Landschapsparken in Zuid-Limburg

Transcriptie

1 Landschapsparken in Zuid-Limburg Voerstreek & Haspengouw Algemeen 2010

2 Voorwoord Met middelen van de stichting Limburg Sterk Merk geeft het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren de komende jaren invulling aan de opdracht van de provincie Limburg om in Haspengouw en in Voeren twee landschapsparken uit te bouwen. RLH wil met deze landschapsparken geen nieuwe identiteit creëren. Wel wil het de bestaande identiteit van de beide streken versterken door de meest kenmerkende natuur- en landschapselementen van deze streken te beschermen, te herstellen, uit te breiden of ze te ontsluiten. Dit kan alleen gerealiseerd worden wanneer alle Limburgse partners die betrokken zijn bij natuur- en landschap, elkaar versterken door samen te werken. De landschapsparken willen deze samenwerking ondersteunen met actieplannen zoals deze, waarmee gezamenlijk knelpunten opgelost en kansen benut kunnen worden. Nadat Limburg in de vorige eeuw welvarend werd door het zwarte goud, kan het nu zijn toekomst verzilveren door te investeren in het groene goud: zijn unieke diversiteit aan natuur- en landschappen. Daaraan willen de landschapsparken meehelpen. Frank Smeets Gedeputeerde voor Leefmilieu Voorzitter Landschapsparken Zuid-Limburg Danny Deneuker Voorzitter Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren GEMEENTE Sint-Annakapel in Sint-Pietersvoeren Guido Sweron K O R T E S S E M 1

3 Inhoud Algemene situering van het project van de Landschapsparken 5 1. De Landschapsparken en LSM 5 2. Doelstellingen van de Landschapsparken 7 3. Beschrijving van de Landschapsparken Haspengouw en Voerstreek 9 4. van de Landschapsparken Een samenwerkingsmodel Verbinding door transparantie Het team Medewerking van de partners Organisatiestructuur 18 Fruitspoor Vilda 3

4 Algemene situering van het project van de Landschapsparken 1. De Landschapsparken en LSM In juni 2008 heeft de Limburgse Reconversiemaatschappij (LRM) de middelen voor niet-rendementsgebonden projecten overgedragen aan de provincie Limburg en ondergebracht in de nieuwe stichting van openbaar nut: Limburg Sterk Merk (LSM). LSM heeft tot taak de economische, maatschappelijke en culturele ontwikkeling van Limburg te bevorderen. Daarbij gaat er bijzondere aandacht uit naar projecten met een strategisch en provinciaal karakter die een hefboom vormen voor de provincie Limburg inzake tewerkstelling, mobiliteit, wonen, onderwijs, milieu, gezondheid, toerisme en cultuur. De Landschapsparken en LSM Binnen dit kader werd in 2009 het plan goedgekeurd om de komende jaren met LSM middelen verschillende landschapsteams structureel te ondersteunen en 6 landschapsparken op te richten in Limburg. De regionale landschappen staan in voor de coördinatie van deze projecten. Met deze projecten wil de provincie in Limburg een onderscheidend voordeel opbouwen in het behoud van biodiversiteit en het behoud en duurzame ontwikkeling van karakteristieke landschappen, ook met het oog op de economische ontwikkeling en de tewerkstelling in de sociale economie. Romeinse weg RLH 5

