als een werkzaamheid voor derden worden beschouwd. De Raad wijst erop dat er dan bovendien een discrepantie zou ontstaan met de situatie in het beroepsonderwijs of speciaal onderwijs daar de mogelijkheid van het afleggen van een eindexamen v.w.o./a.v.o. in dat geval aan het marktmechanisme zou worden onderworpen. Een dergelijke discrepantie acht de Raad niet gewenst. 4. Uitslagregeling. Het ontwerp-besluit gaat uit van een compensatorische uitslagregel voor v.w.o.-h.a.v.o.-m.a.v.o. en v.b.o. Deze regeling stemt vrijwel overeen met die welke bij K.B. van 7 juli 1987 (Staatsblad 1987, 371) is ingevoerd, met dien verstande dat de kandidaat die al zijn eindexamenvakken niet binnen een schooljaar aflegt zijn aanspraak op compensatie verliest. Betrokkene is in dat geval gehouden voor elk vak ten minste een voldoende te halen. De Raad kan zich In de voorgestelde uitslagregeling voor de schoolexamens vinden. Ten aanzien van de staatsexamens merkt de Raad op dat in eerdergenoemde beleidsnotitie (T.K , nr. 2) nog wordt uitgegaan van harmonisatie van de uitslagregels bij dag- en avond-v.w.o.-h.a.v.o.-m.a.v.o. en l.b.o. en de staatsexamens. Gezien de wijziging van het Besluit staatsexa-

7 OR/1325 S -7- mens v.w.o.-h.a.v.o.-m.a.v.o (artikel 68) stelt hij vast dat u uw oorspronkelijke voornemen ter zake niet heeft gerealiseerd. Een motivering hiervoor heeft de Raad gemist. De ongelijkheid tussen de uitslagregeling voor de dagschoolkandidaat en die voor de staatsexamenkandidaat spitst zich toe op het feit dat een dagschoolkandidaat die in zes vakken examen aflegt en voor twee van zijn examenvakken het eindcijfer 5 dan wel voor een van zijn examenvakken het eindcijfer 4 heeft behaald met in totaal 36 punten is geslaagd. De staatsexaraenkandidaat daarentegen dient in een identieke situatie een totaalscore van 37 punten te halen. De Raad pleit ervoor dat verschil alsnog ongedaan te maken. 5 a. Herkansing. De Raad stemt in met de in het ontwerp-besluit geformuleerde regeling ter zake van de herkansing die overeen komt met de huidige en met de ( mogelijkheid tot profielverbetering voor geslaagde m.a.v.o.- en v.b.o.-kandidaten in één vak. b. Tijdvakken. De Raad heeft kennisgenomen van uw voorstel de functie van het tweede en derde tijdvak om te wisselen. In de nota van toelichting ontbreken voor deze ingrijpende wijziging duidelijke gronden. In de nieuwe opzet is het tweede tijdvak bestemd voor kandidaten die door ziekte of een andere geldige reden het centraal examen niet in het eerste tijdvak hebben kunnen afronden en dient het derde tijdvak voor de herkansing. In beide situaties is de kandidaat gehouden zijn eindexamen te voltooien ten overstaan van de staatsexamencommissie. Ervan uitgaande dat het tweede tijdvak kort op het eerste tijdvak volgt - in meergenoemde beleidsnotitie wordt gesproken over een eind mei/begin juni af te nemen eerste tijdvak en een in de tweede helft van juni te houden tweede tijdvak - biedt het tweede tijdvak aan langdurig zieke kandidaten geen oplossing. Ook de "doorsnee" zieke kandidaat - de ervaring wijst uit dat het om één tot drie gemiste examenzittingen gaat - kan met de voorgestelde maatregel nauwelijks uit de voeten nu de herkansing zich beperkt tot één vak en op één dag wordt gehouden. Het komt de Raad dan ook niet zinvol voor om zieke kandidaten kort na het eerste tijdvak te laten herkansen. De Raad heeft zich verder afgevraagd of door deze omwisseling van tijdvakken de aansluiting van kandidaten op het vervolgonderwijs niet in het gedrang komt. In de beleidsnotitie voornoemd wordt gesproken over het afnemen van het derde tijdvak omstreeks 10 juli. Gezien de regionale vakantiespreiding dient er zijns inziens rekening mee te worden gehouden dat een groot aantal scholen is gesloten en dat in dat geval ook de directeur aan wie het resultaat van de herkansing wordt meegedeeld niet meer bereikbaar is. De Raad voorziet dan ook de nodige organisatorische problemen bij de afwikkeling van het examen, hetgeen de kandidaat kan duperen In zijn verdere loopbaan. Hij brengt In herinnering dat een van de motieven voor de huidige regeling juist is kandidaten die voor een vak een onvoldoende cijfer scoren in de gelegenheid te stellen op een zodanig tijdstip te herkansen dat zij zich nog tijdig voor een vervolgstudie kunnen opgeven. Overigens geeft noch het ontwerp-besluit noch de toelichting over dit aspect uitsluitsel.

