NIEUWSBRIEF. Inhoudsopgave. Historisch besef. Historisch besef 1. Van het bestuur..., Verenigingsgegevens, Agenda 2

Transcriptie

1 NIEUWSBRIEF oktober nummer Inhoudsopgave Historisch besef 1 Van het bestuur..., Verenigingsgegevens, Agenda 2 Even voorstellen, Nieuwsberichten..., Penner De Pen... Leo Zwang, Verslag IPMA 3 Verslag lezingenavond NVRB 4 Netwerk Stormvloedkeringen 5 Keuzecriteria: Risicozoeker 14 6 Uit het nieuws,tno Time 7 Wetenschapswaardigheden, Colofon 8 Historisch besef Nederland Kennisland. Het is een veelgehoorde kreet en wordt door tal van partijen en organisaties gebezigd om het belang van kennis te onderstrepen. Het kabinet-rutte wil een plek bemachtigen in de mondiale top 5 van kenniseconomieën. Om die ambitie te halen zal er fors geïnvesteerd dienen te worden in onderwijs, kennis, innovatie en ondernemerschap. Ook is er een onafhankelijke denktank die op zich op internet profileert als stichting Kennisland die Nederland slimmer maakt. Ze ontwerpen en realiseren naar eigen zeggen- interventies om de kennissamenleving te versterken. (zie Nederland Kennisland. Het wordt ook veel aangehaald om aan te tonen dat het helemaal niet goed gaat met de ontwikkeling van onze kennis. Zo hebben het ISO, de LKvV en de LSVb een website gelanceerd: als tegenreactie op de onderwijsplannen. Dit stukje gaat echter niet over politiek, acties en voor- en tegenstanders. Volgens mij weten wij als risicoanalisten al lang dat kennis broodnodig is om de risico's te duiden en beslissingen af te wegen. Ook het onder- en erkennen van diverse partijen met eigen belangen en perspectieven zal geen eye-opener zijn. Ik was in de gelukkige omstandigheid om het lustrum van 25 jaar Oosterscheldekering mee te maken. Dit was een bescheiden feestje, ook RWS bezuinigt, maar wel van internationale allure. Voor de bouw van de kering is heel veel nieuwe kennis ontwikkeld. Uiteraard qua bouwtechnieken en schaal, maar ook op ons vakgebied zoals het probabilistisch ontwerpen en risicogestuurd beheer en onderhoud. Ik durf zeker te stellen dat de aanleg van de Deltawerken niet alleen Zeeland heel veel toeristen heeft gebracht, maar ook dat de waterbouwproducten wereldwijd een link hebben met de toen ontwikkelde kennis. Deze -en eigenlijk alle- kennis dient wel behouden te blijven en te worden doorontwikkeld. En daar maak ik me wel zorgen om. Uiteraard is er veel aandacht om kennis op te schrijven en expliciet te maken, maar tegelijk dient het werk met minder mensen uitgevoerd te worden, is er (contractueel en financieel) minder ruimte voor vergissingen en training on-the-job en weten we allemaal dat weer een nieuw kennissysteem slechts een deel van de oplossing is. Mijn pleidooi is dan ook om goed na te denken, expliciet te zijn en bewust te kiezen. Maar ook praten met elkaar en samen invulling te geven aan kennisborging en -overdracht. Hé, dat klinkt weer als een mooie invulling van ons vakgebied! Peter Blanker

2 Van het bestuur In deze nieuwsbrief aan mij de eer om een stukje vanuit het bestuur te schrijven. Ik ben Joris ter Heijne, en vervul naast mijn dagelijkse werkzaamheden als consultant bij Delta Pi de rol van Penningmeester binnen de NVRB. Ik kan u melden dat inmiddels een groot deel van de contributiefacturen voor 2011 betaald is. Voor de facturen die nog niet betaald zijn zullen op zeer korte termijn herinneringen worden verzonden. Degene die nu getriggerd wordt en nog niet betaald heeft wil ik via deze weg vriendelijk verzoeken om de factuur alsnog te voldoen. Binnen het bestuur zijn we sinds het vertrek van enkele zeer gewaardeerde bestuursleden op zoek naar versterking. In beginsel zijn we op zoek naar een algemeen bestuurslid, mede in het kader van de organisatie van aankomende evenementen. Mocht u hier interesse in hebben of meer willen weten over de inhoud van deze functie, neemt u dan vooral contact op met de bestuursvoorzitter Bert Knegtering. Ook staat er voor de maand november een lezingenavond op de agenda. Dit maal rond het zeer interessante onderwerp voedselveiligheid. De details rond deze lezingenavond zullen later volgen Rest mij niets meer dan u veel leesplezier met deze nieuwsbrief toe te wensen, Namens het bestuur Joris ter Heijne Agenda Asset Management Control Seminar 2 en 3 november 2011, Den Helder. Meer informatie, zie