Tijl Bossuyt. Tweetakt mag beter en stouter. Verslag van het kunstenfestival 2003

Transcriptie

1 Tijl Bossuyt Tweetakt mag beter en stouter Verslag van het kunstenfestival 2003 Het jaarlijkse kunstenfestival Tweetakt, bedoeld voor kinderen en jongeren, pakt voornamelijk uit als een feestje voor programmeurs, producenten en uitvoerders. Maar waar zijn de critici en denkers? Van 21 tot en met 26 april liep het Tweetakt-festival in Antwerpen. Tweetakt is het kunstenfestival voor kinderen en jongeren dat afwisselend in Nederland en Vlaanderen wordt gehouden. Tweetakt richt zich ook op iedereen die professioneel werk maakt van kunst voor kinderen en jongeren. De ontmoeting staat daarbij voorop. In Vlaanderen is de organisatie in handen van vzw Festivalitis in coproductie met HETPALEIS en Vilanella, in Nederland is het in handen van Stichting Storm. Tweetakt wil een synoniem zijn voor hoogdagen waarbij kinderen en jongeren kunst ontmoeten, maar is dat ook zo? Ik begaf me als halve buitenstaander in het rumoer van het gebeuren en zocht het uit. Laat ik duidelijk zijn: dit is geen rapportage over het ganse gebeuren, noch een verslag van alle voorstellingen en projecten (meer dan honderd), laat staan een artikel vol recensies van de gespeelde stukken. Het is een weergave van iemand die zich tussen het publiek mengde, van een waarnemer van het gebeuren die enkele voorstellingen bezocht, met andere bezoekers nakaartte en hier en daar aanwezig was tijdens een officieel moment... Brug naar de stad Het motto van het Tweetakt-festival 2003 steunt op twee termen die als een rode draad door de keuzen en motieven lopen om het programma te construeren en samen te stellen: engagement en ontmoeting. Roel Verniers, artistiek leider van dienst, verwoordde het als volgt in het tijdschrift De Scène: Het festival is niet het resultaat van een drang naar experiment of

2 het willen organiseren van een theatermarkt. Het is een subjectief verhaal. Soms staan er voorstellingen omdat ze inhoudelijk relevant zijn. Andere keren omdat er fijn gespeeld wordt, of omdat er bij wijze van spreken een geweldig detail in een kostuum opviel. De projecten die we op poten zetten, vertrekken dan weer vanuit een engagement naar makers... Een geslaagde ontmoeting is de motor van de herinnering, denk ik soms. En dus proberen we op verschillende manieren ontmoetingen te organiseren. En verder waren er vier pijlers waar alles op rustte. Eerst en vooral was er het festival, dat een soort staalkaart wil zijn van het kinder- en jeugdtheater in Vlaanderen en Nederland en waar interessante producties op een subjectieve manier worden samengebracht. Als tweede waren er de projecten Hotel-Ideal en Tweetakt.Uit, die een brug naar de stad en zijn bewoners wilden slaan om het geheel meer in een maatschappelijke context te plaatsen. Als derde was er Een plakje meer, waar vier gezelschappen materiaal meebrachten om uit te delen. En ten slotte waren er de Wattprijs, die het meest indrukwekkendste werk wil bekronen, en de Lichtpuntprijs, een eervolle vermelding voor een beginnend gezelschap of maker op het gebied van kinderen jongerentheater. Maar natuurlijk waren er vooral meer dan honderd activiteiten op het festival. Gesloten wereld Wie dacht dat er gedurende dit festival een aan- en afloop van kinderen en jongeren zou zijn (gezien de titel: kunstenfestival voor kinderen en jongeren), komt bedrogen uit. Niet dat er hier en daar geen voorstellingen zijn waar ook enkele schoolgroepen naar toe komen, of dat er activiteiten zijn waar je geen jongerenpubliek terugvindt, integendeel: die zijn er zeker. Maar dit publiek is zeker niet het hoofdpubliek. Vooral de programmeurs, producenten, acteurs, regisseurs en kunsteducatief medewerkers blijken de vaste kern te vormen van dit festival. Dat voorstellingen nu eenmaal anders werken als er een zaal vol zit met kinderen en jongeren, met families of met professionelen, is duidelijk. Het festival mag ondanks zijn promotie dan ook vooral een bekendheid genieten binnen de gesloten wereld van vooral de laatstgenoemde groep. Een rondvraag in de onderwijswereld en het jeugdwerk in Antwerpen bevestigt deze bedenking: zij zijn weinig tot niet op de hoogte van dit grootse en toch wel

