provincie groningen Voor de Wind gaan! Een praktijkproject over kleine windturbines in de gebouwde omgeving Technische en economische monitoring

Transcriptie

1 provincie groningen Voor de Wind gaan! Een praktijkproject over kleine windturbines in de gebouwde omgeving

2 Technische monitoring. Rapportage Project Voor de wind gaan! Projectnummer: Penvoerder: Provincie Groningen Medeaanvragers: Van Hall Instituut Fortis Windenergy Turby Prisma BV H-energiesystemen SET windside Windwall Verslagperiode: Dit project werd mede mogelijk gemaakt door ondersteuning van het project DEN, dat wordt uitgevoerd door SenterNovem.

3 Inhoudsopgave 1 Inleiding Projectbeschrijving: het doel van het onderzoek Werkwijze: opzet en praktijk Opzet onderzoek Praktijk van het onderzoek 9 2 Productiegegevens van alle locaties 11 3 Resultaten per merk en per locatie Fortis Verwachte opbrengsten Fortis locaties Locaties Resultaten metingen Samenvatting Fortis Turby Verwachte opbrengsten Locaties Resultaten metingen Samenvatting Turby H-Energiesystemen Inleiding Locatiebeschrijving Eenrum en Wirdum en meetresultaten Locatie Coevorden Provane De Wolden Windside Sexbierum 24 4 Economische resultaten 25 5 Discussie 26 6 Conclusies en aanbevelingen Conclusies Aanbevelingen 28 Bijlagen 29 Bijlage 1 Overzicht locaties 29 Bijlage 2 IJking windmeter 30 Bijlage 3. Voorbeeld statistische berekening 31 Bijlage 4. Potentiële productie Fortis Montana 34 Bijlage 5. Potentiële productie Turby 36 Bijlage 6. Terugverdientijd 38 2

4 1 Inleiding 1.1 Projectbeschrijving: het doel van het onderzoek In 2003/2004 is het project Voor de wind gaan in de drie Noordelijke Provincies gestart. Het project had ten doel om de mogelijkheden te onderzoeken wat de bijdrage kan zijn van kleine windturbines in een duurzame energievoorziening. Met kleine windturbines werd toen bedoeld turbines met een vermogen van rond de 10 kw met misschien wat uitschieters naar boven en een maximale ashoogte van 15 meter. Die ashoogte was genomen omdat het provinciale omgevingsplan van Groningen aangaf dat de provincie tot die hoogte geen bezwaar maakt tegen de bouw van kleine turbines. Voor grotere turbines zijn speciaal gebieden aangewezen waar gebouwd mag worden. De bedoeling was om 22 kleine windturbines van verschillende typen op verschillende soorten locaties te plaatsen en te testen. Er waren 6 fabrikanten geselecteerd met in totaal 9 typen windturbine. Tabel 1.1. Deelnemende fabrikanten en leveranciers en types turbines. Fabrikant/Nederlandse leverancier Type turbine Vermogen in kw Fortis Montana 5 Alize 10 Turby Turby 2,5 H-energie systemen H-E H-E Windturbojet 2 Provane Provane 5 SET Windside 4 3 Windwall Windwall 8,2 In dit rapport zullen de resultaten gepresenteerd worden van het onderzoek naar de technische en economische opbrengsten van die kleine windturbines die meedoen in het project. Uit het oorspronkelijke projectvoorstel: Zodra de windturbine geplaatst is komt de technische monitoring ten aanzien van rendement en de verhouding tussen kosten en baten aan de orde. Het gaat hierbij met name om het relateren van de windsnelheid aan de gerealiseerde opbrengst. Hiertoe zal onder andere een aantal meetmomenten in het veld plaatsvinden. Bovendien is het hierbij van belang dat gebruik gemaakt wordt van historische gegevens. Hiermee wordt onder andere gedoeld op het gebruik van langjarige gemiddelden met betrekking tot windrichting en windsnelheden in het gebied waar de windturbine is geplaatst. De gerealiseerde opbrengst kan worden uitgedrukt in financiële termen. Dit kan worden gerelateerd aan de kosten van de windturbine op een specifieke locatie. Oorspronkelijk waren er 22 locaties gepland. Buiten onderstaande 14 (zie tabel 1.1) waren er nog 8 gepland die door zeer uiteenlopende redenen niet zijn gerealiseerd. De redenen waren onder andere dat de toekomstige eigenaar-locatiehouder toch niet overeenstemming kon komen met de fabrikant, dat de meerkosten van fundering te hoog waren of dat de totale procedure te lang ging duren. 3

5 Van die 8 locaties vervielen er 3 omdat de fabrikant van Windwall failliet ging. De leverancier van Provane heeft in de loop van het project de bedrijfsactiviteiten op een zeer laag pitje gezet, waardoor er maar 1 gerealiseerd is, maar hij hoopt toch over enige tijd weer te kunnen leveren. Het was de bedoeling dat er een spreiding van de turbines over drie typen landschap zou plaatsvinden: buitengebied, industrie- of bedrijventerrein en bebouwde omgeving (huizen). Hieronder zijn de turbines te vinden die uiteindelijk hebben meegedaan in het onderzoek gekoppeld aan het soort locatie. Tabel 1.2: Overzicht van de locaties en onderzochte turbines. Type turbine Locatie Aard omgeving Fortis Montana 5 kw Hoogkerk Rand bebouwing - buitengebied Tolbert Industrieterrein Assen 1 Industrieterrein Assen 2 Industrieterrein Fortis Alize 10 kw Dronrijp Rand bebouwing - buitengebied Turby Groningen:Gasunie Industrieterrein Groningen Milieudienst Industrieterrein Leeuwarden stadskantoor Centrum stad Ferwoude Buitengebied H-E 1000 Eenrum Buitengebied H-E 800 Wirdum Buitengebied Windturbojet Coevoren Bedrijventerrein Provane De Wolden Bedrijventerrein Windside Sexbierum Buitengebied met enige bebouwing 1.2 Werkwijze: opzet en praktijk Opzet onderzoek Om te kunnen beoordelen of de turbines op de locaties goed presteren is de verwachte en de gerealiseerde jaarproductie vergeleken. Daartoe is eerst voor een aantal turbines een berekening gemaakt van de te verwachten jaarproductie. Dit is als volgt gedaan. De frequentieverdeling van de windsnelheid van de het dichtst in de buurt gelegen officiële meteorologisch station is genomen en die is gerelateerd aan de door de fabrikant opgegeven vermogenscurve. Dus het aantal uren van een bepaalde windsnelheid maal het daarbijbehorende vermogen geeft een hoeveelheid energie voor die windsnelheid en dat gesommeerd voor alle voorkomende windsnelheden geeft een te verwachten totale jaarproductie. Vervolgens is de productie periodiek opgevraagd bij de verschillende locatiehouders. Hiermee is dan de gerealiseerde jaarproductie bekend. Daarna kunnen dan de verwachte en gerealiseerde productie vergeleken worden. Vooraf werd verwacht dat er verschillen zouden kunnen zijn. Als hypothese over de oorzaak van de verschillen werden de volgende mogelijkheden genoemd. 1. Het waait ter plaatse minder hard, of meer, dan op officiële meteorologisch station. Minder wind zou dan voornamelijk veroorzaakt kunnen worden door lokale omstandigheden: zoals 4