prorho Conferentie 15 november 2011, Den Haag Een groep internationale partners heeft zich verenigd in het prohro netwerk, bestaande uit specialisten in het begeleiden van organisaties die High Performance / High Reliability nastreven. Zie verder 7th Risk and Design Symposium 29 november 2011, TU Delft. Aanmeldingen en meer informatie via p.h. lin@tudelft.nl Eind 2011, NVRB-lezingenavond. Thema Voedselveiligheid. Meer informatie volgt nog via en website. Nieuwsberichten... Op de NVRB-site vindt u o.a. de volgende nieuwsberichten: - Bestuurder onderschat risico bellen, internetten en navigeren onderweg - De toekomst van vliegveiligheid - 'Toezicht op veiligheid kerncentrale Borssele niet onafhankelijk' Voor alle informatie gaat u naar Verenigingsgegevens Het doel van de NVRB is "bijdragen aan de ontwikkeling van de analyse en beheersing van risico's en bedrijfszekerheid alsmede de toepassing en kwaliteit daarvan te bevorderen door kennisoverdracht en uitwisseling van ervaring." Aanmelding lidmaatschap en wijziging gegevens leden Secretariaat NVRB Karolina Wojciechowska p/a HKV lijn in water Botter JN Lelystad secretaris@nvrb.nl Aanmelding en informatie NVRB-bijeenkomsten Programma Commissie NVRB Ir. Menso Molag lector Risicobeheersing Saxion Hogeschool M.H. Tromplaan AB Enschede menso.molag@tno.nl Even voorstellen Hallo iedereen, Aangenaam met jullie kennis te maken. Mijn naam is Stefan Vandenberghe (48 jaar), woonachtig te Zelem (België) en sinds medio juni 2011 werkzaam bij SGS Environmental Services als Projectleider Veiligheid. Van opleiding ben ik een Doctor in de Scheikunde met een bijna twintigjarige ervaring in de procesontwikkeling (farma, food en feed, agro en intermediairen). Als medeverantwoordelijke voor een proeffabriek (Tessenderlo Chemie) heb ik een uitgebreide ervaring, niet alleen met het op punt stellen van chemische processen en bijbehorende procestechnieken op grote schaal, maar ook met alle deelaspecten in de rand. Veiligheid naar omgeving en medewerkers speelde daarin een grote rol. Met deze rugzak gevuld met ervaring uit de praktijk heb ik voor een nieuwe wending in mijn loopbaan gekozen samen met SGS Environmental Services. Stefan Vandenberghe Penner In de vorige nieuwsbrief konden we helaas geen foto plaatsen van de Penner. Dat willen we hierbij rechtzetten: Peter van Vliet. Zijn Pennevrucht kunt u teruglezen in nieuwsbrief pagina 2 -

3 De Pen... Leo Zwang Tijdens mijn vakantie werd ik gevraagd door een collega (Ben Rijneveld) of ik de pen wilde oppakken. Dat vond ik best leuk. Laat ik me eerst eens voorstellen. In 1997 heb ik mijn studie Civiele Techniek aan de TU Delft afgerond met een studie naar de effecten van gasvorming op het consolidatiegedrag van slib. In die tijd werden grote baggerdepots aangelegd vanwege een overschot aan baggerspecie. Bernadette Wichman was mijn afstudeerbegeleider. Zij is op de beschrijving en voorspelling van het consolidatiegedrag gepromoveerd. Ik heb onderzoek gedaan naar de modelgevoeligheid. Verslag IPMA Na mijn studie Civiele Techniek ben ik als adviseur bij Fugro Ingenieursbureau B.V. gaan werken, bij de Adviesafdeling Waterbouw. In die tijd was er veel toetswerk van primaire waterkeringen, die destijds nog werden uitgevoerd volgens de groene versie van het LTV (de voorloper van het huidige VTV). Bij Fugro werkten we in samenwerking met Grondmechanica Delft (nu Deltares) aan de opstelling van een groot aantal richtlijnen van de TAW (nu ENW). Vanaf de eerste werkdag kwam ik in aanraking met probabilistische rekentechnieken. De dijk Hoorn-Enkhuizen was volgens de gedetailleerde toets afgekeurd en moest geavanceerd getoetst worden. Daarvoor werden de belastingen, die de kering in het verleden (toen de Zuiderzee nog open was) vergeleken met de toetsnorm. Echter dit was niet eenvoudig. De geometrie in 1916 was anders dan de huidige en ook de belasting was niet met zekerheid vastgesteld (zowel qua duur als vorm ). Om dit objectief te kunnen beoordelen heb ik probabilistische berekeningen gemaakt. Nu, jaren later, wordt dit dijkvak versterkt en begeleiden adviseurs van Fugro deze versterking. In 2002 werd ik projectleider. Daarbij bleef ik echter een inhoudelijke rol houden in projecten. Mijn voorkeur hadden complexe multidisciplinaire projecten, waar risico-analyses