3 indrukwekkende programma, en nemen dus slechts sporadisch deel. Althans, wat de onderwijswereld betreft; jeugdwerkers zijn meestal zelfs niet op de hoogte. Er blijkt dus duidelijk iets te schorten aan de binding tussen de organisatoren en de ware doelgroep. Wanneer men inderdaad een ontmoeting wil organiseren, zal men hier toch wel over moeten nadenken en een andere koers varen. Deze kritiek wordt dikwijls weggewuifd met het argument dat er bij sommige voorstellingen wel schoolgroepen, jongeren en families aanwezig zijn. Toch lijkt dit mij onvoldoende als men een festival opzet dat zichzelf afficheert als een kunstenfestival voor kinderen en jongeren. Dat de wereld van de incrowd zich ondertussen laaft aan al dat lekkers is zeker legitiem te noemen maar er ontbreekt duidelijk een poot om de discussie met het doelpubliek aan te gaan. Veel geslaagder zijn de experimenten die men op deze festivaleditie opzet om een andere manier van kijken en een andere manier van omgaan met kunst te promoten. Het initiatief Tweetakt.Uit is daar een goed voorbeeld van. Het geeft een onbekende groep van een zeer beperkte omvang een startpunt (een voorstelling) en gaat daarmee een tocht maken van een dag lang met tal van voorstellingen op diverse locaties. Dat theater meer is dan in het pluche van de schouwburg blijven plakken, is ongeveer het motto van dit initiatief. Kunst gerelateerd aan de wereld daarbuiten, daar waar het allemaal uit voortspruit, is op zich een boeiend gegeven en werd door hen die het meemaakten als dusdanig ervaren. Misschien ware het nog sterker geweest om begeleiders van kinderen en jongeren uit de school- en vrijetijdsomgeving expliciet uit te nodigen voor dit project: hier zou namelijk wel eens een sleutel kunnen liggen om anders om te gaan met kunst. Waarbij kunst meer als een gebeuren dan als een product kan worden beschouwd. Ook het reeds beproefde Hotel-Ideal, dat zich in een tanende winkelstraat in Berchem afspeelde en expliciet het dagelijkse leven en de kijk van kunstenaars combineert, slaagde er niet in deze confrontatie ten volle te benutten. Het blijft een plezierig gebeuren waar in leegstaande winkelpanden voorstellingen van diverse pluimage doorgaan. Maar het idee om omwonenden, de man in de straat, te betrekken, lijkt in een bedoeling te blijven steken. Alhoewel? De vier Marokkaanse jongeren die met mij een voorstelling binnen glipten (en dat blijkbaar voor hun derde keer) bewijzen mijn

4 relatief (on)gelijk. Zij vinden dit gebeuren fantastisch en genieten met volle teugen. Een voorbijganger vertelde me dat het beter is dat deze ruimten worden opgevuld dan dat ze leeg blijven staan en enkel onveiligheid uitstralen. Platgetreden paden De 1000-Wattprijs wordt elke keer weer uitgeloofd aan de indrukwekkendste podiumproductie voor kinderen en jongeren van het afgelopen jaar. De jury, samengesteld uit zeven leden, van wie de helft afkomstig is uit Vlaanderen en de andere helft uit Nederland, wordt alternerend voorgezeten door een Vlaming en een Nederlander. Uit het rapport kunnen wij afleiden dat dit jaar een doorsneejaar was, met weinig echte uitschieters, geen idiote missers en geen onverwachte pareltjes. Het afgelopen jaar kenmerkte zich door een sterk groeiend aanbod, met veel van hetzelfde en weinig vernieuwing. Van gewaagde experimenten of verfrissende geluiden was volgens de jury weinig sprake. De jury ontwaart een tendens van back to basics: eenvoud met een minimum aan middelen en een maximum aan zeggingskracht. De jury juicht eveneens toe dat, zonder al te veel gebruik van toeters en bellen, het publiek weer geconfronteerd wordt met voorstellingen waarbij het merkt dat eigen verbeelding meer vermag dan alle theatertechnische hoogstandjes. Verder blijft de jury het betreurenswaardig vinden dat er zo weinig wordt gemaakt vanuit de kracht van de taal als inspiratiebron. Het is dan ook niet verbazend dat een aantal namen van makers of productiehuizen steeds weer opdoemt bij de nominaties. Wie al te veel in eigen vijver vist, zal niets meer vangen. BRONKS, die zich hierin meestal een plaatsje weet te bemachtigen, viel die eer te beurt met de voorstellingen Assepoester van Mieja Hollevoet (met spelers Antje De Boeck, Brick de Bois en Dimitri Duquenny) en Jan, mijn vriend in regie van Raven Ruëll (spel van Bruno Vanden Broecke). De Kopergietery is ook geen nieuwkomer in dit nominatierijtje: dit jaar met de voorstelling Gezegd zij, een eigen concept met tekst en vertelling van Pascale Platel. Stella Den Haag wist zich ook weer van de partij met Het jaar van de haas: tekst en regie van de hand van Hans van den Boom, gespeeld werd door Erna van den Berg, Pascal van

