Zondag Laetare, de vierde zondag in de veertigdagentijd: Ysbrechtum, 31 maart 2019.

Transcriptie

1 Zondag Laetare, de vierde zondag in de veertigdagentijd: Ysbrechtum, 31 maart Welkom en mededelingen Gelezen: Psalm 133 Een pelgrimslied van David. Hoe goed is het, hoe heerlijk als broeders bijeen te wonen! 2Goed als olie op het hoofd die neervalt op de baard, de baard van Aäron, en neervalt op de hals van zijn gewaad, 3als de dauw van de Hermon die neervalt op de bergen van Sion. Daar geeft de HEER zijn zegen: leven voor altijd. Lucas 15: Vervolgens zei hij: Iemand had twee zonen. 12De jongste van hen zei tegen zijn vader: Vader, geef mij het deel van uw bezit waarop ik recht heb. De vader verdeelde zijn vermogen onder hen. 13Na enkele dagen verzilverde de jongste zoon zijn bezit en reisde af naar een ver land, waar hij een losbandig leven leidde en zijn vermogen verkwistte. 14Toen hij alles had uitgegeven, werd dat land getroffen door een zware hongersnood, en begon hij gebrek te lijden. 15Hij vroeg om werk bij een van de inwoners van dat land, die hem op het veld zijn varkens liet hoeden. 16Hij had graag zijn maag willen vullen met de peulen die de varkens te eten kregen, maar niemand gaf ze hem. 17Toen kwam hij tot zichzelf en dacht: De dagloners van mijn vader hebben eten in overvloed, en ik kom hier om van de honger. 18Ik zal naar mijn vader gaan en tegen hem zeggen: Vader, ik heb gezondigd tegen de hemel en tegen u, 19ik ben het niet meer waard uw zoon genoemd te worden; behandel mij als een van uw dagloners. 20Hij vertrok meteen en ging op weg naar zijn vader. Zijn vader zag hem in de verte al aankomen. Hij kreeg medelijden en rende op zijn zoon af, viel hem om de hals en kuste hem. 21 Vader, zei zijn zoon tegen hem, ik heb gezondigd tegen de hemel en tegen u, ik ben het niet meer waard uw zoon genoemd te worden. 22Maar de vader zei tegen zijn knechten: Haal vlug het mooiste gewaad en trek het hem aan, doe hem een ring aan zijn vinger en geef hem sandalen. 23Breng het gemeste kalf en slacht het. Laten we eten en feestvieren, 24want deze zoon van mij was dood en is weer tot leven gekomen, hij was verloren en is teruggevonden. En ze begonnen feest te vieren. 25De oudste zoon was op het veld. Toen hij naar huis ging en al dichtbij was, hoorde hij muziek en gedans. 26Hij riep een van de knechten bij zich en vroeg wat dat te betekenen had. 27De knecht zei tegen hem: Uw broer is thuisgekomen, en uw vader heeft het gemeste kalf geslacht omdat hij hem gezond en wel heeft teruggekregen. 28Hij werd woedend en wilde niet naar binnen gaan, maar zijn vader kwam naar buiten en trachtte hem te bedaren.29hij zei tegen zijn vader: Al jarenlang werk ik voor u en nooit ben ik u ongehoorzaam geweest als u mij iets opdroeg, en u hebt mij zelfs nooit een geitenbokje gegeven om met mijn vrienden feest te vieren. 30Maar nu die zoon van u is thuisgekomen die uw vermogen heeft