5 2. Doelstellingen van de Landschapsparken In Haspengouw en Voeren zijn tientallen administraties, organisaties en verenigingen betrokken bij de ontwikkeling, het beheer, de bescherming of het gebruik van natuur en landschap. Ieder met eigen visies, belangen en doelstellingen. Deze pluraliteit en diversiteit is zonder meer nodig en waardevol voor een evenwichtige omgang met natuur en landschap. Maar de versnippering kan ook een rem zijn op de ontwikkeling, omdat kansen tot wederzijdse versterking onvoldoende benut blijven, omdat initiatieven haaks op elkaar kunnen staan of omdat acties dubbel gebeuren. Doelstellingen Het doel van het landschapspark Haspengouw en het landschapspark Voerstreek is daarom: Maximale kansen creëren voor het behoud en de ontwikkeling van natuur en landschap, door de uitbouw van een duurzame, geïntegreerde en sectoroverschrijdende aanpak binnen twee gebieden: Voerstreek en een kerngebied in Haspengouw. In de landschapsparken willen we ons concreet richten op: Het realiseren van een sterk regionaal gedragen coördinatie- en communicatieplatform per landschapspark waarbij allerlei projecten en initiatieven met betrekking tot natuur en landschap op elkaar worden afgestemd. Zo willen we tot een efficiënte, effectieve en geïntegreerde gebiedsgerichte uitvoering komen, waarbij een sectoroverstijgende aanpak vanzelfsprekend is Bijdragen tot het duurzaam behoud en de verdere ontwikkeling van natuur en landschap op langere termijn in de geselecteerde gebieden. We willen hieraan uitvoering geven door het uitvoeren van concrete acties met betrekking tot landschapsherstel Het ontwikkelen en benutten van extra kansen voor tewerkstelling, toerisme, biodiversiteit en cultuurhistorische landschapswaarden Het onderzoeken, uitwerken en toegankelijk maken van de culturele en landschappelijke biografie van de streek Het behouden en verbeteren van de kwaliteit van de ontsloten gebieden (de greenspots) De Voer Guido Sweron 7

6 MOMBEEK Landschapsparken in Zuid-Limburg Algemeen 3. Beschrijving van de Landschapsparken Haspengouw en Voerstreek Ieder Limburgs regionaal landschap staat in voor de coördinatie van twee landschapsparken. Het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren heeft twee gebieden geselecteerd met een uitzonderlijke concentratie aan natuurlijke, landschappelijke en cultuurhistorische waarden: een kerngebied in Haspengouw (Landschapspark Haspengouw) en heel de gemeente Voeren (Landschapspark Voerstreek). Hierbij bouwt het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren voort op het provinciaal en Vlaams beleid met betrekking tot natuur- en landschap. De landschappelijke kwaliteit behouden en versterken is een bewuste keuze die we met dit project verder gestalte willen geven. Beschrijving Overzicht landschapsparken in Limburg A Haspengouw B Voerstreek C De Weyers D Het Maasland E Bosland F Kempenbroek E F Limburg D C Herk-De -Stad Hasselt Diepenbeek Nieuwerkerken Alken Kortessem Bilzen Wellen Hoeselt Sint-Truiden Gingelom HERK Borgloon A Heers Tongeren JEKER Herstappe Riemst BERWINNE B VOER Voeren Kerk Grootloon Vilda 9