voor nodig waren. Zo heb ik een project geleid, waarbij Fugro moest aantonen dat een datacenter met kans lager dan 1/2000 per jaar kon overstromen. Dit datacenter stond echter in een kelder (buitendijks) en de kelderwanden waren geperforeerd als gevolg van de aanleg van kabelverbindingen. Kennis van alleen waterbouw en hydrologie was hiervoor niet genoeg. We hebben het gebouw compleet in kaart gebracht met landmeters, zodat iedere kabeldoorvoer is vastgelegd. Vervolgens zijn we gaan kijken bij welke waterstand (gekoppeld aan een kans van voorkomen) welke opening het eerste lekkage kon geven. Daarna is beschouwd hoeveel debiet zo n opening kan geven en hoeveel bergend vermogen de kelder had. Uiteindelijk was de conclusie dat de kans op inundatie acceptabel was met een aantal kleine bouwkundige aanpassingen. Overigens was de kans op inundatie door leidingbreuk in het gebouw nog het grootst (de zogenaamde loodgietersnorm). Nu ben ik clusterhoofd van het cluster Waterbouw van Fugro. Ik gebruik nu de risicoanalyses ook meer bedrijfsmatig (bijvoorbeeld in aanbestedingen en beleid). Leo Zwang Op maandag 3 oktober j.l. heeft dr. Karel de Bakker PMP in Amersfoort bij DHV een presentatie gehouden en vragen beantwoord over zijn proefschrift: Dialogue on Risk Effects of Project Risk Management on Project Success. De Bakker is op 9 juni j.l. gepromoveerd op de universiteit van Groningen. Draagt risicomanagement bij aan het succes van ICT projecten, in het bijzonder aan het succes van Enterprise Resource Planning (ERP) implementatieprojecten? De bestaande literatuur omtrent risicomanagement in ICT projecten is gebaseerd op de aanname van instrumenteel handelen in de context van een voorspelbare omgeving. Deze literatuur biedt vrijwel geen bewijs dat risicomanagement bijdraagt aan projectsucces. Integendeel; zij laat zien dat de aannames waarop de werking van risicomanagement is gebaseerd veelal onjuist zijn. Desalniettemin wordt er binnen projecten frequent aan risicomanagement gedaan. Om de relatie tussen risicomanagement en projectsucces nader te onderzoeken wordt voorgesteld om het bestaande (instrumentele) model uit te breiden met een communicatieve component; project stakeholders interacteren en communiceren met elkaar gedurende het risicomanagement proces, en deze interactie draagt bij aan de bereiking van projectsucces. Dit uitgebreide model is onderzocht aan de hand van een zevental case studies van ERP implementatieprojecten. Daarin geven geïnterviewde projectmanagers, ICT leveranciers en opdrachtgevers aan dat volgens hen individuele risicomanagement activiteiten bijdragen aan projectsucces, omdat deze activiteiten zowel het handelen van stakeholders alsook hun gezamenlijk beeld van de situatie beïnvloeden en synchroniseren. Vervolgens is dit in een experiment nader onderzocht. De resultaten geven aan dat projectgroepen die voorafgaand aan een project gezamenlijk de risico s bespreken, succesvoller zijn dan projectgroepen waarbij de leden individueel de risico s identificeren, of die geen risico-identificatie uitvoeren. Henk de Koning Het proefschrift is te downloaden via de volgende link: nl/downloads/dialogue-on-risk-1st-edition.pdf - pagina 3 -

4 Verslag lezingenavond NVRB Een geslaagde lezingenavond! De lezingenavond van 31 augustus 2011 stond in het teken van Sofware. Vanuit twee zeer verschillende invalshoeken werd ingegaan op de risico s die het gebruik van software met zich mee kan brengen. Specifiek werd ingegaan op de onderwerpen Sofwarebetrouwbaarheid en Software Security (Risico s voor de procesautomatisering). De grote opkomst en de boeiende lezingen en discussies lieten zien dat Sofware in relatie tot Risicomanagement en Bedrijfzekerheid een onderwerp is dat leeft. Sofwarebetrouwbaarheid Wat is de kans dat software faalt? Door Sipke van Manen Sipke van Manen is sr. adviseur veiligheid bij Rijkswaterstaat. Hij is afgestudeerd bij de faculteit Civiele Techniek in Delft, met als specialisatie constructieleer. Daarna heeft hij zich bij TNO ontwikkeld op het gebied van probabilistisch ontwerpen, bouwinformatica en het ontwikkelen en toepassen van de eindige elementenmethode. Vanaf 1993 is hij werkzaam bij Rijkswaterstaat en heeft hij zich met vrijwel alle facetten van kwantitatieve risicoanalyse