2 verkwanseld aan de hoeren, hebt u voor hem het gemeste kalf geslacht. 31Zijn vader zei tegen hem: Mijn jongen, jij bent altijd bij me, en alles wat van mij is, is van jou. 32Maar we konden toch niet anders dan feestvieren en blij zijn, want je broer was dood en is weer tot leven gekomen. Hij was verloren en is teruggevonden. Gezongen: Lied 216, Lied 807: 1, 5 en 6, Psalm 133, Lied 723, Lied 538: 1, 3 en 4, Gezang 481 (Frysk) TWEE ZONEN EN EEN VADER Broeders die samenleven De baard van Aäron. Een vader. Twee zonen. Het zijn allemaal mannen vanmorgen. Dat is raar. Vrouwen zitten wel in de blinde hoek van de bijbel. Of, zou het zo zijn dat vrouwen van nature al veel nadenken en praten over onderlinge verhoudingen? Dat onze Lieve Heer gedacht heeft: Laat de verhalen daarover in de bijbel maar over mannen gaan. Die hebben dat wat meer nodig. Dan is er toch iets misgegaan. Want als we een avond organiseren om met elkaar over geloof en bijbelverhalen te spreken, wemelt het nou niet bepaald van de mannen. Zit je met een groep van overwegend vrouwen verhalen over mannen te bespreken. De kerk is een merkwaardig instituut. Beste vrouwen ik kan er niets aan veranderen. Ik kan slechts mijn bewondering ervoor uitspreken dat jullie hier zijn en bereid zijn daar doorheen te kijken. Ik vermoed dat het andersom niet zo geweest was. Stel we zouden alle mannen in de bijbel door vrouwen vervangen en andersom, dan zouden wij mannen het een vrouwenboek vinden. Niet voor ons. We zouden hier niet zitten. Dat pleit voor jullie. Onze nieuwe denker des vaderlands Daan Roovers ook een vrouw kwam afgelopen week met een wondermooie definitie van Filosofie: Filosofie is: ruimte in je hoofd maken om hetzelfde anders te bekijken. Jullie aanwezigheid hier maakt duidelijk dat jullie over die ruimte beschikken. Laten we dat koesteren. Want alleen die ruimte kan ons nog redden van locomotieven als Baudet die slechts één spoor kennen. In het verhaal van de verloren zoon zijn de rollen al snel vastgelegd. De verloren zoon is de afgedwaalde zondaar.

3 De oudste thuisblijvende zoon is de brave gelovige die een leven lang binnen de lijntjes blijft. En de vader is God. Kijk, je hebt een vrouw nodig om de ruimte te maken om dat voor de hand liggende stramien eens anders te bekijken. Amy Jill Levine is een vrouwelijke, joodse theologe die met frisse ogen naar ons Nieuwe Testament kijkt 1. Zij wijst erop dat de jongste zoon tegen zijn vader zegt: Ik heb gezondigd voor de hemel en voor u. Met andere woorden tegenover God én tegenover u. Dat betekent dat in het verhaal zelf de vader niet op een lijn gezet wordt met God. Slim. Jazeker, maar is dat nou belangrijk? Ja, want als je de vader in het verhaal eens even niet als God ziet, bekijk je hem minder door een roze bril. Dan ontdek je dat hij eigenlijk behoorlijk onhandig opereert. Dit is een verhaal over mannelijk onvermogen. In dit verhaal wordt een moeder gemist. Kijk, als de jongste zijn deel van de erfenis opeist, verdeelt de vader het vermogen onder de zonen. Was er een moeder geweest, zou die dan niet gezegd hebben: Ho, ho, als jij dat wil dan heeft dat behoorlijke consequenties voor ons hier thuis: voor het bedrijf en voor je broer. Realiseer jij je dat wel? Ze was er ongetwijfeld een gesprek over begonnen en had daar de oudste bij betrokken. Als dat gesprek had plaats gevonden waren deze broers anders uit elkaar gegaan. Ze hadden in ieder geval elkaars verhaal gehoord. Maar het hoogtepunt van mannelijke onhandigheid is toch wel als de jongste zoon thuiskomt. Dat het feest al aan de gang is en dat niemand er aan gedacht heeft om de oudste zoon te informeren en uit te nodigen. Ook de vader niet. Dat is gewoon lomp. Dan kun je de deur van de feestzaal nog zo wijd open zetten, het is oneerlijk te verwachten dat hij dan wel over zijn woede heen zal stappen. En tot slot, is het niet typisch mannelijk dat de vader blijkbaar nooit zijn waardering voor de oudste zoon heeft uitgesproken? Pas als de oudste ontploft over de manier waarop hij behandeld is, komt er een klein stukje waardering. Maar dan nog heel minimaal en weinig invoelend: Maar jongen, jij bent altijd bij me, en alles wat van mij is, is van jou. Direct daarna begint de vader er alweer over dat deze woedende zoon eigenlijk blij zou moeten zijn voor zijn broer. Dat is een schoolvoorbeeld van hoe je niet om moet gaan met conflicten. Woede moet je niet tegenspreken en vervolgens blussen. Woede moet je erkennen en de ruimte durven geven. 1 Amy Jill Levine is samen met Marc Zvi Brettler editor van het naslagwerk: The Jewish Annotated New Testament (Oxford 2011). Een boek waarin het hele Nieuwe Testament van Joods commentaar is voorzien.