7 Landschapspark Haspengouw De natuur, het landschap en het rijke cultuurhistorische erfgoed zijn voor Haspengouw een belangrijke troef en bepalen de identiteit van dit bijzondere cultuurlandschap. We onderscheiden droog en vochtig Haspengouw. Beiden hebben hun specifieke landschappelijke kenmerken. Droog Haspengouw heeft een uitgesproken agrarisch karakter, met golvende akkers en hier en daar een koepelbosje. Natuur is er nogal versnipperd. Kleine landschapselementen verbinden de stukjes natuur en dragen zo bij aan de biodiversiteit. Ook vochtig Haspengouw is uitgesproken agrarisch, maar het landschap is er wat meer gesloten. Brede beekvalleien met natte weilanden en populieraanplantingen zijn hier typische kenmerken van het landschap. Vooral in het overgangsgebied tussen droog en vochtig Haspengouw vallen de typische hoogstamboomgaarden op. De vruchtbare bodem heeft ervoor gezorgd dat mensen zich al in de vroegste geschiedenis (ca jaar geleden) in deze streek gingen vestigen. De rijkdom van het landschap weerspiegelt zich eeuwen later in meer dan 100 kastelen en kasteelhoeves, vaak met schitterende kasteeltuinen of parken. In het masterplan Haspengouw spreekt men van het Haspengouwse kastelenlandschap. Dit gebied wordt bovendien van noord naar zuid doorsneden door 2 belangrijke watersporen : de bovenloop van de Herk en het brongebied van de Mombeek. Ook hier zijn bijzondere natuurwaarden aan verbonden die extra aandacht vragen. Landschapspark Voerstreek De Voerstreek is het groene hart in de Euregio, gelegen tussen de steden Hasselt, Luik, Maastricht en Aken. Het landschap is uniek voor Vlaanderen, dunbevolkt met nog vele natuur- en landschapswaarden in een overwegend agrarisch gebied. De ligging van de streek staat borg voor een zeer rijk cultuurhistorisch verleden, dat tot op heden in het hele gebied duidelijk zichtbaar is. Kastelen, molens, silex- en mergelgroeven, dolines, bronnen, holle wegen, streekproducten, enz. Het is niet voor niets dat in de Voerstreek drie ankerplaatsen zijn erkend die vrijwel het gehele gebied bestrijken. Beschrijving Het is net op het overgangsgebied tussen droog en vochtig Haspengouw dat we het landschapspark Haspengouw situeren, het hart van Haspengouw. Dit kerngebied kenmerkt zich door een aantal sporen, in letterlijke en figuurlijke zin: Het fruitspoor het tracé van een voormalig treinspoor is een ecologische verbinding die momenteel nog goed zichtbaar is in het landschap. Op sommige plaatsen is dit fruitspoor toegankelijk voor de wandelaar en de fietser. Op andere plaatsen is deze verbinding begroeid en vormt ze de ideale ruigte voor bijzondere flora- en faunasoorten. Voor de migratie van heel wat dier- en plantsoorten is het fruitspoor zeer waardevol De Romeinse weg vormt een belangrijk historisch lijnrelict in het hart van Haspengouw. Deze weg is in de eerste plaats een belangrijke landbouwweg, maar wordt ook gebruikt door de recreant als wandel- of fietsroute In de omgeving van deze heirbaan, op de overgang van droog naar vochtig Haspengouw, vinden we tal van holle wegen. Dit zijn sporen in het landschap die in deze kern als waardevol landschapselement extra aandacht verdienen. Ze vormen een belangrijke habitat voor bijzondere faunasoorten en flora Extra aandacht verdienen de hoogstamboomgaarden het visitekaartje van de streek die we in dit gebied in een relatief hoge concentratie terugvinden. Hoogstamboomgaarden vormen in ecologische zin een belangrijke biotoop voor de eikelmuis, de das en de steenuil. Ook in cultuurhistorische zin zijn ze van belang: fruit heeft nl. in de ontwikkeling van het landschap een belangrijke rol gespeeld De Voer, Veurs, Gulp, Berwijn en Noorbeek zijn de belangrijkste waterlopen met duidelijk structurerende waarden in Voeren. Zij liggen aan de basis voor de valleivorming. De waterlopen zijn snelstromend en de Berwijn is zelfs de enige vrij meanderende waterloop met kenmerken van een bergrivier in Vlaanderen. Processen van erosie en afzettingen gaan dus ook nog steeds vrijelijk door. De mens heeft nagenoeg geen invloed gehad op geologie en bodem. In de valleien zijn de kalkrijke brongebieden en beekdalen te vinden met voedselrijke graslanden, enkele bronbossen en beekbegeleidende bossen. De kalkrijke hellingen, met overgang tussen bos en weiden, zijn zowel floristisch als faunistisch zeer waardevol omwille van de goed ontwikkelde zoom- en mantelvegetatie. Langs de waterlopen zijn de meeste dorpen, gehuchten en kastelen gelegen. Rondom de dorpen vinden we de grootste concentraties hoogstamweiden, afgezet met hagen. Zowel natuurliefhebbers, als onderzoekers, recreanten en ondernemers vinden hun weg naar de Voerstreek. De toeristische sector in de Voerstreek zet nadrukkelijk in op zachte recreatie en de gemeente profileert zich als natuurlijk rustig. Het is zaak deze waarden voor onze toekomst te behouden met als basis de rijke cultuurhistorie, natuur- en landschapswaarden