6 bebouwing of begroeiing ter plaatse. 2. De opgegeven vermogenscurve klopt niet. 3. Andere oorzaken: verliezen in het omvormingsproces in het traject van de turbine naar het net. Om te onderzoeken of de eerste mogelijke verklaring de reden van het verschil is, is ter plaatse op een aantal locaties de wind gemeten en die is vergeleken met officiële windata. Andere beide mogelijke oorzaken zijn niet expliciet onderzocht. Ter uitvoering van het onderzoek zijn steekproefsgewijs windmetingen gedaan op genoemde locaties. Met een geijkte windmeter zijn ter plaatse de windsnelheden gemeten en die zijn vergeleken met de gegevens van het meest nabijgelegen officiële meteorologisch station. Als officiële winddata zijn winddata genomen van de vliegbases Leeuwarden en Eelde. Via de website van Meteonet is de website voor de winddata die in de luchtvaart gangbaar zijn gebruikt. De gebruikte windmeter is van Ekopower. Hij was geplaatst op een verplaatsbare mast van 11,5 meter. Dit was redelijk vergelijkbaar met de plaatsing van de turbines waarvan de ashoogte bij vrijstaande turbines 15 meter was en dezelfde hoogte als het meetpunt bij meteostations. Het ijken is gebeurd door de windmeter op te stellen naast het meetpunt van de vliegbasis Leeuwarden. Gedurende 4 dagen zijn data van de meter verzameld en vergeleken met die van de vliegbasis. Bij vergelijking van beide sets bleek er geen significant verschil in de resultaten van de meter en de vliegbasis. Zie bijlage 2. Bij het statistische onderzoek zijn de gemiddelde windsnelheden van de eigen windmeter op de locatie en die van de meteorologisch stations vergeleken. Er zijn bij 5 locaties (zie tabel 1.4) windmetingen ter plaatse gedaan. Deze metingen zijn niet aselect gekozen. De resultaten zeggen alleen iets over de betreffende tijdsperiode en mogen niet zonder meer geëxtrapoleerd worden naar totale jaarperioden. Er zijn per locatie drie tot vijf maal metingen verricht van elk twee of drie dagen. Dat heeft geleid tot, per meting, rond de 500 tien minuten gemiddeldes. Deze zijn vergeleken met de tien minuten gegevens van genoemde meteostations. Voor de vergelijking van beide groepen gegevens is als statistische toets de t-toets gebruikt. Als de uitkomst is dat de gemiddelden significant verschillen kan de conclusie zijn dat de windsnelheden ter plaatse afwijken van die van het station. Deze resultaten gelden alleen voor de momenten waarop gemeten is. Gezien het beperkte aantal dagen dat gemeten is, ongeveer 10 per locatie, kan er absoluut niet naar een heel jaar geëxtrapoleerd worden. Het resultaat geeft voor de dagen waarop gemeten is, een uitspraak, die als eerste indruk kan dienen voor een langere periode. Gekoppeld aan andere waarnemingen kan er eventueel ruimer geïnterpreteerd worden. Daarnaast zijn voor een aantal data van de windsnelheid de daggemiddelden van de locatie vergeleken met de daggemiddelden van meteostation Eelde. Hieruit kan worden afgeleid of een locatie door zijn specifieke omstandigheden minder wind krijgt dan verwacht. Ook hier geldt, dat deze uitkomsten alleen voor die dagen geldt, ze geven een impressie van mogelijke afwijkingen Praktijk van het onderzoek De uitvoering van het onderzoek is in praktijk lopende het project aangepast. Door de vele onzekerheden in het project heeft het onderzoek al doende meer vorm gekregen. 5

7 De realisatie en bouw van een aantal turbines heeft veel tijd gekost. Soms kwam dat door een langlopende procedure bij de vergunningverlening, soms doordat de levering of plaatsing langer duurde dan verwacht. Bij een aantal turbines zijn problemen en storingen opgetreden. Deze hebben de mogelijkheden beperkt om onderzoek te doen naar de productie. Binnen het project was de verplichting opgenomen om een kwh-meter te plaatsen. Dit is in eerste instantie niet op alle locaties gebeurd. Verder zijn er op een aantal locaties technische storingen van allerlei aard voorgekomen. Voor het overzicht zie onderstaande tabel. Tabel 1.3. Overzicht specifieke omstandigheden per locatie. Type turbine Locatie Startdatum productie Storingen Fortis Montana 5 kw Hoogkerk November 2004 Nee Tolbert April 2005 Nee Assen 1 Augustus 2006 Omvormer functioneert matig Assen 2 September 2006 Omvormers vervangen Fortis Alize 10 kw Dronrijp Voorjaar 2005 Wieken voldeden niet, worden vervangen, problemen vergunning Turby Groningen: Gasunie Juli 2006 Meter later geplaatst & as hersteld Groningen Milieudienst November 2005 Meter geplaatst, software vervangen Leeuwarden stadskantoor Juli 2006 Stopgezet wegens geluidsoverlast Ferwoude September 2006 Meter later geplaatst & as met lager kapot, hersteld H-Energiesystemen Eenrum Juni 2006 Wieken met storm H-E 800 vernield nov 2006 later hersteld H-E 1000 Wirdum Mei 2005 Geen meter, geen storingen Coevodren Oktober 2007 Moet nog geplaatst Provane De Wolden September 2006 Met storm vernield november 2006 Zal hersteld worden Windside 4 Sexbierum Juli 2005 Geen meter Van gebouw gehaald wegens trillingen Gezien het feit dat de verschillende turbines ver uit elkaar in de tijd zijn gerealiseerd, zijn er slechts van enkele turbines uiteindelijk van meerdere jaren cijfers bekend, terwijl er van andere slechts enkele maanden gegevens bekend zijn. Dat heeft ertoe geleid dat er slechts voor 5 turbines metingen gedaan konden worden ter plaatse, zie tabel 1.4 6

8 Tabel 1.4: Overzicht uitvoering onderzoek. Type turbine Locatie Meting jaarproductie Analyse windsnelheid & productie Fortis Montana 5 kw Hoogkerk Ja Ja Tolbert Ja Ja Assen 1 Ja Nee Assen 2 Ja Nee Fortis Alize 10 kw Dronrijp Nee Nee Turby Groningen: Gasunie Ja Ja Groningen Milieudienst Ja Ja Leeuwarden stadskantoor Nee Nee Ferwoude Ja Nee H-Energiesystemen Eenrum Ja Ja Wirdum Ja Nee Coevoren Nee Nee Provane De Wolden Nee Nee Windside Sexbierum Nee Nee 7

