Op weg naar een gezonder Deurne. Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011

Transcriptie

1 Op weg naar een gezonder Deurne Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning

2 Op weg naar een gezonder Deurne Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011 R. Horbach, K. Ensinck GGD Brabant-Zuidoost GGD Brabant-Zuidoost Postbus AV Helmond Telefoon Copyright 2011, GGD Brabant-Zuidoost Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de GGD Brabant-Zuidoost. De redactie besteedt de grootst mogelijke aandacht aan de juistheid van informatie in dit rapport. Fouten zijn echter niet volledig uit te sluiten. U kunt daarom geen rechten ontlenen aan deze teksten. Voor vragen of opmerkingen kunt u zich richten tot de auteurs via rvtv@ggdbzo.nl. Colofon Ontwerp en opmaak Fotografie Jos Lammers Oplage 75 stuks, december

3 Op weg naar een gezonder Deurne Deurne timmert al jaren aan de weg op het gebied van gezondheid. Een goede gezondheid vinden de meeste burgers het allerbelangrijkst. Een goede gezondheid heeft een positieve invloed op de schoolprestaties en de loopbaanmogelijkheden van een individu. Het biedt bovendien gelegenheid om maatschappelijk actief te zijn via bijvoorbeeld vrijwilligerswerk en mantelzorg. Maar ook de samenleving als geheel heeft baat bij gezonde burgers. Immers een goede volksgezondheid heeft een gunstig effect op de economie en op de kosten van arbeidsongeschiktheid en gezondheidszorg. Hoewel het met de gezondheid van veel mensen in Deurne goed gaat, is er nog veel winst te behalen door gezonder te leven in een gezondere leefomgeving. In dit rapport beschrijft de GGD Brabant-Zuidoost de belangrijkste kernboodschappen voor het gezondheidsbeleid van Deurne. Op basis van gemeentelijke cijfers worden aanbevelingen gedaan voor het lokaal gezondheidsbeleid. Het bewandelen van meerdere wegen is hierbij een goede strategie. Dat kan door zowel aandacht te besteden aan een gezond gedrag van de inwoners van Deurne als aan een gezonde sociale en fysieke leefomgeving. Gezondheidsbeleid krijgt het beste vorm vanuit meerdere invalshoeken van preventie. Laten we samen op weg gaan naar een nóg gezonder Deurne! Veel leesplezier, Wethouder Jasper Ragetlie gemeente Deurne 3

4 4

5 Inhoudsopgave 1 Van gemeentelijk rapport naar gezondheidsbeleid 7 2 De inwoners van Deurne 11 3 Kernboodschappen voor lokaal gezondheidsbeleid 17 Gezondheid algemeen 18 Overgewicht 21 Alcoholgebruik 24 Roken 27 Seksuele gezondheid 29 Weerbaarheid 31 Psychische gezondheid 33 Gezondheid en intensieve veehouderij 36 Gezondheidsverschillen 39 4 Bronnen, afkortingen en adviseurs 43 5 Gezondheidsprofiel 47 5

6 Dit rapport is onderdeel van de regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011 van de GGD Brabant-Zuidoost. De regionale VTV bestaat uit de volgende onderdelen: Regionaal rapport Op weg naar een gezonder Zuidoost-Brabant Regionaal rapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011 Regionaal kompas De website geeft inzicht in de mogelijkheden die we hebben voor gezondheidswinst door lokaal gezondheidsbeleid. Voor meer cijfermatige informatie kunt u terecht op de website De digitale versies van de regionale en gemeentelijke rapporten zijn te downloaden op Gemeentelijke rapporten 21 gemeentelijke rapporten met de belangrijkste kernboodschappen voor het lokale beleid: Op weg naar een gezonder.. Asten, Bergeijk, Best, Bladel, Cranendonck, Deurne, Eersel, Eindhoven, Geldrop-Mierlo, Gemert-Bakel, Heeze-Leende, Helmond, Laarbeek, Nuenen, Oirschot, Reusel-de Mierden, Someren, Son en Breugel, Valkenswaard, Veldhoven, Waalre Laarbeek Gemert - Bakel Best Son en Breugel Oirschot Nuenen Helmond Eindhoven Geldrop - Deurne Reusel - De Mierden Veldhoven Mierlo Bladel Eersel Waalre Someren Asten Heeze - Leende - Bergeijk Valkenswaard Cranendonck 6

7 1 Van gemeentelijk rapport naar gezondheidsbeleid 7

8 De Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning Zuidoost-Brabant Gemeenten krijgen een steeds grotere rol in het volksgezondheidsbeleid. De Wet publieke gezondheid (Wpg) schrijft voor dat gemeenten elke vier jaar een beleidsplan Lokaal gezondheidsbeleid vaststellen. Daarnaast zijn gezondheid en zorg belangrijke onderwerpen in de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en in het jeugdbeleid van gemeenten. Budgetten zijn beperkt, dus gemeenten moeten keuzes maken. Voor het maken van gezonde keuzes is inzicht in de lokale gezondheidssituatie van belang. Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning: vertaling van informatie naar beleid De GGD Brabant-Zuidoost ondersteunt haar gemeenten bij het maken van deze keuzes door het beschrijven van de belangrijkste gezondheidsthema s in de regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning (rvtv). Gemeentelijk rapport beschrijft belangrijkste gezondheidsthema s In dit gemeentelijk rapport beschrijft de GGD Brabant-Zuidoost specifiek voor de gemeente Deurne de kernboodschappen voor het lokale gezondheidsbeleid. De GGD maakt hierbij onder andere gebruik van de informatie uit de jeugd-, de jongeren-, de volwassenen-, de ouderen- en de Wmo-monitor. Waar mogelijk worden cijfers vergeleken met regionale of landelijke trends. Dit rapport is in eerste instantie geschreven als input voor de nota lokaal gezondheidsbeleid en voor beleidsterreinen waar kansen liggen om goede voorwaarden voor gezondheid te creëren. Voor alle gemeenten zijn kernboodschappen opgenomen over de thema s overgewicht, roken, alcoholgebruik, psychische gezondheid en seksueel gedrag. Dit zijn de speerpunten die benoemd worden in de landelijke nota gezondheidsbeleid Gezondheid dichtbij (1). Ook is in alle rapporten aandacht voor sociaaleconomische gezondheidsverschillen. Daarnaast zijn thema s opgenomen waarin Deurne ongunstig afwijkt ten opzichte van de regio, waar sprake is van een ongunstige trend of waar om beleidsmatige redenen aandacht voor (nodig) is. Het gezondheidsprofiel (hoofdstuk 5) biedt daarnaast nog een schat aan informatie over gezondheidsthema s die in dit rapport niet nader besproken worden. Kernboodschappen Deurne 1 In Deurne neemt het aantal mensen met chronische aandoeningen en beperkingen de komende jaren toe. Dit vraagt om maatregelen op diverse beleidsterreinen, waaronder Wmo, economie, ruimtelijke ordening, verkeer en beheer openbare ruimte. 2 Overgewicht komt nog veel voor in Deurne, vooral bij de volwassenen. Blijf investeren in een gezonde leefstijl, een gezonde leefomgeving en de ketensamenwerking rondom de preventie en behandeling van overgewicht. 3 Het alcoholgebruik blijft verontrustend. Effectieve preventie bij jongeren is nog steeds noodzakelijk. Continueer de inzet vanuit het project Lekker fris in Deurne. 4 Eén op de vier volwassenen in Deurne rookt. Voorkom dat jongeren gaan roken en benut de mogelijkheden van lokaal beleid om het roken te ontmoedigen. 5 Bijna tweederde van de seksueel actieve jongeren in Deurne vrijt onveilig. Leer jongeren om hun eigen grenzen beter te kunnen bewaken. 6 De jeugd in Deurne wordt al op jonge leeftijd geconfronteerd met genotmiddelen en riskant gedrag. Vergroot hun weerbaarheid om met deze verleidingen om te kunnen gaan. 7 Psychische problemen komen voor bij jong en oud. Zorg voor goede preventie via algemene voorlichting, vroegsignalering, advisering en ondersteuning. 8 De intensieve veehouderij verhoogt het risico op gezondheidsproblemen. Zet in op een sterk integraal beleid ter verbetering van de leefomgeving. 9 Ook in Deurne zijn sociaaleconomische gezondheidsverschillen. Pak deze verschillen aan door een gerichte benadering vanuit meerdere beleidsterreinen, zoals Wmo, minimabeleid en welzijn. 8

