PREVENTIE VAN LANGDURIGE UITVAL OP HET WERK WEGENS PSYCHISCHE KLACHTEN: DE ONTWIKKELING VAN EEN TOOL VOOR HUISARTSEN SAMENVATTING

Transcriptie

1 LUCAS Centrum voor Zorgonderzoek & Consultancy Minderbroedersstraat 8 bus Leuven Tel PREVENTIE VAN LANGDURIGE UITVAL OP HET WERK WEGENS PSYCHISCHE KLACHTEN: DE ONTWIKKELING VAN EEN TOOL VOOR HUISARTSEN SAMENVATTING dr. Inge Neyens Prof. dr. Chantal Van Audenhove i.s.m. het Kenniscentrum Arbeidsongeschiktheid van de Dienst voor Uitkeringen (RIZIV) Leuven januari

2 Colofon Opdrachtgever Dienst Uitkeringen RIZIV Onderzoeksleiding Prof. dr. Chantal Van Audenhove Wetenschappelijk medewerkers dr. Inge Neyens Wetenschappelijke ondersteuning vanuit het kenniscentrum arbeidsongeschiktheid Dr. Patrick Verheijen dr. Saskia Decuman Administratieve ondersteuning Lut Van Hoof Manuela Schröder Leuven, januari 2017

3 Inhoud 1 Situering en doelstelling 5 2 Onderzoeksmethode 5 3 Resultaat: Een tool voor huisartsen ter preventie van langdurige uitval op het werk wegens psychische klachten Handleiding van de tool Wat beoogt de tool? Wat beoogt de tool niet? Het gebruik van de tool Hoe ziet de tool eruit? 9 4 Besluit 15 5 Referenties 16

4 Lijst tabellen Tabel 1 Deel 1: Vijf onderdelen van de tool bestemd voor de begeleiding van alle personen op arbeidsongeschiktheid 10 Tabel 2 Deel 2: Vier onderdelen van de tool specifiek bestemd voor de begeleiding van personen met een arbeidscontract of een statuut 12 Tabel 3 Deel 3: Twee onderdelen van de tool specifiek bestemd voor de begeleiding van personen zonder een arbeidscontract 14

5 1 Situering en doelstelling Het aantal langdurig arbeidsongeschikten is de laatste jaren sterk gestegen. Vooral psychische problemen worden hierbij een steeds belangrijkere oorzaak (Kenniscentrum Arbeidsongeschiktheid, RIZIV). Om langdurige uitval van mensen met psychische klachten te voorkomen, is het van belang om hen in een vroeg stadium te ondersteunen (Organisation for Economic Co-operation and Development, 2013). Huisartsen zijn vaak de eerste aanspreekfiguur voor deze mensen. Zij kunnen het verschil maken en een langdurige uitval (helpen) voorkomen via een juiste diagnose, behandeling en/of doorverwijzing. Dit laatste is niet altijd eenvoudig. Het psychisch welbevinden op het werk is een complexe materie en vereist bovendien een integrale aanpak vanuit diverse disciplines (vb. vanuit de patiënt zelf, de huisartsgeneeskunde, de arbeidsgeneeskunde, arbeidsbemiddelingsdiensten, werkgevers, adviserende geneeskunde, psychologie, psychiatrie ). Het is dan ook van belang dat huisartsen voldoende worden ondersteund in het verwerven van relevante kennis, attitudes en vaardigheden. Daarom bracht LUCAS KU Leuven in opdracht van de Dienst voor Uitkeringen van het RIZIV en in samenwerking met het Kenniscentrum Arbeidsongeschiktheid van de Dienst voor Uitkeringen in een pilootstudie in kaart hoe het gesteld is met de kennis, attitudes en vaardigheden van Vlaamse en Brusselse huisartsen omtrent dit thema. Via een online bevraging kwam de onderzoekers tot relevante en bruikbare bevindingen met betrekking tot detectie en diagnostiek, behandeling, doorverwijzing en samenwerking en kennis en kunde (Neyens & Van Audenhove, 2016). Om huisartsen te ondersteunen op elk van deze vlakken, is het van belang dat zij tijdens hun werk relevante informatie kunnen opvragen en herinnerd worden aan acties die gerelateerd zijn aan belangrijke mijlpalen in het traject van de patiënt rond werk en psychische klachten. Een tool die bestemd is voor huisartsen en gericht is op hoe zij langdurige uitval wegens psychische klachten op het werk kunnen (helpen) voorkomen, kan hier een antwoord op bieden. In deze samenvatting presenteren we een studie waarin we een ontwerp van een dergelijke tool ontwikkelden. 2 Onderzoeksmethode Om tot een goed onderbouwde en gedragen tool te komen, starten we met een zoektocht naar bestaande tools die inspiratie bieden voor de nieuwe tool. Daarenboven formuleren we, op basis van de resultaten uit de pilootstudie (Neyens & Van Audenhove, 2016), een eerste reeks van aanbevelingen voor de nieuwe tool. Deze aanbevelingen leggen we voor aan de stuurgroep en een begeleidingscomité dat bestaat uit vertegenwoordigers van diverse disciplines waarmee huisartsen in aanraking komen. Vervolgens toetsen we de aangepaste aanbevelingen af bij huisartsen, patiënten en softwareproviders aan de hand van groeps- en individuele interviews. We leggen opnieuw de tussentijdse resultaten van deze feedback voor aan het multidisciplinaire begeleidingscomité en formuleren een finale reeks van eerste aanbevelingen. 5