5 den Berg, Vimala Mijens, Marc Tielemans en Ilse Warringa. Koeterwaal door Loot/Bonheur in regie van Annekee van Blokland en Ernst Braches met spel van Harry Piekma en Hans Thissen sluit dit rijtje af. En wat merken we in één oogopslag: dat de weinig bekende gezelschappen ontbreken. We kunnen dit op zijn minst verontrustend noemen, want ik kan aan bovenstaand rijtje rustig een paar voorstellingen toevoegen die aan dezelfde kwaliteiten voldoen en de vergelijking met verve kunnen doorstaan. Wedstrijd of reflectie? Met deze vaststelling wil ik echter geen afbreuk doen aan het werk van de jury, maar er moet toch op gewezen worden dat ook in de jurering vastgelegde paden gevolgd worden. Is dit een gevolg van de wedstrijdformule waar de regels en krijtlijnen reeds lang geleden getrokken zijn? In ieder geval pleit ik bij dezen voor meer dynamiek: laat de jury elk jaar opnieuw definiëren wat zij echt wil signaleren en laat de juryleden op basis daarvan hun keuze motiveren. We hebben immers niets aan wedstrijden die gewonnen worden in de kunsten, laat dat maar over aan de collega s van de sport die hun bestaansrecht daaraan hebben gekoppeld. Ik gruwel bij de gedachte dat we ons daarin laten vangen: anders dan bij de sport vertelt de keuze van een winnaar in de kunsten immers evenveel over de jury als over de winnaar. Maar laat ik duidelijk zijn: binnen de getrokken krijtlijnen en spelregels is de winnaar van de 1000-Wattprijs dit jaar (Assepoester) een terechte keuze. We moeten ons echter terdege de vraag stellen wat het nut is van een dergelijke wedstrijd en een dergelijke jurykeuze. Geeft dit een impuls aan de sector, wordt hiermee een debat in gang gezet, worden hierdoor nieuwe kansen gecreëerd? Is het jeugd- en jongerentheater hiermee überhaupt vooruit geholpen? Zouden we er niet beter aan doen om het metier van de denkers? te stimuleren dan om prijzen weg te geven? Dat de jury in haar rapport 2003 constateert dat er bedroevend weinig jeugd- en jongerentheater wordt gepubliceerd mag hier als een argument ten gunste gezien worden. Een aantal artikelen onder de titel Uitgelicht: Nederlands jeugdtheater anno 2002 is een uitzondering die nochtans een belangrijke bijdrage kan leveren in het debat. Als