4 Want onder woede zit altijd verdriet. Het verdriet wat onder de woede van de oudste zoon zit is: gebrek aan waardering, niet gezien zijn. En het moet gezegd, daar heeft hij wel een punt. Jezus vertelt dit verhaal aan de Farizeeën en de Schriftgeleerden. Omdat die mopperen dat Jezus zondaars ontvangt en met hen eet: Wie met pek omgaat wordt ermee besmet Die Farizeeën en Schriftgeleerden zijn de voorbeeldgelovigen. Wij kerkmensen kunnen ons in hen herkennen. Wij hebben de neiging te denken dat Jezus bij ons hoort. Dat wij Hem kennen en Hij ons. Jezus is van de kerk. Het is dan even wennen om te ontdekken dat hij ook buiten de grenzen van de kerk opduikt. Dat hij in alle rust luistert naar mensen die moeite hebben met geloven, met de kerk, dat hij de tijd neemt om hen te leren begrijpen. Jezus vertelt ons dit verhaal van de verloren zoon. Hij biedt ons drie personen aan om ons in te verplaatsen. Drie kansen om ruimte in je hoofd te maken om hetzelfde anders te zien. Het eerste portret is van de jongste zoon. Die heeft in de joodse samenleving van die tijd minder toekomstperspectief dan de oudste. De oudste heeft het eerstgeboorterecht en dat betekent dat hij een dubbel deel van de erfenis krijgt: De oudste 2/3 en de jongste 1/3. 2 De jongste heeft dus meer reden om zijn geluk ergens anders te gaan zoeken, omdat hij achtergesteld is. Verder staat er dat de jongste in het buitenland zijn bezittingen verkwist 3. We denken dan al snel dat hij er lekker op los leefde met drank, feesten en vrouwen. Maar pas op: Dat is het beeld wat zijn broer, de oudste zoon, van hem schetst. De jongste is zeg maar de hoofdpersoon in Ik vertrek en wij de achterblijvers kijken met spanning of zijn missie slaagt. Of eigenlijk, stiekem hopen we dat zijn avontuur faliekant de soep in loopt. Omdat wij dan opgelucht adem kunnen halen en constateren dat onze keus om thuis te blijven een betere was. Deze jongste redt het niet in het buitenland en dat is niet alleen zijn eigen schuld. Er is daar ook een hongersnood. Dat zijn omstandigheden waar iedereen onder lijdt. Nieuwkomers misschien nog wel het meest. Bij de varkenstrog komt de jongste tot zichzelf. Hij bekeert zich eigenlijk niet zozeer. Het is meer een kwestie van overleven. 2 Zie Deuteronomium 21:17 3 In het Grieks staat er in vers 13 dieskorpizen, dat uitstrooien, verdelen betekent en met een negatieve connotatie als verkwisten vertaald kan worden. Het woord asootos, betekent reddeloos, of heilloos en kan ook vertaald worden met verdorven of verkwistend. Het valt op dat de NBV kiest voor vertalingen met sterke negatieve connotaties: verkwisten en losbandig.