8 OR/1325 S -8- De Raad heeft er verder grote moeite mee dat de dagschoolkandidaat die herkanst dat moet doen in een voor hem vreemde omgeving. Aangezien bij een herkansing er voor de betrokken kandidaat veel op het spel staat het al dan niet slagen is dikwijls een kwestie van een enkel punt, dienen de omstandigheden voor hem zo optimaal mogelijk te zijn. Het deelnemen aan een staatsexamen impliceert voorts dat het examenwerk niet door de eigen docentexaminator wordt beoordeeld. Hiervan kan de kandidaat mogelijk nadeel ondervinden daar de eigen docent beter op de hoogte is van de wijze waarop betrokkene zich op het examen heeft voorbereid dan een buitenstaander. Op grond van de ruime periode die de kandidaat krijgt toegemeten om zich op de herkansing voor te bereiden komt de Raad tot de conclusie dat met de nieuwe regeling het herexamen opnieuw wordt ingevoerd. De Raad heeft zich gelet op zijn bezwaren tegen de voorgestelde omwisseling van het tweede en derde tijdvak afgevraagd of niet een andere oplossing denkbaar is. Hij wijst op de mogelijkheid de herkansing af te nemen onder verantwoordelijkheid van de school met toezicht door gecommitteerden. Deze aanpak zou niet alleen goed passen in uw streven naar autonomievergroting voor- de scholen, maar bovendien voor de betrokken kandidaten een grote verbetering inhouden ten opzichte van het in het ontwerp-besluit neergelegde voorstel. Zij blijven immers in dat geval in de hun vertrouwde omgeving van de school en de eigen docent-examinator kan het examenwerk nazien. Ook in organisatorisch en financieel opzicht zijn hieraan voordelen verbonden. Verder zal üe tijdsdruk minder groot zijn. Hij neemt aan dat de autonome school in staat moet worden geacht deze taak tot een goed einde te brengen. Toezicht. De Raad stelt vast dat het voornemen de tweede correctie van het centraal examen te laten vervallen een wijziging in de taakstelling van de gecommitteerden tot gevolg heeft. Hij begrijpt dat de zware belasting die de tweede correctie bij de docenten teweeg brengt hiervoor het belangrijkste motief vormt. J Het ontbreken van inzicht in de taakomschrijving van de gecommitteerden maakt het voor de Raad moeilijk een weloverwogen oordeel te geven omtrent de door u voorgestane opzet ten aanzien van het toezicht op het centraal examen. Hij heeft er overigens kennis van genomen dat het "gecommitteerdensysteem niet voorziet In toezicht op het schoolonderzoek. Vooralsnog gaat de Raad er vanuit dat met het toezicht door gecommitteerden een objectieve examinering evenzeer tot de mogelijkheden behoort. Hij overweegt hierbij dat de exaraenopgaven centraal worden vastgesteld en dat de toetsing van het examenwerk geschiedt aan de hand van bindende correctienormen. Daarbij is de Raad met u van oordeel dat het toezicht houden op met name een juiste uitvoering van de normering een belangrijk instrument vormt in het kader van de bewaking van de kwaliteit van het onderwijs (beleidsnotitie voornoemd blz. 13). Bij het bepalen van het civiel effect van het diploma speelt naar het oordeel van de Raad het hanteren van een zorgvuldige correctieprocedure een niet onbelangrijke rol. Het Is de Raad opgevallen dat het onderhavige ontwerp-besluit alleen spreekt van gecommitteerden, terwijl in meergenoemde beleidsnotitie nog werd gesproken over gecommitteerden per school en commissies van gecommit-

9 Ok/1325 S -9- teerden per vak (de zgn. vliegende brigades). Ook het ontwerp-eindexamenbesluit m.b.o. onderscheidt twee soorten gecommitteerden. Moet de Raad uit het uitsluitend vermelden van "gecommitteerden" opmaken, dat u uw oorspronkelijke gedachte van twee categorieën gecommitteerden hebt verlaten? De Raad wijst erop dat indien het in uw bedoeling ligt om scholen zelf gecommitteerden te laten aanwijzen zij ook in de gelegenheid moeten zijn om in schoolorganisatorisch opzicht hiervoor passende oplossingen te vinden. Hij zou er bepaald bezwaar tegen hebben indien door het betrekken van gecommitteerden uit eigen gelederen de continuïteit van het leerproces in het gedrang zou komen (lesuitval). De Raad dringt er derhalve bij u op aan duidelijkheid te verschaffen ten aanzien