9 Kernboodschappen gemeentelijk rapport zijn basis voor gemeentelijk gezondheidsbeleid Bij de keuzes van de kernboodschappen in dit rapport staat het belang van de gezondheid voorop. In de nota gezondheidsbeleid stelt de gemeente de gezondheidsthema s vast waaraan zij de komende jaren aandacht wil besteden. Bij de prioritering spelen ook politieke en financiële argumenten een rol. Daarnaast bekijkt de gemeente binnen welk beleidsterrein een thema het beste tot zijn recht komt. Zo past het bevorderen van weerbaarheid (ook) prima binnen het jeugdbeleid. In de nota gezondheidsbeleid worden gemeentelijke doelstellingen beschreven In de nota gezondheidsbeleid beschrijft de gemeente de doelstellingen op het gebied van gezondheid en werkt ze verder uit. Van belang is de uitwerking van de doelstellingen zo concreet mogelijk te maken alvorens tot uitvoering over te gaan. Gezondheidsbeleid krijgt vorm met diverse partners Bij de ontwikkeling en uitvoering van gezondheidsbeleid zijn veel organisaties en partijen betrokken. Een groot deel van deze organisaties in Deurne is al op één of andere manier bij gezondheidsthema s betrokken. Er is nog winst te behalen door ook private partijen, zoals bijvoorbeeld supermarkten, te betrekken als partners voor een gezonde leefstijl. Gemeentelijk rapport biedt ook informatie voor andere beleidsterreinen Het integrale gezondheidsprofiel (zie hoofdstuk 5) biedt de mogelijkheid om per thema diverse leeftijdsgroepen voor Deurne te bekijken. Hierin staan veel gegevens ten behoeve van het gezondheidsbeleid en andere beleidsterreinen, zoals het Wmobeleid en het jeugdbeleid. De GGD Brabant-Zuidoost wil het gebruik van dit gemeentelijk rapport door meerdere beleidsterreinen dan ook stimuleren. Regionaal rapport zet gezondheid op de agenda Naast het gemeentelijk rapport beschrijft de GGD in het regionale VTV-rapport Op weg naar een gezonder Zuidoost-Brabant enkele belangrijke ontwikkelingen op het gebied van gezondheid (2). De thema s in dit rapport kunnen eveneens gebruikt worden bij het opstellen van het lokale gezondheidsbeleid. De belangrijkste thema s op het gebied van gezondheid voor deze regio zijn: - Langer gezond leven. We leven langer gezond maar diabetes, depressie en dementie vormen een groeiend probleem in een vergrijzende populatie. - Kwetsbare ouderen redden het niet alleen. Zorg voor zorg. - Gezondheidsachterstanden komen niet alleen in steden voor. De meeste gezondheidswinst is te behalen bij lagere sociaaleconomische groepen. - De jeugd: een gezonde investering. Zet in op minder problematiseren en meer normaliseren. - Preventie scoort niet, maar loont wel! Investeren in preventie is een gezamenlijke verantwoordelijkheid. - Een gezonde omgeving: een verademing! Ruimtelijke ontwikkeling biedt kansen voor gezondheid. Regionaal kompas: actuele informatie voor lokaal gezondheidsbeleid op internet De website is onderdeel van de regionale VTV. Deze site biedt actuele cijfers, voorbeelden uit de regio en het regionale aanbod aan interventies. Ook de regionale en gemeentelijke rapporten van de rvtv zijn hier te downloaden. Het regionaal kompas biedt daarnaast diverse links naar landelijke en regionale websites, zoals de Handreiking Gezonde Gemeente van het RIVM en de gezondheidsatlas van de GGD ( GGD biedt ondersteuning bij de vertaling naar gemeentelijk beleid De drie producten van de rvtv bieden een schat aan informatie voor gemeentelijk (gezondheids)beleid. De realiteit is dat gemeenten keuzes moeten maken bij het formuleren van de speerpunten van hun beleid. De GGD Brabant-Zuidoost is uiteraard bereid om de gemeente Deurne in dit keuzeproces te adviseren. Daarnaast kan de GGD ook aan de uitvoering van het gemeentelijk beleid een belangrijke bijdrage leveren. 9

10 10

11 2 De inwoners van Deurne 11

12 Dit hoofdstuk beschrijft de huidige bevolkingssamenstelling van de gemeente Deurne. De opbouw van de bevolking is een belangrijke factor voor de gezondheidstoestand van een gemeente. Met het ouder worden nemen de gezondheidsproblemen vaak toe. Ook het opleidingsniveau hangt samen met gezondheid, omdat mensen met een hogere opleiding vaak een betere gezondheid hebben. In dit hoofdstuk wordt tevens ingegaan op de bevolkingsprognose voor de gemeente Deurne. Deurne telt ongeveer inwoners Deurne is één van de 21 gemeenten van de regio Zuidoost-Brabant. Op 1 januari 2011 telde de gemeente inwoners. De inwoners van Deurne wonen op een betrekkelijk ruim oppervlak: de bevolkingsdichtheid is 269 inwoners per vierkante kilometer tegenover 510 inwoners in de regio Zuidoost-Brabant. Meer huishoudens met kinderen en minder eenpersoonshuishoudens in Deurne Tot ongeveer 70 jaar zijn er meer mannen dan vrouwen in Deurne. Vanaf 70 jaar zijn er juist meer vrouwen dan mannen. De totale man-vrouw verdeling is gelijk: 50% mannen en 50% vrouwen. In figuur 2.1 is de leeftijdsopbouw van Deurne in 2011 weergegeven (3). Figuur 2.1 Demografische opbouw van de gemeente Deurne in 2011 (Bron: CBS StatLine, 2011) Aantal inwoners Mannen Deurne Vrouwen Deurne Verschil in aantal vrouwen en mannen in Deurne Mannen Nederland (relatief naar inwonertal gemeente) Vrouwen Nederland (relatief naar inwonertal gemeente) Leeftijd in jaren 12

