LoveNsex Online voorlichting ter bevordering van de seksuele gezondheid van jongeren van Antilliaanse afkomst

Transcriptie

1 Online voorlichting ter bevordering van de seksuele gezondheid van jongeren van Antilliaanse afkomst Werkblad beschrijving interventie Gebruik de HANDLEIDING bij dit werkblad Aangepaste versie op basis reactie erkenningscommissie. Op naar CGL via Loes Lanting Voor meer informatie en contact

2 Colofon Ontwikkelaar / licentiehouder van de interventie Naam Jos Poelman Adres Keizersgracht 390 Postcode 1016 GB Plaats Amsterdam jpoelman@soaaids.nl Telefoon Fax Website (van de interventie) Contactpersoon Vul hier de contactpersoon voor de interventie in, wanneer deze afwijkt van de ontwikkelaar of licentiehouder Naam Adres Postcode Plaats Telefoon Fax Referentie in verband met publicatie Naam auteur Jos Poelman Titel interventie Databank(en) Plaats, instituut Datum LoveNsex, online voorlichting over relaties en seksualiteit aan jongeren van Antilliaanse afkomst. Het Werkblad moet een samenvatting van de beschikbare schriftelijke informatie zijn en geeft informatie over de interventie die van belang is voor de beoordeling van de kwaliteit, effectiviteit en randvoorwaarden van de interventie. Daarnaast is de informatie bedoeld voor bezoekers van de databank(en) van de samenwerkende organisaties. Het Werkblad is een invulformulier, geordend naar onderwerp (doelgroep, doel enzovoort). De onderwerpen volgen de criteria voor beoordeling. Kijk in de handleiding die bij dit werkblad hoort ter ondersteuning bij het invullen van dit werkblad. Dit is een gezamenlijk werkblad van de volgende organisaties 2

3 Samenvatting Eén A-4tje, maximaal woorden Doelgroep Jongeren van Antillaanse afkomst in de leeftijdgroep jaar die de communitywebsite bezoeken. Doel Het bevorderen van de seksuele gezondheid van jonageren van Antillaanse afkomst in de leeftijdgroep jaar die de communitywebsite bezoeken. Meer specifiek:het bevorderen van kennis, houding, eigen effectiviteit en vaardigheden wat betreft het voorkomen van soa s en ongewenste zwangerschap, en het kunnen aangeven van en luisteren naar wensen en grenzen. Aanpak De website LoveNsex voor Antilliaanse jongeren is als subsite gekoppeld aan de communitywebsite Op basis van de systematische methodiek van Intervention Mapping is de subsite ontwikkeld. Intervention Mapping is een protocol dat ondersteuning biedt bij de planmatige ontwikkeling van gezondheidsbevorderende interventies. In het ontwikkelproces van deze subsite werden in verschillende stadia jongeren van Antilliaanse afkomst betrokken. Door middel van pretests en evaluatiemomenten werd de subsite verder aangepast aan de wensen en ideeën van de doelgroep. Voor de needs assessment is er naast literatuuronderzoek, en de analyse van twee in het verleden gehouden enquêtes, een enquête op kitatin uitgezet naar opvattingen en gedragingen van Antilliaanse jongeren en seks (N=644). Hiernaast zijn tijdens een werkbezoek aan Curaçao groepsinterviews uitgevoerd met in totaal 60 jongeren over oa wensen tav het ontwerp van de site en zijn gesprekken gevoerd met experts. Uit het literatuuronderzoek blijkt dat van alle (laagopgeleide) jongeren, Antilliaanse jongeren relatief weinig weten over seks, seksueel actiever zijn en meer risico op soa en ongewenste zwangerschap lopen dan andere jongeren in Nederland. Ook dwang komt veelvuldig voor. Anticonceptie wordt niet goed toegepast. Het ontwikkelde concept design van de site is gepretest onder 36 Antilliaanse jongeren en 12 experts. De subsite LoveNsex op de website Kitatin.com (voor jongeren van Antilliaanse afkomst in Nederland en op Curaçao) beantwoordt vragen over deze thema s via informatie (READ), beeldmateriaal (SEE) en ASK. Op de website zijn de doelen o.a. geoperationaliseerd door: tekstuele informatie; dynamische fotostrip; korte filmpjes over persoonlijke verhalen (soa-test, tienerouderschap); tips, quotes, FAQ, illustraties. Materiaal De web-based interventie, in de vorm van een subsite, is gekoppeld aan een populaire website voor Antilliaanse jongeren: Dit is een geschikt medium om Antilliaanse jongeren te kunnen bereiken vanwege hun bekendheid met dit kanaal wat ook blijkt uit de hoge bezoekersaantallen per dag. Jongeren gaven aan dat ze informatie over relaties en seksualiteit op de website van Kitatin belangrijk vinden. Ook gaven ze aan dat Kitatin een goed kanaal zou zijn voor verdere voorlichting over relaties en seksualiteit. Onderbouwing Jongeren van Antilliaanse afkomst ervaren relatief meer problemen op het gebied van seksuele gezondheid dan van oorsprong Nederlandse jongeren. Soa s en zwangerschappen 3

4 komen vaker voor binnen deze groep en het gebruik van condooms en anticonceptie is minder consequent. Ook ervaren deze jongeren vaker seksuele dwang. Op basis van de systematische methodiek van Intervention Mapping is de subsite ontwikkeld. Intervention Mapping is een protocol dat ondersteuning biedt bij de planmatige ontwikkeling van gezondheidsbevorderende interventies De ontwikkeling van de interventie van de 'LoveNsex' is gebaseerd op drie theoretische modellen: het Information-Motivation-Behavioural Skills Model, de Theory of Planned Behaviour en het Protection Motivation Theory. De theorieën beschrijven determinanten die kunnen leiden tot preventief of voorbereidend gezond (seksueel) gedrag. De methoden en strategieën matchen met specifieke doelen van bepaalde onderdelen van de website: het onderdeel zwangerschap, wensen en grenzen, veilig vrijen en soa (condooms en anticonceptie) worden geacht bepaalde cognitieve determinanten (kennis, risico perceptie, attitude, sociale invloed, vaardigheden and self-efficacy) te beinvloeden. Onderzoek Uit effect- en usability onderzoek van de Universiteit Maastricht onder 55 jongeren blijkt dat bezoekers de website LoveNsex positief beoordelen. Jongeren vinden de website begrijpelijk, interessant en de informatie relevant. Na bezoek lijken jongeren eerder van plan zijn condooms te gebruiken en met hun partner te praten over wat ze wel en niet willen op het gebied van seks. 4

