Functiewijzer Domotica voor een bestaand zorgcentrum Transformatie naar kern PGzorg met zwevende zorgwoningen voor PG-zorg als satellieten

Transcriptie

1 Functiewijzer Domotica voor een bestaand zorgcentrum Transformatie naar kern PGzorg met zwevende zorgwoningen voor PG-zorg als satellieten Informatie voor de werkgroep die het Functioneel programma van eisen opstelt Versie 1.2 Johan van der Leeuw Postbus 8228, 3503 RE Utrecht Telefoon: , Website: Utrecht, december 2013

2 Colofon Auteur: Johan van der Leeuw Deze functiewijzer is tot stand gekomen in co-creatie met een werkgroep van de zorgorganisatie Savant te Helmond. Voor twee locaties is tevens een business case opgesteld. De versie 1.1 van juni 2013 verschilt met de versie van 1.0 van februari 2013 op het volgende punt: in de versie 1.1 van juni 2013 is het zorgakkoord van april 2013 verwerkt. Dit betreft vooral het akkoord dat 50% van ZorgZwaartePakket 4 niet geëxtramuraliseerd wordt en binnen de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten blijft. In de versie 1.2 van december 2013 zijn een aantal bijstellingen doorgevoerd. Datum: December 2013 Over Vilans Vilans ontwikkelt en verspreidt praktisch toepasbare kennis en informatie. Hiermee kunnen aanbieders in de zorg, welzijn en wonen hun diensten goed afstemmen op de vraag van cliënten en de kwaliteit van hun aanbod verhogen en bewaken. Tegelijkertijd wil Vilans bereiken dat cliënten en hun naasten in staat zijn om hun vraag en behoefte duidelijk te maken, te kijken wat hun eigen mogelijkheden zijn en de weg te vinden naar het best passende aanbod. Kennis delen tussen consumenten en aanbieders is nodig om vraag en aanbod beter op elkaar af te stemmen. Vilans heeft een integrale visie op zorg, wonen en welzijn en wil vanuit die visie alle betrokkenen partijen verbinden. Het beoogde eindresultaat hiervan is dat de kwaliteit van leven van kwetsbare ouderen en mensen met een beperking of chronische ziekte verbetert en dat zij zo goed mogelijk kunnen deelnemen aan de samenleving Vilans Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotografie, microfilm of op enig andere wijze zonder voorafgaande schriftelijke toestemming.

3 Nota bene: SYSTEEMWIJZER & BUSINESS CASE Bij deze functiewijzer in de reeks functiewijzers domotica hoort een specifieke systeemwijzer en een business case. Wat betreft de systeemwijzer: Er zijn momenteel nog maar een beperkt aantal domoticasystemen waarmee de beschreven functies voor de PG-afdeling én voor de omliggende woningen/plaatsen gerealiseerd kunnen worden. Bovendien is een bepaald type oplossing aan strikte voorwaarden verbonden. De systeemwijzer beschrijft de voor- en nadelen van de beschikbare systemen en zet deze tegen elkaar af. De systeemwijzer is niet op een openbare website beschikbaar vanwege de bedrijfsgevoelige informatie. De systeemwijzer is wel beschikbaar via het deel van de website dat voor abonnees van de Kenniscirkel Domotica voor Wonen en Zorg/Zorg op afstand toegankelijk is. De businesscase zet voor een bepaalde voorbeeldlocatie de (maatschappelijke) opbrengsten van het concept zoals beschreven in hoofdstuk 2 af tegen de kosten. Het gaat dan om zowel de kosten van de zorg als om de kosten van de technologie. Wat betreft de technologie worden de kosten van de verschillende opties uit de systeemwijzer tegenover elkaar en tegenover de opbrengsten gezet. Omdat ook dit document bedrijfsgevoelige informatie bevat in de vorm van een kostenvergelijking tussen de verschillende opties komt ook dit document beschikbaar via de website van het Kenniscirkel Domotica voor Wonen en Zorg, het deel dat alleen toegankelijk is voor abonnees.