13 In Deurne komt het aandeel jongeren in de bevolking overeen met het landelijk beeld: 24% van de inwoners is jonger dan 20 jaar. Ook het aandeel inwoners uit de zogenoemde productieve leeftijdsgroep van 20 tot 65 jaar en het aandeel ouderen is vergelijkbaar met Nederland. In Deurne is 60% tussen de 20 en 65 jaar en 17% is 65 jaar en ouder. Wat opvalt is dat vooral minder mensen in de leeftijdsgroep van 20 tot 40 jaar in Deurne wonen. Er bestaan ook verschillen in de verdeling van de huishoudens. Van alle Deurnese huishoudens bestaat 26% uit eenpersoonshuishoudens, 34% uit huishoudens zonder kinderen en 40% uit huishoudens met kinderen. In Nederland ligt het percentage eenpersoonshuishoudens hoger (36%) en het percentage huishoudens met kinderen lager (34%). Inwoners van Deurne zijn minder vaak hoog opgeleid Deurne heeft vergeleken met het gemiddelde in Zuidoost-Brabant minder hoogopgeleide inwoners; 23% van de volwassenen heeft hbo of universiteit gedaan, tegenover 33% in de gehele regio (figuur 2.2). In totaal heeft 38% van de 19- tot en met 64-jarigen een lage opleiding (geen opleiding, lager onderwijs, mavo of lbo). Dit percentage ligt in Zuidoost-Brabant op 33%. Ruim 750 volwassen inwoners van Deurne (4%) hebben helemaal geen opleiding of alleen lager onderwijs gevolgd (4). Ook Deurne vergrijst Volgens de huidige prognoses daalt het inwonersaantal van Deurne van ongeveer inwoners in 2011 naar inwoners in 2030 naar inwoners in Het relatief aandeel jongeren en volwassenen zal afnemen en het aandeel ouderen zal stijgen (figuur 2.3). Deze vergrijzing van de inwoners van Deurne is een trend die overal in Nederland terug te zien is (3,5). Figuur 2.2 Opleidingsniveau van inwoners (19 t/m 64 jaar) in Deurne en Zuidoost-Brabant in 2009 (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost) geen opleiding/ lager onderwijs mavo/lbo havo/vwo/mbo hbo/wo percentage Zuidoost-Brabant Deurne 13

14 Figuur 2.3 Prognose leeftijdsopbouw bevolking Deurne, (Bron: CBS StatLine 2011 en Provincie Noord- Brabant Bevolkingsprognose 2008) inwoners CBS 2011 Prognose 2030 Prognose leeftijd in jaren 14

15 15

16 16

17 3 Kernboodschappen voor lokaal gezondheidsbeleid 17

18 Gezondheid algemeen Levensverwachting in Deurne De levensverwachting bij de geboorte in Deurne is voor mannen 78,1 jaar en voor vrouwen 82,9 jaar (totaal 80,5 jaar). In Zuidoost-Brabant ligt de levensverwachting op respectievelijk 78,1 jaar en 82,4 jaar (totaal 80,4 jaar). De levensverwachting van de inwoners van Deurne is gelijk aan de levensverwachting in heel Nederland (6). Deurne telt gemiddeld 69,5 sterfgevallen per inwoners per jaar, in de regio zijn dat er gemiddeld 70,7. De vijf belangrijkste specifieke doodsoorzaken zijn coronaire hartziekten, longkanker, beroerte, dementie en chronische obstructieve longziekten (COPD). Dit geldt zowel voor Nederland als Zuidoost-Brabant (2). Ruim een kwart van de ouderen in Deurne vindt de eigen gezondheid matig tot slecht De levensverwachting in Nederland stijgt nog steeds. Maar niet alle levensjaren zijn ook levensjaren zonder ziekte of in goed ervaren gezondheid. In 2009 gaf 29% van de ouderen in Deurne aan zijn of haar gezondheid matig tot slecht te vinden. Voor de volwassenen ligt dit percentage op 9%. Beide cijfers zijn gelijk aan de regiocijfers en vergelijkbaar met de cijfers van enkele jaren geleden. Hoge bloeddruk is de meest voorkomende chronische aandoening bij ouderen en volwassenen in Deurne Bij de ouderen in Deurne zijn hoge bloeddruk (28%), gewrichtsslijtage (artrose, reuma) (24%) en diabetes (18%) de meest voorkomende chronische aandoeningen. Zowel in Deurne als in de regio is de afgelopen jaren een stijging zichtbaar van het aantal ouderen met kanker. Ook onder de volwassenen in Deurne wordt een hoge bloeddruk het meest gerapporteerd (10%), gevolgd door hernia (8%), gewrichtsslijtage (8%) en migraine (6%). Bij kinderen en jongeren zijn eczeem en astma of bronchitis de meest voorkomende chronische aandoeningen. Kernboodschap: In Deurne neemt het aantal mensen met chronische aandoeningen en beperkingen de komende jaren toe. Dit vraagt om maatregelen op diverse beleidsterreinen, waaronder Wmo, economie, ruimtelijke ordening, verkeer en beheer openbare ruimte. Figuur 3.1 Top 5 van ziekten met de grootste ziektelast in de Nederlandse bevolking in 2007 (Bron: Hoeymans, Melse & Schoemaker, 2010) 10,6% 7,1% 6,8% 5,7% 5,6% Coronaire hartziekten Beroerte Angststoornissen Depressie Diabetes mellitus 18

19 Figuur 3.2 Inwoners met beperkingen als gevolg van een chronische ziekte naar leeftijdsgroep in Deurne in 2009 (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost) 28% 40% 4% 15% jaar 65+ Belemmerd (inclusief sterk belemmerd) in het dagelijks functioneren Sterk belemmerd in het dagelijks functioneren Toename van het aantal chronisch zieken leidt tot een grotere en complexere vraag naar zorg Zoals uit de bevolkingsprognose van hoofdstuk 2 blijkt, gaat de bevolking van Deurne vergrijzen. Doordat het aantal ouderen toeneemt, zal het aantal patiënten met de meest voorkomende chronische ziekten tussen 2007 en 2020 met ongeveer 30% stijgen. Geschat wordt dat het aantal patiënten met diabetes in Zuidoost-Brabant in 2020 met 27% gestegen zal zijn ten opzichte van Het aantal mensen met coronaire hartziekten stijgt zelfs met 37% (2). Deze trends zijn gebaseerd op demografische ontwikkelingen en kunnen nog gaan afwijken door ontwikkelingen in de gezondheidszorg, trends in leefstijl en sociaaleconomische omstandigheden. Diabetes en coronaire hartziekten hebben een grote zorg- en ziektelast. Dat geldt eveneens voor beroerte, depressie en angststoornissen. Samen behoren zij tot de top 5 van ziekten met de grootste ziektelast en hebben daarmee een groot effect op de volksgezondheid en de maatschappij als geheel (figuur 3.1) (7). Bij mensen van 75 jaar en ouder zorgt dementie voor de grootste ziektelast. Doordat mensen langer leven met een ziekte zal in de komende jaren het aantal mensen met meerdere ziekten tegelijkertijd toenemen en zal de vraag naar zorg groter en complexer worden (2). Verminder beperkingen en bevorder participatie van chronisch zieken Niet de ziekten zelf, maar vooral de beperkingen die daarmee samenhangen, bepalen de mate waarin mensen belemmerd worden in hun zelfredzaamheid. Leven met een chronische ziekte kan samengaan met een goed ervaren gezondheid en een leven zonder lichamelijke beperkingen. Maar voor een aantal chronisch zieken is dit zeker niet het geval. In Deurne wordt bijna een derde van de volwassenen belemmerd in het dagelijks functioneren als gevolg van één of meerdere chronische aandoeningen, bij de ouderen geldt dit zelfs voor 40% van de groep (figuur 3.2) (4). 19