5 Uitgebreide beschrijving 1. Probleemomschrijving Probleem Voor welk probleem of risico is de interventie ontwikkeld? Omschrijf aard en ernst van het probleem. De interventie is ontwikkeld voor jongeren van Antilliaanse afkomst in de leeftijdsgroep van jaar, woonachtig in Nederland en op Curaçao. Jongeren van Antilliaanse afkomst hebben, in vergelijking met jongeren van Nederlandse afkomst, relatief meer problemen op het vlak van de seksuele gezondheid. Binnen deze groep komen soa s, ongewenste zwangerschappen en abortussen vaker voor. Ook dwang komt veelvuldig voor. Hierbij speelt risicovol seksueel gedrag, waaronder onbeschermd seksueel contact, inconstent anticonceptie- en condoomgebruik, een snelle wisseling van partners, en seksuele contacten buiten een vaste relatie eeen belangrijke rol. Van alle (laagopgeleide) jongeren, weten Antilliaanse jongeren relatief weinig over seks. Antilliaanse jongeren in de leeftijd van 12 tot 17 jaar zijn seksueel actiever dan autochtone, Surinaamse, Turkse en Marokkaanse jongeren. In Nederland wonen ruim 20.00o jongeren van Antilliaanse afkomst, op Curaçao ruim (leeftijdsgroep jaar). Spreiding Hoe vaak komt het probleem voor en bij wie (demografische en geografische spreiding)? Ervaring met soa - Chlamydia komt aanzienlijk vaker voor in de Surinaams en Antilliaanse/Arubaanse groep (16-29 jaar: 8.2 en 9.8 %). Nederlandse jongeren: 3.4%. Totale groep: 4.2%. (Bevolkingsonderzoek Chlamydia Screening , Soa Aids Nederland in 3 regio's waarbij ruim seksueel actieve jongeren zijn onderzocht op een chlamydia-infectie). (Van Bergen et al, 2009) Dubbelinfecties soa - Opvallend is ook het hoge aantal dubbelinfecties onder de Surinaamse, Antilliaanse en Arubaanse groep. 19 procent van alle dubbelinfecties komt voor onder deze groep. Het gaat hier dan hoofdzakelijk om een dubbelinfectie van chlamydia en gonorroe. (proefschrift M. van Veen, 2010) Testen op soa/hiv -Van alle jongeren die ervaring hebben met geslachtsgemeenschap en/of anale seks heeft 15% van de jongens en 20% van de meisjes zich het afgelopen jaar laten testen op soa en/of hiv. Voor jongens en meisjes met een Antilliaanse achtergrond was dit 12% en 38%. (De Graaf, 2012) Ervaring met ongeplande zwangerschap, abortus en tienermoederschap - In 2011 was 36,4% van de abortuscliënten van (autochtone) Nederlandse komaf. Net zoals voorgaande jaren, zijn in 2011 de hoogste abortuscijfers te vinden bij Antilliaanse vrouwen (43,1 per 1000 vrouwen), vrouwen uit Suriname (31,2 per 1000 vrouwen) en 5

6 vrouwen uit Afrika, exclusief Marokko (30,2 per 1000 vrouwen). Een groot deel van de vrouwen die voor een abortus komen, hebben al eerder een abortus ondergaan. Onder Surinaamse en Antilliaanse vrouwen zijn deze percentages het hoogst, respectievelijk 54% en 58%. (Landelijke abortusregistratie, Rutgers WPF, 2011) - Van de totale groep tienermeiden die in 2010 zwanger was koos 62,0% voor een abortus, meer dan één op de drie meiden (38,0%) droeg de zwangerschap uit. Ook onder de tieners, zijn de abortuscijfers het hoogst onder Antilliaanse en Surinaamse meiden. Het merendeel van de tieners die een abortus laten uitvoeren is 17 of ouder (59,7%). (Landelijke abortusregistratie, Rutgers WPF, 2011) Beschermingsgedrag bij de eerste geslachtsgemeenschap -Meisjes met een Antilliaanse (en Surinaamse ) afkomst gebruiken minder vaak de pil en/of condoom bij de eerste geslachtsgemeenschap (Antilliaans 36%, Nederlands/westers 76%). Dit is ook het geval bij de laatste partner, terwijl hun kinderwens niet veel groter is dan in andere etnische groepen. (De Graaf, 2012) Condoomgebruik bij geslachtsgemeenschap - 31% van de Antilliaanse jongens zegt altijd een condoom te gebruiken bij geslachtsgemeenschap. In de totale groep jongens zegt één op de drie dit altijd te doen. (De Graaf, 2005) Anticonceptiegebruik met de laatste partner - 66% van de Antilliaanse jongens en 65% van de Antilliaanse meisjes geeft aan met de laatste partner altijd een vorm van anticonceptie te gebruiken. Dat is minder dan in de totale groep, waarin vier op de vijf jongens en meisjes zegt bij geslachtsgemeenschap met de laatste partner altijd iets deed om zwangerschap te voorkomen. (De Graaf, 2012) Seksuele dwang en overhalen tot seks -Zeventien procent van alle meisjes en 4% van de jongens geeft aan wel eens gedwongen te zijn om seksuele dingen te doen die ze eigenlijk niet wilden. Binnen deze groep worden Antilliaanse jongeren relatief vaak gedwongen iets te doen of toe te staan op seksueel gebied. Kennis van seksualiteit -Antilliaanse jongens hebben een relatief laag kennisniveau over seksualiteit. Binnen de totale groep hebben Antilliaanse jongens minder kennis over seksualiteit dan Nederlandse, Surinaamse en Marokkaanse jongens, maar meer dan Turkse jongens. (De Graaf, 2012) Seksueel gedrag - In de leeftijdsgroep jaar hebben Antilliaanse jongens (na Surinaamse en Marokkaanse jongens) een keer zoveel ervaring met geslachtsgemeenschap (46%, Nederlands: 23%). (De Graaf, Kruijer, van Acker, Meijer, 2012) - Antilliaanse meisjes van jaar zijn seksueel actief, vergeleken met meisjes uit andere etnische groepen (geslachtsgemeenschap 43%, Nederlands 25%). (De Graaf, 2012) Sekspartners - Van alle groepen rapporteren jongens met een Antilliaanse achtergrond de meeste sekspartners: 40% van de Antilliaanse jongens zegt in hun leven vier of meer verschillende sekspartners te hebben, tegenover 21% in de totale groep jongens. (De Graaf, 2012) - Antilliaanse (en Surinaamse) jongeren zeggen vaker dat de laatste partner een vaste partner was naast wie men ook seks heeft gehad met anderen (12%). Onder autochtoon Nederlandse jongeren is dit 5 %. (De Graaf, 2012) 6

