Leidraad Uitvoering Lollebeek

Transcriptie

1 Leidraad Uitvoering Lollebeek Werkgroep Leidraad Uitvoering Lollebeek Waterschap Peel en Maasvallei Henk Valckx (Beheer en Onderhoud) Jan Valk (Gebiedsbeheerder) Twan van Dijck (Projectleider) Diana Kesselmans (Hydrologie) René Cuypers (GIS, kaartmateriaal) Inge Janssen (Ecologie) Datum: 15 januari 2015 Versie: concept 1

2 Inhoudsopgave PM 2

3 1. Inleiding 1.1 Achtergrond, aanleiding, doel De Lollebeek heeft in het Provinciale beleid de Specifiek ecologische Functie (SEF) gekregen. Het Waterschap heeft hier in (het voorjaar en zomer van) 2014 invulling aan gegeven door de midden- en benedenloop van de beek natuurlijk in te richten. De bovenloop van de beek, gelegen in het natuurgebied Castenrayse Vennen, is nog niet heringericht. Na de uitvoeringswerkzaamheden aan de beek moet het vooraf vastgestelde streefbeeld (zie Inrichtingsplan Lollebeek Oost, Oranjewoud 2013) zich gaan ontwikkelen. Dit is een proces dat jaren in beslag neemt en waarbij regelmatige evaluatie in het veld en bijsturing in de vorm van onderhoud noodzakelijk blijkt. Het doel van deze Leidraad Uitvoering is om het lange termijn streefbeeld helder en concreet te maken en het jaarlijks terugkerend onderhoud uit te werken. De Leidraad vormt hierbij het dynamisch naslagwerk voor de ontwikkeling van beek. 2. De Lollebeek 2.1 Beschrijving van de beek De Lollebeek maakt onderdeel uit van het stroomgebied van de Groote Molenbeek. De beek begint bovenstrooms van het Castenrays Broek en stroomt vervolgens door de Castenrayse Vennen ten noordwesten van Horst. Daarvandaan stroomt de beek onder de A73 door naar het oosten. Ten zuiden van de zandwinning Diepeling mondt de Lollebeek uit in de Groote Molenbeek. De Lollebeek heeft een lengte van ongeveer zeven km. Zie Figuur 4 voor de ligging van de beek en de verschillende trajecten Historie Bovenloop: Castenrays Broek en Castenrayse Vennen Rond 1850 ontsprong de huidige bovenloop van de Lollebeek in de drassige gebieden Castenrays Broek en Castenrayse vennen. Door stagnatie van grondwater zijn deze gebieden natter dan hun omgeving. De Castenrayse Vennen liggen in een kom in het beekdal van de Lollebeek, omgeven door hoger gelegen zandruggen en -duinen. Door stagnatie van grond- en regenwater is hier vroeger veen gevormd. De Lollebeek is in 1850 reeds vergraven en ligt op de perceelsgrenzen in een kleinschalig beemdenlandschap. Figuur 1. De gestuwde Lollebeek voor herinrichting 1.3 Leeswijzer In het volgende hoofdstuk wordt de Lollebeek onder de loep genomen: het beeksysteem, de historie, en de trajectindeling zijn de onderdelen die besproken worden. Hoofdstuk 3 omschrijft de uitgangspunten bij het beheer en onderhoud. De concrete uitwerking per traject is in hoofdstuk 4 beschreven. Eerst is een korte uiteenzetting van de huidige situatie gegeven gevolgd door een trajectspecifieke invulling van het streefbeeld en het bijbehorende onderhoud, de streefpeilen en een aantal onderhoudsobjecten. Figuur 2. Kaarten van de Lollebeek Middenloop: voormalige gemeentegrens Vanaf de huidige A73 bestond het beekdal uit (natte) beekdalgraslanden, bos en moerasgebiedjes die elkaar afwisselden. Door de instroom van zijbeken werd de beek breder. De Lollebeek had een meanderend karakter. Het historische meandertracé uit deze tijd is op huidige kaarten nog terug te vinden in de gemeentegrens tussen Horst en Venray (zie Figuur 2). 3