20 Door het zoveel mogelijk terugdringen van de beperkingen, bijvoorbeeld via hulpmiddelen of medicatie, kunnen veel mensen met een beperking voor zichzelf blijven zorgen en een goede kwaliteit van leven ervaren. Gemeenten hebben, onder meer vanuit de Wmo, een rol in het ondersteunen van deze mensen en hen zo lang mogelijk mee te laten doen in de samenleving. Hierbij zal de focus vooral moeten liggen op het verminderen van de beperkingen en het bevorderen van participatie. en zorg voor coördinatie in de zorg Een bijkomend aspect van een langere levensverwachting is een toename van het aantal mensen met meerdere ziekten tegelijk. Deze multimorbiditeit maakt de zorg complexer. Patiënten krijgen te maken met meerdere zorgverleners tegelijkertijd. Een goede coördinatie en communicatie tussen behandelaars is daarbij van groot belang (2). Gezondheid in de regio ongelijk verdeeld Mensen met een lage sociaal economische status (lage ses) hebben gemiddeld een slechtere gezondheid dan mensen met een hoge ses score. Mensen met een lage opleiding leven gemiddeld korter en minder lang in goed ervaren gezondheid dan hoogopgeleiden. Deze gezondheidsachterstand zien we ook bij enkele andere sociaaleconomische groepen zoals werklozen en arbeidsongeschikten (zie kernboodschap gezondheidsverschillen ). Verbeter de gezondheid vanuit een bredere aanpak dan enkel vanuit de gezondheidssector De gezondheidssituatie in de regio Zuidoost-Brabant vraagt om een intensieve aanpak die niet alleen beperkt mag blijven tot de gezondheidssector. Ook andere sectoren kunnen een bijdrage leveren aan de verbetering van de gezondheid. Door integraal gezondheidsbeleid kan de gemeente de gezonde keuze makkelijker maken. Zo kan een gezonde luchtkwaliteit van invloed zijn op het voorkomen van astma en COPD. Een beweegvriendelijk ingerichte wijk stimuleert bewoners tot meer lichaamsbeweging. Ook onderwijs, woningbouw, veiligheid, groen en verkeer leveren een bijdrage aan de gezondheid van de inwoners. Tot slot kunnen activiteiten in andere programma s, die niet primair gericht zijn op gezondheid, verbetering van gezondheid als bijkomend effect hebben. Door bijvoorbeeld het verminderen van schooluitval, het opleiden van jongeren en het terugkeren van werklozen naar de arbeidsmarkt, krijgen mensen niet alleen betere kansen in het maatschappelijke leven, maar ook betere kansen op gezondheid. 20

21 Overgewicht Het overgewicht bij de jeugd is stabiel maar nog altijd hoog Overgewicht blijft een belangrijk gezondheidsprobleem in Deurne, hoewel het momenteel niet verder toeneemt. Negen procent van de 2- tot en met 11- jarigen en eveneens 9% van de 12- tot en met 18-jarigen heeft overgewicht (op basis van zelfgerapporteerde waarden voor lengte en gewicht). Het percentage ernstig overgewicht (obesitas) is 2% bij de kinderen en 0,9% bij de jongeren. Daarmee komt overgewicht bij de jeugd in Deurne even vaak voor als gemiddeld in de regio. Zowel in Deurne als in de regio is het percentage kinderen en jongeren met overgewicht de afgelopen jaren gelijk gebleven (4). Meer overgewicht bij volwassenen dan in de regio Ook bij de volwassen bevolking blijft overgewicht een veelvoorkomende risicofactor voor gezondheidsproblemen. In Deurne is 51% van de volwassenen te zwaar, hetgeen meer is dan gemiddeld in de regio (45%) (figuur 3.3). Bij 13% is zelfs sprake van ernstig overgewicht (obesitas). Onder de ouderen is meer dan de helft te zwaar (60%) en heeft 14% ernstig overgewicht. Net als bij de jeugd is het overgewicht bij de volwassenen en ouderen in Deurne de afgelopen jaren niet af- of toegenomen. Kernboodschap: Overgewicht komt nog steeds veel voor in Deurne, vooral bij volwassenen. Blijf investeren in een gezonde leefstijl, een gezonde leefomgeving en de ketensamenwerking rondom de preventie en behandeling van overgewicht. In Deurne is winst te behalen met gezonde voeding Er zijn aanwijzingen dat borstvoeding het kind beschermt tegen het ontwikkelen van overgewicht. Toch krijgt 37% van de pasgeborenen in Deurne nooit of niet uitsluitend borstvoeding. Ook het eten van voldoende groente en fruit behoort tot een gezond voedingspatroon en Figuur 3.3 Overgewicht in Deurne en de regio Zuidoost-Brabant naar leeftijd. (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost) 51% 45% 60% 59% 9% 11% 9% 10% 2-11 jaar jaar jaar 65+ Deurne Regio Zuidoost-Brabant 21