9 2 Productiegegevens van alle locaties Zoals gebleken is aan het eind van hoofdstuk 1 over wat is gezegd over plaatsing en storingen en dergelijke, is er niet door alle turbines geproduceerd. Van de 14 locatie zijn er 13 tot nu toe gerealiseerd. Vier hebben om diverse redenen niet gefunctioneerd zoals stormschade, geluidsoverlast of wieken die niet werken. Dat leidt ertoe dat er van 9 turbines productieresultaten bekend zijn. In onderstaande tabel zijn deze te vinden. In de derde kolom is de looptijd van de registratie van de metingen te vinden. In de vierde staat de productie van die periode en op basis daarvan is de productie op jaarbasis in kolom vijf weergegeven. Tabel 2.1 Productieresultaten Type turbine Locatie Looptijd meting(en) productie Totale productie in kwh Productie per jaar in kwh Fortis Montana 5 kw Hoogkerk November 2004 tot december December 2005 tot december 2006 Tolbert April 2005 januari Assen 1 Augustus 2006 Oktober Assen 2 Juni 2006 februari Fortis Alize 10 kw Dronrijp Voorjaar 2005 Heeft niet gedraaid. - Turby Groningen Gasunie Juli 2006 april Groningen Milieudienst Januari 06 januari Leeuwarden stadskantoor Juli 2006 Gestopt wegens geluidsoverlast - Ferwoude September Oktober H-Energiesys-temen Eenrum Juni mei Wirdum Mei 2005 mei 2006 Mei 2006 mei Geen meter gebaseerd op schatting minderverbruik Windturbo-jet Coevoren Oktober 2007 Nog niet geplaatst - Provane De Wolden September 2006 stormschade In herstel - Windside Sexbierum Juli 2005 Geen meter Productie gestopt Op basis van deze gegevens zullen in het volgende hoofdstuk de resultaten per type turbine en locatie verder worden behandeld 8

10 3 Resultaten per merk en per locatie 3.1 Fortis Verwachte opbrengsten Om de werkelijke geleverde prestaties te kunnen beoordelen wordt hierna eerste gekeken naar de theoretisch te verwachten opbrengst. Hiertoe worden de vermogenscurve en de voorkomende windsnelheden gecombineerd. Op de website van Fortis is de vermogenscurve van de Montana te vinden. In onderstaande grafiek is deze overgenomen. Grafiek3.1. Vermogenscurve Fortis Montana vermogenscurve Montana kw windsnelheid Als de gemiddelde windsnelheden van de afgelopen 30 jaar van het meteorologisch station Eelde worden losgelaten op deze vermogenscurve ontstaat het beeld van de productie zoals in grafiek 3.2 is te zien. 9

11 Grafiek 3.2. Potentiële energieopbrengst Montana. De Fortis Montana staat in Hoogkerk aan de westelijke rand van een industrieterrein. Aan de westzijde bevindt zich een open gebied (weide) van grofweg 120 tussen zuid- en noordwest. De rest van de omgeving is bebouwd met zeer diverse gebouwen: schuren, woningen en betonindustrie pal oost. Het landschap aan westelijke zijde wordt overheerst door hoogspanningsleidingen die zich op ruime afstand bevinden. De andere locatie waar gemeten is, in Tolbert, is volledig bedrijventerrein. De turbine wordt omgeven door bedrijfsgebouwen van twee of drie verdiepingen met een geschatte hoogte van acht meter. De afstand tot de gebouwen varieert van 30 tot 100 meter. De locaties in Assen zijn ook bedrijventerreinen en qua omgeving en bebouwing vergelijkbaar met Tolpotentiële energieopbrengst Montana kwh windsnelheid De totale verwachte jaarproductie kan berekend worden op 5000 tot 7000 kwh. (zie bijlage 4). Dit is onder ideale omstandigheden. Dat wil zeggen dat er lokaal geen obstakels zijn die de wind remmen of die tot turbulentie leiden. De berekening is gemaakt met de gemiddelde voorkomende frequenties van windsnelheden over 30 jaar. Echter, van jaar tot jaar kunnen er behoorlijk schommelingen optreden in het windaanbod. Daar is in de berekening geen rekening mee gehouden. In onderstaande tabel zijn de werkelijk gehaalde productiecijfers te vinden. Tabel 3.1. Gerealiseerde opbrengsten Montana. Periode kwh kwh per jaar Hoogkerk November 2004 tot december December 2005 tot december 2006 Tolbert April 2006 november Assen Gemeente Augustus 2006 Oktober Assen Van der Veen Juni Fortis locaties Locaties 10

12 bert. Op de locatie in Dronrijp staat een type van 10kW; de Alize. Vanwege technische problemen met de wieken van de turbine en problemen met de vergunning, waardoor er niet of nauwelijks sprake was van productie, is deze verder niet betrokken in het onderzoek Resultaten metingen Zoals is beschreven in paragraaf is op de locaties Hoogkerk en Tolbert gemeten hoe hard het ter plaatse waait. Dit is gedaan om een uitspraak te kunnen doen over de mogelijkheid dat de lage opbrengst ter plaats veroorzaakt zou kunnen zijn door het feit dat het ter plaatse minder hard waait dan verwacht werd. Deze gegevens over de windsnelheid zijn vergeleken met de windgegevens van het meteostation Eelde van exact dezelfde data. Dat houdt in dat de meetresulaten ter plaatse van 17 tot 20 november zijn vergeleken met de windsnelheden van die data in Eelde. De uitkomsten zijn te vinden in onderstaande tabel. Tabel 3.2. Vergelijking windgegevens locaties Fortis. locatie data gemiddelde windsnelheid ter plaatse in m/sec Hoogkerk 17/11 20/ ,18 4,00 29/11 11/ ,14 5,47 som van 2 metingen gemiddelde windsnelheid meteostation Eelde in m/sec Tolbert 13/12 18/ ,18 6,63 22/12 26/ ,94 1,62 3/1 14/1 07 som van 2 metingen 5,24 7,88 Voor Hoogkerk geldt dat het daar niet altijd minder waait dan verwacht op genoemde data. Integendeel: bij één groep waarnemingen waaide het zelfs harder. Daarmee moet dus gezegd worden dat het niet direct aannemelijk is dat de lage opbrengsten ter plaatse van 3000 kwh per jaar ten opzichte van de verwachte van 5000 kwh verklaard kunnen worden door minder windaanbod. Dit is echter meer een eerste indruk dan een hard resultaat gezien het beperkte aantal meetmomenten van 11. Bij vergelijking van daggemiddelden komt een vergelijkbaar beeld naar voren. De cijfer voor de locatie zijn iets lager dan de referentie Eelde. 11