van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat (nu Infrastructuur en Milieu) beziggehouden. En de laatste tijd met name op het gebied van normering, waterveiligheid en constructieve veiligheid. Hij is lid van het ENW, werkgroep veiligheid en van de Commissie Compendium Constructieve Veiligheid. Hij heeft diverse aanzetten gegeven voor het kwantitatief beoordelen van veiligheid, zoals VNK (Veiligheid Nederland in Kaart, het kwantificeren van overstromingsrisico s), ProBO (risicogestuurd beheer en onderhoud: een nieuwe strategie bij RWS) en RWSQRA (het kwantificeren van tunnelveiligheid). In zijn lezing licht Sipke van Manen de nieuwe methode voor het kwantificeren van de betrouwbaarheid van software (TOPAAS) toe. De problemen rondom het aantonen van het voldoende betrouwbaar functioneren van de software van de Maeslantkering waren onder andere aanleiding om de betrouwbaarheid van sofware op een zo volledig mogelijke en kwantitatieve manier in kaart te willen brengen. Hoewel hiervoor eerder het TDT-model beschikbaar was, bleek deze methode niet volledig genoeg. Hierdoor ontstond de vraag voor de ontwikkeling van een nieuwe methode. Bij de ontwikkeling van de nieuwe methode TOPAAS zijn veel bekende organisaties en experts op het gebied van software en betrouwbaarheid betrokken. Gezamenlijk hebben deze een lijst van criteria opgesteld waaraan de nieuwe methode moest voldoen om ten opzichte van de voorgaande methode te verbeteren. Onder andere moest de nieuwe methode alle belangrijke parameters die van invloed zijn op de betrouwbaarheid van software omvatten en zou de methode ook vrij (zonder belemmerende eigendomsrechten) toegepast moeten kunnen worden. Het resultaat van een daaropvolgende gezamenlijke ontwikkeling was TOPAAS wat staat voor Task Oriented Probability of Abnormalities Analysis for Software. De essentie van TOPAAS is dat de methode een schatting maakt van de faalkans van één module, op basis van vastgelegde, gekalibreerde expertmening. De faalkans van een module wordt in kaart gebracht aan de hand van 15 aspecten van de software, waarbij elk aspect de faalkans kan reduceren dan wel vergroten. Dit betreffen aspecten onder andere met betrekking tot het totstandkomingsproces, het product/de producteigenschappen, de executie/gebruiksomgeving e.d. Ter validatie worden de uitkomsten van TOPAAS langs een expertinschatting gelegd. Hoewel de methode hiermee inzicht geeft in de betrouwbaarheid van de software, zijn er ook nog wat verbetermogelijkheden onderkend. Een van deze verbetermogelijkheden is een objectieve statistische validatie van de methode. Op basis van de eerste ervaringen met de methode is een dan ook al een tweede versie uitgebracht. In de nabije toekomst zal daarnaast een handleiding voor de methode worden geschreven zodat de methode breed verspreid en toegepast kan worden. Ook is onderzoek naar een objectieve statistische onderbouwing in de nabije toekomst gewenst. - pagina 4 -

5 Risico s voor procesautomatisering Door prof. Ronald Paans Ronald Paans is hoofd van de IT-audit opleiding aan de Vrije Universiteit en directeur van Noordbeek, een kantoor voor IT-audit en IT-consultancy. Hij is afgestudeerd bij de faculteit Elektrotechniek in Delft en, eveneens in Delft, gepromoveerd op beveiliging van computers. Hij heeft 10 jaar bij IBM gewerkt aan internationale standaardisatie van beveiliging en 12 jaar als partner bij een van de Big-4 accountantskantoren. Hij is voorzitter van de Raad van Toezicht voor de Stichting Open Ticketing, die de nieuwe OV-chipkaart ontwikkelt voor Trans Link Systems, en stuurt een aantal onderzoeken aan bij de overheid, sociale zekerheid, politie, IT dienstverleners etc. In zijn lezing gaat professor Paans aan de hand van voorbeelden in op de risico s bij procesautomatisering. Het eerste voorbeeld is de OV-chipkaart. Voorafgaand aan de invoering van de OV-chipkaart voorspelden alle experts dat de kaart voldoende lang betrouwbaar zou zijn voor de beoogde toepassing, nl. het efficiënt betalen voor openbaar vervoerskosten. Er was veel aandacht voor encryptie, beveiliging, monitoring en risico s. Ook werd de chip van het type Mifare Classic al jaren naar tevredenheid gebruikt in Boston en Londen. Toch werd de kaart in Nederland al vrij snel gekraakt en ontstond er veel ophef in de media. De voornaamste