4 Inhoud Nota bene: SYSTEEMWIJZER & BUSINESS CASE Inleiding De functiewijzer als instrument voor de domoticawerkgroep Leeswijzer Meer informatie en vragen Concept transformatie van bestaand zorgcentrum naar PG-kern met zwevende zorgwoningen als satellieten Waarom deze transformatie?... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 2.2 Het concept... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 2.3 Servicepakketten Aanspraak thuisverpleging.10 3.Overzicht functies domotica PG-afdeling Inleiding Aanzet en samenvattend overzicht PG-afdeling: De functies nader uitgewerkt Groep 1. Bewakingsfuncties op mogelijke noodsituaties s nachts en overdag & s avonds Functie 1a. Opsta-alarmering (uitbedmelding) Functie 1b. Verlaten kamer-melding Functie 1c Mogelijkheid tot plaatsing van zorgoproep, niet standaard Functie 1e. Verificatie van de situatie via cameratechnologie en de mogelijkheid tot video-observatie Functie 2. Permanente bewaking toiletten (dag en nacht) Functie 3. Cameratoezicht in de huiskamer (overdag) Functie 4. Bewaking van bewoner overdag, s avonds en s nachts in zijn woon-/slaapvertrek Groep 2. Preventie en detectie op dwalen bij dementie Functie 5. Bij bewoners met expliciet wegloopgedrag: gesloten houden van strategische deur(en) en melding Groep 3. Functies omtrent licht Functie 6. Voldoende licht alleen bij (ver)nieuwbouw Functie 7. Automatische verlichting in de badkamer en toiletruimtes Functie 8. Nachtoriëntatieverlichting met melding als de bewoner niet binnen een bepaald tijdsbestek terug in bed is Functie 9. Biologische klok stimulerende verlichting Groep 4. Algemeen Functie 10. Mogelijkheid tot nood-/assistentieoproep door het zorgpersoneel Functie 11. Doormelding naar zorgpersoneel van brandmelding Functie 12. Toegangscontrole op de buitendeuren en videodeurtelefonie Functie 13. Interne toegangscontrole Functie 14. Afgesloten kast op de kamer met materiaal en medicatie voor de cliënt, alleen toegankelijk voor de zorgmedewerker met een pasje/tag Functie 15. Centrale bediening zonneschermen Zwevende zorgwoningen als satellieten van de PG-afdeling Inleiding VILANS / Toolkit Zorg met ICT onderdeel: functiewijzer domotica in het kleinschalig groepswonen voor mensen met dementie, versie 1.2

5 5.2 Overzicht functies zowel voor de PG-afdeling als voor de satellietwoningen Functies die wijzigen voor de satellietwoningen Functie 5 dwaaldetectie en eventueel lokalisatie Functie 13 Interne toegangscontrole Groep 5: Functie voor alleen de satellietwoningen Bedieningsscherm Technische opzet in hoofdlijnen Bijlage 1: Ondersteuningsaanbod bij deze functiewijzer VILANS / Toolkit Zorg met ICT onderdeel: functiewijzer domotica in het kleinschalig groepswonen voor mensen met dementie, versie 1.2