13 Tabel 3.3. Vergelijking daggemiddelden Hoogkerk. Locatie Hoogkerk datum locatie meteo Eelde ,2 6, ,4 5, ,5 8, ,0 4, ,4 5, ,1 5, ,0 7, ,6 9, ,6 6, ,3 3, ,0 5,2 Voor Tolbert (bedrijventerrein) geldt dat het daar beduidend minder hard waait in vergelijking met het meteostation voor genoemde waarnemingen. De lagere windsnelheden leveren daarbij nog een aanzienlijke vermogensdaling op. Bijvoorbeeld bij 5 m/ sec is het geleverde vermogen 0,3 kw en bij 7 wordt dat 1,1 kw. Het is wel waarschijnlijk dat de erg lage opbrengst in Tolbert van 1000 kwh per jaar, ook ten opzichte van Hoogkerk, 3000 kwh, toegerekend moet worden aan de lage windsnelheden op het bedrijventerrein. In tabel 3.3 zijn voor een aantal data in begin januari 2007 de windsnelheden vergeleken van de locatie met het regionale meteostation. Tabel 3.4 Vergelijking daggemiddelden Tolbert. Locatie Tolbert datum locatie meteo Eelde ,1 9, ,1 5, ,8 3, ,1 6, ,8 7, ,6 12, ,5 10, ,3 11, ,9 10, ,1 9, ,4 11, ,2 7, ,6 9, ,2 7,8 12

14 Voor deze data is volstrekt duidelijk dat het op de locatie Tolbert minder hard waait dan in Eelde en dat daarmee de te verwachte opbrengsten op locatie tegen vallen. Gezien het feit dat er slechts een vrij beperkt aantal waarnemingen is gedaan kan er niet echt geëxtrapoleerd worden naar jaaropbrengsten. Maar gezien het feit dat er bij veel voorkomende windsnelheden is gemeten kan er enige waarde gehecht worden aan de uitkomst. Daarnaast is het opgevallen dat de turbine in Tolbert minder rustig in de wind staat dan in Hoogkerk. Dit kan duiden op turbulentie Op beide locaties in Assen zijn geen windmetingen verricht. Echter de omstandigheden en de productieresultaten in Tolbert en Assen zijn vergelijkbaar. Hiermee zou gesteld kunnen worden dat het waarschijnlijk is dat de lage producties in Assen ook veroorzaakt worden door de lagere windsnelheden. Overigens heeft de locatie Assen 2 te maken gehad met een aantal pechgevallen. Er is geen systematisch onderzoek verricht naar de relatie tussen de windsnelheid en het geleverde vermogen (de vermogenscurve). Echter er zijn bij het bezoeken van de locaties Hoogkerk en Tolbert wel incidenteel waarnemingen gedaan, ongeveer twintig. Daarbij is niet de indruk ontstaan dat de door Fortis opgegeven vermogenscurve niet zou kloppen. Zo zijn op 22 november 2006 bij windsnelheden van 7 tot 12 meter per seconde vermogens afgelezen van1 tot 2,5 kw. Deze komen goed in de buurt van de opgegeven vermogenscurve. In Assen zijn de omvormers vervangen omdat ze niet naar verwachting van de fabrikant functioneerden. Hiermee ontstaat de indruk en de veronderstelling dat de lage opbrengsten mede veroorzaakt zou kunnen worden door verliezen in de omvormers Samenvatting Fortis Samengevat: de opbrengsten op de meest open locatie zijn 60% van de verwachting. Op bedrijventerreinen is de opbrengst grofweg 20%. Op bedrijventerreinen waait het op de meetdagen significant minder in verhouding tot de regionale meteorologische gegevens. Dit kan de lage opbrengst verklaren. De indruk bestaat dat de omvormers tot verliezen leiden. Hiernaar zou verder onderzoek gedaan moeten worden. 13

15 3.3 Turby Verwachte opbrengsten In de brochure die te vinden is op de website van Turby is de vermogenscurve van de Turby te vinden. In onderstaande grafiek is deze overgenomen. Als de gemiddelde windsnelheden van het meteorologisch station Eelde worden losgelaten op deze vermogenscurve ontstaat het beeld van de productie zoals in grafiek 3.3 is te zien. Grafiek 3.4. Vermogenscurve Turby potentiële energieopbrengst Turby kwh windsnelheid 14

16 Tabel 3.5. Gerealiseerde opbrengsten Turby. Periode kwh kwh per jaar Groningen Gasunie Juli 2006 april Groningen Milieudienst November Januari 06 januari 07 Stadskantoor Leeuwarden Juli 2006 Gestopt wegens - geluidoverlast Ferwoude Buitengebied Los geplaatst September Oktober Dit betekent dat de gerealiseerde opbrengst op de eerste twee locaties die het minst door storing of uitval zijn getroffen 15 tot 35% van de verwachtingen zijn. Op alledrie locaties zijn technische mankementen gebleken. Dit had voornamelijk te maken met slingering in de mast en lagers die vervangen moesten worden Locaties De locaties Gasunie en milieudienst zijn beide bedrijventerreinen. De eerste aan de westzijde van de stad Groningen, de andere aan de oostzijde. De omgeving bestaat uit bedrijfsgebouwen met variërende hoogtes van acht tot tien meter. Bij de Gasunie staan nog twee rijen bomen aan de westzijde. In beide gevallen staat de turbine op een standaardmast op het dak van het gebouw. In Leeuwarden staat de turbine midden in het centrum op een kantoorgebouw van de gemeente.vanwege geluidsoverlast is de turbine stilgezet. In Ferwoude staat de Turby in agrarisch gebied aan de Friese westkust. De turbine staat niet op een gebouw, maar een losse mast. Vanwege problemen met de lagers heeft de turbine aanzienlijke tijd stilgestaan. Toch presteert de turbine in verhouding tot de anderen redelijk Resultaten metingen Bij de locaties Gasunie en Milieudienst is ter plaatse de windsnelheid gemeten. Hieronder zijn de resultaten te vinden. Tabel 3.6. Vergelijking windgegevens locatie Gasunie. locatie data Aantal waarnemingen gemiddelde windsnelheid ter plaatse in m/sec gemiddelde windsnelheid meteostation Eelde in m/sec Gasunie 26/4 1/5 94 3,56 4,88 8/5 13/ ,89 4,99 27/5 29/5 40 1,27 2,37 Bij de Gasunie is de windsnelheid voor genoemde perioden significant lager dan op het meteostation. Ten aanzien van de locatie Gasunie moet geconcludeerd worden dat het er in de periode dat er gemeten is, eind april begin mei en eind mei 2007, beduidend minder hard waaide dan op de referentielocatie vliegveld Eelde. Ook hier was de afwijking significant. Er moet gezegd worden dat bij een windsnelheid van bijna 5 m/sec de Turby net begint te produceren, gezien de vermogenscurve. Bij 4 m/sec produceert hij nog niet. 15