22 draagt bij aan een gezond gewicht. Desondanks eet 33% van de 1- tot en met 11-jarigen in Deurne niet dagelijks fruit en 39% eet niet dagelijks groente. Bij de 12- tot en met 18-jarigen liggen deze percentages nog hoger, respectievelijk 75% en 67%. In Deurne eten minder jongeren dagelijks groenten dan in regio. Ook de meerderheid van de volwassenen en ouderen in Deurne voldoet niet aan de norm voor fruitconsumptie (respectievelijk 77% en 51%) of groente (respectievelijk 70% en 64%). Er is bovendien geen positieve trend zichtbaar. Bij de volwassenen in Deurne is de fruitconsumptie in de afgelopen jaren zelfs afgenomen. Deze trend is ook in de regio te zien..en meer lichamelijke activiteit Voldoende lichamelijke activiteit is belangrijk voor een goede energiebalans. Echter één op de drie volwassenen in Deurne is onvoldoende lichamelijk actief. Dit aantal is de afgelopen jaren ongeveer gelijk gebleven. Bij de ouderen zien we wel een positieve tendens. Het aantal ouderen in Deurne dat de aanbevolen norm voor gezond bewegen haalt is toegenomen. Bovendien bewegen de ouderen in Deurne vaker voldoende dan hun leeftijdsgenoten in de regio. Desondanks is 27% van de 65-plussers onvoldoende lichamelijk actief. Ook bij de jeugd is nog veel winst te behalen. Van de 12- tot en met 18- jarigen in Deurne voldoet 74% niet aan de beweegnorm voor hun leeftijd. Daarnaast sport 64% van de 4- tot en met 11- jarige kinderen minder dan twee keer per week; dit percentage is tussen 2005 en 2008 gedaald. Overgewicht is een risico voor lichamelijke en geestelijke ongezondheid Overgewicht en vooral obesitas zijn een risico voor de gezondheid, zowel lichamelijk als geestelijk. Volwassenen met obesitas hebben meer kans op diabetes, hart- en vaatziekten en een aantal vormen van kanker (7,8). Ook bij kinderen hebben overgewicht en obesitas schadelijke gevolgen. Zo hebben kinderen met overgewicht steeds vaker last van glucose-intolerantie en diabetes type 2. Bovendien worden zware kinderen meestal zware volwassenen. Kinderen en volwassenen met overgewicht lopen meer risico op psychosociale problemen, stigmatisering en discriminatie. Mensen met een laag inkomen en sommige niet-westerse allochtonen (zoals Turken en Marokkanen) hebben vaker overgewicht. Preventie overgewicht op jonge leeftijd starten Overgewicht is in Deurne een omvangrijk gezondheidsprobleem. Het aantal mensen dat te zwaar is, is de afgelopen jaren gestabiliseerd op een hoog niveau. Overgewicht voorkómen door een gezonde leefstijl te bevorderen is van groot belang, omdat het moeilijk is om eenmaal bestaand overgewicht aan te pakken. Daarom is het zinvol op jonge leeftijd te starten met het stimuleren van een gezonde leefstijl. Gemeenten hebben een belangrijke rol in de preventie van overgewicht, vooral door mensen in beweging te krijgen en gezonde en gevarieerde voeding te stimuleren. Programma s voor leefstijlverbetering moeten voldoende intensiteit hebben en een voldoende lange looptijd. Naast individueel gedrag is ook de omgeving van invloed. Daarbij gaat het om zowel de fysieke als de sociale omgeving. In het ideale geval nodigt de fysieke omgeving uit tot bewegen. De sociale omgeving kan het veranderen van normen en waarden stimuleren en gezond gedrag ondersteunen. Divers aanbod aanwezig voor doelgroepen met overgewicht In Deurne is al veel aandacht voor de preventie van overgewicht bij verschillende doelgroepen, met name door het stimuleren van beweging. Voorbeelden hiervan zijn KIDS sport, WhoZnext, Leefstijl Actief in de wijk en het project KICK. Het Peelland College heeft gekozen voor een gezond kantineaanbod. Deelschool voor praktijkonderwijs De Sprong is genomineerd voor de Schoolkantine-Award 2011 van het Voedingscentrum. Gezonde voeding is hier ingebed in de lessen: leerlingen verbouwen zelf groente, leren wat gezonde voeding is en bereiden zelf gezonde maaltijden in de schoolkantine. Acht Deurnese basisscholen deden bovendien mee aan de actie Groene Voetstappen, de leerlingen gingen een week lang te voet, met de step of de fiets naar school. Ze werden hiermee bewust gemaakt van hun invloed op het milieu, de positieve gevolgen van lichaamsbeweging en het leren omgaan met verkeerssituaties. In 2011 is er in een gezondheidscafé een interactieve bijeenkomst geweest voor eerstelijns professionals in Deurne over de preventie en behandeling van overgewicht. Voor professionals in Deurne is er een sociale kaart gemaakt en verspreid, zodat verwijzers op de hoogte zijn van elkaars aanbod en de ketensamenwerking wordt versterkt. 22

23 Overgewicht terugdringen vraagt blijvende inzet op verschillende beleidsterreinen Voor een effectieve preventie van overgewicht is integraal beleid nodig (9). Dat betekent dat de gemeente aandacht besteedt aan de complexiteit van overgewicht op verschillende terreinen. Zoals hiervoor beschreven vinden er in Deurne al veel activiteiten plaats in het kader van preventie van overgewicht en het bevorderen van een gezonde leefstijl. Voor de komende jaren is het belangrijk blijvend in te zetten op: - Voorlichting en educatie: onder andere door het presenteren van gezonde voeding op publieksevenementen, door het stimuleren van het schoolgezondheidsbeleid bij scholen en door het stimuleren van sporten en bewegen. Ook de nieuwe media kunnen hiervoor worden ingezet. De Technische Universiteit Eindhoven en de Fontys Hogeschool onderzoeken momenteel wat de mogelijkheden hiervoor zijn. - Weerbaar zijn tegen dagelijkse verleidingen is nodig bij het maken van gezonde keuzes: door kinderen al op jonge leeftijd weerbaar te maken, zijn zij beter in staat om later zelf (gezonde) keuzes te maken en mondig te zijn. Het Marietje Kesselsproject voor scholen is hiervoor een effectieve methodiek. - Investeren in ketensamenwerking door te zorgen dat professionals elkaar én elkaars aanbod kennen om de signalering en behandeling van mensen met overgewicht te verbeteren. - Ondersteuning van kinderen met (dreigend) overgewicht door signalering en advisering via de Jeugdgezondheidszorg en de eerste- en tweedelijnszorg. - Het betrekken van intermediairs, zoals medewerkers van kinderdagverblijven, scholen, de Zorgboog, Stichting Welzijn Deurne en andere partijen, kan de boodschap over gezonde voeding en voldoende beweging worden overgebracht aan kinderen en hun ouders of verzorgers. - Inrichting van de (fysieke) omgeving: van belang is dat de omgeving het bewegen stimuleert via een uitnodigende leefomgeving en sportvoorzieningen. Denk hierbij aan speeltuinen of een skatebaan, maar ook aan veilige wandel- en fietspaden in de wijken, zodat kinderen te voet of op de fiets naar school kunnen. - Regelgeving en handhaving: door middel van een restrictief vestigingsbeleid van (mobiele) snackbars en fastfoodrestaurants kan ongezond eten minder bereikbaar gemaakt worden. 23