4 Benedenloop: instroom Groote Molenbeek De benedenloop van Lollebeek ligt in een dicht bosgebied en heeft een sterk meanderend karakter. Het beekdal van de midden- en benedenloop is smal en diep ingesneden in het landschap (zie Figuur 3) Traject - indeling De indeling zoals in beschreven is aangehouden voor de uitwerking van de Leidraad voor de hele Lollebeek (Figuur 4). Figuur 3. De begrenzing van het smalle beekdal (hoogtekaart) is ook in het veld duidelijk zichtbaar Figuur 4. Trajecten Lollebeek Oost 4

5 3. Uitgangspunten onderhoud en beheer Om na de herinrichting het eindbeeld van de beek te kunnen ontwikkelen is gericht beheer en onderhoud noodzakelijk. In dit hoofdstuk worden de uitgangspunten voor het onderhoud beschreven. Uitgangspunten onderhoud Het beheer van de beek en de oevers ligt bij het waterschap. Er zijn zes onderhoudstypen toepasbaar: maaien, maaien en afvoeren (= hooien), (seizoens)begrazing, handmatig verwijderen, niets doen of een combinatie van typen. Het waterschap vult haar taak als peilbeheerder in door te sturen op de streefpeilen uit het ontwerp en de afspraken met de streek. De Lollebeek is vanaf het onderhoudspad (5 m) op de linkeroever jaarrond bereikbaar. In de beek wordt bij het uitvoeren van maaibeheer de beekbodem ontzien. Hierdoor is het effect op de morfologie (zandbanken, stromingsribbels, enz.) kleiner. Bij elke maaibeurt blijft 30% van de vegetatie (met name in het talud van de beek) staan. Dood hout blijft zo veel mogelijk in de beek liggen. Aanplant en spontane houtopslag in de pionierfase (eerste vijf jaar) aan de zuidzijde niet maaien of snoeien. Ook moet vraat door grazers worden voorkomen door bijvoorbeeld tijdelijk uitrasteren. Beschaduwing door beekbegeleidende begroeiing op de zuidoever is een belangrijk instrument om het dichtgroeien van de beek met helofyten te voorkomen. Het toevoegen van extra nutriënten op het eigendom van het Waterschap, door bijvoorbeeld het opbrengen van (ruwe) mest of het bijvoeren van het vee is niet toegestaan. Het gebruik van bestrijdingsmiddelen en kalk is niet toegestaan. Beheer en onderhoud per onderdeel Onderhoudspaden Op de onderhoudspaden mogen geen obstakels worden aangebracht (rasters, drinkbakken, enz.) en ze hebben geen botanische doelstelling. Onderhoud bestaat bijvoorbeeld uit het 1 à 2 x per jaar klepelen, maaien of de paden zijn onderdeel van intensieve begrazing, zodat er een korte grasachtige vegetatie ontstaat. Het maaisel uit de beek wordt op het werkpad gelegd. Werkpaden worden begaanbaar gehouden door bijvoorbeeld de biomassa te klepelen. De onderhoudspaden dienen twee keer per jaar gemaaid te worden door de beheerder. De overige keren wordt het gemaaid door het waterschap. Rasters, klaphekken en poorten Het eigendom van het Waterschap is grotendeels uitgerasterd en voorzien van rasters, poorten en klaphekken. Het onderhoud hiervan bestaat uit inspectie, reparatiewerkzaamheden bij schade. Gedeeltelijk is het perceel uitgerasterd door de beek. Hier dient rekening mee gehouden te worden iun de reuze van het vee. Recreatief medegebruik De onderhoudspaden van het Waterschap zijn toegankelijk voor recreanten. Om dit mogelijk te maken zijn er meestal klaphekken geplaatst. Aanvullend maaibeheer is voor de begaanbaarheid van de onderhoudspaden niet noodzakelijk met uitzondering van de officiële (bewegwijzerde) wandelroutes. Daar wordt het onderhoudspad jaarlijks vier tot vijf keer extra