7 Gezinssituatie Curaçao Een van de grootste problemen waar kinderen en jongeren op Curaçao mee te maken hebben, is de vaak gewelddadige aard van relaties binnen het gezin, van emotionele mishandeling, verwaarlozing tot fysieke mishandeling, affectieve of cognitieve mishandeling, educatieve verwaarlozing en seksueel misbruik. Veel kinderen op Curaçao groeien op in een eenoudergezin. Vaak neemt de vader geen verantwoordelijkheid voor de opvoeding van de kinderen. Op Curaçao is de leeftijd waarop vrouwen kinderen krijgen laag. Ruim 7% van de vrouwen heeft voor haar 20 e een of meer kinderen. Thuis wordt er nauwelijks seksuele voorlichting gegeven. Het aantal tienerzwangerschappen is hoog. (Heelings, 2010, Unicef, 2013). Het hebben van een kind versterkt de vrouwelijke identiteit. Onder mannen is het hebben van een kind een teken dat hij seksueel actief is, wat ook status met zich meebrengt. (Van der Wiele, 2010). Demografie en geografische spreiding Antillengemeenten ofwel Antillianengemeenten zijn Nederlandse gemeenten met een hoog percentage Antilliaanse immigranten. De 21 Antillengemeenten zijn: Almere, Amersfoort, Amsterdam, Arnhem, Breda, Capelle aan den IJssel, Delfzijl, Dordrecht, Den Haag, Den Helder, Eindhoven, Groningen, Leeuwarden, Lelystad, Nijmegen, Rotterdam, Schiedam, Tilburg, Vlaardingen, Vlissingen, Zoetermeer en Zwolle. Rotterdam, Dordrecht, Den Helder, Eindhoven, Den Haag, Amsterdam en Groningen worden als de belangrijkste Antillengemeenten gezien. Per 1 januari 2012 wonen er ruim 4 miljoen mensen in de 21 gemeenten. Hiervan zijn inwoners (2,1 procent) van Antilliaanse herkomst. Man: (49.6%), Vrouw: (50.4%). Leeftijd De Antilliaans-Nederlandse bevolking is in vergelijking met de totale bevolking relatief jong. Van de Antilliaans-Nederlandse bevolking is 43,3 procent jonger dan 25 jaar, tegenover 30,2 procent in de hele bevolking van de 21 gemeenten. Dit verschilt sterk van de totale bevolking van de 21 gemeenten waarvan 13,6 procent 65 jaar of ouder is. (Boom, J. e.a, 2012) jaar (9,2 %) jaar ( 16,0 %) (Boom, J. e.a, 2012). Gevolgen Wat zijn de mogelijke gevolgen (immaterieel en materieel) als er nu niet wordt ingegrepen (zowel voor de doelgroep als in maatschappelijke zin)? Gevolgen van seksueel ongezond gedrag Onveilige, onvrijwillige of onprettige seks heeft niet alleen gevolgen voor het slachtoffer, maar ook voor de samenleving. Voorbeelden zijn: Schooluitval en verminderde arbeidsproductiviteit; verminderde maatschappelijke participatie; kosten voor de gezondheidszorg (medische zorg, abortushulpverlening, soa/hiv-zorg en -behandeling, traumabehandeling); kosten voor politie en justitie (aangifte, opsporing en vervolging); kosten voor veiligheid (toezicht en handhaving). 7

8 De gevolgen van problemen in de seksuele gezondheid verschillen per thema: - Soa, hiv en aids - Ongewenste (tiener)zwangerschap - Seksueel geweld Soa, hiv en aids Seksueel overdraagbare aandoeningen (soa) zijn infectieziekten die zich door seksueel contact via seksuele netwerken snel kunnen verspreiden met schadelijke gevolgen voor de volksgezondheid. Een voorbeeld is de hiv-epidemie eind vorige eeuw, maar ook recent komen er plotselinge verheffingen van soa voor in subgroepen of op bepaalde locaties. Een onbehandelde soa kan leiden tot onvruchtbaarheid (chlamydia), risico s voor het ongeboren kind (syfilis, gonorroe), kanker (HPV), orgaanschade (hepatitis) en zelfs tot de dood (hiv). Een onbehandelde hiv-infectie leidt tot afbraak van het immuunsysteem, waardoor allerlei ziektes opkomen (dit noemen we aids) en uiteindelijk tot de dood. Een levenslange behandeling van hiv-remmers verhoogt de levensverwachting van mensen met hiv, maar recent wordt duidelijk dat zij eerder last krijgen van ouderdomsziekten en meer kans lopen op bepaalde vormen van kanker. Een chronische infectie met een virale soa zoals hiv, hepatitis of herpes, kan de kwaliteit van leven verlagen door wisselende ziekte-episodes of aanvallen en kan leiden tot psychosociale klachten en arbeidsuitval. Mensen met die leven met hiv, ontvangen veel stigmatiserende reacties in de eigen omgeving, de media, het uitgaansleven en in de gezondheidszorg. Zij lopen bovendien tegen vormen van discriminatie aan, bijvoorbeeld op het werk of tijdens reizen. Ongewenste tienerzwangerschappen Bij een ongewenste zwangerschap is het van belang een keuze te maken tussen een abortus, adoptie of geboorte van een kind. Die keuze kan stress veroorzaken. Op tienerleeftijd moeder worden, beperkt de ontwikkeling en maatschappelijke vooruitzichten aanzienlijk. Tienermoeders lopen een grote kans om later in hun leven een laag inkomen te ontvangen en in slechte fysieke en mentale gezondheid te verkeren. Zwangere tieners lopen een verhoogde kans dat hun kindje rond de geboorte sterft of te vroeg wordt geboren. Tienerzwangerschappen leiden relatief vaak tot een abortus. Zwangere tieners die voor een abortus kiezen, lopen een hoger risico op negatieve psychosociale gevolgen, zoals depressies en eenzaamheid. Er zijn aanwijzingen dat een ongewenste zwangerschap negatieve psychosociale gevolgen kan hebben voor vrouwen als zij niet of pas in een later stadium van de zwangerschap. Seksueel geweld Seksueel geweld kan negatieve gevolgen hebben voor de lichamelijke gezondheid (zoals lichamelijk letsel, een zwangerschap of besmetting met een soa/hiv) en 8

9 psychische en sociale problemen met zich meebrengen (zoals angst- en slaapstoornissen, posttraumatische stressreacties, gedragsproblemen, regressief gedrag, depressieve klachten, concentratieproblemen, seksualiserend gedrag, wantrouwen, eetproblemen, zelfverwonding, seksuele of relationele problemen). Seksueel geweld kan ook gevolgen hebben voor de sociale omgeving (familie, vrienden, straat en buurt). Er kunnen bijvoorbeeld gevoelens van onveiligheid ontstaan na een gebeurtenis met seksueel geweld. De gevolgen van seksueel geweld tijdens de kinderleeftijd kunnen zich ook op volwassen leeftijd manifesteren, bijvoorbeeld in de vorm van seksuele problemen, geweld binnen de partnerrelatie, alcohol of drugsmisbruik, of het opnieuw slachtoffer worden ( revictimisatie ). Vrouwen die ooit zijn gedwongen tot het uitvoeren of ondergaan van seksuele handelingen, verkeren in een slechtere psychische, lichamelijke en seksuele gezondheid. Dit effect is sterker naarmate een vrouw meer dan eens gedwongen is tot seks. (Bron: Handreiking Gezonde Gemeente: gevolgen van seksueel ongezond gedrag, Loket Gezond Leven). PS. Bij de interventie LoveNsex gaat het niet zozeer om seksueel geweld zoals hierboven omschreven, maar om (de preventie van) grensoverschrijdend gedrag/seksueel geweld. 2. Beschrijving interventie 2.1 Doelgroep Uiteindelijke doelgroep Wat is de uiteindelijke doelgroep van de interventie? Jongeren van Antilliaanse afkomst (woonachtig in Nederland of op Curaçao) in de leeftijdgroep jaar die de communitywebsite bezoeken. Bezoekers website De interventie LoveNsex is onderdeel van de website kitatin.com. De website Kitatin.com ook wel de Caribische Party site genoemd, is populair bij jongeren van Antilliaanse afkomst die woonachtig zijn in Nederland of op de Antillen. In 2013 had Kitatin.com bezoeken waarvan uniek. 80% van de bezoekers is tussen de 14 en 29 jaar. Van de bezoekers is 57% vrouw, en 43% man. Jongeren bezoeken deze Party site vooral voor uitgaanstips, aankondigingen van optredens van artiesten/muziekgroepen, de foto galeries/party pictures, en het forum. Uit een analyse van de forum topics blijkt dat onderwerpen als dating en relaties, flirten, seksualiteit en het verbreken van een relatie, populair zijn onder bezoekers. Gezien de genoemde belangstelling van bezoekers op de site is het aannemelijk dat zij in principe open staan voor het onderdeel LoveNsex op de site. Intermediaire doelgroep Zijn er intermediaire doelgroepen? Zo ja, welke? 9