6 1.Inleiding Steeds vaker zetten zorgorganisaties domotica in ter ondersteuning van de zorg en de verbetering van de kwaliteit van leven in bijvoorbeeld een complex kleinschalig wonen voor mensen met dementie. Het aanschaffen en implementeren van domotica is echter een complex traject en is voor veel zorgorganisaties nieuw. Deze functiewijzer ondersteunt zorgorganisaties en eventueel betrokken woningcorporaties die domotica willen implementeren. Het is een hulpmiddel bij het maken van een functioneel programma van eisen voor domotica, een essentiële stap in het begin van het traject. Dit document is onderdeel van de Toolkit zorg met ICT van Vilans, Actiz en TNO ( en is terug te vinden bij stap 3 van de toolkit. Het is tevens opgenomen op de website Er zijn ook functiewijzers beschikbaar voor de volgende doelgroepen en woonsituaties: Domotica/zorg op afstand voor zelfstandig wonende ouderen Domotica/zorg op afstand voor thuiswonende mensen met dementie: integraal opgenomen in de voorgaande functiewijzer voor zelfstandig wonende ouderen, maar ernaast nog in een aparte functiewijzer Domotica voor dementiezorg: kleinschalig groepswonen voor mensen met dementie, bestaande verpleeghuizen PG en bestaande zorgcentra bij transformatie volledig zorgcentrum naar zwaardere PG-zorg. Domotica voor bestaande woonzorgcentra: transformatie naar kern PG met zwevende zorgwoningen voor PG-zorg als satellieten Domotica voor (bestaande) verpleeghuizen somatiek en bestaande zorgcentra bij transformatie volledig zorgcentrum naar zwaardere somatische zorg. Tip: lees ook de pagina Opstellen van een functioneel Programma van Eisen van de toolkit Zorg met ICT. De functiewijzer zoekt een balans tussen wat mogelijk nuttig en zinvol is en wat op redelijk korte termijn technisch haalbaar is. Beide zijn continu in ontwikkeling. Dit leidt voortdurend tot nieuwe technische oplossingen. De functiewijzers in de toolkit zijn dan ook een momentopname van de technische oplossingen die momenteel worden toegepast ter ondersteuning van de intra- en extramurale zorg. Houd goed in de gaten of u de laatste versies gebruikt of informeer bij Vilans. Deze functiewijzer is een product van een ontwikkelproces dat loopt vanaf Enerzijds gaat het om de ontwikkeling van domotica voor het kleinschalig groepswonen voor mensen met dementie. De domotica voor de PG-afdeling in een zorgcentrum is hiervan een afgeleide. Anderzijds om technologieontwikkeling door bijvoorbeeld TNO en via Europees projecten onder bijvoorbeeld de regeling Ambient Assisted Living (AAL, vanaf 2008). Als voornaamste doelstellingen voor bijvoorbeeld de inzet van domotica in het kleinschalig wonen voor mensen met dementie zijn geformuleerd: Verbetering van de kwaliteit van leven van de bewoners Terugdringen van het gebruik van fysieke maatregelen van vrijheidsbeperking Ondersteuning van de zorg. Uitgebreid beschreven voorbeeldprojecten, evaluatieonderzoeken evenals een verder overzicht van de systemen die de hier beschreven domotica kunnen realiseren zijn opgenomen in de website (zie transformatie naar kern PG en zwevende zorgwoningen voor PG als satelliet. 5