gemaaid. In de praktijk komt het dus voor dat mensen (met honden) gaan wandelen tussen de grazers. Hierdoor kan overlast ontstaan met eventueel aanwezig vee (opjagen, bijten en diasporen 1 ). Het Waterschap plaatst op die locaties bordjes met (onder andere) het verzoek aan wandelaars het vee met rust te laten en honden aan de lijn te houden. Flora- en Faunawet Gedragscode voor waterschappen Het doel van de Flora- en Faunawet is de bescherming van in het wild levende planten en dieren. Hiervoor worden met name zeldzame soorten en soorten die achteruit gaan beschermd. In beginsel zijn alle handelingen die schadelijk zijn voor beschermde planten en dieren verboden. Aangezien het Waterschap werkt volgens een door de Staatssecretaris goedgekeurde gedragscode, geldt voor het Waterschap voor onder andere het uitvoeren van Bestendig beheer en onderhoud een vrijstelling. Buitendienstmedewerkers van het Waterschap, maar ook aannemers die voor het Waterschap werken moeten zich houden aan deze gedragscode. Het kader van de gedragscode is na te lezen in de Veldgids van het waterschap (Waterschap Peel en Maasvallei, 2008). Met name de natuurkalender en de richtlijnen beheer en onderhoud (hoofdstuk 3) zijn belangrijk. Onkruiden en exoten (On)kruiden Vanwege het plaatselijk droge karakter in het beekdal kan explosieve groei van distels ontstaan. Hiervoor zal handmatige bestrijding van de distels mogelijk zijn. Het met chemische middelen bestrijden van (on)kruiden is niet toegestaan. Tevens kan, na overleg met het Waterschap, aanvullend gemaaid worden als de bedekking met pitrus of riet te hoog wordt. Op de drogere, schralere delen in het beekdal kan Jacobskruiskruid voorkomen. Hiervoor zal handmatige bestrijding van het kruid mogelijk zijn. Het Waterschap en Natuurrijk Limburg zijn niet verantwoordelijk voor de mogelijke schadelijke gevolgen. Exoten Binnen het beekdal streeft het Waterschap naar (de terugkeer van) de van nature voorkomende soorten. Exoten als de Beverrat, Muskusrat, Zonnebaars en Aziatische modderkruiper naast plantensoorten als Waterteunisbloem, Watercrassula, Parelvederkruid, Japanse duizendknoop, Reuzenbalsemien, Grote waternavel, dennen en sparren horen daar niet bij. Wanneer (grotere aantallen) exoten zijn waargenomen, wordt binnen het Waterschap overlegd of maatregelen noodzakelijk zijn. In de Veldgids van het Waterschap staat een aantal van de soorten beschreven. Aanplant na uitvoering Uit de ervaringen van WPM met beekherstel blijkt, dat door de (lokaal) lage stroomsnelheden in laaglandbeken in combinatie met het relatief voedselrijke beekwater, beken in de zomerperiode dicht kunnen groeien met helofyten als Egelskop, Riet en/of Lisdodde naast Liesgras (grassenfamilie). Opstuwing door voornamelijk helofyten is niet gewenst. Bij hoge afvoeren kan het leiden tot overstroming door de beperkte doorvoercapaciteit. Daarnaast is het ongewenst voor het bereiken van de ecologische (water)kwaliteit in de beek. Om dit te voorkomen is er binnen het project Lollebeek Oost voor gekozen aan te planten met onder andere Zwarte els en Es. Met name aanplant aan de zuidzijde zorgt voor maximale beschaduwing van het wateroppervlak, waardoor helofyten zich slecht kunnen ontwikkelen. De aanplant is in de winter door het Waterschap uitgevoerd op basis van het vooraf opgestelde beplantingsplan (zie Bijlage x). 1 Diasporen zijn zaden en vegetatieve delen die verspreid worden door planten 5