24 Alcoholgebruik Alcoholgebruik bij Deurnese jongeren blijft zorgwekkend Ondanks enkele gunstige trends blijft het alcoholgebruik in Deurne een belangrijk punt van zorg. Het aantal jongeren dat recent alcohol heeft gedronken is de afgelopen jaren afgenomen. Maar nog altijd 58% van de 12- tot en met 18-jarigen in Deurne heeft recent gedronken. Dit is aanzienlijk hoger dan gemiddeld in de regio (48%) (figuur 3.4). Daarnaast is 24% van de jongeren recent dronken of aangeschoten geweest en drinkt 8% gemiddeld meer dan 20 glazen per week. Deze percentages zijn vergelijkbaar met de regio. Negen procent van de ouders in Deurne geeft aan dat hun kind in de leeftijd van 8 tot en met 11 jaar al eens alcohol heeft gedronken. In de regio is dit percentage afgenomen. In Deurne is dat niet het geval (4). Binge-drinken bij jongeren neemt niet af Het is goed nieuws dat het aantal jongeren dat recent alcohol heeft gedronken is gedaald. Deze daling is echter alleen zichtbaar bij de 12- tot en met 15- jarigen in de regio. Desondanks heeft bijna een kwart van de jongeren in deze leeftijdsgroep recent gedronken, ondanks de aanbevolen norm geen alcohol onder 16 jaar. Onder de 16- tot en met 18- jarigen is het drankgebruik nog steeds hoog. In de regio is 63% van de jongeren in deze leeftijdsgroep binge-drinker. Dat wil zeggen dat ze in de afgelopen 4 weken bij één gelegenheid 5 glazen of meer Kernboodschap: Het alcoholgebruik blijft verontrustend. Effectieve preventie bij jongeren is nog steeds noodzakelijk. Continueer de inzet vanuit het project Lekker fris in Deurne. Figuur 3.4 Alcoholgebruik bij jongeren in Deurne en Zuidoost-Brabant (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost) 42% 34% 58% 48% 24% 21% 8% 6% Heeft in afgelopen 4 weken bij Heeft in afgelopen 4 weken Is in de afgelopen Drinkt meer dan 20 één gelegenheid 5 glazen of meer alcohol gedronken 4 weken dronken of glazen alcohol per gedronken aangeschoten geweest week Deurne Regio Zuidoost-Brabant 24

25 hebben gedronken. Bij de 12- tot en met 15- jarigen in de regio ligt dit op 13%. De groep binge-drinkers is de afgelopen jaren niet kleiner geworden. In Deurne is 42% van de totale groep 12- tot en met 18-jarigen binge-drinker, dit percentage ligt flink hoger dan het gemiddelde van de regio (34%). Volgens de jongeren keurt 50% van de ouders hun drankgebruik goed of zegt er niets van. Ook onder volwassenen en ouderen blijft het alcoholgebruik te hoog Van de moeders van 0- tot en met 11- jarige kinderen dronk 9% alcohol tijdens de zwangerschap. Hoewel dit cijfer in de afgelopen jaren is afgenomen, blijft dit door de schadelijke effecten van alcohol op het ongeboren kind een belangrijk aandachtspunt. In de totale groep volwassenen in Deurne voldoet 76% niet aan de norm aanvaardbaar alcoholgebruik. Hiermee ligt het onaanvaardbaar alcoholgebruik bij volwassenen in Deurne hoger dan gemiddeld in Zuidoost-Brabant (67%). Bij de ouderen ligt dit percentage juist lager dan in de regio, al overschrijdt nog steeds 47% van de Deurnese ouderen de norm aanvaardbaar alcoholgebruik (regio 52%). Gezondheidseffecten alcoholgebruik vaak onderschat Veel Nederlanders denken dat het gezond is (of op zijn minst niet ongezond) om elke dag een paar glazen alcohol te drinken. Er is echter maar een klein aantal aandoeningen, waarop het drinken van een tot twee glazen alcohol per dag een risicoverlagend effect heeft, zoals diabetes type 2 en (op middelbare leeftijd) hart- en vaatziekten. Alcoholgebruik is uitermate ongezond voor het ongeboren kind tijdens de zwangerschap, voor kinderen en voor jonge mensen. Onder meer heeft het een negatief effect op de ontwikkeling van de hersenen. Jong beginnen met drinken verhoogt bovendien de kans op overmatig gebruik en verslaving op latere leeftijd aanzienlijk. Ook gebruiken jongeren die alcohol drinken en/of roken vaker drugs. Bij volwassenen is overmatig gebruik schadelijk voor bijna alle organen van het menselijk lichaam en hangt het samen met ongeveer zestig aandoeningen (10). Deurne investeert stevig in alcoholmatiging jongeren Deurne participeert vanaf 2006 in het regionale project Laat je niet flessen! en heeft ook een lokaal alcoholmatigingsproject Lekker fris in Deurne. In deze projecten heeft Deurne interventies ingezet op de drie pijlers van een effectieve alcoholaanpak, te weten educatie en draagvlak, beleid en regelgeving en handhaving. In het kader van educatie en draagvlak zijn basis- en vo-scholen gestimuleerd het lesprogramma De Gezonde School en Genotmiddelen te gebruiken. Naast activiteiten op scholen neemt de gemeente ouders van uitgaande jeugd mee op kroegentocht in het uitgaansgebied van Deurne. In het project Uit met Ouders krijgen ouders voorlichting over uitgaan, alcoholgebruik en veiligheid. Bovendien wordt via publieksactiviteiten met carnaval en de kermis de norm geen alcohol onder de 16 onder de aandacht gebracht. In het kader van beleid en regelgeving wordt het horecastappenplan en eventueel het vergunningenbeleid herzien. Ook de handhavingstaken worden ingevuld op onder meer naleving van de leeftijdsgrenzen voor het kopen van alcohol. Tijdens het periodieke gezondheidsonderzoek in groep 7 van het basisonderwijs bespreekt de GGD-jeugdverpleegkundige met ouders en leerlingen het belang van niet drinken onder de 16 jaar en geeft opvoedingsadviezen. Alcoholpreventie werpt vruchten af Het project Laat Je Niet Flessen! heeft al verschillende positieve resultaten opgeleverd. Zo is het aantal drinkers onder 16 jaar in Zuidoost-Brabant sinds 2003 afgenomen (11). Uit onderzoek blijkt bovendien dat ouders in 2009 de norm geen alcohol onder de 16 jaar significant meer steunen in vergelijking met Gunstige trends dus, maar jongeren drinken nog te jong, te vaak en te veel. Voldoende reden om het project voort te zetten tot Weerbaarheid als basis voor preventie riskant middelengebruik Alcoholgebruik gaat vaak samen met ander middelengebruik en gedragsproblemen. Het zijn vaak dezelfde jongeren die alcohol drinken, roken, cannabis gebruiken en ander riskant gedrag vertonen (2). Vanwege deze clustering van riskante gewoonten kan een aanpak vanuit het thema weerbaarheid gekozen worden. Er zijn diverse weerbaarheidstrainingen of sociale vaardigheidstrainingen voor kinderen en jongeren beschikbaar. Daarnaast voeren Stivoro en het Trimbosinstituut in 2011 de jongerencampagne Weerbaarheid en drinken, roken, blowen uit (12). De campagne heeft tot doel jongeren weerbaar te maken en hen niet te laten kiezen voor (overmatig) drinken, roken en blowen. De GGD Brabant-Zuidoost ondersteunt in 2011 deze landelijke campagne in de regio. 25