7 verder: Kenniscirkel domotica voor wonen en zorg van Vilans). 1.1 De functiewijzer als instrument voor de domoticawerkgroep. Om een weloverwogen keuze te maken van domoticafuncties voor het functioneel programma van eisen is het belangrijk dat de werkgroep die het functioneel programma van eisen opstelt, de informatie in dit document tot zich neemt. Alleen dan kunnen zij zich een mening vormen over welke domotica wel en niet wenselijk is voor de cliënten van de organisatie. Naast de beknopte beschrijvingen in deze functiewijzer kan ook externe expertise worden ingehuurd voor het begeleiden van de discussie en leveren van advies en informatie op maat. N.B: Naast deze functiewijzer als onderlegger voor het voeren van discussies in een team van mensen vanuit verschillende achtergronden is kennis nodig van de verschillende manieren waarop de domotica functies technisch kunnen worden ingevuld. Als projectleider is het van belang dat u voorafgaand aan gesprekken met aanbieders en het aanvragen van offertes een globaal beeld heeft van de technische mogelijkheden en de voor- en nadelen hiervan. Leveranciers bieden u vaak het systeem van hun voorkeur aan. Daarmee wordt eigenlijk het proces in omgekeerde volgorde doorlopen: vanuit het systeem wordt gekeken hoe uw wensen binnen de kaders van de technologie zoveel mogelijk kunnen worden ingevuld. Het is de vraag of u dan uiteindelijk de technologie in huis haalt die ook aan alle belangrijke wensen van de werkgroep voldoet en die het beste bij de situatie van uw organisatie past. Daarom adviseren wij sterk om na (of tijdens) het vaststellen van het functioneel programma van eisen ook eerst een beeld te vormen van de gewenste basistechnologie. Hierna kunt u gerichter de leveranciers uitkiezen met wie u in gesprek gaat om een offerte aan te vragen voor het invullen van de gewenste domoticafuncties. Voor specifiek deze functiewijzer is van belang is dat bij deze functiewijzer een specifieke systeemwijzer hoort. Zie de N.B. aan het begin van dit document. 1.2 Leeswijzer In hoofdstuk 2 wordt eerst ingegaan op het concept van de transformatie van een bestaand zorgcentrum naar een kern bestaande uit de huidige PG-unit/PGafdeling en hier rondom zwevende zorgwoningen voor PG-zorg. Dit concept is een antwoord op de per eind 2012 voorgenomen extramuralisatie van ook ZZP 3 en 50% van ZZP 4 (regeerakkoord Rutte 2, zorgakkoord april 2013). In hoofdstuk 3 geven we de aanzet voor een functioneel Programma van Eisen voor de PG-unit/PG-afdeling, in hoofdstuk 4 wordt deze uitgewerkt. In hoofdstuk 5 wordt de aanzet beschreven voor een functioneel Programma van Eisen voor de zwevende zorgwoningen/satellietwoningen voor PG-zorg. Hierbij wordt uitgegaan van plaatsen voor de overblijvende ZZP 4 en eventueel extra plaatsen ZZP 5 buiten de huidige PG-afdeling. De functies die anders zijn of nieuw zijn in vergelijking met de functies voor de PG-unit/PG-afdeling worden beschreven. Hoofdstuk 6 beschrijft de technische opzet in hoofdlijnen. De functies voor de PG-afdeling en voor de zwevende zorgwoningen PG verschillen enigszins van elkaar door het verschil in setting. Maar het dient geboden te kunnen worden door één geïntegreerd systeem. Tot slot beschrijven we In hoofdstuk 7 het bedieningsscherm dat toegepast kan worden om het zorgpersoneel diverse voorzieningen op cliëntniveau in- en uit te laten schakelen. transformatie naar kern PG en zwevende zorgwoningen voor PG als satelliet. 6

8 1.3 Meer informatie en vragen Heeft u vragen over deze functiewijzer of heeft u interesse in een vrijblijvend gesprek over ondersteuning op maat, neem dan contact op met Vilans en informeer naar de mogelijkheden. Wij zijn u graag van dienst! In bijlage 1 is deze ondersteuning nader beschreven Johan van der Leeuw: J.vanderLeeuw@vilans.nl Jan Thie: J.Thie@vilans.nl Een mogelijkheid is ook een abonnement op de Kenniscirkel Domotica voor Wonen en Zorg van Vilans. Zie transformatie naar kern PG en zwevende zorgwoningen voor PG als satelliet. 7