oorzaken van de problemen in Nederland waren de zichtbaarheid van de kaart en het feit dat de kaart door politici werd gepresenteerd als technisch volkomen zichtbaar. Deze zaken maakten de OV-chipkaart voor hackers een interessant doelwit. De eerste hackers schaafden de chip af om de structuur bloot te leggen. Een onderzoeksgroep van een Nederlandse universiteit hackte de kaart vervolgens door data-verkeer te analyseren en zo de code te ontcijferen. Later verschenen zelfs programma s op internet waarmee mensen hun kaart gratis konden opladen. De oplossing voor de problemen is gezocht in het uitbreiden van de detectieve en repressieve maatregelen. De opsporing van fraudeurs gebeurt door analyses van het dataverkeer in het Trans Link System, het centrale clearinghouse van de OV-chipkaart. In dit systeem, dat dient om de deelnemende vervoersbedrijven te betalen voor geleverde diensten, worden allerlei reizigersgegevens bijgehouden die kunnen verraden of er wordt gefraudeerd of niet. Een tweede voorbeeld van prof. Paans over de risico s bij procesautomatisering betreft Stuxnet, een zeer professioneel opgezet virus dat zich richtte op de kerncentrale in Bushehr en de nucleaire faciliteiten in Natanz, Iran. Door centrifuges afwisselend sneller en langzamer te laten lopen, vergrootte het de slijtage. Het virus richtte grote schade op aan centrifuges en vertraagde zo het Iraanse nucleaire programma. Stuxnet is een voorbeeld van de risico s die gepaard gaan als PLC s (programmable logic controllers) die vroeger stand-alone draaiden, worden gekoppeld aan een local area network (LAN). De PLC s kunnen dan in het bereik van hackers komen die grote schade kunnen aanrichten. Belangrijke lessen voor de procesautomatisering zijn dan ook: houdt de actuele dreigingen (virussen en hackers) in de gaten en let op elektronische dreigingen vanuit omringende computers en netwerken. De presentaties van de lezingenavond zijn inmiddels gepubliceerd op de website (archief). Ook is het rapport aangaande de theorie van Topaas in het archief geplaatst. Log in op om de bestanden te bekijken. Ronny van der Heuvel & Ruben Jongejan Netwerk stormvloedkeringen Het internationale kennisnetwerk I-Storm groeit. De Ems Sperrwerke en het US Army Corps of Engineers willen toetreden. "Duitsland wordt mogelijk lid van I-Storm", kondigde directeur-generaal van Rijkswaterstaat Jan Hendrik Dronkers aan op het symposium ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van de Oosterscheldekering. Karen Durham Aguleira van het US Army Corps of Engineers sprak over de stormvloedkeringen bij New Orleans. "We hopen lid te worden van deze 'community of practice'. We spreken dezelfde taal, komen dezelfde technische, ecologische en economische problemen tegen." I-Storm is begonnen in 2006 als initiatief van het management van de Oosterscheldekering, de Maeslantkering en de Thames Tidal Flood Barrier in Londen. Daarbij kwamen de Ramspolkering en twee keringen in aanbouw in Venetië en Sint-Petersburg. Soer van Herk, bij Rijkswaterstaat verantwoordelijk voor de Oosterscheldekering en lid van de stuurgroep I- Storm: "Nog dit jaar openen we een website. Internationaal wordt veel over beweegbare stormvloedkeringen nagedacht. We moeten elkaar vinden, leren kennen en kennis uitwisselen." "Vroeger legde men een dam aan, maar dat levert vaak ecologische problemen op", aldus Van Herk. Volgens hem zijn nu wereldwijd zes of zeven beweegbare stormvloedkeringen operationeel. Hij verwacht dat het aantal zal toenemen. Bron: Cobouw , Frans van Velden - pagina 5 -

6 Keuzecriteria Risicozoeker 14, door Johan de Knijff Al vele Risicozoekers zijn we gereedschap aan het verzamelen om op een rationele manier te besluiten over voldoende veiligheid. Waarbij elk historisch luikje plausibele parafernalia lijkt te leveren waarmee een risicobegrip weliswaar completer wordt, maar ook minder te operationaliseren, laat staan kwantitatief bekend. In deze aflevering daarom een optimistisch doorkijkje: als dat nou allemaal opgelost zou zijn, hoe nemen we dan een besluit over gevaarlijke activiteiten? In dat geval hebben we een gevaarlijke activiteit met handelingsalternatieven zodat er wat te kiezen valt, zoals nietsdoen, veiliger maken of compenseren (zie Vlek in de IVEM-studie als illustratie). Er is een