17 Binnen één van de perioden waarin waargenomen is, heeft het behoorlijk gewaaid, te weten op 10 mei. De windsnelheid bedroeg die middag 7 tot 10 meter per seconde. De locatiebeheerder heeft in deze periode het vermogen gemeten (zie bijlage 7). Hieruit blijkt dat de turbine wel regelmatig aanslaat, maar ook weer afslaat, waarschijnlijk uit veiligheidsoverwegingen. De turbine produceert dan niet. Dit betekent dat een zeer aanzienlijk deel van de verwachte productie, zoals eerder berekend, niet gehaald wordt. De turbine levert dus slechts energie tussen 5 en 8 m/sec. Dit mag als voornaamste oorzaak worden gezien van de lage gerealiseerde productie. Grafiek 3.5 moment van uitvallen Turby De fabrikant heeft gemeld dat dit verschijnsel bekend is. Hij is bezig om via softwareveranderingen dit probleem te ondervangen. Hij werkt hier op diverse locaties aan, ook gedurende het project bijvoorbeeld bij de Milieudienst Groningen. Bij de vergelijking van de daggemiddelden is de uitkomst niet eenduidig dat het op het bedrijventerrein waar de Gasunie gevestigd is altijd minder waait. Uit deze steekproef blijkt dat het soms harder waait, soms minder. 16

18 Tabel 3.7. Vergelijking daggemiddelden Gasunie met Eelde. Locatie Gasunie datum locatie meteo Eelde ,1 1, ,7 2, ,1 2, ,2 1, ,7 2, ,3 2, ,3 3, ,2 3, , ,5 5,4 Voor de waarnemingen bij de milieudienst Groningen zijn alleen de daggemiddelden ter plaatse vergeleken met die van meteostation Eelde. Deze zijn te vinden in tabel 3.5. Tabel 3.8. Vergelijking windgegevens milieudienst met Eelde. datum Daggemiddelde ter plaatse m/sec gemiddelde windsnelheid meteostation Eelde in m/sec 25 juni 2,4 3,6 26 juni 5,1 6,9 27 juni 7,1 6,6 3 juli 7,1 5,3 4 juli 5,0 3,0 5 juli 5,8 3,9 6 juli 7,2 7,6 Het is zeer opvallend dat het op vier van de zeven dagen op de locatie harder waait dan op het meteostation. Ook hier geldt dus, net als bij de Gasunie dat het op en bedrijventerrein niet altijd minder hard waait. Al met al zijn hier geen eenduidige uitspraken te doen over de windsnelheden op locatie in vergelijking met Eelde Samenvatting Turby De lage productie van de Turby kan voor een aanzienlijk deel worden toegeschreven aan het feit dat de turbine uit veiligheidsoverwegingen bij 8 meter per seconde uitslaat. Verder kan het functioneren van de Turby binnen dit project niet echt goed beoordeeld worden. 17

19 3.4 H-Energiesystemen Inleiding Voor de H-E 800 en H-E 1000 waren geen bruikbare vermogenscurves voorhanden. Daarom konden geen vergelijkbare berekeningen worden gemaakt zoals die bij de vorige twee turbinetypes. Op basis van een grove schatting zou de volgende voorspelling gemaakt kunnen worden Wirdum H-E 800 : 15 kw maal 1500 vollasturen is kwh per jaar Eenrum H-E 1000: 25 kw maal 1500 vollasturen is kwh per jaar Locatiebeschrijving Eenrum en Wirdum en meetresultaten De locatie Wirdum is gelegen in het noordoosten van de provincie Groningen in het agrarisch gebied. Aangezien er geen meter is geplaatst kunnen er geen betrouwbare en met andere locaties vergelijkbare productiegegevens worden gegeven. De door de locatiehouder opgegeven productie is gebaseerd op een lager verbruik van zijn bedrijf ten opzicht van het voorafgaande jaar. De op die manier geschatte productie is in het eerste jaar kwh en het tweede Dit is hoger dan de verwachtingen. Als mogelijke verklaring kan het zijn dat het door de fabrikant opgegeven vermogen niet, zoals bij de andere turbines gebruikelijk is, een vermogen bij maximale windsnelheid is, maar bij een gemiddelde. Dit is een inschatting van de locatiehouder die zegt, dat het maximale vermogen 25 kw is. De eigenaar is zeer tevreden over de productie en het functioneren van de turbine. De locatie Eenrum is gelegen in het noorden van de provincie op het Hogeland. Er is sprake van een erg open agrarisch gebied. De turbine staat vrijwel volkomen vrij, echter de boerderij staat op het zuidwesten op 100 meter. De productie van de molen is minimaal. In november 2006 zijn de wieken er bij een storm afgewaaid. Na enige tijd zijn ze hersteld. De productie bleef slecht, 2800 kwh per jaar. De veronderstelling is dat er sprake is van een systeemfout in die zin dat de grootte van de wieken en de generator niet bij elkaar passen. Of de wieken zijn te klein of de generator is te groot. Deze veronderstelling wordt gedeeld door de leverancier. In de periode dat er ter plaatse gemeten is (april 2007) waaide het goed. De verwachtingen over de opbrengsten waren dat in die periode ongeveer 450 kwh kon zijn geproduceerd. Er was echter maar krap 50 kwh geproduceerd. Vanwege deze situatie is afgezien van verdergaand onderzoek. Vanwege zakelijke en financiële verschillen van mening tussen de fabrikant en de eigenaar verloopt communicatie over de mogelijke oorzaken en eventueel herstel van de turbine slecht. De eigenaar/locatiehouder overweegt juridische stappen. Vanuit de onderzoekende partij is het lastig te achterhalen hoe de feiten liggen Locatie Coevorden Als derde locatie voor een turbine geldt de gemeentewerf te Coevorden. Daar komt een turbine met een converter: de turbojet. De plaatsing moet nog gebeuren, dit zal zoals de planning ten tijde van het maken van dit rapport is, gebeuren eind

20 3.5 Provane De Wolden In de gemeente DeWolden is een turbine geplaatst van het merk Provane. Bij een storm in het najaar van 2006 is deze gecrasht. Herstel moet nog plaatsvinden.gezien deze situatie zijn er geen productieresultaten over een wat langere periode bekend. De fabrikant heeft overigens zijn activiteiten op het gebied van leveren van turbines tot vrijwel nul teruggebracht. Hij overweegt in de toekomst weer verder te gaan. 3.6 Windside Sexbierum De locatie in Sexbierum bestaat uit een park voor dagrecreatie, in het uiterste noordwesten van Friesland. Er zijn twee turbines geplaatst, waarvan de grootste van de beide op het dak van het entreegebouw. Deze bevindt zich daarmee in de bebouwde omgeving aan de rand van het dorp. De turbine is aangesloten op een pakket accu s in de kelder. Doel was om de elektriciteit te gebruiken vooreen aantal koel- en vriesunits. Er is geen meter geplaatst en daarom zijn er geen productiegegevens bekend. Er was sprake van enige onenigheid over de financiële afwikkeling van de transacties, waardoor communicatie tussen leverancier en locatiehouder is gestopt. Na verloop van tijd is de turbine van het dak gehaald omdat door trilling van de turbine scheuren in het gebouw ontstonden. De turbine staat in opslag. Er zijn pogingen gedaan om de turbine elders in te zetten, maar dat heeft tot nu toe niets opgeleverd. 19