6 Om tot consensus te komen over deze aanbevelingen, organiseren we een Delphi studie waarbij we huisartsen uit Vlaanderen, Brussel en Wallonië uitnodigen om hun mening te geven over het ontwerp van de tool. Tot slot leggen we de resultaten van deze Delphi studie een laatste keer voor aan het multidisciplinaire begeleidingscomité en integreren we deze feedback in een finaal ontwerp van de tool. Op deze manier streeft de studie een tool na met draagvlak vanwege (1) de huisartsen die deelnemen aan de studie en vanwege (2) diverse actoren uit het multidisciplinaire netwerk van huisartsen. 3 Resultaat: Een tool voor huisartsen ter preventie van langdurige uitval op het werk wegens psychische klachten 3.1 Handleiding van de tool Deze handleiding beschrijft kort wat de tool al dan niet als doelstelling heeft en hoe de tool gebruikt kan worden Wat beoogt de tool? De twee re-integratie KB s die van kracht gingen op 1 december 2016 vormen een houvast voor het ontwerp van deze tool. We maken -naar analogie van deze KB s- het onderscheid tussen de functionaliteiten van de tool die gericht zijn op (1) alle personen op arbeidsongeschiktheid (deel 1), (2) personen met een arbeidscontract 1 (of een statuut 2 ) (deel 2) en (3) personen zonder een arbeidscontract (deel 3). Deel 1: Vijf onderdelen van de tool bestemd voor de begeleiding van alle personen op arbeidsongeschiktheid De tool informeert huisartsen over de nieuwe re-integratie KB s. De tool stimuleert huisartsen om de visie van patiënten over hun terugkeer naar de arbeidsmarkt te bevragen. De tool ondersteunt huisartsen bij het begeleiden van patiënten bij hun terugkeer naar de arbeidsmarkt. De tool moet huisartsen een overzicht geven van de gecontacteerde instanties (vb. arbeidsgeneeskundige dienst, VDAB/Actiris/Forem...) en de coördinaten van de desbetreffende contactpersonen (vb. arbeidsgeneesheer, bemiddelaar...). De tool dient de huisarts een visueel overzicht (vb. een grafiek) te bieden van de historiek van de arbeidsongeschiktheid van de patiënt. 1 Ook uitzendkrachten hebben een arbeidscontract en vallen dus onder dit Koninklijk Besluit (24 november 2016). Ze kunnen beroep doen op de arbeidsgeneesheer van het uitzendkantoor. 2 In het geval van een deel van het overheidspersoneel (statutairen) spreken we over een statuut en niet over een arbeidscontract. 6