8 Samenvatting Zoals in de inleiding reeds beschreven, willen de landschapsparken geen nieuwe identiteit creëren maar wel de reeds bestaande identiteit van de beide streken versterken door een wezenlijke bijdrage te leveren aan het behoud, het herstel, de uitbreiding en de ontsluiting van de natuur- en landschapselementen die deze streken onderscheiden van andere streken. Voor Haspengouw identificeerden wij de volgende onderscheidende kenmerken: Het Fruitspoor De Romeinse weg De hoogstamboomgaarden De holle wegen De brongebieden en de beekdalen van de Herk en de Mombeek De Kasteelparken en hun omgeving 4. van de Landschapsparken Haspengouw en Voerstreek De werking van het Regionaal Landschap 1 is sterk gericht op het uitwerken van initiatieven rond de bevordering en promotie van het streekeigen karakter, natuurrecreatie en natuureducatie, het recreatief medegebruik, het natuurbehoud en het beheer, herstel, aanleg en ontwikkeling van kleine landschapselementen. Daartoe werkt zij nauw samen met diverse actoren op het raakvlak natuur, landbouw, cultuur en landschap. Dankzij deze samenwerking is een geïntegreerde aanpak mogelijk, waarbij wederzijds respect voor ieders functie, doel en werkwijze in het landschap uitgangspunt is. In feite wil dit project een krachtig impuls geven aan deze manier van samenwerken, die bovendien erg resultaatgericht is. We leggen dat hierna uit. Voor de Voerstreek identificeerden wij de volgende onderscheidende kenmerken: Het cultuurhistorisch patrimonium De hoogstamboomgaarden De holle wegen De kalkrijke hellingen, met overgang van bos naar grasland Graften De brongebieden en de beekdalen van de Berwijn, de Voer en de Geul Bij de opmaak en de uitvoering van het actieplan van de beide landschapsparken willen wij ons bijgevolg op deze natuur- en landschapskenmerken concentreren. In een volgend deel lichten we toe hoe we dit willen aanpakken. 4.1 Een samenwerkingsmodel Het landschapspark is in dit project opgevat als een samenwerkingsmodel voor de ontwikkeling en de versterking van acties rond natuur en landschap. Het is een proces dat al doende en in overleg met de partners vorm en inhoud krijgt en sterk geënt is op de manier van werken, zoals het RLH dit sinds haar oprichting in 1999 heeft gestart. Het verschil is dat de samenwerking intensiever en meer gestructureerd is en geconcentreerd in twee gebieden gestalte krijgt. Bovendien zal over de acties in deze landschapsparken op een transparante en constructieve manier gecommuniceerd worden. De benaming -park doelt daarbij eerder op de limiet van het toepassingsgebied van een samenwerkingsmodel dan op de afbakening van een natuurrecreatief gebied waarvoor een nieuwe identiteit gecreëerd zou worden. Landschapspark Haspengouw en Landschapspark Voerstreek zijn bijgevolg namen voor het proces dat we samen uitvoeren. Haspengouw en de Voerstreek hebben namelijk al een zeer sterke identiteit en er is geen behoefte om dit te veranderen. Voor de buitenwereld zou een nieuwe benaming verwarrend werken en zelfs de bestaande sterke benamingen in gevaar kunnen brengen. Het is de bedoeling om dit samenwerkingsmodel, bij bewezen succes en mits voldoende middelen, te bestendigen. De strategie en samenwerking in de landschapsparken helpen met andere woorden om de veelheid van projecten, initiatieven en acties te stroomlijnen, kansen te benutten, win-win te creëren, erover van gedachten te wisselen en het belangrijkste: tot een daadwerkelijke geïntegreerde aanpak te komen voor de uitvoering van de verschillende terreinacties. 1) Decreet van 21 oktober 1997 op het natuurbehoud en het natuurlijk milieu van de Vlaamse Gemeenschap en het besluit van de Vlaamse regering tot vaststelling van de regelen voor de voorlopige en definitieve erkenning van de Regionale Landschappen van 8 december