5 Hij heeft weinig andere keus dan zijn trots in te slikken, zijn falen onder ogen te zien en terug te gaan. Niet langer als zoon, maar als arbeider van zijn vader. Dit is een eerlijk portret van iemand die te hoog gegrepen heeft en door zijn eigen toedoen, maar ook door een stuk ongeluk aan de grond raakt. Dit is het eerste portret en dat schept ruimte om mee te voelen met degenen die veel te snel als profiteurs en mislukkelingen worden weg gezet. Het tweede portret is dat van de vader. Hij behoed zijn jongste zoon niet voor zijn overmoed en laat hem het diepe in springen. En als de jongste na jaren ontredderd weer thuis komt, rent hij er op af en valt hem om de hals. Blijkbaar heeft hij zijn jongste te makkelijk laten gaan, gaf hij hem meer vertrouwen dan hij ten diepste had. Anders waren zijn zorgen niet zo groot geworden. De vader laat de jongste niet uitspreken. Want de jongste wil iets anders, dan de vader hem geeft. Hij wil niet in de positie van zoon terug gezet worden, maar krijgt niet de kans dit uit te spreken. Zijn schaamte wordt gesmoord in liefde. En als de vader zijn jongste onmiddellijk de zegelring aan de vinger schuift wordt zijn schaamte allen nog maar nog groter. Nu kan hij zijn oudste broer helemaal niet meer onder ogen komen. Er is in dit verhaal geen ruimte voor de jongste om uit te leggen en fouten toe te geven. Geen ruimte voor berouw. Dat is nodig om de onderlinge verhoudingen te kunnen herstellen. Maar de vader luistert niet en is zo blij dat hij overcompenseert. Zo diep zit de zorg van een vader voor een kind dat ervoor kiest helemaal buiten zijn invloed te leven. Heel herkenbaar. Bovendien vergeet de vader helemaal zijn oudste zoon in de thuiskomst te betrekken. De reactie van de vader maakt zichtbaar dat ouders hun liefde niet gelijkelijk verdelen over kinderen. Hoewel ze zelf vaak denken van wel. Een kwetsbaarder kind, een kind dat meer zorgen oproept, een kind dat tegen de draad ingaat, krijgt altijd meer aandacht en vaak ook meer erkenning. In de hoop het voor erger te behoeden. Het is bij ouders nogal eens meer in beeld dan het kind dat meegaat in de stroom. Die redt zich toch wel. Gek, maar het kind dat op belangrijke momenten afwezig is, is vaak het meest aanwezig. Dit portret schept een eerlijk beeld van vaderschap. Het schept ruimte om onder ogen te zien waar ondanks al je goede bedoelingen je valkuilen zitten. Het is nodig om begrip te hebben voor wie de fout ingaan. Maar pas op.

6 Dit begrip moet niet ten koste gaat voor de waardering van wie zich met jou verbonden bleven voelen. Tot slot het derde portret van de oudste zoon. Zijn woede is terecht. Er is sprake van gebrek aan waardering door zijn vader. Hij is op belangrijke momenten niet bij beslissingen betrokken. Het slotfeest waarbij hij over het hoofd gezien werd, is het een klap in zijn gezicht. Het is een bevestiging van zijn verdriet: Ik word niet gezien. Dit portret is een uitnodiging om het verdriet onder woede naar boven te halen. Maar ook een waarschuwing dat woede vaak ongericht is. Dat het zich daardoor juist op de verkeerde kan richten. De oudste zoon projecteert de boosheid die hij tegen zijn vader voelt, op zijn broer. Daardoor vervormt hij zijn broer tot een hoerenloper en geldverbrasser om zijn woede te kunnen rechtvaardigen 4. Drie portretten om ruimte in je hoofd te maken om hetzelfde anders te bekijken. Waar is God nou in dit verhaal, als hij de vader niet is? God zit in die ruimte die ontstaat als je bereid bent je te verplaatsen in deze drie portretten. Ruimte in je hoofd om je te verplaatsen in het verhaal van anderen De enige ruimte die ons kan redden. Let op, die ruimte is geen linkse hobby. Geen soft geneuzel van idealisten. Het is de grondwaarde voor een samenleving waar wij als broers en zussen samen kunnen leven. Die ruimte in ons hoofd is Gods tempel. 4 Blijkbaar is die woede heel herkenbaar, want hij klinkt ook mee in de neiging van bijbelvertalers om vers 13 zo sterk negatief te vertalen.