7 Deel 2: Vier onderdelen van de tool bestemd voor de begeleiding van personen met een arbeidscontract (of een statuut) De tool herinnert de huisarts eraan dat hij patiënten op arbeidsongeschiktheid kan informeren over het recht om een arbeidsgeneesheer te bezoeken voorafgaand aan hun werkhervatting. De tool informeert huisartsen grondig over het systeem van de toegelaten activiteit én ondersteunt hen bij het contact met de werkgever of andere instanties (vb. arbeidsgeneesheer, adviserend geneesheer) hieromtrent. Daarnaast dient de tool huisartsen te ondersteunen tijdens een meer diepgaand gesprek met patiënten over hun werk. De tool verschaft de huisarts een eerste beeld over de arbeidstevredenheid van de patiënten, aan de hand van een vragenlijst. Deel 3: Twee onderdelen van de tool bestemd voor de begeleiding van personen zonder een arbeidscontract De tool dient huisartsen te informeren over de rollen en doelstellingen van VDAB, GTB, GOB (Vlaanderen), Actiris (Brussel), Forem, AViQ (Wallonië) en andere begeleidingsinstanties/dienstverleners. De tool ondersteunt huisartsen bij de doorverwijzing naar de VDAB (Vlaanderen), Actiris (Brussel) en Forem (Wallonië) van patiënten zonder een arbeidscontract die niet door het RIZIV worden ondersteund. De antwoorden op twee vragen geven direct aan of doorverwijzing zinvol is. Bij doorverwijzing geeft de tool onmiddellijk de coördinaten van VDAB / Actiris / Forem weer Wat beoogt de tool niet? De tool bevat geen richtlijn over het onderscheid tussen burn-out en depressie. De tool beoogt niet om van huisartsen loopbaanbegeleiders te maken (die vb. competentieprofielen uittekenen, de arbeidsmarkt goed kennen ). De tool heeft niet als doel om de volgende mogelijke problemen in de samenwerking tussen huisartsen en hun partners op te lossen (gemeld tijdens de bevraging in het pilootproject): o het te medicamenteus handelen (psychiaters) o de te hoge kostprijs (psychologen/psychiaters) o de beperkte beschikbaarheid (psychologen, CAW) o lange wachttijden (CGG, psychiater, ziekenhuizen, CAW) o een gebrek aan direct contact bij crisissituaties (ziekenhuizen) De tool zal geen dossier aanleggen met contactgegevens van personen uit het directe netwerk van de patiënt. De tool beoogt niet om huisartsen te ondersteunen bij hun doorverwijzing naar lotgenoten (vb. zelfhulpgroepen zoals de Anonieme Alcoholisten) Het gebruik van de tool De huisarts kan (onderdelen van) deze tool activeren door te klikken op de module over werk en werkhervatting in het Elektronisch Medisch Dossier (EMD). De huisarts kan echter ook beslissen om 7

8 (onderdelen van) de tool te deactiveren. Een activatie van de tool staat gelijk aan de eerste consultatie in het traject rond werk en psychische klachten 3. De tool beoogt in geen geval een strikte procedure aan te bieden die huisartsen dienen te volgen, maar dient als ondersteuning bij hun werk. Huisartsen kunnen - afhankelijk van de patiënt en de specifieke context - beslissen om de tool op hun eigen manier te gebruiken. Zo stellen we voorop dat de volgorde waarin vragen (binnen een onderdeel) worden gesteld (vb. bij het diepgaander gesprek over werk), niet als dusdanig gerespecteerd dient te worden en verschillend is naargelang de context, de patiënt en de eigen inschatting van de huisarts. 3 Daarnaast bestaat een optie waarbij het mogelijk is om de tool zodanig in te stellen dat de huisarts een vroegere consultatie als eerste consultatie in het traject kan inbrengen. Dit stelt de huisarts in staat om de rest van het traject te kunnen doorlopen met deze tool vanaf een later moment. 8

9 3.2 Hoe ziet de tool eruit? We maken opnieuw het onderscheid tussen de functionaliteiten van de tool die gericht zijn op (1) alle personen op arbeidsongeschiktheid (deel 1), (2) personen met een arbeidscontract (of een statuut) (deel 2) en (3) personen zonder een arbeidscontract (deel 3). Per functionaliteit geven we hieronder een omschrijving van de doelstelling, inhoud, vorm en timing van de tool. 9