wetenschappelijk onderbouwde risicovector om die gevaren te kwantificeren (Slovic voltooid, zeg maar). Alle kosten en baten zijn vergelijkbaar in TALY (thoroughly adjusted life year), bepaald en voorhanden. Het eindigt op een of andere manier eendimensionaal (met een ordening die Savage tevreden stelt). En de selectie van gebeurtenissen is representatief voor elke betrokkene (volgens Douglas). Het hele proces is afschrikwekkend utopistisch, maar het resultaat denkbaar: een rijtje mogelijke handelingen met de gewaardeerde opbrengst voor elke gebeurtenis. In de matrix hieronder zo'n resultaat. Het voorbeeld toont alle alternatieven als vier onderscheidbare handelingen. En een zeldzaam geval van consensus: drie onderscheiden gebeurtenissen zijn representatief voor de hele onzekere toekomst. Laat bijvoorbeeld waterveiligheid onderstaande getallen illustreren. Doe niks lijkt de huidige aanpak bij dijkringen zonder onheil. En wat niet weet wat niet deert en absolute veiligheid bestaat niet, vandaar een bescheiden afname van de opbrengsten als het wél tegenzit. Dat ligt iets anders als we gaan roepen dat het veilig genoeg is, althans optimaal geregeld. Incidenten worden nu als waarschuwing gezien, bij een ongeval heeft iemand iets erg fout gedaan. Kostbare maatregelen zonder eerst kamervragen zijn tegenwoordig kansloos. Een ongeval leert pas de noodzaak en kan in zo'n getotaliseerde waardering best positief scoren. Tot slot saneren: terugkomen op bouwplannen in diepe polders, uiterwaarden, en zo. Politieke zelfmoord. Tenzij de ramp voldoende snel optreedt en dit prudente bestuur heldenstatus krijgt. Nu nog even de beste handeling kiezen. In het grijze gebied staan de opbrengsten van vier beslissingscriteria uit de rationele keuzetheorie (er is wat afgerond op integers om steeds één beste keuze te krijgen). Om te beginnen de uitwerking voor een pessimist, die rekening houdt met de slechtste uitkomst per handeling. De uitwerking is de maximin (in de 1ste grijze kolom), met als keuze de handeling die ondanks tegenslag de hoogste uitkomst heeft. Doe niets is hier logisch, aangezien die handeling het hoogste gegarandeerde minimumniveau geeft. Vermijding van spijt is een andere houding en de rationele uitwerking gebruikt minimaal misgelopen opbrengst (het maximum per gebeurtenis vergeleken met dat bij de gekozen handeling). Een spijtvermijder prefereert in dit voorbeeld maatregelen (kleinste in kolom 2). Optellen van alle drie mogelijke toekomsten kan ook (een Laplaceruimte met apriori gelijke kansen tenslotte). Deze subjectivistische actor doet dan alleen door saneren recht aan alle eerder representatief geachte gebeurtenissen (en scoort zeven opbrengsteenheden). Kennen en vertrouwen we kansen, bijvoorbeeld 5% voor elke ongewenste gebeurtenis, dan zijn verwachtingswaarden uit te rekenen. De uitkomst is nu onontkoombaar veilig genoeg (vanwege opbrengst 6 in de laatste kolom). Van elke handeling is dus onderbouwd dat het de beste van vier is, helemaal rationeel maar natuurlijk niet allemaal tegelijk waar, laat staan normatief verantwoord. In dit geval is een complete opbrengstmatrix voorhanden, men het dus eens over de handelingen, de representatieve set uitkomsten én over alle waarderingen. En dan nog kan geen besluit genomen worden, althans gefundeerd worden binnen het aldus afgebakende beslissingsprobleem? De risico-analist denkt misschien even dat verwachtingswaarde het beste informatie benut of soortgelijke forcering van rekenwijze naar beste criterium. De valkuil van een cirkelredenering zal duidelijk zijn, maar ter overvloede ook nog een tegenspraak: in bovenstaande voorbeeld volgt dan niet de hoogste opbrengst (6 ipv. 7). En algemener volgens Cooke: zonder nadere eisen heeft die gebruikte 5% níets te doen met rationele beslissingstheorie (Risk Assessment and Rational Decision Theory. Dialectia Vol 26, nr.4, 1982). Er is dus iets zoek om een inzichtelijk en gefundeerd besluit te kunnen nemen en zolang dat mist hebben we geen of een onbruikbaar risico. Besluitvorming met risico's is dus géén waardevrije bezigheid met een strikte scheiding tussen risicovaststelsters en besluitvormers, waarbij alleen laatstgenoemden de objectiviteit bezoedelen. Een risicoresultaat buiten de context van een gevaarlijke activiteit is zoiets als het antwoord op Adams Ultimate Question: 42. Een helder getal, maar betekent het ook iets? We lijken niet verder dan de Gezondsheidsraad in de vorige eeuw: een bescheiden rol voor risico (Besliskundige beschouwing over de aanvaardbaarheid van gevaarlijke activiteiten. GZR A90/10). Ook bij waterveiligheid sluipen dan onvermijdelijk ad-hoc keuzes binnen. Zou bijvoorbeeld Deltares op basis van intuïties kiezen? Als beslissingscriterium namelijk onderdeel van de wetenschappelijke vooruitgang (Sabine Roeser in Handbook of Risk Theory, Springer, eind 2011). Of ontkent dat nu juist een rationele gevaarsvoorstelling? - pagina 6 -