10 De intermediaire doelgroep bestaat uit professionals die werkzaam zijn bij de GGD/Sense, in het onderwijs, het jeugd-en jongerenwerk. Zij kunnen jongeren van Antilliaanse afkomst attenderen op de subsite LoveNsex. Selectie van doelgroepen Hoe wordt de doelgroep en - indien van toepassing - de (intermediaire) doelgroep(en) geselecteerd? Zijn er contra-indicaties? Zo ja, welke? Er zijn geen specifieke indicatie- of contra-indicatiecriteria. Wel is de interventie in het Nederlands, en is beheersing van de Nederlandse taal dus noodzakelijk. 2.2 Doel Hoofddoel Wat is het hoofddoel van de interventie? Het doel van de interventie is het bevorderen van de seksuele gezondheid van jongeren van Antilliaanse afkomst woonachtig in Nederland of op Curaçao (leeftijdgroep jaar) die de communitywebsite bezoeken. Specifiek: Het bevorderen van de seksuele gezondheid van jongeren van Antilliaanse afkomst in de leeftijdgroep jaar die de communitywebsite bezoeken. Meer specifiek:het bevorderen van kennis, houding, eigen effectiviteit en vaardigheden wat betreft het voorkomen van soa s en onbedoelde zwangerschap, en het kunnen aangeven van en luisteren naar wensen en grenzen. Subdoelen Wat zijn de subdoelen van de interventie? Indien van toepassing: koppel de subdoelen aan de betreffende (intermediaire) doelgroepen, bijvoorbeeld in een schema. Tabel 1. Thema s, behavioral outcome en performance objectives Thema Behavioural outcome Performance objectives De jongere van Antilliaanse afkomst. Veilig vrijen/condoomgebruik Jongeren gebruiken altijd en correct condooms Besluiten condooms te gebruiken Condooms kopen 10 Altijd (tzt) condooms bij zich dragen (ter beschikking hebben) Condoom gebruiken bij elke geslachtsgemeenschap

11 Veilig vrijen: anticonceptie gebruik Wensen en grenzen Zwanger Jongeren gebruiken (tzt) consequent en correct anticonceptie Jongeren hebben gewenste seks (als ze daar klaar voor zijn) 11 Condoom correct gebruiken Onderhandelen over condoomgebruik met partner Soa-test laten doen alvorens eventueel te willen stoppen met condoomgebruik in een langere relatie (langer dan 3 maanden) en maken afspraken met vaste partner over anticonceptie en vreemdgaan Besluiten anticonceptie te regelen / te stimuleren Keuze maken voor meest geschikte type antconceptie in eigen situatie Anticonceptie correct en consequent gebruiken wanneer hij/zij geslachtsgemeenschap anticipeert Jongeren hebben inzicht in en kunnen handelen naar eigen wensen, grenzen en behoeften ten aanzien van relaties en seksualiteit Beslissen geen seks met de ander te hebben tot ze daar zelf alsmede de ander er klaar voor zijn Jongere accepteert en respecteert wensen, grenzen en behoeften van anderen Beslissen om alleen gewenste seksuele handelingen te hebben Geven wensen en grenzen aan en respecteren deze van de partner Jongere communiceert helder eigen wensen, grenzen en behoeften Interpreteren correct wensen en grenzen van partner Accepteren of pareren wensen en grenzen van partner Goed omgaan met negatieve emoties mbt relaties Herkennen de risico s van alcohol en/of drugs op het kunnen bewaken cq respecteren van grenzen Ontsnappen uit situaties die tot ongewilde seks kunnen leiden Hebben inzicht in het betstaan van loverboys en hun werkwijze Voorkomt een ongewenste zwangerschap

12 Liefde en seks Jongeren hebben prettige relaties en hebben respect voor ieders seksuele identiteit Gaat adequaat om met een onbedoelde zwangerschap Heeft een prettige manier van vrijen gevonden Gaat goed om met veranderingen in de relatie met belangrijke personen Voorkomt een onprettige situate met een loverboy Communiceert op een open manier over liefde en relaties Heeft respect voor seksuele diversiteit van leeftijdsgenoten en mensen om hem heen Vraagt om hulp en zoekt steun voor seksuele gezondheidsproblemen wanneer dit nodig/wenselijk is 2.3 Aanpak Uit het onderzoek Seks onder je 25 e (De Graaf, 2012) blijkt dat jongeren vaak gebruik maken van het internet om te zoeken naar informatie over seksualiteit. Het internet kan dus nuttig zijn om de specifieke groep van jonge Antillianen te bereiken. Ondersteunend bewijs voor de effectiviteit van web-based interventies bij het verbeteren van veilig seksueel gedrag werd gevonden in de wetenschappelijke literatuur. Bijvoorbeeld, een studie van Mevissen, Ruiter, Meertens, Zimbile en Schaalma (2011) toont de effectiviteit van een web-based interventie gericht op het communiceren van seksuele gezondheidsrisico's voor jonge Nederlandse volwassenen. De interventie was, onder andere bedoeld om de risicoperceptie van de doelgroep te vergroten om besmet te raken met een soa, en condoomgebruik en soa-testen aan te moedigen. De resultaten toonden aan dat de interventie effectief was in het verhogen van de veronderstelde vatbaarheid van adolescenten en de waarschijnlijkheid om een soa op te lopen en in het versterken van het voornemen om een soa-test te bespreken (Mevissen et al, 2011). Bovendien was de interventie effectief met betrekking tot het verhogen van het gebruik van condooms (Mevissen et al., 2011). De interventie die werd ontwikkeld door Soa Aids Nederland is een website ('LoveNsex') die jonge Antillianen informatie geeft over seksualiteit en seksuele risico's. De site werd ontwikkeld volgens het Intervention Mapping protocol. Intervention Mapping is een planningsmodel dat programma ontwikkelaars helpt om een programma voor gezondheidsbevordering systematisch ontwikkelen door het volgen van verschillende stadia waarbij in elke fase effectieve beslissingen worden genomen (Bartholomew, Parcel, Kok & Gottlieb, 2006). Voor de website 'LoveNsex' werden cognitieve en gedragsmatige doelen geformuleerd. Op basis van deze doelstellingen zijn methoden en strategieën gekozen om deze doelstellingen te bereiken. 'LoveNsex' werd geïntegreerd als een sub-site in de website kitatin.com, een populaire community website voor Antillianen. Opzet van de subsite 12