10 Tabel 1 Deel 1: Vijf onderdelen van de tool bestemd voor de begeleiding van alle personen op arbeidsongeschiktheid Doelstelling Inhoud Vorm Timing 1. De tool informeert de huisartsen over de nieuwe KB s. 2. De tool stimuleert de huisartsen om de visie van patiënten over hun terugkeer naar de arbeidsmarkt te bevragen. Sinds 1 december 2016 zijn twee nieuwe Koninklijke Besluiten over re-integratie van kracht. Meer gedetailleerde uitleg is beschikbaar op (1. Type document = Koninklijk Besluit; Datum van afkondiging: ; Datum van publicatie: ); (2. Type document = Koninklijk Besluit; Datum van afkondiging: ; Datum van publicatie: ). Deze KB s maken een onderscheid tussen de begeleiding van mensen met en zonder een arbeidscontract. In het geval van werknemers (met een arbeidscontract), krijgt de arbeidsgeneesheer een sleutelrol in het reintegratietraject; in het geval van werkloosheid, dient de huisarts contact op te nemen met de adviserend geneesheer indien deze de re-integratie wil initiëren. De tool legt de volgende vragen voor: - Wanneer zie je jezelf terug werken (in een nieuwe of in de huidige job)? - Wat heb je nodig om terug te kunnen gaan werken? De huisarts kan relevante informatie uit de nieuwe KB s op elk moment opvragen. De huisarts kan deze vragen op elk moment opvragen. Daarnaast wordt een open tekstveld voorzien in het EMD om deze informatie (en andere relevante informatie over werkhervatting) op te slaan. Bovendien herinnert de tool de huisarts aan deze vragen via een melding in het EMD bij de start van de consultatie die volgt op de consultatie waarin de huisarts de eerste periode van arbeidsongeschiktheid (sinds de activatie van de module) voorschrijft. Deze melding verdwijnt vanzelf van het scherm na verloop van tijd. 10

11 3. De tool ondersteunt huisartsen bij het begeleiden van patiënten bij hun terugkeer naar de arbeidsmarkt. De tool legt de volgende vragen voor: - In welke werkcontext wens je te functioneren? - In welke context zie je jou goed functioneren? - Waar ben je sterk in? Wat zijn jouw capaciteiten? De huisarts kan deze vragen op elk moment opvragen. Daarnaast wordt een open tekstveld voorzien in het EMD om deze informatie op te slaan. Bovendien herinnert de tool de huisarts aan deze vragen via een melding in het EMD bij de start van de consultatie die volgt op de consultatie waarin de huisarts de eerste periode van arbeidsongeschiktheid (sinds de activatie van de module) voorschrijft. Deze melding verdwijnt vanzelf van het scherm na verloop van tijd. 4. De tool moet huisartsen een overzicht geven van de gecontacteerde instanties (vb. arbeidsgeneeskundige dienst, VDAB/Actiris/Forem...) en de coördinaten van de desbetreffende contactpersonen (vb. arbeidsgeneesheer, bemiddelaar...). De gecontacteerde instanties (vb. arbeidsgeneeskundige dienst, VDAB/Actiris/Forem...) en de coördinaten van de contactpersonen (vb. arbeidsgeneesheer, bemiddelaar...) verschijnen best via een klik op een knop in het EMD. Huisartsen kunnen daarvoor - vrijblijvend - vooraf in het EMD inbrengen (1) welke instanties zij of hun patiënten hebben gecontacteerd en (2) welke de coördinaten zijn van de contactpersonen. 5. De tool dient de huisarts een visueel overzicht (vb. een grafiek) te bieden van de historiek van de arbeidsongeschiktheid van de patiënt. Het visuele overzicht van de arbeidsongeschiktheid dient informatie te omvatten over de startdatum, de duur, de verlengingen en de redenen van arbeidsongeschiktheid / diagnose. Deze historiek van arbeidsongeschiktheid dient automatisch uit het EMD te verschijnen bij één klik op een knop. Deze historiek dient continu te kunnen worden opgevraagd door de huisarts. 11