9 4.2 Verbinding door transparantie Het basisprincipe van dit samenwerkingsmodel is: verbinding door transparantie. Door helder, open, eerlijk en zo volledig mogelijk te communiceren kunnen er verbindingen gelegd worden tussen de verschillende acties, projecten en partners. Dit basisprincipe ligt aan de grondslag van de drie hoofdactiviteiten van RLH binnen dit project: Het actieplan Het actieplan is opgevat als een informatiebron, met een dubbel doel: ten eerste, een zo volledig mogelijk overzicht geven van de lopende en geplande projecten en acties in de Landschapsparken Haspengouw en Voerstreek; ten tweede, de samenhang tussen deze projecten en acties verduidelijken. Het actieplan wordt jaarlijks geupdated. Het ontwikkelen, adviseren, opstarten of begeleiden van projectacties Het Regionaal Landschap werkt uitvoeringsgericht. Dat wil zeggen dat onze inspanningen grotendeels leiden tot concrete (terrein)acties. Acties gebeuren, zowel op eigen initiatief van RLH, als op verzoek van een of meerdere partners. Het kan daarbij gaan om volledig nieuwe acties, of om een uitbreiding, aanvulling of versterking van reeds bestaande projectacties. Een website RLH zal een semi-publieke website ontwikkelen en beheren die ter beschikking staat van alle partners. Op deze website wordt zo veel mogelijk nuttige informatie verzameld over de lopende projectacties van alle partners. Dit zijn acties die verband houden met de thema s van de landschapsparken en de nieuwe acties die in het kader van de landschapsparken opgestart worden. Deze informatie zal regelmatig aangepast worden om een zo actueel mogelijke stand van zaken te geven. Nieuwsitems zullen regelmatig op deze website verschijnen, zodat partners op de hoogte blijven van hetgeen zich afspeelt in de landchapsparken. In een aantal gevallen is er sprake van co-financiering van projectacties. De beschikbare middelen dienen dan ter ondersteuning van projecten die een belangrijke pilootfunctie hebben bij de realisatie van de doelstellingen van de Landschapsparken. Met andere woorden: de inzet van middelen heeft een hefboomfunctie, waarmee extra externe middelen aangetrokken kunnen worden. RLH biedt ook ondersteuning bij de zoektocht naar extra subsidies die nodig zijn voor de uitvoering van gezamenlijke acties. Het leggen van verbindingen tussen verschillende projectacties en partners RLH speelt een actieve rol bij het op elkaar afstemmen van projectacties van verschillende partners om zo een meerwaarde te creëren voor deze acties en voor de partners. Dit gebeurt zowel tijdens de officiële bijeenkomsten van het project (de stuurgroep, de werkgroepen en de workshops), als ook op permanente wijze in de vorm van bilaterale en multilaterale contacten die RLH met zijn partners onderhoudt. Communicatie Ten slotte zal het RLH verschillende communicatie-instrumenten ontwikkelen ter verbetering van de informatieuitwisseling over de projecten en de acties: Digitale nieuwsbrief Vanaf 2011 zal er op regelmatige basis een digitale nieuwsbrief verspreid worden, waarin een overzicht gegeven wordt van de belangrijkste resultaten van de landschapsparken. Workshops Vanaf 2011 zullen er jaarlijks workshops georganiseerd worden voor specialisten. Er kan ook jaarlijks een moment voor een breder publiek voorzien worden. De workshops en publieksmomenten worden gekoppeld aan de lopende projecten. 4.3 Het team Om deze taken te kunnen realiseren, stelt RLH een uitgebreid team van professionele medewerkers ter beschikking, die ten dienste staan van alle partners betrokken bij natuur en landschap: An Digneffe: algemene coördinatie Christel Cornelissen: coördinatie LSP Haspengouw, recreatie en ontsluiting Miranda Bemelmans: coördinatie LSP Voerstreek en landschapsloket Voeren Tine Rijvers: landschapsanimator Eliane Erens: landschapsloket Haspengouw Frederik Santermans: beheerplannen Haspengouw en greenspots Gabriël Erens: beheerplannen Voerstreek Ward Andriessen en Katleen Vandenbergh: water en watergebonden natuur Bart Vandermeeren (AirCo): extern advies 14 15

10 4.4 Medewerking van de partners Uit de beschrijving van de doelstellingen en de werkwijze van het project blijkt meteen hoe onontbeerlijk de actieve medewerking is van de betrokken partners om het project te doen slagen. Zoals vermeld, beoogt het project van de landschapsparken in de eerste plaats het behoud, het herstel, de uitbreiding en de ontsluiting van die natuur- en landschapselementen die de beide streken onderscheiden van andere streken, zoals beschreven in hoofdstuk 3. Om deze doelstelling te realiseren, wordt het volgende verwacht van de partners: Met betrekking tot de acties vermeld in het huidige actieplan De ondersteuning bij de realisatie van de acties door het verlenen van de nodige ondersteuning en medewerking waarvoor men de nodige expertise heeft of waarvoor men bevoegd is De ondersteuning bij het oplossen van de vermelde knelpunten De ondersteuning bij het ontwikkelen van de geïdentificeerde opportuniteiten Het maximaliseren van de actie door, waar mogelijk, deze te koppelen aan eigen acties Met betrekking tot de eigen acties Het toevoegen van eigen acties aan het actieplan door ze te melden aan RLH Het identificeren van eventuele knelpunten en mogelijke opportuniteiten voor deze eigen acties, die samen met de andere partners aangepakt kunnen worden Met betrekking tot nieuwe acties Samen met de andere partners nieuwe acties identificeren en ontwikkelen die kunnen bijdragen tot het behoud, het herstel of de versterking van de onderscheidende natuur- en landschapselementen van de beide streken. Kronkelende Herk Eddy Daniels 17