6 4. Uitwerking per deeltraject 5.1 Middenloop: A73 - Kreuzelweg Beschrijving beektraject De Lollebeek stroomt door middel van een vierkante duiker met faunapassage vanaf Castenray onder de A73 door. De omgeving van het beekdal bestaat met name uit grootschalige gras- en akkerbouwpercelen. Een uitzondering hierop vormt het bos met inlandse eiken en berken dat op de rechteroever van de beek ligt. Dit bosgebied is in eigendom van Staatsbosbeheer en hoort niet bij het beheer.. Langs de Kreuzelweg is laanbeplanting met Zomereik aanwezig. Haaks op de beek staat een hoogspanningsmast. Figuur 7. De Lollebeek vanaf de Kreuzelweg voor en na herinrichting Invulling streefbeeld Op dit beektraject kent de beekloop een gering verhang en weinig meandering (zie Bijlage x = kaart 5 uit herinrichtingsplan). De beek is tegen het bestaande bos op de rechteroever aangelegd. Op deze wijze wordt de beekloop maximaal (liefst 100%) beschaduwd. Aan de rechterzijde wordt dan ook tussen het bestaande bos en de nieuwe beekloop bestreefd naar de (spontane) ontwikkeling van bos en struweel. Om deze reden is er op deze oever geen onderhoudspad of bereikbaarheidspad aanwezig. Op de linkeroever wordt een open, grasachtig vegetatietype ontwikkeld met incidentele opslag (maximaal 10%). De twee aanwezige poelen staan niet in verbinding met de beek, maar worden gevoed door grondwater. Een voormalige kavelsloot, die haaks op de beek staat is afgeplagd om voormalige zaadbanken en kwel aan te snijden. Alleen op de linkeroever is een onderhoudspad (5m breedte) aanwezig dat direct langs de beek ligt. Het onderhoudspad en directe omgeving is toegankelijk voor wandelaars. Er loopt langs dit beektracé geen officiële wandelroute. 6

7 Tabel 1. Streefbeeld per onderdeel Streefbeeld Beek (niet in het beheer) < 20% watervegetatie Wensbeeld Streefbeeld waterkwaliteit (in inrichtingsplan) Kavelsloot Open, pioniervegetatie PM Voormalige beekloop? Onderhoudspad Korte, grasachtige vegetatie (geen botanische doelstelling) PM Beekoever (rechts) (niet in het beheer) Bos en struweel (80-100%) Specifieke onderhoudsobjecten In Bijlage x zijn de te onderhouden objecten weergegeven voor dit beektraject. Hieronder volgt voor een aantal onderdelen een toelichting: Beekoever en beekdal (linkeroever) Beekdal (linkeroever) Open, grasachtige vegetatie met ongeveer 10% bomen en struweel PM Poelen De helft van de oever wordt vrijgehouden van bomen en struweel. Vanaf de zuidzijde moet de poel niet beschaduwd worden (dit in tegenstelling tot de beek). Jaarlijks wordt geïnventariseerd of het vee de oevers van de poelen niet kapotloopt. Dit moet voorkomen worden (eventueel door uit te rasteren), omdat de poel hierdoor minder geschikt wordt voor amfibieën. Kavelsloot Jaarlijks worden in het najaar de aangelegde kavelsloten uitgemaaid (bodem en taluds) om verlanding te voorkomen. Hoogspanningmast Onder de hoogspanningsmast mogen geen hoge bomen staan (uitsluitend grasachtige vegetatie of laag struweel). 5.2 Middenloop: Kreuzelweg bos benedenloop Poel Uitsluitend houtopslag op noordelijke oever Beschrijving beektraject De omgeving van het beekdal bestaat met name uit grootschalige landbouwpercelen en uit de ontzandingsplas Diepeling. Een uitzondering hierop vormen enkele bospercelen en houtwallen op de rechteroever van de beek, die in eigendom zijn van Staatsbosbeheer. De zijbeken Klein Oirlo en Diepeleng wateren op de Lollebeek af. 7