13 Op de homepage en in het hoofdmenu wordt er onderscheid gemaakt in vijf thema s: 'Love & Sex', 'Wensen & Grenzen', 'Veilig Vrijen', 'Soa's' en 'Zwanger'. Elk thema op de website kent een READ deel, een SEE deel en een ASK deel. Het leesdeel bevat schriftelijke informatie over het onderwerp. Informatie wordt verstrekt in de vorm van tekst, waaronder definities en praktische adviezen. Het kijk deel bevat bijvoorbeeld een instructie film of foto. Het Ask deel biedt de bezoekers van de site de mogelijkheid om vragen te stellen per , chat of telefoon. Verder is er een FAQ en zijn er nuttige links naar andere websites. De afbeelding van een meisje en jongen van Antilliaanse afkomst vormen de blikvanger van de website. De informatie binnen het thema LoveNsex is toegesneden op geslacht. Met instructiefilmpjes over het gebruik van condooms, met spelelementen, met teksten en plaatjes over de verschillende anticonceptiemiddelen en condooms en met tips om anticonceptiepillen op tijd in te kunnen nemen wordt duidelijk gemaakt hoe condooms en anticonceptiemiddelen op de juiste manier gebruikt moeten worden. In het onderdeel veilig vrijen wordt informatie over condooms en anticonceptie gegeven, met oa ook een instructie film over condoomgebruik en foto's van verschillende anticonceptiemethoden. Hiernaast wordt informatie over de transmissie van soa gegeven, de soorten soa s, hoe soa s te herkennen en wat er bij een soa-test gebeurt. Binnen het thema zwangerschap worden tips gegeven over hoe je als jong Antilliaans meisje een zwangerschapstest kunt doen en waar je deze test kunt krijgen. Ook wordt advies gegeven over wat te doen in geval van een daadwerkelijke zwangerschap. Deze onderwerpen worden uitgewerkt door informatieve teksten en plaatjes en door filmpjes waarin jonge ouders van Antilliaanse afkomst over hun ervaringen vertellen. Ook wordt er verwezen naar overige hulpinstanties. Communicatie over wensen en grenzen wordt op de subsite van LoveNsex uitgewerkt door middel van informatieve teksten, tips om wensen en grenzen bespreekbaar te maken, wat je wel en niet wilt in een relatie, stap-voor-stapoefeningen om deze te kunnen bespreken en hoe je nee kunt zeggen en een dynamische fotostrip waarin rolmodellen communiceren over grenzen. Ook wordt informatie gegeven over hoe je wensen en grenzen van de partner kunt accepteren, en met slechte seksuele ervaringen kunt omgaan. Het onderdeel Love & Sex bevat informatie over verliefdheid en het hebben van een relatie, maar ook over seks en de geslachtsorganen van mannen en vrouwen. Een ander onderwerp van Love & Sex is homoseksualiteit met oa. een definitie van homoseksualiteit en advies over hoe om te gaan met homoseksuele gevoelens.. Verder is in het Love & Sex deel informatie over 'Loverboys' opgenomen. Het laatste onderdeel van het Love & sex is seks en internet. Hierin worden risico s genoemd van flirten via internet en het gebruik van webcams en in hoeverre porno met echte seks heeft te maken. Informatie over liefde, relaties en vrijen, over homoseksualiteit en over het omgaan met loverboys, wordt vooral gegeven door teksten en illustraties voor kennisoverdracht, door tips en door een checklist om te bepalen wat zijn of haar ideeën zijn of hoe hij of zij een situatie aan kan pakken. De site is in het Nederlands. Om nog meer jongeren van Antilliaanse afkomst op Curaçao te bereiken wordt de site in het Papiamento vertaald. Binnen de projectsubsidie was hiervoor geen budget beschikbaar. Ook is er overleg gaande over een vertaling van de site voor de andere Benedenwindse Eilanden en de Bovenwindse Eilanden (Engels). Opzet van de interventie 13

14 Hoe is de opzet van de interventie? Denk aan volgorde, frequentie, intensiteit en duur - indien van toepassing. Voeg hier eventueel een schema in. Zie Tabel 2: inhoud van de interventie. Deze tabel geeft een overzicht van de verschillende onderdelen van de website. Locatie en uitvoerders Waar wordt de interventie uitgevoerd en door wie? Indien van toepassing per onderdeel beschrijven. De subsite LoveNseks is te vinden op de communitywebsite Soa Aids Nederland is verantwoordelijk voor de content op de subsite. Toeleiding naar website De site kent veel vaste, regelmatig terugkerende bezoekers. Via event sponsorship, gedrukte media en online marketing worden potentiële bezoekers geattendeerd op de website. Via banners op de communitywebsite kitatin.com worden bezoekers geattendeerd op de subsite LoveNsex. Hiernaast worden potentiële bezoekers via links op bv sense.info, de meest populaire jongerensite in Nederland, gewezen op LoveNsex. Inhoud van de interventie Welke concrete activiteiten worden uitgevoerd en eventueel in welke volgorde? Indien van toepassing per onderdeel samenvatten. Bij interventies op maat: geef aan wat op basis van welke criteria wanneer wordt uitgevoerd. Geen uitputtende beschrijving van activiteiten; het is voldoende als de lezer zich een beeld kan vormen van wat er gedaan wordt en hoe. Zie Tabel 2: Inhoud van de interventie. 14

15 Tabel 2: Inhoud van de interventie. Liefde en seks Wensen en grenzen Veilige seks Soa s Zwangerschap Liefde en relaties Wat wil ik? Veilige seks Wat zijn soa s? Zwanger? -Lees -Lees -Lees -Lees -Lees Verliefd zijn Luister naar je eigen gevoel Wat is veilig? De definitie van soa s Hoe weet ik dat ik zwanger ben? Flirten Nee zeggen Wat is onveilig? Hoe krijg je een soa? De Morning After Pil en het spiraal Een relatie hebben Wat te doen als er iets gebeurt? Wat nu? Uit elkaar gaan -Kijk -Kijk -Kijk -Kijk -Kijk : een gebroken hart s: ervaringsverhaal Ex-o-meter : informatie over soa s Educatieve illustratie: Fotoverhaal: nee is nee menstruatiecyclus Foto: zwangerschapstest en gebruiksaanwijzing -Vraag Chatten, bellen, en, FAQ en links -Vraag Chatten, bellen, en, FAQ en links -Vraag Chatten, bellen, en, FAQ en links -Vraag Chatten, bellen, en, FAQ en links -Vraag chatten, bellen, en, FAQ en links Seks Wat wil de ander? Condooms Soorten soa s Zwanger. En nu? -Lees -Lees -Lees -Lees -Lees Seks/Veilige seks Vraag om duidelijkheid De definitie van het condoom Verschillende soorten soa s Houden of abortus plegen De eerste keer Let op signalen Hoe gebruik je een condoom? Ongewenst zwanger Bij twijfel voorzichtig zijn Hoe draag je een condoom bij je? Tienerouders -Kijk -Kijk -Kijk -Kijk -Kijk Educatieve foto s Fotoverhaal: nee is nee Instructiefilm over condoomgebruik Ervaringsverhaal soa test Ervaringsverhalen: tienermoeders en Geslachtsorganen Ervaringsverhaal soa test vaders -Vraag -Vraag -Vraag -Vraag -Vraag Chatten, bellen, en, FAQ en Chatten, bellen, en, FAQ en Chatten, bellen, en, FAQ en Chatten, bellen, en, FAQ en Chatten, bellen, en, FAQ en links links links links links