6 daarbij de jury constateert dat er op het gebied van dans- en figurentheater weinig beweging is, is dit voor mij een belangrijker signaal om te onderzoeken waarom dat zo is, dan om steeds opnieuw een prijs uitgereikt te zien worden aan een van de verdienstelijke producties van het afgelopen jaar. Anders is het gesteld met Lichtpunt 2002, dat wel degelijk een signaalfunctie heeft en dit jaar de symbolische prijs toekende aan Fabuleus. Dit gezelschap, dat bewust kiest voor het maken van jeugdtheater met jongeren, heeft zijn roots in het jeugdwerk en is zeker geen unicum in het veld: ook Theatergroep Dox en De Kopergietery vinden we op dit pad. Toch is het verdienstelijk om een gezelschap dat uit het jeugdwerk ontstaat, een stimulans te geven met een plaats op het Tweetakt-festival en een Lichtpuntprijs. Kansen voor het grijpen Al met al kan de incrowd terugblikken op een zeer geslaagd festival. De keuzen van festivalleider Roel Verniers werden zeer gesmaakt en op de slotdag kon ik meermaals vaststellen dat men sprak van het beste Tweetakt-festival tot nog toe. Ook de organisatie kreeg een pluim voor de professionele aanpak. Toch blijf ik erbij dat het volgend jaar een prioriteit moet worden om het geheel te richten op de groep waarvoor het eigenlijk bedoeld is: kinderen en jongeren. Dit is mogelijk door de doelgroep er daadwerkelijk veel meer bij te betrekken, als publiek, criticus of creator. Dat we daarbij niet de parels van de prachtige producties door de gespecialiseerde jeugdtheaterhuizen uit de weg moeten gaan, staat buiten kijf. Maar we doen het discours over jeugd- en jongerentheater tekort als we het enkel daarbij houden. Het is aanbevelenswaardig om experimenten als Tweetakt.Uit uit te breiden en in te brengen in de discussie: dit kan ons denken over de plaats van het kunstgebeuren voor de doelgroep opnieuw stimuleren. Vreemd blijft aan dit festival dat er enkel naar producties uit de lage landen wordt gekeken. Er zijn wel degelijk verschillen tussen ons beider landen, en de uitwisseling en confrontatie kunnen nog intensiever, maar doen of er daarbuiten niets gebeurt is wel erg kortzichtig. Al zou er maar een gastvoorstelling bij zijn met een bijzondere verdienste of

7 gemaakt vanuit een totaal andere visie op jeugd en jongeren theater als het ons maar tot nadenken stemt. Tevens is het ontbreken van de kunsteducatieve sector op het festival zeer opvallend. Weliswaar werd gelukkig het ABC-project van de gelijknamige organisatie in coproductie met HETPALEIS een plaats geboden, maar doen of er niet meer is dan dat, is wel erg flauw en ondermaats. De kunsteducatieve sector in zowel Nederland als Vlaanderen is inderdaad een grootse toevoeging aan de competentie om kunst in het algemeen en theater in het bijzonder te ontmoeten. De programmeurs van diverse theaters en culturele centra zijn doorgaans op zoek naar het betere werk op dat gebied. Het zou voor hen een bijzondere stimulans kunnen zijn om een plaats te krijgen in de kunsteducatie en ook door ontmoeting en uitwisseling bloot te staan aan het debat en de kritiek. Tijl Bossuyt is algemeen coördinator van de kunsteducatieve organisatie De Veerman ( Daarnaast is hij coördinator van de voortgezette opleiding kunstzinnige en artistieke vorming en de voortgezette lerarenopleiding Muzische Vorming van de Hogeschool Antwerpen, en medewerker aan de volgend jaar startende opleiding Community art van de Hogeschool Antwerpen in samenwerking met de Hogeschool Gent. [p. 2] Een geslaagde ontmoeting is de motor van de herinnering (...) En dus proberen we op verschillende manieren ontmoetingen te organiseren [p. 3] Dat de wereld van de incrowd zich laaft aan al dat lekkers is legitiem te noemen maar er ontbreekt duidelijk een poot om de discussie met het doelpubliek aan te gaan [p. 4] Het idee om omwonenden, de man in de straat, te betrekken, lijkt in een bedoeling te blijven steken [p. 5] Het publiek wordt weer geconfronteerd met voorstellingen waarbij het merkt dat eigen verbeelding meer vermag dan alle theatertechnische hoogstandjes [p. 6] We hebben niets aan wedstrijden die gewonnen worden in de kunsten, laat dat maar over aan de collega s van de sport [p. 7] Voor programmeurs van theaters en culturele centra zou het een bijzondere stimulans kunnen zijn om bloot te staan aan debat en kritiek