26 Een basispakket lokaal alcoholbeleid in Deurne is noodzakelijk Het blijft noodzakelijk om te investeren in preventie van alcoholgebruik om problemen te voorkomen. De projecten Lekker fris in Deurne en Laat Je Niet Flessen! bieden daar instrumenten voor. Op basis van eerdere ervaringen en wetenschappelijke inzichten is een basispakket voor lokaal alcoholbeleid samengesteld (13). Dit basispakket bevat interventies en maatregelen op het gebied van: - Het beïnvloeden van maatschappelijke normen door de risico s van alcoholgebruik op de agenda te houden van alle relevante gemeentelijke sectoren, organisaties en media. - Het beïnvloeden van de publieke opinie door verspreiding van basisinformatie over de risico s van alcoholgebruik. - Het verminderen van de beschikbaarheid van alcohol door het aantal verkooppunten en hun openingstijden te beperken (op scholen en tijdens feesten en evenementen). - Het uitoefenen van controle door leeftijdsgrenzen voor alcoholverkoop na te leven en de regels voor doorschenken en openbare dronkenschap te handhaven. Beperk ook de maatschappelijke gevolgen van alcoholgebruik Een integraal lokaal alcoholbeleid heeft primair als doel om de schadelijke gevolgen van alcoholgebruik te voorkomen. Dit betreft niet alleen de gevolgen voor de gezondheid van de burgers in Deurne en hun omgeving. Het gaat ook om de gevolgen voor de veiligheid en openbare orde in de gemeente. Veel van deze factoren zijn niet direct vanuit gezondheidsbeleid te beïnvloeden, maar vereisen maatregelen op andere gemeentelijke beleidsterreinen, zoals openbare orde en veiligheid, verkeersveiligheid, onderwijs, jeugdbeleid, horecabeleid en sport(kantine)beleid. Hier liggen kansrijke mogelijkheden en valt nog veel winst te behalen. 26

27 Roken Geen daling van het aantal rokers in Deurne In tegenstelling tot de regionale en landelijke trends is er in Deurne geen significante daling zichtbaar van het aantal rokers. Eén op de vier 19- tot en met 64-jarigen in Deurne rookt (figuur 3.5). Vier procent is een zware roker en rookt 21 sigaretten of meer per dag, hetgeen meer is dan gemiddeld in Zuidoost-Brabant (2%). Het aantal 65-plussers dat rookt is in vergelijking met de regio juist lager, namelijk 9% versus 14%. Ook het roken onder jongeren is in Deurne de afgelopen jaren niet afgenomen. Veertien procent Kernboodschap: Eén op de vier volwassenen in Deurne rookt. Voorkom dat jongeren gaan roken en benut de mogelijkheden van lokaal beleid om het roken te ontmoedigen. van de 12- tot en met 18- jarigen rookt, 8% daarvan rookt dagelijks. Onder de 8- tot en met 11-jarigen is het aantal rokers gelukkig nog nihil (4). Nog veel kinderen en jongeren blootgesteld aan tabaksrook Niet alleen roken is van invloed op de gezondheid, ook passief roken ( meeroken ) brengt gezondheidsrisico s met zich mee. Bij 16% van de Deurnese kinderen van 0 tot en met 11 jaar heeft de moeder tijdens de zwangerschap gerookt. In de regio Zuidoost- Brabant neemt het roken tijdens de zwangerschap af maar in Deurne is dit niet het geval. Zeventien procent van de kinderen is bovendien de afgelopen week thuis aan rook blootgesteld. Dit is wel een flinke daling ten opzichte van 2005; toen was dit nog 24%. Van de 12- tot en met 18- jarigen wordt 34% blootgesteld aan rook. Beide percentages zijn vergelijkbaar met de regionale cijfers. Figuur 3.5 Roken naar leeftijd bij inwoners van Deurne en de regio Zuidoost-Brabant (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost) 8-11-jarigen jarigen jarigen 65 jaar en ouder percentage Deurne Zuidoost-Brabant 27

28 (Mee)roken geeft een verhoogd risico op ziekten en vroege sterfte Roken is in Nederland de leefstijlfactor die de meeste ziekte en sterfte veroorzaakt. Rokers overlijden gemiddeld 4 jaar eerder en brengen bijna vijf levensjaren minder in goede gezondheid door (2,7). In de afgelopen decennia is het percentage rokers in Nederland gedaald, onder hoogopgeleiden neemt het aantal rokers sterker af dan onder laagopgeleiden. Roken verhoogt het risico op verschillende vormen van kanker, waaronder longkanker. Ook verhoogt roken het risico op COPD, beroerte, hartfalen en vele andere aandoeningen. Meeroken schaadt eveneens de gezondheid. Mensen die passief roken, roken onvrijwillig mee. Dit geldt ook voor ongeboren kinderen met een rokende moeder. Kinderen met rokende ouders zien roken als sociale norm en zullen daardoor eerder zelf gaan roken. Samenwonen met een roker verhoogt de kans op longkanker met 20 tot 30 procent. Meeroken vergroot bij volwassenen de kans op overlijden als gevolg van hart- en vaatziekten met 25 tot 30 procent (14). Aandacht voor roken in Deurne Stoppen met roken is al vele jaren een belangrijk punt van landelijk beleid, onder andere via wetgeving en landelijke campagnes. Ook in Deurne en de regio Zuidoost-Brabant hebben diverse zorgaanbieders een stoppen-met-roken aanbod. De huisartsen en praktijkondersteuners geven begeleiding bij het stoppen met roken, de Zorgboog biedt de cursus Pakje kans aan. Ook de diverse ziekenhuizen in de regio hebben een ondersteuningsaanbod. Rokers kunnen in het Elkerliek Ziekenhuis terecht voor individuele begeleiding tijdens het stoppen met roken en in het Catharina Ziekenhuis is een polikliniek Stoppen met roken. Het gebruik van deze vormen van stopondersteuning is helaas beperkt. Zeker bij roken geldt dat voorkomen beter is dan genezen. Om te zorgen dat de jeugd niet gaat roken, wordt op basis- en vo-scholen via Actie Tegengif en het lesprogramma Gezonde School en Genotmiddelen aandacht aan rookpreventie geschonken. op de naleving van de Tabakswet en zo nodig een melding maken bij de Voedsel- en Warenautoriteit (VWA). Tevens kan het belang van het rookverbod in de horeca actief worden uitgedragen. - Er kan worden toegezien op het rookverbod in sportkantines. - De gemeente kan aanvragen voor bouwvergunningen in het kader van de Drank- en Horecawet ook beoordelen op naleving van de Tabakswet. Daarnaast kan het rookverbod opgenomen worden in de vergunning voor evenementen waar veel jeugd verwacht wordt. - Gedragsmatige ondersteuning bij stoppen met roken is opgenomen in de zorgverzekeringswet maar valt vaak wel onder het eigen risico. Medicatie en nicotinevervangers worden vanaf 2012 echter niet meer uit de basisverzekering vergoed. Een gemeente kan zich inspannen om het gebruik van verzekerde zorg te stimuleren. Stoppen met roken stimuleren door integraal beleid Blijf rookpreventie opnemen in het lokale gezondheidsbeleid. Zet sectoroverschrijdende maatregelen in om een effectief tabaksontmoedigingsbeleid te voeren. - Het beleidsterrein Werk en Inkomen kan via armoedebeleid en eventueel schuldhulpverlening rokers met een lage sociaaleconomische status bereiken. Zij kunnen hen stimuleren gebruik te maken van ondersteuningsmogelijkheden bij het stoppen en voorwaarden daarvoor scheppen. - De beleidsterreinen Jeugd en Onderwijs kunnen worden betrokken bij het voorkómen dat jongeren gaan roken. Benut de mogelijkheden van lokaal beleid om roken te ontmoedigen Met het terugdringen van het aantal rokers kan een grote vooruitgang in de gezondheidssituatie worden gerealiseerd. Naast genoemde activiteiten zijn er lokaal nog meer mogelijkheden om het roken tegen te gaan, zoals: - Momenteel wordt in ongeveer 50% van de cafés alweer gerookt. De gemeente kan toezicht houden 28

