Cursus Veldbiologie KNNV Alkmaar - Den Helder informatiefolder

Transcriptie

1 Cursus Veldbiologie 2019 KNNV Alkmaar - Den Helder informatiefolder

2 Cursus Veldbiologie 2019 De KNNV afdeling Alkmaar-den Helder, de vereniging voor veldbiologie, organiseert dit jaar weer een cursus veldbiologie. De lessen worden gegeven door deskundige docenten. Er zijn zes lessen en vijf daaraan gekoppelde excursies om met de opgedane kennis het veld in te gaan. Wie wat weet ziet meer en wie wat ziet wil meer weten! De lessen worden gegeven in het wijkcentrum Overdie, van Maerlantstraat 8-10 Alkmaar. De excursies vinden plaats in verschillende gebieden. De inhoud van de lessen: landschap, kleine zoogdieren, strand, vleermuizen, planten en vogels. Aanmelden via de mail bij de penningmeester KNNV Alkmaar, mailadres: Opgeven: naam, adres, telefoonnummer en mailadres. Daarna volgt een betalingsverzoek en als er betaald is bent u ingeschreven. Prijs: 60,- (Voor leden van de KNNV Alkmaar-Den Helder en het IVN Noord-Kennemerland 50, -) Voor informatie over KNNV Alkmaar-Den Helder: thema les excursie Landschap 3 april geen Strand 10 april 14 april (Wijk aan Zee) Planten 17 april 5 mei (Viaanse molen) Vogels 24 april 12 mei (Oudorperhout) Vleermuizen 8 mei 8 mei (aansluitend op les, Oosterhout) Kleine zoogdieren 15 mei 19 mei (Oosterhout)

3 Les 1 Landschap Van de Noordzee tot het IJsselmeer docent: Wilbert Kerkhof kerkhof01@hetnet.nl Veel boeken die geschreven zijn over de natuur in ons land beginnen met een uitleg over het landschap. Dit is niet zo verwonderlijk, bij natuurlijke processen en het voorkomen van soorten spelen de verschillende landschapstypen vaak een prominente rol. In de verschillende natuurlijke landschappen leven tal van organismen die veldbiologen graag willen vinden en van de juiste naam voorzien. Bij de naamgeving van die soorten en plaatsing ervan in een overzichtelijk systeem zijn voor alle biologen geldende afspraken gemaakt. Inhoud van de les: Het landschap van Noord Holland. Water, zand, klei en veen. Van landschap naar ecosysteem. Moerassen, veenweiden, parken en duinen. Biotopen en levensgemeenschappen. Leven op het strand of in de sloot. De naamgeving van levende wezens. Namen gebruiken voor alikruiken. Indeling van organismen in vijf rijken. Bouwplan van het leven. Practicum; zet dieren en planten op hun plaats

4 Les 2 Strand De zee en het strand. docent: Wilbert Kerkhof kerkhof01@hetnet.nl Het grootste natuurgebied van Nederland is de Noordzee. In het water en de bodem voor de kust gaat een enorme diversiteit aan leven schuil. Op het strand kunnen flink wat van die organismen gevonden worden. Tijdens de les zullen in een power point presentatie voorbeelden uit verschillende groepen van dit zeeleven besproken en getoond worden. Ook is er een uitstalling van 15 jaar strandvondsten zodat de zee bijna lijfelijk aanwezig is. Het cursusprogramma bevat de volgende onderdelen. Oeroud leven op het strand. Hard en zacht substraat Het getij Soortbespreking; Wieren Krabben en kreeften Neteldieren Stekelhuidigen Mosdiertjes Zakpijpen Gewervelden Weekdieren; slakken, schelpen en inktvissen Practicum; determineren van schelpen Na de pauze kunnen de cursisten, in tweetallen, met behulp van een zoekkaart oefenen in het op naam brengen van schelpen van het Nederlandse strand. De excursie vindt plaats op het strand bij de Noordpier bij Wijk aan Zee, verzamelen bij restaurant Sea You, Reyndersweg 2, 1951 LA Velsen-Noord.

5 Les 3 Planten docent: Tineke Dekker artibreladi@gmail.com Rijke plantengroei De omgeving van Alkmaar, met de duinen en het polderland, herbergt een rijke plantengroei. In deze les krijgen de cursisten daar een glimp van te zien. Er wordt geprobeerd meer grip te krijgen op de plantenwereld door inzicht te geven in de indeling in families. De volgende onderwerpen worden behandeld: Indeling; uit welke delen bestaat een plant; enkele plantenfamilies; determinatie. Zelf aan de slag In een Flora, zoals de Flora van Heukels, de plantenbijbel van Nederland, staan de soorten niet op alfabetische volgorde, maar volgens de meest actuele inzichten over hun afstamming. Het is best wel lastig om planten op naam te brengen met behulp van een Flora. Een deel van de avond staat in het teken van het oefenen met een vereenvoudigde determinatiesleutel. De cursisten gaan zelf planten op naam brengen. Excursie De excursie gaat naar het kleine natuurgebiedje Viaanse Molen. In het voorjaar staan hier veel soorten in bloei, waaronder orchideeën.