12 Tabel 2 Deel 2: Vier onderdelen van de tool specifiek bestemd voor de begeleiding van personen met een arbeidscontract of een statuut Doelstelling Inhoud Vorm Timing 1. De tool herinnert de huisarts eraan dat hij arbeidsongeschikte patiënten kan informeren over het recht om een arbeidsgeneesheer te bezoeken voorafgaand aan hun werkhervatting. 2. De tool informeert huisartsen grondig over het systeem van de toegelaten activiteit) én ondersteunt hen bij het contact met de werkgever of collega s/ partners(vb. arbeidsgeneesheer, adviserend geneesheer) hieromtrent. In het EMD verschijnt best een melding die de huisarts herinnert aan het recht van de patiënt op een bezoek aan de arbeidsgeneesheer, voorafgaand aan de werkhervatting. Deze melding stoort het verdere gebruik van het EMD niet en verdwijnt na verloop van tijd vanzelf van het scherm. De volgende websites /default.aspx#.wiie3rsrkum en de website van de mutualiteiten zijn hiervoor geschikt. Daarnaast ondersteunt de tool huisartsen bij de doorverwijzing naar de juiste instanties hiervoor. Werknemers en zelfstandigen worden doorverwezen naar de sociale dienst van de mutualiteit; onderwijspersoneel en ambtenaren (overheid) naar Medex. Deze melding verschijnt bij het activeren van de module én (1) het voorschrijven van de eerste periode van arbeidsongeschiktheid indien deze 3 weken of langer is (2) het voorschrijven van de tweede periode van arbeidsongeschiktheid indien de eerste periode van arbeidsongeschiktheid korter is dan 3 weken. De huisarts kan deze websites en doorverwijzingsinstanties steeds raadplegen in de module. 12

13 3. Daarnaast dient de tool huisartsen te ondersteunen tijdens een meer diepgaand gesprek met patiënten over hun werk. 4. De tool verschaft de huisarts een eerste beeld over de arbeidstevredenheid van de patiënten, aan de hand van een vragenlijst. De tool bevat daartoe de volgende vragen: - Hoe verloopt de samenwerking met uw collega s? - Hoe verloopt de samenwerking met uw leidinggevende(n)? - Wat geeft u voldoening tijdens uw werk? - Welke zaken zou u liever anders zien op uw werk? - Wat dient er te veranderen opdat u (nog) gelukkiger zou zijn op uw werk? - Wat dient er te veranderen opdat u (nog) beter zou functioneren op uw werk? De tool verschaft de huisarts een eerste beeld over de arbeidstevredenheid van de patiënten, aan de hand van de volgende vragenlijst: 1. Hoe tevreden of ontevreden bent u, alles bij elkaar genomen, met uw huidige werk? (1= zeer ontevreden; 5= zeer tevreden) 2. Hoe tevreden bent u over uw directe leidinggevende? (1= zeer ontevreden; 5= zeer tevreden) 3. Hoe tevreden bent u over uw collega's? (1= zeer ontevreden; 5= zeer tevreden) 4. Hoe tevreden bent u over de werkdruk? (1= zeer ontevreden; 5= zeer tevreden) De huisarts kan deze vragen op elk moment opvragen. Daarnaast wordt een open tekstveld voorzien in het EMD om deze informatie (en andere relevante informatie over de werksituatie) op te slaan. Bovendien verschijnt tijdens de tweede consultatie in het traject (i.e. de tweede consultatie na activatie van de module) een melding die huisartsen rechtstreeks herinnert aan deze vragen. Deze verdwijnt vanzelf van het scherm na verloop van tijd. Bij de activatie van de module (m.a.w. tijdens de eerste consultatie in het traject rond psychische klachten en werk ) krijgen huisartsen een melding die hen toelaat om een beveiligde link met deze vragenlijst te versturen naar het adres van hun patiënten. Deze vertrekt niet vanuit het adres van de huisarts (maar via een no-reply adres). Daarnaast kunnen ze de vragenlijst afdrukken en tijdens de consultatie aan de patiënten bezorgen. De melding raadt aan dat patiënten de vragenlijst invullen tegen de volgende consultatie of tijdens de eerste consultatie. 13