8 Beek Beekoever (rechts) Beekoever (links) Overig beekdal (links en rechts) 30-60% watervegetatie (niet in het beheer) Bos en struweel (40-60%) direct langs de beek (niet in het beheer) Bos en struweel (10-40%) direct langs de beek Open, grasachtige vegetatie met ongeveer 10% bomen en struweel PM Foto pag 44 rapport Figuur 8. PM Invulling streefbeeld Vanaf de Kreuzelweg neemt het verhang van de Lollebeek toe. Op de rechteroever is een bos aanwezig en op de linkeroever open grasland met daarin een poel. Langs een bestaande houtwal watert de watergang Klein Oirlo af op de Lollebeek. Vanaf het fruitperceel op de linkeroever wordt het verhang weer lager en wordt het beekdal breder. Het landschap is hier half-open met bosschages, struweel, houtwallen en poelen. Op de rechteroever is de beekloop beschaduwd door aangeplante Elzen (40-60%). Op de linkeroever is de beschaduwing van het wateroppervlakte lager (30-40%). Het overige beekdal bestaat uit een bloemrijke, open vegetatie. Bij de instroom van de watergang Diepeleng is het half-open beekdal overgegaan in een geheel open beekdal bij de weg Diepeling. Hier is tevens een gedeelte van de voormalige Lollebeek blijven liggen en aangesloten op de nieuwe beek. Op de rechteroever is aan weerszijden van de weg Diepeling een moerassige laagte aangelegd. Tevens ligt op de rechteroever bij de weg een extensief recreatiepunt met enkele grasparkeerplaatsen en een picknickplaats met informatiebord Benedenstrooms van de weg Diepeling krijgt de beekloop een meer meanderend karakter. Het landschap is kleinschalig, maar nog steeds relatief open. Op de rechteroever is op de rand van het beekdal een houtsingel aangelegd van gemiddeld 10m breedte. In stroomafwaartse richting wordt het beekdal meer gesloten, zodat het geleidelijk overgaat in de beboste benedenloop van de Lollebeek. De Lollebeek wordt ook hier weer beschaduwd door de aanplant van Zwarte els in het beektalud; 40-60% op de rechteroever en 10-40% op de linkeroever. Het overige beekdal bestaat uit een bloemrijke, open vegetatie. Over het gehele traject is alleen op de linkeroever een onderhoudspad (5m breedte) aanwezig, dat direct langs de beek ligt. Op de rechteroever een bereikbaarheidspad?. In dit beektraject zijn meerdere wandelroutes aanwezig, die voor een groot deel over het onderhoudspad lopen. Poel Moerassige laagte Houtwallen Voormalige beekloop Morfologische processen Uitsluitend houtopslag op noordelijke oever Nat grasland met 10% wilgenstruweel Singels met eiken in de boomlaag Verlandingsvegetatie met 30% houtopslag (els en wilg) Stimuleren en behouden (niet in het beheer) Tabel 2. Streefbeeld per onderdeel Streefbeeld Onder houd Wensbeeld 8