16 Liefde en seks Wensen en grenzen Veilige seks Soa s Zwangerschap Homoseksualiteit Slechte ervaring Anticonceptiepil Soa test Zwangerschap -Lees -Lees -Lees -Lees -Lees Omschrijving van homo-, hetero en Grenzen Omschrijving van anti-conceptie. Omschrijving van een soa-test Hoe weet ik of ik zwanger ben? lesbisch zijn. Gevoelens van schuld, schaamte en Waarom nodig? Hoe kun je een soa krijgen? Morningafterpil en spiraaltje Uit de kast komen ongemak Praat met je (meerdere) partner(s). Waarom testen? Checklist: ben ik zwanger? Ervaringsverhaal Voorkomen van slechte ervaringen Welk anti-conceptiemiddel is Praten over slechte ervaringen geschikt? Verschillende soorten -Kijk -Kijk -Kijk -Kijk -Kijk : uit de kast, verliefd zijn op een s: ervaringsverhalen Foto s: verschillende anti- Ervaringsverhalen soa-test Afbeelding: menstruatiecyclus meisje/jongen conceptiemiddelen Foto: zwangerschapstest -Vraag -Vraag -Vraag Chatten, bellen, en, FAQ en -Vraag -Vraag Chatten, bellen, en, FAQ en Chatten, bellen, en, FAQ en links Chatten, bellen, en, FAQ en Chatten, bellen, en, FAQ en links links links links 16

17 2.4 Ontwikkelgeschiedenis Betrokkenheid doelgroep Was de doelgroep betrokken bij de ontwikkeling van de interventie, en op welke manier? In het kader van de ontwikkeling van LoveNseks zijn jongeren in diverse fasen betrokken: Enquêtes Ten behoeve van de needs assessment is er naast literatuuronderzoek en de analyse van een in het verleden gehouden enquête, een enquête op kitatin uitgezet naar opvattingen en gedragingen van Antilliaanse jongeren en seks. Bevindingen reeds uitgevoerd onderzoek Enquête op kitatin.com in 2007 (N=102): De belangrijkste onderwerpen volgens bezoekers van Kitatin.com/sexuality zijn: - hiv/aids en andere soa s abortus - ongewenste zwangerschap anticonceptie -zwangerschap en bevalling- loverboys. Enquête op kitatin.com in 2009 (N=644): Voor jongeren van Antilliaanse afkomst uit Nederland en de Antillen moeten de volgende onderwerpen aan bod komen: - hiv/aids en andere soa s - zwangerschap en kinderen krijgen - tienermoeders/vaders - de pil, condooms en andere anticonceptiemiddelen abortus - loverboys hoe en waar je kunt laten testen op soa s - hoe je het vrijen leuker en lekkerder kunt maken, seks en internet (bijvoorbeeld internetdaten) - relaties - verliefdheid en andere gevoelens. Ongeveer 90% van de gehele groep vindt informatie over seksualiteit op kitatin.com belangrijk tot heel belangrijk. Ongeveer 90% van de gehele groep vindt tips over hoe je met iemand kunt praten over seks belangrijk tot heel belangrijk. Focusgroepen Hiernaast zijn tijdens een werkbezoek aan Curaçao groepsinterviews uitgevoerd met in totaal 60 jongeren over oa wensen tav het ontwerp van de site. De jongeren hadden de volgende wensen. De site moet zijn: mooi, aantrekkelijk, passen bij Antilliaanse jongeren, geschikt voor jongens en meisjs, niet te kinderachtig, overzichtelijk, duidelijk, met filmpjes, mogelijkheid om vragen te stellen. Pretesten Het ontwikkelde concept design van de homepage van de site is gepretest onder 36 Antilliaanse jongeren (en 12 experts). In het algemeen was men tevreden over het design, de homepage zou wel wat overzichtelijker mogen en het afgebeelde meisje op de homepage zou Antilliaanser mogen zijn. Op basis hiervan zijn aanpassingen gedaan.

18 Buitenlandse interventie Is de interventie buiten Nederland ontwikkeld en wat is aangepast met het oog op de uitvoering in Nederland? Niet van toepassing. 2.5 Vergelijkbare interventies In Nederland uitgevoerd Worden in Nederland vergelijkbare interventies uitgevoerd, zo ver bekend? Welke? Zijn deze opgenomen in één van de databanken met (potentieel) effectieve interventies? Een soortgelijke interventie voor Antilliaanse jongeren is er niet. Wel zijn er enkele andere internetinterventies die zich richten op jongeren van Marokkkaanse en Turkse afkomst. Deze interventies zijn opgenomen in de I-database van het CGL. De interventies zijn nog niet beoordeeld. Soortgelijke interventies zijn: seks- en-islam, ontwikkeld door Soa Aids Nederland; ontwikkeld door Rutgers WPF ; ontwikkeld door Rutgers WPF. Overeenkomsten en verschillen Wat zijn de belangrijkste overeenkomsten en verschillen (puntsgewijs)? Overeenkomsten: Het zijn internet community interventies: jongeren worden opgezocht /bereikt op plaatsen waar ze al zijn (outposts), het zijn interventies die zijn ingebed in bestaande internetcommunities. De interventies zijn cultuursensitief. Verschillen: Doelen, methoden, strategieën, inhoud, mogelijkheden voor nader advies en vormgeving van de interventies zijn verschillend. Toegevoegde waarde Wat is de toegevoegde waarde van deze interventie ten opzichte van hierboven genoemde vergelijkbare interventies in één van de databanken met (potentieel) effectieve interventies? Is niet relevant omdat er voor de groep Antilliaanse jongeren geen vergelijkbare interventie is. 18