van de inhoudelijke taken van de gecommitteerden en de wijze waarop deze worden gerecruteerd. Hij zal zijn oordeel over het nieuwe systeem pas definitief kunnen geven zodra de instructie voor de gecommitteerden in het kader van dit ontwerp-besluit is verschenen. Gaarne ziet hij deze om advies tegemoet. Artikelsgewijze opmerkingen. artikel 1 (begripsbepalingen). Wat betreft de omschrijving van het begrip "examenstof" verwijst de Raad naar zijn commentaar ter zake in zijn advies over het ontwerp-eindexamen besluit m.b.o. (OR 2B/1313 S; biz. 8). Ten aanzien van het begrip "kandidaat" merkt de Raad onder verwijzing naar de regeling inzake de toelating tot het eindexamen (artikel 2) op, dat daarin onvoldoende tot uitdrukking komt dat in feite sprake is van twee categorieën kandidaten namelijk degenen die wel en die niet aan de school zijn ingeschreven. Ingeschreven leerlingen volgen volledig onderwijs en leggen aan het einde van hun opleiding examen af. Niet ingeschreven leerlingen bezoeken de school uitsluitend om aan het eindexamen of een deeleindexamen deel te nemen. De Raad geeft de voorkeur eraan niet te spreken van "nietleerllngen", zoals in de toelichting bij artikel 37 gebeurt, maar van "externe kandidaten". artikel 3 (afnemen eindexamen). Onder verwijzing naar het bepaalde in artikel 6, eerste lid, van het ontwerp-eindexamenbesluit m.b.o. acht de Raad het gewenst, dat ook in het onderhavige besluit de passage wordt opgenomen dat "de directeur zich kan doen vervangen door een plaatsvervanger". artikel 5 (onregelmatigheden). Het verdient naar het oordeel van de Raad aanbeveling om naast de inspectie ook de kandidaat en de directeur van de beslissing van de commissie van beroep op de hoogte te stellen (vierde lid). artikel 10 (eindexamenvakken scholen voor v.b.o.). De Raad stemt ermee in dat in vergelijking met het ontwerp-besluit v.b.o. de eindexamenvakken economie, Spaanse taal, Arabische taal en Turkse taal zijn toegevoegd. Hij heeft er verder kennis van genomen dat het vak geschiedenis met staatsinrichting is uitgebreid.

10 OR/1325 S -10- Voorts is de vraag gesteld of uit een oogpunt van harmonisatie het vak Friese taal en letterkunde niet aan de lijst van eindexamenvakken zou moeten worden toegevoegd. In de opsomming van de beroepsgerichte vakken (tweede lid) heeft de Raad de vakken handelskennis I en II gemist. Wel worden vermeld de vakken bedrijfseconomie en bedrijfsadministratie. Is het de bedoeling dat laatstgenoemde vakken in de plaats treden van de beide in het l.b.o. bestaande vakken? artikel 37 (examenreglement en programma van toetsing en afsluiting). Het verdient naar het oordeel van de Raad aanbeveling om iedere kandidaat in het bezit te stellen van een exemplaar van het examenreglement en van het programma van toetsing en afsluiting (derde lid). artikel 47 (correctie centraal examen). Volgens de Raad zou in deze regeling moeten worden opgenomen dat de directeur aan de examinator naast het examenwerk en het proces-verbaal ook de bindende correctie-normen uitreikt. artikel 50 (verhindering centraal examen). In het tweede lid is bepaald dat kandidaten van een school voor v.b.o. bet centraal examen ten overstaan van de staatsexamencommisslc m.a.v.o. afleggen. Voor de Raad is niet duidelijk welke kandidaten hiermee bedoeld worden. Zijn dat degenen die in het derde tijdvak hun examen nog moeten voltooien? Of zijn hier ook de v.b.o.-kandidaten die in het tweede tijdvak hun centraal examen moeten afronden onder begrepen? Het doet de Raad overigens vreemd aan dat waar het v.b.o.