9 PM Onderhoudspad Korte, grasachtige vegetatie (geen botanische doelstelling) Specifieke onderhoudsobjecten In Bijlage x zijn de te onderhouden objecten weergegeven voor de dit beektracé. Hieronder volgt voor een aantal onderdelen een specifieke(re) uitwerking. Moerassige laagte Deze moerassige laagte is ontstaan door het afplaggen van het historisch meandertracé van de Lollebeek. Door de aanwezige ijzerhoudende ondergrond en het kwel dat hier aan het oppervlakte komt, ontstaan hier omstandigheden voor kwelafhankelijke vegetaties. Voormalige beekloop Lollebeek Deze dode arm mag niet dichtgroeien en verlanden; er moet open water zichtbaar blijven. Uitzaaien nectarplanten Lokaal zijn er na de uitvoering door derden bloemenmengsels uitgezaaid langs de heringerichte beekloop. De aanwezigheid van deze soorten draagt bij aan de soortendiversiteit in het plangebied. Naar verwachting zal het aantal van deze vaak éénjarige soorten afnemen, wanneer de vegetatie meer gesloten raakt. Figuur x en y. Invulling streefbeeld De benedenloop van de Lollebeek meandert door een gesloten bosgebied. De beek ligt relatief diep ingesneden en heeft een sterk verhang. Ter hoogte van de zandwinplas is de doorgraven rand van het beekdal weer hersteld en aangeplant met hout. In het voormalige ontzandingsperceel is een poel aangelegd en een natte laagte. Het perceel ligt als gevolg van de (gedeeltelijke) opvulling na de ontzanding lager dan de rest van het beekdal. Door deze eigenschap doet het dienst als overstromingsvlakte bij piekafvoeren van de Groote Molenbeek. Het onderhoudspad op de linkeroever ligt niet direct langs de beek, maar op de locatie van het voormalige beektracé. Tabel x. Streefbeeld per onderdeel. Streefbeeld Beek < 5% bedekking drijfbladen Wensbeeld Aanplant Zwarte els Direct langs de beek (met name op de rechteroever) is in de winter 2014/2015 Zwarte els aangeplant. Deze aanplant moet zich kunnen ontwikkelen tot bomen die op termijn de beekloop kunnen beschaduwen. De eerste jaren na uitvoering kan deze aanplant niet opgenomen worden in de beweidingseenheid, vanwege de kans op vraatschade. 5.3 Benedenloop: bos benedenloop instroom Groote Molenbeek Beschrijving beektraject De omgeving van de beek bestaat uit bos. Op de linkeroever ligt (buiten het beekdal) een ontzandingsplas. Monding in Groote molenbeek Beboste benedenloop 9

10 Streefbeeld Wensbeeld Beekoevers en beekdal 100% bos (niet in het beheer) Dood hout 30% dood hout op de beekbodem (niet in het beheer) Ontzandingsperceel Naast natte laagte en poel. (niet in het??? Onduidelijk: (broek) bos of open??? beheer) Onderhoudspad Grazige vegetatie Maaien: 1-2 keer per jaar 100% 10

11 Literatuur Provincie Limburg, 2001: Stimuleringsplan Natuur, bos en landschap Noord-Limburg-Oost, Maastricht Provincie Limburg, 2002, Handboek Streefbeelden voor Natuur en Water in Limburg, Natuurbalans-Limes Divergens, Nijmegen, In opdracht van de Provincie Limburg, Maastricht Provincie Limburg, 2006: Provinciaal Omgevingsplan actualisatie 2011, Maastricht Royal Haskoning, 2003a, deelrapport Herinrichtingsplan Inrichtingsvisie en herinrichtingsplan Eckeltsebeek, in opdracht van Waterschap Peel en Maasvallei, Maastricht Royal Haskoning, 2003b: deelrapport Inrichtingvisie Eckeltsebeek, in opdracht van Waterschap Peel en Maasvallei, Maastricht Royal Haskoning, 2012, Handreiking Ontwikkeling Waterlopen (HOW), in opdracht van de Brabantse en Limburgse waterschappen, Waterschap Rivierenland en de Provincies Noord- Brabant en Limburg, Den Bosch Verdonschot, P.F.M., 2000: Natuurlijke levensgemeenschappen van de Nederlandse binnenwateren deel 2, Beken, in opdracht van LNV, Wageningen Waterschap Peel en Maasvallei, 2007: Beekdal Eckeltsebeek Integraal begrazingsproject contract beekdal Eckeltsebrug, Venlo Waterschap Peel en Maasvallei, 2008: Veldgids: ecologisch beheer en onderhoud waterlopen en dijken, Venlo Waterschap Peel en Maasvallei, 2011: interne notitie begrazingsproject Ecketlschebeek, Venlo Waterschap Peel en Maasvallei, 2011: Evaluatie Eckeltsebeek; hydrologische toetsing, interne notitie opgesteld door J. Tielen, Waterschap Peel en Maasvallei, 2012: evaluatie herinrichting Eckeltsebeek traject 2, 3 en 4 door strategische monitoring, interne rapportage, Venlo. Waterschap Peel en Maasvallei, 2014 (in. prep.); exotenbeleid, Venlo Websites 11

12 12

13 13

14 14

15 15

16 16

17 17

18 18