21 4 Economische resultaten Voor de berekening van de terugverdientijd wordt verwezen naar bijlage 6. In onderstaande tabel zijn de terugverdientijden weergegeven. Tabel 6.1 Terugverdientijden (in jaren) in theorie en in het project. Type In theorie Bij realisatie zoals in project Montana rand bebouwing Montana bedrijventerrein Alize 19 - Turby H H Provane 14 - Windside WS In de tweede kolom zijn de terugverdientijden weergegeven op basis van de verwachte opbrengsten zoals die in hoofdstuk 3 zijn berekend. In de derde kolom zijn de terugverdientijden te vinden op basis van de prestaties van de turbines zoals die binnen het project zijn gerealiseerd. De getallen spreken voor zich. 20

22 5 Discussie De gemeten opbrengsten van de turbines zoals die door locatiehouders zijn doorgegeven zijn duidelijk. Deze zijn concreet en bij bezoeken op een aantal locaties gecheckt en voor bezochte locaties correct bevonden. Bij de Turby s zijn niet vanaf het begin meters geïnstalleerd. Daardoor is niet gedurende de hele tijd dat de turbine draaide, geregistreerd wat de opbrengsten waren en zo kon niet een volledig jaar geregistreerd worden. De jaarproductie is vervolgens berekend als evenredig veelvoud van de geregistreerde productie. Dat is niet helemaal correct omdat de windsnelheden met de seizoenen variëren. Als verklaring voor de opbrengsten die in praktijk aanzienlijk lager waren dan vooraf verwacht is onderzocht of de windsnelheid op locatie duidelijk afweek van officiële gemiddelden in de regio. Het aantal waarnemingen per locatie (ongeveer 10) is veel te laag om op basis hiervan iets te zeggen over een langere periode zoals een jaar. De uitkomsten zijn een eerste aanzet tot een verklaring. Daarnaast zijn de uitkomsten voor de Turby-locaties ook niet eens eenduidig. Wat overblijft, is toch een redelijk sterke indruk dat de Fortis turbines op bedrijventerreinen last hebben van een lager windsnelheid en turbulentie. De mate waarin dit de lagere productie zou kunnen verklaren is vervolgens nog lastig te zeggen. 21

23 6 Conclusies en aanbevelingen 6.1 Conclusies De turbines presteren over het algemeen veel minder energie dan verwacht. Er is één turbine die meer presteert dan verwacht, maar daarvan zijn geen officiële meterstanden beschikbaar, de productie is een schatting door de locatiehouder op basis van minderverbruik. Op grond van dat argument valt deze buiten het onderzoek. Van de 14 geplaatste turbines zijn er slechts 9 die echt tot productie komen. Dit door pech, maar ook door mechanische mankementen en storingen. De prestaties zijn als volgt. De Fortis Montana levert 30 60% van de productie die vooraf was ingeschat. De score van 60% was op een locatie aan de rand van de bebouwing met op het zuidwesten een open gebied van ongeveer 120. De lagere producties van 30% zijn gerealiseerd op locaties midden op bedrijventerreinen. De Fortis Alize heeft niet geproduceerd. Dit kwam door meerdere oorzaken. Enerzijds waren er problemen met de levering van de juiste wieken en vanwege problemen rond de vergunningverlening kon er ook niet geproduceerd worden. Van de vier geplaatste Turby s hebben er drie kunnen werken. Eén is stilgezet vanwege geluidsoverlast. De productie van de overgebleven Turby s komt uit op 20% van de verwachting. Als voornaamste reden voor deze lage productie kan worden genoemd dat de Turby bij te lage windsnelheid al in de beveiliging gaat en dus stopt met produceren. De range van windsnelheden waarbij de Turby wat levert is eigenlijk beperkt tussen de 5 en 8 meter per seconde. De fabrikant kent en erkent het probleem en is bezig zijn machine aan te passen om dit te veranderen. Verder waren er op alle drie locaties reparaties nodig. De Provane is door stormschade niet aan produceren toegekomen. Het bedrijf dat de turbine levert leidt tijdelijk een slapend bestaan. Herstel van de schade moet nog gebeuren. De turbine van H-Energiesystemen, de H-800 heeft maximaal 170% geleverd van de verwachting. Dit is het geval waar geen meter aanwezig is, het is een schatting. De turbine van H-Energiesystemen type H-1000 heeft slechts 10% geleverd van de verwachting. De oorzaak lijkt een systeemfout waarbij de verhouding tussen de wiekgrootte en de generator verkeerd is. Daarnaast heeft stormschade tot tijdelijke stilstand geleid. De schade is hersteld, maar ook daarna is er nauwelijks productie. De Windturbojet van H-Energiesystemen is nog niet geplaatst vanwege langlopende procedures. De turbine van het type WS4-C van Windside had geen meter, dus kon er geen productie geregistreerd worden. Na een vrij korte periode dat hij werkte ontstonden er scheuren in het gebouw waarop hij geplaatsts was. Daarop heeft de locatiehouder de turbine verwijderd en die staat nu doelloos opgeslagen. Om te proberen een verklaring te vinden voor de productieresultaten zijn er op locaties windmetingen verricht. Op vijf locatie zijn elk ongeveer elf metingen verricht. De steekproef was te klein om uitspraken te doen voor langere perioden. Er is een eerste indruk ontstaan over windsnelheden die voor locatiehouders enig inzicht verschaft in de windsnelheid ter plaatse. Verder waren de uitkomsten waren voor de Turby-locaties niet eenduidig. Wel is een serieuze indruk ontstaat dat de Montana s op bedrijventerreinen last hebben van minder wind en turbulentie. 22

24 Als mogelijke andere verklaring voor de lage productiecijfers is het idee dat de omvormers tot verliezen leiden. 6.2 Aanbevelingen Om een serieuze bijdrage aan energie- of CO2-reductie te leveren, bij een economisch acceptabele investering, zullen de kleine windturbines meer moeten produceren per jaar. Daarnaast moest de bedrijfszekerheid van de apparaten beter worden. Dit betekent dat fabrikanten werk moeten maken van de ontwikkeling van hun product. De keuze voor de plaatsing van een kleine turbine is erg belangrijk. Misschien nog belangrijker dan bij de grote broers. Een locatie met veel wind en met weinig obstakels in de buurt heeft de voorkeur. Dat betekent dat de kleine turbines in hun huidige uitvoering eigenlijk niet betiteld moeten worden als urban turbines. Iets heel naders is, dat op de meeste locaties, meest bedrijventerreinen, de turbine in verhouding tot zijn omgeving nauwelijks of weinig opvalt. Op basis van vorenstaande kan het volgend gezegd worden: wordt er gekozen voor een bedrijventerrein als locatie dan is het aan te bevel om te werken met een grotere ashoogte dan 15 meter. Bij de verdere productontwikkeling kan er meer onderzoek gedaan worden. Dit zou dan moeten gaan om: het doen van langer durende windmetingen om een betere indruk te krijgen van het windregime ter plaatse op diverse uiteenlopende locaties; het doen van langer durende windmetingen ter plaatse gekoppeld aan de productie en het geleverde vermogen, om zo het functioneren van de turbine beter te beoordelen; het doen van metingen van het vermogen voor en na de omvormer om te kijken of en waar er verliezen zijn; onderzoek naar andere omvormers; er wordt nu vaak gewerkt met standaard omvormers voor pv-panelen. Uit gesprekken met locatiehouders bleek enkele keren dat men de turbine heeft gekocht met het idee dat het apparaat zich moet terugverdienen binnen zijn technische levensduur. Men koopt het ding niet direct om er mee te verdienen, maar het mag ook eigenlijk niet wat kosten. Op basis daarvan zou men de volgende redenering op kunnen zetten. Stel een investering in een turbine bedraagt ,- en hij gaat 15 jaren mee. Dan moet er voor 1000,- per jaar geproduceerd worden. Dat zou kunnen door uit te gaan van een besparing op het eigen verbruik. Dit minderverbruik bespaart 0,20 per kwh. Dan zou de productie per jaar van de turbine 5000 kwh per jaar moeten zijn. Dit zou als vuistregel opleveren dat een turbine minimaal een jaaropbrengst moet hebben van éénderde van zijn aanschafprijs (inclusief mast en plaatsingskosten). In de theoretische benadering van de opbrengsten kwamen we daar in de buurt, echter in praktijk bij lange na niet. 23