6 Les 4 Vogels docent: Tom Damm tomdamm@zonnet.nl Overal vogels Vogels spreken veel mensen aan. Ze zijn gemakkelijk waarneembaar en eigenlijk overal. In deze les krijgt u een overzicht van de vogelsoorten die in uw eigen omgeving te zien zijn. Per vogelgroep worden voorbeelden gegeven wat er te zien is aan het uiterlijk en aan het gedrag. Natuurlijk wordt ook het hoe en waarom van de zang behandeld, een uniek kenmerk in het dierenrijk. Niet minder spectaculair is het tweejaarlijkse schouwspel van de vogeltrek. Verder komen de verschillende manieren van vogels kijken en vogelstudie aan bod. Tijdens de excursie in mei worden de vogels opgezocht. Vogelexcursies zijn altijd spannend. Je weet dat je wat te zien krijgt, maar je weet van te voren nooit welke soorten er in beeld komen.

7 Les 5 Vleermuizen docent: John Scheepe groenevoetvlindertuin@gmail.com "Vleermuizen zijn eng, geheimzinnig, duivels, bloed drinkend en ongeluksbrengers." Zo worden vleermuizen vaak getypeerd. - Geheimzinnig, mysterieus? Begrijpelijk, want je ziet de vleermuis bijna niet. Zij vliegen in schemer en nacht. - Bloeddorstig? Wereldwijd gezien voeden slechts 3 van de ca soorten vleermuizen zich met bloed(druppels). De anderen zijn insecten-, nectar-, stuifmeel- of fruiteters. Doordat vleermuizen niet eenvoudig zijn waar te nemen, is het beestje lang onbekend gebleven en "onbekend maakt onbemind." Wat is nou een vleermuis precies? - Het is geen muis of knaagdier, het is ook geen vogel. - Het is een zoogdier, net als een kat of als een mens! De jongen komen in een baarmoeder tot ontwikkeling, worden levend geboren en daarna gezoogd, dus met moedermelk grootgebracht. - En het is het enige zoogdier dat niet alleen kan zweven, zoals de vliegende eekhoorn, maar ook echt kan vliegen als een vogel. Met deze les wordt die onbekendheid hopelijk weggenomen. Op de volgende vragen zal worden ingegaan: - Wat is nou een vleermuis? - Hoe is de vleermuis gebouwd? - Wat eet een vleermuis? - Hoe leeft de vleermuis door de seizoenen heen, van winter tot winter? - Wat is echolocatie (en iets over batdetectors)? Er leven wereldwijd ongeveer 1100 soorten vleermuizen op een totaal van ongeveer 5500 zoogdieren. In Nederland ligt de verhouding ruwweg 20 soorten vleermuizen op totaal 72 inheemse soorten zoogdieren. Een relatief grote groep zoogdieren dus! In Nederland komen alleen insectenetende vleermuizen voor. Bij de jacht maken ze gebruik van echolocatie, zoals dolfijnen dat ook doen. Per nacht vangen ze meer dan 1000 insecten, dat is 50% van hun lichaamsgewicht. Zogende vleermuizen tot wel 100%. De les wordt besloten met een wandeling door het park waar m.b.v. batdetectors hopelijk wat vleermuizen gescoord kunnen worden.

8 Les 6 Kleine zoogdieren docent: Jan Boshamer janboshamer@planet.nl Al jaren wordt er onderzoek naar de verspreiding van kleine zoogdieren in Noord-Holland gedaan. Deze dieren laten zich niet zo gemakkelijk zien, behalve als de kat bijvoorbeeld een muis gevangen heeft. Enig idee hoeveel verschillende soorten muizen er in onze directe omgeving leven? Om te beginnen is de omschrijving muis al een verkeerde; spitsmuizen zijn wel klein, maar zeker geen muizen. Spitsmuizen zijn insecteneters en daarmee eerder verwant aan de mol en egel. En dan zijn er nóg twee groepen die behalve het muis in hun naam, niets met elkaar gemeen hebben. Dit zijn de woel- en ware (echte) muizen. Op deze cursusavond gaan we wat dieper in op deze kleine zoogdieren. Behalve hun ecologie kijken we ook naar hun plaats in de voedselketen en hun belang voor het complete ecosysteem. Terloops komen ook verschillende andere zoogdieren aan bod die we in onze omgeving, tot soms vlak bij huis, tegen kunnen komen. Na de pauze gaan we aan het werk om het voorkomen van kleine zoogdieren in onze directe omgeving te onderzoeken. We hebben daarvoor kerkuilen gevraagd ons een handje te helpen. Kerkuilen blijken geschikte medewerkers, ze eten per dag enkele muizen, waarvan ze de onverteerbare resten uitbraken in de vorm van uilenballen. Ze zijn niet kieskeurig en eten ook de door veel roofdieren versmade spitsmuizen. Verder zijn ze honkvast en jagen alleen in de directe omgeving van de nestkast waarin ze wonen, dus door braakballen van deze uilen te pluizen, weet je nauwkeurig wat er in de directe leefomgeving van de kerkuil leeft. De braakballen zijn al verzameld, nu is het alleen nog zaak om de braakballen nauwkeurig uit elkaar te halen en m.b.v. een loepje, stereo microscoop en tabellen te bekijken wat er zoal gevangen is. Met de kennis die tijdens deze avond wordt opgedaan, ga je de prooien van door je tuin stropende katten met heel andere ogen bekijken!