19 3. Onderbouwing Oorzaken Welke factoren veroorzaken het probleem? De determinanten van seksueel risicogedrag bij jongeren Er zijn verschillende cognitieve factoren die seksueel risicogedrag bepalen, zoals het niet gebruiken van condooms en anticonceptiemiddelen. Hieronder volgt een beschrijving van de determinanten die te beinvloeden zijn. Sociale invloed De sociale invloed van leeftijdgenoten kan seksueel (risico) gedrag van jongeren beïnvloeden. Bijvoorbeeld, de veronderstelling van jongeren dat anderen al seks hebben, is gerelateerd aan een vroege start met seks (Buhi & Goodson, 2007). Self-efficacy Een andere determinant van seksueel risicogedrag is self-efficacy. Een studie van Brodbeck en collega's (2010) toonde aan dat een lage self-efficacy om condooms te gebruiken en te onderhandelen over condoomgebruik een voorspeller is van hoog seksueel risicogedrag onder jonge vrouwen, namelijk om geen condooms/ anticonceptie te gebruiken. Deze bevinding wordt bevestigd door een studie van Adih en Alexander (1999) waarbij jongeren die een lage self-efficacy hebben om condooms te gebruiken meer seksueel risicogedrag vertonen (geen condooms gebruiken) dan leeftijdgenoten met een hoge self-efficacy. Attitude Andere onderzoeken toonden aan dat jongeren niet veilig vrijen vanwege een negatieve houding ten aanzien van het gebruik van condooms / anticonceptie (De Graaf et al., 2005;. Kuyper, Bakker & Zimbile, 2008; Sheeran, Abraham & Orbell, 1999). Deze attitude impliceert de opvatting dat condooms de seksuele gevoelens vermindert (De Graaf et al., 2005;. Kuyper, Bakker & Zimbile, 2008), schaamte om condooms te kopen (Sheeran, Abraham & Orbell, 1999) en dat de anticonceptie pil bij-effecten heeft en schadelijk kan zijn voor de gezondheid (De Graaf et al., 2005) zijn. Dienovereenkomstig verminderen deze attitudes het gebruik van condooms / anticonceptie. Verder stellen Buhi en Goodson (2007) dat een positieve houding van jongeren met betrekking tot seks kan leiden tot een eerder beginnen met seks en vaker seks hebben. Ook kan een positieve houding ten aanzien van tienerzwangerschappen seksueel risicogedrag vergroten, zoals het niet gebruiken van anticonceptie door meisjes (Unger, Molina & Teran, 2000). Risicoperceptie Een andere determinant die leidt tot seksueel risico gedrag is risicoperceptie: een lage risicoperceptie om een soa op te lopen, leidt er toe dat mensen geen soa-test doen. (De Graaf et al., 2005; Kuyper, Bakker & Zimbile, 2008.). Bovendien, als gevolg van een lage risicoperceptie, zien sommige mensen niet de noodzaak van het gebruik van condooms. Uit eerdere onderzoeken bleek bijvoorbeeld dat mensen hun risico s onderschatten door te veronderstellen dat de uiteindelijke partner waarschijnlijk geen soa heeft (Kershaw, Ethier, Niccolai, Lewis & Ickovics, 2003; Kuypers, Bakker en Zimbile, 2008). Als gevolg daarvan, wordt de kans kleiner dat mensen met een langdurige relatie condooms gebruiken dan mensen in een nieuwe relatie of bij mensen met wisselende seksuele partners (Kershaw, 19

20 Ethier, Niccolai, Lewis & Ickovics, 2003; Kuypers, Bakker en Zimbile, 2008; Macaluso, Demand, Artz & Haak, 2000). Intentie Een lage intentie om zichzelf te beschermen tegen hiv-infectie is een voorspeller van hoog seksueel risicogedrag bij jongeren, zoals het niet gebruiken van condooms (Brodbeck, Vilen, Bachmann, Znój & Alsaker, 2010). Determinanten van seksueel risicogedrag bij Antilliaanse jongeren Attitude Wat betreft de determinanten voor ongezond seksueel gedrag onder de specifieke groep Antillianen, blijkt dat vrouwen uit Curaçao een negatieve houding hebben ten opzichte van de anticonceptie pil (Van den Brink et al., 2011). Dit is voornamelijk te wijten aan incorrecte opvattingen over deze anticonceptie-methode, zoals de mogelijke schadelijkheid en onvruchtbaarheid als gevolg van de pil (Van de Brink et al., 2011). Bovendien, hebben vrouwen uit Curaçao een negatieve houding ten opzichte van condooms, doordat het plezier in seks minder zou worden en vanwege de angst dat het condoom kan scheuren (Van den Brink et al., 2011). Als gevolg daarvan vertonen veel vrouwen uit Curaçao seksueel risicogedrag, zoals geen pil of condooms gebruiken, alsmede het gebruik van "coïtus interruptus" of "periodieke onthouding" als methoden om zwangerschap te voorkomen (Van den Brink et al., 2011). Van den Brink en collega's (2011) vermelden ook dat de opvattingen over de pil en condooms mogelijk worden veroorzaakt door geen/slechte seksuele voorlichting van vrouwen op Curaçao. Kennis Jonge Antillianen die in Nederland wonen hebben weinig kennis hebben over seksualiteit (De Graaf et al, 2012). Een tekort aan kennis kan op zijn beurt resulteren in seksueel risicogedrag, zoals geen condooms gebruiken (De Graaf et al. 2005). Vaardigheden Uit kwalitatief onderzoek van Wijsen en van Lee (2006) blijkt dat jonge vrouwen van buitenlandse afkomst, onder anderen Antilliaanse vrouwen, vaak in problematische gezinssituaties leven met als gevolg dat ouders geen zorgen hebben voor de seksuele ontwikkeling van hun kinderen. Hierdoor kunnen vrouwen/meisjes geen "psychologische en cognitieve vaardigheden" leren van hun ouders (Wijsen & van Lee, 2006). Antilliaanse vrouwen ontberen dus vaardigheden om assertief te zijn en het bespreken van seksuele problemen met de partner, wat kan leiden tot problemen met betrekking tot het gebruik van anticonceptie. Sociale norm Volgens Wijsen en van Lee (2006) kunnen tienerzwangerschappen onder Antillianen worden aangemoedigd omdat een tiener die moeder wordt een hogere status heeft als vrouw, een cultureel element dat een belangrijke rol speelt in onveilig seksueel gedrag onder meisjes van deze groep (Wijsen & van Lee, 2006). Ook de risicoperceptie van jonge Antilliaanse vrouwen om ongepland zwanger te worden is vrij laag (Wijsen & van Lee, 2006). Theoretisch kader De ontwikkeling van de interventie van de 'LoveNsex' is gebaseerd op drie theoretische modellen: het Information-Motivation-Behavioural Skills Model, de Theory of Planned Behaviour en het Protection Motivation Theory. De theorieën beschrijven determinanten die kunnen leiden tot preventief of voorbereidend gezond (seksueel) gedrag. Hieronder wordt een theoretisch kader van gezondheidsgedrag in het algemeen gegeven. Verder 20