14 Tabel 3 Deel 3: Twee onderdelen van de tool specifiek bestemd voor de begeleiding van personen zonder een arbeidscontract Doelstelling Inhoud Vorm Timing 1. De tool dient huisartsen te informeren over de rollen en doelstellingen van VDAB, GTB, GOB (Vlaanderen), Actiris (Brussel), Forem, AViQ (Wallonië) en andere begeleidingsinstanties/dienstverleners. 2. De tool ondersteunt huisartsen bij de doorverwijzing naar de VDAB (Vlaanderen), Actiris (Brussel) en Forem (Wallonië) van patiënten zonder een arbeidscontract die niet door het RIZIV worden ondersteund. De antwoorden op de vragen geven direct aan of doorverwijzing zinvol is. Bij doorverwijzing geeft de tool onmiddellijk de coördinaten van VDAB / Actiris / Forem weer. De melding in het EMD verwijst best naar de websites (Vlaanderen), ge/nl-be/onze-partners-.aspx?t=vtp&idtype=2 (Brussel) of tml (Wallonië) om de rollen en doelstellingen van de organisaties te omschrijven. De antwoorden op de volgende vragen geven direct aan of doorverwijzing zinvol is: - Wil je bekijken of je werk kunt vinden? - Wil je een opleiding volgen om aan werk te geraken? Bij doorverwijzing geeft de tool onmiddellijk de coördinaten van VDAB / Actiris / Forem weer. Deze informatie is steeds raadpleegbaar in de module. De huisarts kan de bovenstaande vragen op elk moment opvragen. Daarnaast kan de huisarts de antwoorden vrijblijvend opslaan. 14

15 4 Besluit We besluiten dat deze tool huisartsen op diverse manieren ondersteunt in hun omgang met personen met psychische klachten, zowel personen met een arbeidscontract/een statuut als deze zonder een arbeidscontract. De tool biedt een houvast aan huisartsen bij het voeren van gesprekken met patiënten over werk en over werkhervatting alsook bij de doorverwijzing naar instanties/partners (vb. arbeidsgeneesheer, VDAB/Actiris/Forem ). Bovendien geeft de tool een visueel overzicht (vb. een grafiek) van de start, duur, verlengingen en redenen van arbeidsongeschiktheid. Een volgende stap is om de tool te implementeren in de huisartsenpraktijk. Vooraleer de tool geïmplementeerd wordt, kan opnieuw beroep worden gedaan op ervaringen van anderen bij het implementeren van gelijkaardige tools voor huisartsen. Een implementatietest is vervolgens vereist om de relevantie en bruikbaarheid van de tool - eens deze door softwareontwikkelaars is vertaald naar software in het EMD -, in Waalse, Brusselse en Vlaamse context te analyseren. Om aan de slag te kunnen gaan met de tool dienen huisartsen deze eerst te activeren. Daarom is het van cruciaal belang dat zij gesensibiliseerd worden en overtuigd zijn van het belang van deze tool. De resultaten van een implementatie studie kunnen een basis vormen voor een goede inschatting van de bruikbaarheid en relevantie ervan voor huisartsen. Het gebruik van de tool kan vervolgens via o.a. de volgende soort vragen geëvalueerd worden (Peters et al., 2014): Is er de intentie om de tool te gebruiken? Is de tool aangenaam om te gebruiken? Is er de intentie om de tool te gebruiken? Is de tool relevant voor huisartsen? Kan de tool gebruikt worden in de huisartsenpraktijk? Wordt de tool gebruikt zoals bedoeld door de ontwikkelaars? Wat is de kost van het gebruik van de tool? In welke mate kunnen de huisartsen effectief hun voordeel halen uit de tool? In welke mate blijft het gebruik van de tool behouden in de huisartsenpraktijk? 15

16 5 Referenties Kenniscentrum Arbeidsongeschiktheid (Riziv). verklarende_factoren_stijging_invaliden.pdf (laatst geraadpleegd op 2 augustus 2016) Neyens, I., & Van Audenhove, C. (2016). Hoe kan de huisarts langdurige uitval voorkomen bij psychische klachten? Onderzoek bij 323 huisartsen in Vlaanderen en Brussel. Huisarts Nu, 203(10), OECD (2013). Mental Health and Work: Belgium. Mental Health and Work OECD Publishing, Paris. Peters, D. H., Adam, T., Alonge, O., Agyepong, I. A., & Tran, N. (2014). Republished research: Implementation research: what it is and how to do it. British journal of sports medicine, 48(8),