-kandidaten betreft, gesproken wordt over de staatsexamencommissie m.a.v.o. Welke Instantie draagt in dit verband zorg voor de afgifte van het diploma? Wat betreft de opgave van de kandidaten voor de herkansing (derde tijdvak) valt op dat in het derde lid is bepaald dat de kandidaat zich door tussenkomst van de directeur bij de voorzitter van de desbetreffende staatsexamencommissie aanmeldt, terwijl verderop in het ontwerp-besluit (artikel 56, tweede lid) valt te lezen dat de directeur alle kandidaten bij de staatsexamencommissie aanmeldt. Gepleit wordt voor eenduidige regeling ter zake. artikel 51 (ontheffing c.e. voor geschiedenis en staatsinrichting). Naar aanleiding van het opnemen van het vak maatschappijleer in de lijst van eindexamenvakken voor scholen voor v.w.o., h.a.v.o., m.a.v.o. en v.b.o. vraagt de Raad zich af of aan scholen die dat gemotiveerd kenbaar maken niet een analoge ontheffingsmogelijkheid moet worden geboden. Hij sluit niet uit dat zich ook ten aanzien van maatschappijleer, welk vak zich thans nog in een experimenteel stadium bevindt, identiteitsgevoelige kwesties kunnen voordoen waardoor het voor scholen bezwaarlijk is om hierin een centraal examen af te nemen. artikel 52 (eindcijfer eindexamen). De in het tweede lid gehanteerde berekeningsmethode om te komen tot de bepaling van het eindcijfer voorziet niet in situaties waarin het

11 cijfer achter de komma 46, 47, 48 of 49 bedraagt. Zou het niet beter zijn om te bepalen dat bij minder dan 50 het cijfer naar beneden en bij 50 of meer het cijfer naar boven wordt afgerond? Verder heeft de Raad zich afgevraagd hoe in deze moet worden gehandeld indien het examen uit bijvoorbeeld drie onderzoeken bestaat. artikel 53 (vaststelling uitslag). Voor de Raad is niet helder welke functie het bepaalde in het derde lid in relatie tot het gestelde in het tweede lid heeft. Als het erom gaat één of meer eindcijfers niet bij de bepaling van de uitslag te betrekken (extra vak c.q. vakken) dan heeft zijns inziens zulks reeds in eerder stadium (tweede lid) plaatsgevonden. artikel 57 (diploma en cijferlijst). In het tweede is bepaald dat aan een afgewezen kandidaat een cijferlijst wordt uitgereikt waarop alleen de eindexaraenvakken zijn vermeld waarvoor een onvoldoende eindcijfer is behaald. De Raad acht dit een zinledige bepaling. Als deze lijst moet worden gezien als een "bewijs" dat men is afgewezen geeft de Raad u in overweging daarop ook de voldoende eindcijfers aan te geven. artikel 59 (diploma m.a.v.o. met certificaat v.b.o.). De Raad waardeert dat aan afgewezen v.b.o.-kandidaten die voor vakken volgens een voor m.a.v.o. en v.b.o. gelijkluidend examenprogramma een voldoende eindcijfer hebben behaald certificaten kunnen worden uitgereikt waarmee zij in het dag-/avondonderwijs een m.a.v.o.-diploma kunnen opbouwen. artikel 60 (afwijking wijze van examineren). Indien sprake is van een afwijking In de wijze van examineren schrijft het ontwerp-eindexamenbesluit m.b.o. (artikel 4, eerste lid) voor dat de directeur hiervan mededeling doet aan de inspectie. In het onderhavige besluit (artikel 60, eerste lid) wordt echter de mogelijkheid opengelaten dat de Inspectie ter zake een andere beslissing neemt dan de directeur. Het verdient zijns inziens aanbeveling in dit soort van gevallen eenzelfde gedragslijn te volgen. Ten slotte. De Raad concludeert dat de nieuwe opzet van het examenbesluit een grote verbetering inhoudt ten opzichte van de huidige regelingen die door hun complexiteit en gedetailleerdheid vaak onvoldoende toegankelijk zijn. Het doorvoeren van de vele procedurele vereenvoudigingen bevordert de inzichtelijkheid In de regelgeving van de examens. Uit het oogpunt van overzichtelijkheid van wetgeving en eenvoud bij de toepassing heeft de Raad er dan ook geen bezwaar tegen als de voorstellen die daarop betrekking hebben op korte termijn worden ingevoerd. Moeilijker ligt het wat de Raad betreft ten aanzien van de maatregelen die betrekking hebben op de structuur van de eindexamens v.w.o.- h.a.v.o.-m.a.v.o., "de vakkenpakketmaatregel". Naar aanleiding van de brief van 15 juli ter zake heeft de Raad in dit kader nogmaals zijn bezwaren tegen deze maatregel naar voren gebracht.

12 CR/1325 S 12- Op grond van het bovenstaande adviseert de Raad u de voorstellen die gebaseerd zijn op de vakkenpakketmaatregel v.w.o., h.a.v.o. en m.a.v.o. nog niet in dit Eindexamenbesluit te verwerken. Wanneer het Eindexamenbesluit v.w.o., h.a.v.o., m.a.v.o., v.b.o. aldus zou worden herzien kan de Raad - na aanpassing op een aantal hiervoor genoemde punten, onder meer wat betreft de tijdvakken - instemmen met de invoering ervan.' Namens de Raad voornoemd, (Pfo dr. A.M.P. Knoers, voorzitter), (mr. drs. H.J.M. Hoefnagel, algemeen secretaris)