11 4.5 Organisatiestructuur Begeleidingscommissie/stuurgroep Samenstelling Bestuurlijke vertegenwoordigers van Provincie Limburg (vz) Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren vzw Agentschap Natuur en Bos - Agentschap Ruimte en Erfgoed Vlaamse Milieumaatschappij - Natuurpunt vzw - Toerisme Limburg vzw - Provinciaal Centrum Cultuur en Erfgoed - Vlaamse Landmaatschappij - Stichting Limburgs Landschap - Provinciaal Natuurcentrum Boerenbond - Nationale Boomgaardenstichting - Gemeenten Borgloon, Heers, Kortessem, St. Truiden, Tongeren, Voeren en Wellen Doelstelling Behoud en herstel natuur, landschap én leefbaarheid in de landschapsparken Voerstreek en Haspengouw via een geïntegreerde aanpak. Dit krijgt vorm in een dynamisch samenwerkingsmodel. Kennisname en bespreking van acties en activiteiten binnen de landschapsparken Bespreking van opportuniteiten, knelpunten en oplossingsrichtingen in samenwerking Organisatie engagement voor de uitvoering van acties De begeleidingscommissie komt één keer per jaar bijeen en wordt tussentijds op de hoogte gehouden van ontwikkelingen. Projectbureau Landschapspark Voerstreek Ondersteuning door een lokale stuurgroep bestaande uit Gemeente Voeren, lokale vertegenwoordigers begeleidingscommissie, en voorzitter Provincie Limburg Doelstelling Afstemming (project)acties Stimuleren en initiëren samenwerking ten behoeve van efficiënte uitvoering Detecteren van knelpunten en benutten van opportuniteiten Projectacties zijn uitvoeringsgericht en richten zich op het behoud/beheer van natuur en landschap, integraal waterbeheer, verbindingen (bermen, holle wegen en graften) en sensibilisering lokale bevolking Optimale afstemming via overleg in projectgroepen en overleg met uitvoerders Interactie en participatie om samenwerking te bevorderen Coördinatie: Miranda Bemelmans Projectbureau Landschapspark Haspengouw Doelstelling Afstemming (project)acties Stimuleren en initiëren samenwerking ten behoeve van efficiënte uitvoering Detecteren van knelpunten en benutten van opportuniteiten Projectacties zijn uitvoeringsgericht en richten zich op het behoud/beheer van natuur en landschap, integraal waterbeheer, verbindingen (bermen, holle wegen en graften), sensibilisering lokale bevolking en ontsluiting/recreatie Optimale afstemming via overleg in projectgroepen en overleg met uitvoerders Interactie en participatie om samenwerking te bevorderen Coördinatie: Christel Cornelissen Bermen, holle wegen en graften Natuurverbinding Recreatieve verbinding Cultuurhistorische verbinding Landbouwkundige verbinding Fysieke verbinding Planning en uitvoering van herstel, behoud, beheer, communicatie Coördinatie: Miranda Bemelmans Water Afstemming landbouw, natuur, waterberging, erosie, etc in valleien en brongebieden van de Voer, Veurs, Gulp en Berwijn. Strategische projectaanpak met aparte stuurgroep Coördinatie: Katleen Vandenbergh Natuur en Landschap Landschapsloket (advies + begeleiding) Waardering en inventarisering van kwaliteiten Terreinuitvoering Beheerplanning Communicatie Coördinatie: Tine Rijvers Water Afstemming tussen landbouw, natuur, waterberging, erosie, etc. in Herk en Mombeekvallei. Strategische projectaanpak met aparte stuurgroep Coördinatie: Ward Andriessen Ontsluiting recreatie Afstemming (uiteenlopende)initiatieven Initiëren nieuwe kansen Waardering en beheer natuur en landschapswaarden Coördinatie: Christel Cornelissen 18 19

12 Sint-Martensvoeren RLH

13 Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren vzw Daaleindestraat Kortessem T F info@rlh.be