21 wordt onderzoek beschreven waarbij deze gezondheidsgedrag theorieën worden gebruikt om seksueel gezondheidsgedrag te verklaren. Het Information-Motivation-Behavioural Skills model, het IMB-model beschrijft drie constructen die worden gezien als de fundamentele determinanten van preventief of aanbevolen gedrag (Fisher & Fisher, 2002): Kennis over het aanbevolen gedrag, zoals Ik weet niet waar ik mij kan laten testen op soa. Motivatie. Bij motivatie gaat het om de intentie van mensen in de nabije toekomst het aanbevolen gedrag te vertonen. Deze intentie wordt bepaald door drie determinanten: o Attitude: de afweging van alle voor- en nadelen die een persoon van het aanbevolen gedrag bevindt. Voorbeeld van een mogelijk voordeel is het doen van een soa-test geeft mij zekerheid en van een mogelijk nadeel is het doen van een Soa-test is pijnlijk. o Sociale norm: de waarneming van een persoon van de verwachtingen die relevante anderen (familie en vrienden) hebben over het gedrag van de persoon en de waarde die de persoon hecht aan hun mening. Bijvoorbeeld: mijn vrienden vinden het heel verstandig om je te laten testen op soa. Daarnaast houdt de sociale norm ook in of de relevante anderen zelf het aanbevolen gedrag vertonen. o Risicoperceptie: de mate waarin iemand zich kwetsbaar voelt voor een ziekte (waargenomen kwetsbaarheid) en de mate waarin iemand de ernst van de ziekte inschat (waargenomen ernst). Bijvoorbeeld: ik loop geen risico op een soa, omdat ik niet vrij met mensen die veel anderen hebben gehad. Vaardigheden: het bezitten van de vaardigheden om het aanbevolen gedrag uit te kunnen voeren en de overtuiging van de persoon deze vaardigheden effectief te kunnen gebruiken (eigen effectiviteit). Bijvoorbeeld: Ik denk niet dat ik in staat ben om tegen een partner te zeggen wat ik (niet) wil op het gebied van seks. Het Information-Motivation-Behavioural Skills model werd gebruikt in een studie die de effecten van drie school-based hiv-preventie programma s op de kennis, motivatie, gedrags-vaardigheden en gedrag omtrent hiv-preventie van leerlingen onderzocht (Fisher, Fisher, Bryan & Misovich, 2002). Het model werd gebruikt voor het ontwerpen, implementeren en evalueren van deze drie hiv-preventieve interventies. De resultaten tonen aan dat de interventie gebaseerd op dit model effectief was in het veranderen van hiv-preventief gedrag onder middelbare scholieren. Volgens de Theory of Planned Behaviour wordt gedrag bepaald door de intentie om gedrag uit te voeren. De intentie op zijn beurt wordt bepaald door drie factoren namelijk attitude, subjectieve norm en gedragscontrole (Ajzen, 1991). Attitude is de algemene beoordeling van het gedrag, positief of negatief, de subjectieve norm bestaat uit de overtuiging van iemand of belangrijke anderen denken dat hij het gedrag uit zou moeten voeren en controle over gedrag is de beoordeling over hoe makkelijk of moeilijk iemand denkt dat het uitvoeren van het gedrag is. Hoe positiever de attitude en de subjectieve norm ten aanzien van een bepaald gedrag is en hoe groter de controle over dat gedrag is, des te sterker zou de intentie van iemand moeten zijn om dat gedrag uit te voeren (Ajzen, 1998). Uit een studie van Li, Frieze en Tang (2010) onder middelbare scholieren naar de intentie om zich te beschermen tegen seksuele intimidatie en misbruik door leeftijdgenoten werd gebruik gemaakt van de Theory of Planned Behaviour. De studie wees uit dat de subjectieve norm en veronderstelde gedragscontrole de intentie voorspelde om beschermend gedrag te vertonen tegen seksuele intimidatie; de houding voorspelde alleen 21

22 de intentie van meisjes. Uit andere studies blijkt dat het voornemen een van de sterkste voorspellers is voor seksuele gezond gedrag (Buhi & Goodson, 2007). De Protection Motivation Theory beschrijft de factoren die een rol spelen bij de motivatie van iemand om wel of geen gezondheidsbeschermend gedrag te vertonen. Volgens de originele formulering van Rogers (1975) start een gezondheidsboodschap cognitieve processen betreffende (a) severity, de ernst van de bedreiging voor de gezondheid (b) vulnerability, de kans dat de gebeurtenis ook daadwerkelijk plaatsvindt en (c) responseefficacy, de effectiviteit van het aanbevolen gedrag om de dreiging af te wenden. Later is self-efficacy aan de theorie toegevoegd om ook de verwachting dat iemand het aanbevolen gedrag daadwerkelijk uit kan voeren mee te nemen in het model (Maddux & Rogers, 1983). Andere variabelen zijn aan het model toegevoegd zodat het een model is geworden voor het verklaren en voorspellen van de motivatie (intentie) om gezond gedrag uit te voeren. De Protection Motivation Theory werd gebruikt in een studie van Lwin, Stanaland en Chan (2010) om condoomgebruik te voorspellen en om de vaardigheden mbt communicatie over hiv te evalueren in Singapore. De onderzoeksresultaten laten zien dat de Protection Motivation Theory een doeltreffend model is om condoomgebruik te voorspellen en kan worden gebruikt als basis voor het ontwikkelen van interventies. De hierboven beschreven studies tonen aan dat de theorieën inderdaad kunnen worden gebruikt als basis voor het ontwikkelen van een interventie op het gebied van seksuele voorlichting. Daarom werden ze gebruikt als basis voor de ontwikkeling van de "LoveNsex" website. De theorieën hebben gemeen dat zij verklaren dat gedrag wordt bepaald door het voornemen om bepaald gedrag uit te voeren (de Information-Motivation-Behavioural Skills Model en het Protection Motivation Theory verwijzen naar deze determinant als motivatie). Bovendien verklaren zowel de Protection Motivation Theory als de Theory of Planned Behaviour self-efficacy (gepercipieerde gedragscontrole) als factor die het gedrag beïnvloedt. Ook zijn er verschillen tussen de modellen. Het Information-Motivation-Behavioural Skills model verklaart hiernaast dat kennis en het hebben van bepaalde vaardigheden mogelijke factoren zijn die leiden tot gezond seksueel gedrag. Verder voegt de Theory of Planned Behaviour attitude en subjectieve normen toe als determinanten. Ten slotte stelt de Protection Motivation Theory dat risicoperceptie als determinant die bestaat uit de waargenomen ernst en waargenomen kwetsbaarheid/ontvankelijkheid van een gezondheidsprobleem. Hierdoor vullen de modellen elkaar aan en dienen als een goede basis voor de ontwikkeling van seksuele voorlchting via de interventie 'LoveNsex'. Daarom, op basis van de theorieën en wetenschappelijke bewijzen, zijn de determinanten die worden aangepakt door de interventie: kennis inzake seksueel gezond gedrag en risicoperceptie mbt het oplopen van een soa of zwanger worden, evenals attitude en sociale invloed en self efficacye/vaardigheden. Tabel 3 biedt een overzicht van de determinanten, doelen en methoden en strategieën op basis waarvan de LoveNsex subsite is ontwikkeld. De methoden en strategieën matchen met specifieke doelen van bepaalde onderdelen van de website: het onderdeel zwangerschap, wensen en grenzen, veilig vrijen en soa (condooms en anticonceptie) worden geacht bepaalde cognitieve determinanten (kennis, risico perceptie, attitude, sociale invloed, vaardigheden and self-efficacy) te beinvloeden. Het richt zich op al deze determinanten om uiteindelijk het gewenste gedrag, bijvoorbeeld condoom gebruik, te behalen en kan niet beperkt worden tot kennisvermeerdering alleen omdat het gewenste gedrag samen hangt met alle determinanten. Binnen het onderdeel zwangerschap, wensen en grenzen, veilig vrijen en soa zijn er ook strategieën die gericht zijn op meerdere determinanten, zoals een filmpje, dat bijvoorbeeld niet alleen gericht is 22