25 Bijlagen Bijlage 1 Overzicht locaties Adressen gerealiseerd Naam Adres Slendebroek Aduarderdiepsterweg EL Hoogkerk Milieudienst Groningen Duinkerkenstraat 45, Postbus 742, 9700 AS Groningen Gasunie Energieweg 17, Postbus MA Groningen Gasunie Engineering & Technology Wiertsema & Partners Feitspark 6, 9356 BZ Tolbert Venhuizen Eekwerdermeeden-weg 3, 9917 TB Wirdum Mea adviesbureau De Alde Mar 19, 9035 VP Dronrijp Gemeente Leeuwarden Oldehoofsterkerkhof 2, 8911 DH Leeuwarden Aeolus Vaartjes Hearewei 24/a, 8855 AZ Sexbierum gemeente Assen Noordersingel 33, 9401 JW Assen gemeente Coevorden Postbus AA Coevorden gemeente de Wolden Hoofdstraat 69, 7911 AD Zuidwolde Van der Veen transport Wenkebachstraat BG Assen Attema Doniaburen PE Ferwoude Bruins Oosterweg 7, TK Eenrum 24

26 Bijlage 2 IJking windmeter Vergelijking data windmeter en meteogegevens vliegbasis Leeuwarden. Comparision of the data from the logger and from meteonet Date Time Windspeed wind speed difference logger meteonet ,25 3,2 3 0,2 12,25 2,5 3-0,5 13,25 4,4 3,5 0,9 14,25 4,9 4,5 0,4 15,25 4,4 3,5 0,9 16,25 4,8 4,5 0,3 17,25 5,3 5 0,3 18,25 4,4 4,5-0,1 19,25 4,4 4 0,4 20,25 4,4 3,5 0,9 21,25 3,5 3,5 0 22,25 2,2 2 0,2 23,25 1,1 1,5-0, ,25 1,1 1,5-0,4 1, ,25 1,4 1,5-0,1 3,25 2 4,25 1,5 5,25 1,4 6,25 2,1 7,25 1,8 1,5 0,3 8,25 1,8 1,5 0,3 9,25 1,6 1,5 0,1 10,25 1,87 2-0,13 11,25 3,6 4-0,4 12,25 4,2 4 0,2 13,25 4,7 4,5 0,2 14,25 4,8 4 0,8 15,25 4,8 4,5 0,3 16,25 3,9 3,5 0,4 17,25 4,4 4 0,4 18,25 3,3 3 0,3 19,25 2,6 3-0,4 20,25 2,3 2,5-0,2 21,25 2,1 2,5-0,4 22,25 1,9 2-0,1 23,25 2,5 2,5 0 avg 0,

27 Bijlage 3. Voorbeeld statistische berekening Vergelijking windsnelheden Tolbert met Vliegbasis Eelde Comparision Tolbert till Data Meteonet Data Tolbert Date Time Windspeed(m/s) Windspeed(m/s) ,25 10,5 7,41 18, ,27 19, ,52 20, ,77 21,25 11,5 8,51 22, ,94 23, , ,25 11,5 7,98 1, ,39 2, ,45 3,25 11,5 8,02 4,25 10,5 7,43 5, ,51 6, ,89 7,25 9,5 6,13 8,25 9 6,27 9,25 10,5 6,8 10,25 10,5 6,55 11,25 11,5 6,5 12, ,89 13,25 12,5 7,53 14,25 10,5 6,7 15,25 10,5 5,85 16, ,24 17,25 9 6,41 18,25 8 6,8 19,25 9,5 6,35 20,25 9 6,73 21,25 9,5 6,53 22,25 9,5 5,99 23, , ,25 9,5 5,92 1,25 9 5,75 2, ,84 3,25 9 5,83 4,25 8,5 5 5,25 8 5,1 26

28 Comparision Tolbert till Data Meteonet Data Tolbert Date Time Windspeed(m/s) Windspeed(m/s) 9,25 6,5 4,07 10,25 7 4,61 11,25 6,5 4,43 12,25 7,5 5,06 13,25 7,5 5,28 14,25 7 4,55 15,25 6,5 4,06 16,25 7 3,95 17,25 6 4,67 18,25 6 4,2 19,25 6,5 4,17 20,25 5,5 3,74 21,25 6 4,3 22,25 6 4,3 23,25 6,5 3, ,25 6,5 4,68 1,25 6,5 4,73 2,25 5,5 3,99 3,25 6,5 5,21 4,25 5,5 3,64 5,25 6 5,47 6,25 7 4,26 7,25 6,5 4,45 8,25 7 3,95 9,25 7 2,7 10,25 3 1,95 11,25 3,5 2,24 12,25 3 0,75 13,25 4 2,05 14,25 3 1,92 15,25 2,5 1,74 16,25 3 1,41 17,25 2 1,2 18,25 2,5 1,54 19,25 3 1,42 20,25 3 1,6 21,25 3,5 0,96 22,25 4 1,38 23,25 4 1, ,25 4 1,77 1,25 3,5 1,74 27

29 Comparision Tolbert till Data Meteonet Data Tolbert Date Time Windspeed(m/s) Windspeed(m/s) 5,25 5 2,05 6,25 4,5 3,04 7,25 5,5 2,98 8,25 6 3,77 9,25 6 3,65 10,25 5 3,82 11,25 6,5 3,2 12,25 6 3,42 13,25 6 4,34 14,25 6 3,4 15,25 3,5 2,5 16,25 4 1,16 17,25 3 1,86 18,25 4 3,14 19,25 3,5 1,88 20,25 3,5 0,94 21,25 3 0,36 22,25 3 0,44 23,25 2,5 0, ,25 1,5 0,1 1,25 1,5 0,21 2,25 1 0,8 3, ,25 1,5 0,35 avg 6,625 4,