7 Uit het nieuws... Grote oefening in tunnel Schiphol Meer dan 250 mensen hebben in de nacht van zaterdag op zondag meegewerkt aan de oefening in de spoortunnel op Schiphol. Het gaat om 125 figuranten, 80 hulpverleners en 40 personen oefenstaf. In de tunnel werd een brand onder een trein met daarin 100 reizigers gesimuleerd. Onder meer de politie, de marechaussee en de NS werkten mee. Bron: Algemeen Dagblad le van de restauratie van Olympisch Stadion." Amsterdam heeft de plicht ook de bruggen goed te onderhouden, zegt Van Stigt. "De grachtengordel staat op de Unesco Werelderfgoedlijst. Daar horen de bruggen ook bij." Volgens DIW is de vraag of het onderhoudsniveau voldoende is om de monumentale status te behouden, lastig te beantwoorden. Bron: Parool Gelderland kiest brug voor doortrekken A15 Gelderland kiest toch voor een doortrekking van de A15 met een brug over het Pannerdens Kanaal. Provinciale Staten sluit hiermee aan bij de wens van minister Schultz van Haegen (infrastructuur). Een tunnel is nu te duur, vindt zowel het college van Gedeputeerde Staten als minister Schultz. Gedeputeerde Conny Bieze stelt wel een voorwaarde. Bij de aanbesteding van het project moeten als het aan de provincie ligt "kansen gecreëerd worden voor mensen die moeilijk aan een baan komen". Ofwel: social return toegepast worden. De rijksoverheid betaalt 385 miljoen euro mee aan de doorgetrokken A15, die vooral de A325 en de rondweg rond Arnhem moet ontlasten. De bouwkosten worden verder gefinancierd door tol te heffen op de verlengde snelweg. De doortrekking moet in 2018 gereed zijn. De provincie Gelderland draagt 320 miljoen euro bij aan de totale kosten van l miljard euro. Daarnaast is 60 miljoen gereserveerd als garantstelling voor de te heffen tol. Bron: Cobouw Bruggen verwaarloosd De bruggen in de binnenstad van Amsterdam worden slecht onderhouden. Doordat goede onderhoudsplannen ontbreken, is de stad uiteindelijk veel duurder uit als ze hersteld moeten worden. Dat zegt André van Stigt, deskundige op het gebied van restauratie en renovatie van monumenten. De architect stelt dat het beheer van historische bruggen bij de verkeerde dienst is ondergebracht. "Bruggen vallen onder de Dienst infrastructuur Verkeer en Vervoer (DIW). Het gaat hun erom dat het verkeer zijn weg kan blijven gaan. Hun specialisme en prioriteit liggen bij bussen, trams en auto's. Niet bij het beheer en onderhoud van monumentale bruggen, dat zien ze als ballast." De Dienst schakelt Bureau Monumenten te weinig in. "Daar zit de kennis die verdwijnt. Ik pleit voor meer ambachtslieden en investeringen in het beheer van bruggen." De Hogesluisbrug bij het Amstel Hotel, bijvoorbeeld, blijft gelukkig voor het stadsbeeld behouden, zegt hij. "Maar tegen een hoge prijs. Als eerder een zorgvuldige afweging was gemaakt, was de brug goedkoper geweest. Bovendien is de brug minder historisch: details als het zeventiende-eeuwse metselwerk zijn verdwenen. Als vaker onderhoud was gepleegd en onderdelen waren vervangen, had de stad zich veel geld kunnen besparen. Nu kost de herbouw het dubbe TNO Time Strijd tegen bacteriën Bacteriën zijn steeds vaker resistent tegen bestaande antibiotica en daardoor lastig te bestrijden. Daarnaast worden er nauwelijks nieuwe antibiotica ontwikkeld, zodat het probleem almaar groter wordt. Ook is in de veeteelt antibiotica een onderdeel van de reguliere bedrijfsvoering en die (resistente) bacterien kunnen vanuit de darmen van bijvoorbeeld varkens en kippen in de menselijke omgeving en voedsel terecht komen. Een oplossing voor het probleem wordt nu gezocht met behulp van een in vitro systeem. De onderzoekers testen hierin hoe natuurlijke ingrediënten de