29 Seksuele gezondheid Veel jongeren vrijen onveilig in Deurne Zeventien procent van alle 12- tot en met 18- jarige jongeren in Deurne vrijt onveilig (figuur 3.6). Kijken we alleen naar de seksueel actieve jongeren dan vrijt 65% van hen onveilig. Onveilig seksueel gedrag vergroot de kans op seksueel overdraagbare aandoeningen (soa) en kan leiden tot een ongewenste zwangerschap. Bij jongeren van 16 tot en met 18 jaar komt onveilig vrijen het meest voor ná het voortgezet onderwijs. Bij de jongste groep jongeren (12 tot en met 15 jaar) is er een verschil naar schooltype: op het vmbo vrijen meer jongeren onveilig dan op de havo of het vwo. Dit komt doordat op het vmbo in deze leeftijdscategorie al meer seksueel actieve jongeren zijn (4). Kernboodschap: Bijna tweederde van de seksueel actieve jongeren in Deurne vrijt onveilig. Leer jongeren om hun eigen grenzen beter te kunnen bewaken. Aantal jongeren met een negatieve seksuele ervaring is toegenomen Zeven procent van de jongeren van 12 tot en met 18 jaar in Deurne heeft wel eens tegen zijn/haar zin in een seksuele ervaring met iemand gehad (zoenen, betasten of naar bed gaan). Dit percentage is de afgelopen jaren toegenomen. Deze toename is ook zichtbaar in de gehele regio Zuidoost-Brabant. Uit regionale gegevens blijkt dat meisjes twee keer zo vaak een negatieve seksuele ervaring hebben gehad dan jongens. De basis voor een gezond seksueel gedrag wordt gelegd in de opvoeding. Ruim een derde van de ouders van kinderen vanaf 4 jaar vindt het (een beetje) moeilijk om met hun kind te praten over seks en 20% praat hier helemaal niet over met hun kind. Dertien procent van de ouders wil graag ondersteuning bij de relationele vorming van hun kinderen. De meeste behoefte bestaat aan voorlichtingsmateriaal dat ouders aan hun kind kunnen geven en aan (aanvullende) seksuele vorming op school. Figuur 3.6 Seksueel gedrag van jongeren (12 t/m 18 jaar) in Deurne in 2007 (Bron: Gezondheidsmonitors GGD Brabant-Zuidoost). 26% 17% 7% Geslachtsgemeenschap gehad Wel eens onveilig gevreeën Seksuele ervaring tegen de zin in 29

30 Goede communicatieve vaardigheden van belang voor gezond seksueel gedrag Seksuele gezondheid is meer dan de afwezigheid van ziekte of en het voorkomen van zwangerschap en geslachtsziekten. Het gaat bij seksuele gezondheid ook om de bevordering van prettige en gewenste seksuele contacten en relaties. Hiervoor zijn goede relationele en communicatieve vaardigheden van belang. Jongeren die met hun partner kunnen praten over wat ze wel en niet willen binnen hun seksuele relatie hebben een hoge interactiecompetentie. Meisjes met deze eigenschap zijn minder vaak wel eens gedwongen tot seksuele handelingen en jongens met een hoge interactiecompetentie dwingen zelf minder vaak. Een warm opvoedingsklimaat draagt bij aan seksueel gezonde keuzes op latere leeftijd. Vooral op basisscholen in Deurne extra aandacht voor seksuele vorming Een goede seksuele vorming van kinderen en jongeren speelt in op de diverse ontwikkelingsfasen van seksueel gedrag. Belangrijk aspect daarbij is aandacht voor gezond seksueel gedrag op scholen en in de sociale omgeving van de jongere. Drie basisscholen in Deurne nemen jaarlijks deel aan De week van de Lentekriebels. Dit is een week vol aandacht voor relaties en seksualiteit voor leerlingen van groep 1 t/m 8. Hierbij worden ook ouders betrokken. De GGD stimuleert het voortgezet onderwijs ook gebruik te maken van het Lespakket Lang Leve de Liefde. Leerlingen worden met behulp van dit lespakket getraind in vaardigheden als het kunnen praten over relaties en veilig vrijen. De GGD biedt hiervoor een training aan voor docenten. Dit programma is tot nog niet uitgevoerd op het voortgezet onderwijs in Deurne. doelde zwangerschappen. Door hun sociale en communicatieve vaardigheden te versterken, worden zij weerbaarder. Weerbare kinderen durven op een passende manier voor zichzelf op te komen en hun eigen grenzen te bewaken. Bij ouders en het onderwijs liggen kansen om kinderen te helpen opgroeien tot weerbare kinderen (zie kernboodschap weerbaarheid ). Kansen voor integrale aanpak binnen het gemeentelijk beleid - Door de aanpak van seksuele gezondheidsproblemen te verbinden met andere relevante gezondheidsthema s en andere relevante beleidssectoren, kan meer gezondheidswinst behaald worden. Gezondheidsthema s die relevant zijn voor de bevordering van seksuele gezondheid zijn onder meer alcoholgebruik (van invloed op seksueel geweld en veilig vrijen) en drugsgebruik (met name recreatief middelengebruik bij seksueel gedrag). - Omgevingsfactoren spelen een belangrijke rol in het voorkomen van seksuele problemen. Daarbij gaat het zowel om de fysieke als de sociale omgeving. Goede verlichting op publieke plaatsen of toezicht op onveilige plekken kunnen bijvoorbeeld seksueel geweld voorkomen. Condoomautomaten in uitgaansgelegenheden bevorderen het veilig vrijen van jongeren. - Via het jeugdbeleid kan aandacht voor het vergroten van de weerbaarheid een gunstig effect hebben op gezond seksueel gedrag. Het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) kan hierin ook een rol spelen. Via het onderwijsbeleid kan schooluitval een aandachtspunt zijn als onderdeel van risicogedrag. Versterken van de weerbaarheid ondersteunt gezond seksueel gedragg - Seksuele en relationele vorming is geen eenmalige actie maar vraagt om aandacht in elke levensfase. Vooral bij jongeren in de leeftijdscategorie van 16 tot en met 18 jaar, en specifiek bij meisjes, is nog veel winst te behalen. Het onderwijs is een goede omgeving voor seksuele vorming, waarin ook aandacht is voor het voorkomen van ongewenste zwangerschap en soa/hiv door onveilige seks. Het verdient aanbeveling het gebruik van lespakketten te stimuleren en te verankeren binnen het onderwijs. Ook het regionale expertisecentrum Sense kan jongeren ondersteuning bieden. - Kwetsbare jongeren lopen extra risico op seksueel grensoverschrijdend gedrag, soa, aids en onbe- 30