30 t-test: Paired Two Sample for Means Variable 1 Variable 2 Mean 6,625 4, Variance 9, , Observations Pearson Correlation 0, Hypothesized Mean Difference 0 df 107 t Stat 24,54332 P(T<=t) one-tail 4,68E-46 t Critical one-tail 1, P(T<=t) two-tail 9,36E-46 t Critical two-tail 1, The result shows the probability of getting our calculated t value by chance alone. That probability is extremely low here(9,35x10 46, so the means are significantly different). 29

31 Bijlage 4. Potentiële productie Fortis Montana vermogenscurve Montana kw windsnelheid verdeling windsnelheid vermogen energie v uren kw bij v kwh in % som ,9 2,17% 0 0 0,00% ,2 11,04% 0 0 0,00% 0,00% ,88% 0,1 130,4 2,61% 2,61% ,85% 0,1 138,9 2,78% 5,40% ,4 14,55% 0,3 382,62 7,67% 13,06% ,5 11,68% 0,4 409,4 8,20% 21,27% ,7 9,88% 0,7 605,99 12,14% 33,41% ,1 6,99% 1,1 674,41 13,51% 46,92% ,7 4,94% 1,4 605,78 12,14% 59,06% ,2 2,90% 2 508,4 10,19% 69,24% ,9 2,06% 2,7 488,43 9,79% 79,03% ,3 1,36% 3,3 393,69 7,89% 86,92% ,3 0,80% 3,8 267,14 5,35% 92,27% ,4 0,42% 4,4 160,16 3,21% 95,48% ,4 0,24% 4,9 104,86 2,10% 97,58% ,5 0,11% 5,3 50,35 1,01% 98,59% ,6 0,08% 5,7 37,62 0,75% 99,35% ,8 0,03% 5,8 16,24 0,33% 99,67% ,3 0,01% 5,7 7,41 0,15% 99,82% ,7 0,01% 5,5 3,85 0,08% 99,90% ,4 0,00% 4,9 1,96 0,04% 99,94% ,2 0,00% 4,5 0,9 0,02% 99,95% ,4 0,00% 4 1,6 0,03% 99,99% ,1 0,00% 3,7 0,37 0,01% 99,99% ,1 0,00% 3,6 0,36 0,01% 100,00% 8766,1 4990,84 100,00% 30

32 potentiële energieopbrengst Montana kwh windsnelheid 31

33 Bijlage 5. Potentiële productie Turby vermogenscurve Turby 3 2,5 2 kw 1,5 1 0, windsnelheid verdeling windsnelheid vermogen energie v uren kw bij v kwh ,9 2,17% ,2 11,04% ,88% ,85% ,4 14,55% ,5 11,68% 0,1 102, ,7 9,88% 0,2 173, ,1 6,99% 0,3 183, ,7 4,94% 0,5 216, ,2 2,90% 0,7 177, ,9 2,06% 0,9 162, ,3 1,36% 1,2 143, ,3 0,80% 1,5 105, ,4 0,42% 1,9 69, ,4 0,24% 2,5 53, ,5 0,11% ,6 0,08% ,8 0,03% ,3 0,01% ,7 0,01% ,4 0,00% ,2 0,00% ,4 0,00% ,1 0,00% ,1 0,00% ,1 1387,79 32

34 potentiële energieopbrengst Turby kwh windsnelheid 33

35 Bijlage 6. Terugverdientijd Onderstaande prijzen zijn indicatief. Dat wil zeggen dat ze gebaseerd zijn op prijslijsten zoals te vinden op internet, of opgave locatiehouder Funderings -transportkosten zijn niet meegenomen omdat dee per locatie verschillen. Theoretische terugverdientijd naam v inv ex inv in o e/kwh e tvt1 tvt2 fortis montana , ,8 19,3 alize , ,5 18,9 turby 2, , ,0 60,0 h-energie H nb , ,7 H nb , ,0 provane , ,0 14,0 windside WS , ,5 37,5 v = vermogen inv ex = investering exclusief mast inv in = investering inclusief mast o = verwachte jaarproductie e/kwh = prijs per kwh e = jaarlijkse besparing in euro s tvt 1 = terugverdientijd in jaren exclusief mast tvt 2 = terugverdientijd in jaren inclusief mast Werkelijke terugverdientijden binnen project v inv ex inv in o e/kwh e tvt1 tvt2 fortis montana buiten , ,7 78,3 bedr terrein , ,7 31,3 turby bedr terrein 2, , ,3 283,3 h-energie H-800 buiten , ,8 34

36 Bijlage 7 Vermogensmeting Turby Gasunie. Datum tijd spanning ampère 10/May/ :24: E E+0 10/May/ :25: E E+0 10/May/ :26: E E+0 10/May/ :27: E E+0 10/May/ :28: E E+0 10/May/ :29: E E+0 10/May/ :30: E E+0 10/May/ :31: E E+0 10/May/ :32: E E+0 10/May/ :33: E E+0 10/May/ :34: E E+0 10/May/ :35: E E+0 10/May/ :36: E E+0 10/May/ :37: E E+0 10/May/ :38: E E+0 10/May/ :39: E E+0 10/May/ :40: E E+0 10/May/ :41: E E+0 10/May/ :42: E E+0 10/May/ :43: E E+0 10/May/ :44: E E+0 10/May/ :45: E E+0 10/May/ :46: E E+0 10/May/ :47: E E+0 10/May/ :48: E E+0 10/May/ :49: E E+0 10/May/ :50: E E+0 10/May/ :51: E E+0 10/May/ :52: E E+0 10/May/ :53: E E+0 10/May/ :54: E E+0 10/May/ :55: E E+0 10/May/ :56: E E+0 10/May/ :57: E E+0 10/May/ :58: E E+0 10/May/ :59: E E+0 10/May/ :00: E E+0 10/May/ :01: E E+0 10/May/ :02: E E+0 10/May/ :03: E E+0 10/May/ :04: E E+0 35

37 Datum tijd spanning ampère 10/May/ :05: E E+0 10/May/ :06: E E+0 10/May/ :07: E E+0 10/May/ :08: E E+0 10/May/ :09: E E+0 10/May/ :10: E E+0 10/May/ :11: E E+0 10/May/ :12: E E+0 10/May/ :13: E E+0 10/May/ :14: E E+0 10/May/ :15: E E+0 10/May/ :16: E E+0 10/May/ :17: E E+0 10/May/ :18: E E+0 10/May/ :19: E E+0 10/May/ :20: E E+0 10/May/ :21: E E+0 10/May/ :22: E E+0 10/May/ :23: E E+0 10/May/ :24: E E+0 10/May/ :25: E E+0 10/May/ :26: E E+0 10/May/ :27: E E+0 10/May/ :28: E E+0 10/May/ :29: E E+0 10/May/ :30: E E+0 10/May/ :31: E E+0 Windsnelheid gasunie v Eelde v Gasunie 10-mei 15:25 10,29 8,27 10-mei 16:25 7,72 8,54 10-mei 17:25 7,20 7,76 10-mei 18:25 9,26 6,22 10-mei 19:25 7,20 6,58 36

38