samenstelling van de darmflora beïnvloeden. Doel is een optimale combinatie om via veevoer bepaalde bacterie groepen te onderdrukken. Bron: TNOTime, september 2011 (pagina 10) Mens als motor Onze samenleving wordt continu complexer: steeds meer organisaties zijn bij besluiten betrokken. Procedures zijn dan niet voldoende. Kennis van elkaar is essentieel, met name in crisissituaties zie je dat dit ontbreekt, aldus Dr. Peter Essens. Psycholoog Essens noemt de branden in zendmasten en bij Moerdijk als voorbeelden. Een oplossing heeft hij ook: stop met denken vanuit de mens als middel maar begin met de mens als centraal ontwerpprincipe. Als voorbeeld het vliegtuig: je hebt een vliegtuig en vervolgens zoek je een piloot om dat ding te besturen. Beter is om het om te stellen dat je een piloot heeft die als doel heeft mensen te vervoeren door de lucht. Welke ondersteuning heeft deze piloot dan nodig? Zijn theorieën worden inmiddels opgepakt en toegepast bij brug- en sluisbediening en bij Defensie. Bron: TNOTime, september 2011 (pagina 21) Slim electriciteitsnet Met Smart Grids is een optimale benutting van duurzame, decentraal opgewekte energie mogelijk en het kan piekbelastingen voorkomen. Feitelijk zijn het een aantal lagen die bemiddelen tussen de fysieke energie-infrastructuur en de uiteindelijke gebruikers. Bron: TNOTime, september 2011 (pagina 23) - pagina 7 -

8 Indien onbestelbaar retour: Secretariaat NVRB, Botter 1129, 8232 JN Lelystad Wetenschapswaardigheden Op maandag 28 november 2011 vindt om uur in het Auditorium van de TU Delft de presentatie plaats van het nieuwe boek van Hennes de Ridder, met de titel Legolisering van de Bouw. Het boek begint met de bouw als een belangrijke sector, die - gerekend over de gehele levenscyclus van haar bouwwerken - ongeveer de helft van het mondiale energiegebruik en de CO2 uitstoot voor haar rekening neemt. Daarnaast heeft zij een disproportionele bijdrage ten aanzien van afvalproductie en transport. Tenslotte is de sector voor zowel klant als producent niet profijtelijk gezien de hoge faalkosten en de lage bedrijfswinsten. Bouwwerken moeten net zoals auto s, computers, televisies en vliegtuigen evolutionair worden ontwikkeld. Zowel nieuwbouw als renovatie. Er geldt het Darwinisme voor bouwwerken, de survival of the fittest. De bouwwerken die zich het makkelijkst en snelst kunnen aanpassen aan de veranderende wereld zullen blijven. De anderen sterven uit. Er ontstaan producenten die zich profileren met bouwwerken die eenzelfde DNA delen, maar qua vorm bepaald worden door locatie, gebruik en tijd. De structuur blijft min of meer hetzelfde doch de cellen veranderen. Dat geldt zowel voor opvolgende generaties van bouwwerken als voor een individueel bouwwerk tijdens zijn levensduur. Het wiel uitvinden per bouwproject is dan voorgoed verleden tijd. Daarvoor in de plaats komen leer- en repetitieeffecten. Design & Construct maakt plaats voor Research & Development. Legolisering van de Bouw leidt tot veel betere en goedkopere bouwwerken en zal binnen 20 jaar leiden tot halvering van de door de bouw onttrokken waarde en verdubbeling van de toegevoegde waarde. COLOFON De NVRB-nieuwsbrief is een periodieke uitgave van de Nederlandse Vereniging voor Risicoanalyse en Bedrijfszekerheid. Redactie NVRB-nieuwsbrief Peter Blanker, Ronny van den Heuvel Bijdragen aan deze uitgave van: Peter Blanker, Ronny van den Heuvel, Karolina Wojciechowska, Hennes de Ridder, Leo Zwang, Joris ter Heijne, Henk de Koning, Stefan Vandenberge, Johan de Knijff, Ruben Jongejan. Redactieadres Peter Blanker p/a RWS Dienst Infrastructuur Postbus LA Utrecht T: redactie@nvrb.nl Sluitingsdatum kopij voor de volgende nieuwsbrief: 1 december (c) 2011 NVRB Alle bijdragen in deze nieuwsbrief zijn geschreven op persoonlijke titel, tenzij anders vermeld. Wilt u (delen van) deze nieuwsbrief gebruiken of heeft u kopij? Neem dan contact op met de redactie en/of bestuur! Uiteraard zal de auteur, Hennes de Ridder zijn boek toelichten. Daarnaast reageren enkele co-referenten vanuit hun expertise op het boek. Tijdens deze bijeenkomst kunt u als gast het boek met een winkelwaarde van 25,- kopen voor slechts 10,-. Aansluitend kunt u onder het genot van een hapje en een drankje napraten met de andere gasten in de Foyer van het Auditorium. - pagina 8 -