9 2. Concept transformatie van bestaand zorgcentrum naar PG-kern met zwevende zorgwoningen als satellieten Specifiek voor dit hoofdstuk herhaald: 2013 Vilans Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotografie, microfilm of op enig andere wijze zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Vilans. 2.1 Inleiding De rijksoverheid gaat in haar beleid het scheiden van wonen en zorg verder doorzetten. Na het extramuraliseren per van cliënten die ZorgZwaartePakket (ZZP) 1 en ZZP 2 is nu het voornemen ook ZZP 3 te extramuraliseren. ZZP 3 per voor nieuwe cliënten. De extramuralisering van ook ZZP 4 is een onderdeel van het regeerakkoord Rutte II, waarbij dit in het zorgakkoord van april 2013 is bepaald op 50% per Dit wil zeggen dat 50% van de mensen die nu een indicatie ZZP 4 zouden krijgen, toch in aanmerking komen voor AWBZ intramuraal verblijf. Dit is een resultaat van een inzet van de brancheorganisatie voor zorgondernemers ActiZ. De argumentatie hiervoor was dat ZZP 4 voor circa 50% bestaat uit (alleenwonende) mensen met dementie in het middenstadium, die niet meer thuis zouden kunnen wonen. Deze invulling van de 50% is van belang voor de inhoudelijke invulling van het concept zoals beschreven in paragraaf 3.2. Extramuraliseren behelst dat cliënten die voorheen een verblijfsindicatie zouden krijgen een dergelijke verblijfsindicatie niet meer krijgen. Men kan alleen een aanspraak maken op de extramurale zorg. Daarnaast is het bij deze extramurale zorgfuncties het voornemen dat de verpleging naar de zorgverzekeringswet gaat en de verzorging naar de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) en daarmee naar de gemeenten. Vanuit het perspectief van een zorgcentrum: nu (2013) valt de gehele zorg, dienstverlening en huisvesting voor bijna het gehele zorgcentrum (exclusief de aanleunwoningen) onder de intramurale AWBZ. Bij het doorvoeren van de beleidsvoornemens blijven alleen de zwaardere zorgzwaartepakketten over: ZZP 5 en hoger en 50% van ZZP 4. ZZP 5 omvat de meer intensieve dementiezorg. Er zijn volgens het Ministerie van VWS 1 drie opties: 1. Het verzorgingshuis/zorgcentrum niet meer door exploiteren 2. Overgaan op cliënten met een indicatie voor de hogere zorgzwaartepakketten, mits hiervoor de ruimte is. 3. De vrijkomende appartementen gaan verhuren aan cliënten met een indicatie voor extramurale zorg. Deze keuze wordt bepaald door het aanbod van cliënten met hogere indicaties en de bereidheid van zorgkantoren voor het maken van productieafspraken voor deze cliënten. Tot slot speelt de verhuurbaarheid van de appartementen een grote rol. 1 Presentatie Jacqueline van Ginneken, bureau Ouderenzorg van VWS voor ActiZ, december 2012 transformatie naar kern PG en zwevende zorgwoningen voor PG als satelliet. 8

10 Het concept dat hieronder beschreven wordt is in eerste instantie een uitwerking van optie Het concept Het concept behelst: De afdeling voor zwaardere PG-zorg en een eventuele afdeling voor zwaardere somatische zorg blijven de kern vormen van het zorgcentrum. In het overige deel van het zorgcentrum wordt de overgebleven capaciteit voor ZZP 4 gerealiseerd in de vorm van zwevende zorgwoningen. De ZZP-4 en de eventueel extra ZZP 5 plaatsen kunnen verspreid door het gebouw worden gerealiseerd. De overblijvende 50% ZZP 4 zijn in grote lijnen mensen met dementie. Het verblijven van deze cliënten elders in het zorgcentrum buiten de gesloten PG-afdeling betekent dat deze cliënten in principe in hun appartement blijven en niet zoals de bewoners van de PG-afdeling overdag en in de avond in een gezamenlijke woonkamer verblijven. Hoewel dit afhankelijk is van de exacte invulling van de zorgkant van het concept. Het biedt wel de mogelijkheid een alternatief te bieden aan mensen met dementie die van oudsher meer op zich zelf zijn en minder passen in een groepssetting. Dit is alleen mogelijk onder de voorwaarde dat de bewaking op mogelijke noodsituaties en dwalen (weglopen uit de woning) overdag, s avond en in de nacht zo optimaal mogelijk is. Opvolging van meldingen vindt plaats vanuit de kern van het zorgcentrum. Andersom dient ook de bewaking met name in de nacht van de cliënten met ZZP 5 en ZZP 7 die op de PG-afdeling verblijven zo optimaal mogelijk te zijn. Met name in de nacht opdat zorgmedewerkers de gesloten PG-afdeling (/somatische afdeling) durven en willen verlaten om te reageren op een melding elders in het gebouw. Dit is te realiseren met domotica. Het is bijvoorbeeld mogelijk gebleken mensen met gevorderde dementie en een verpleeghuisindicatie (ZZP 5) met verpleeghuiszorg aan huis aanzienlijk langer in de eigen woning te laten wonen. Het voorgestelde concept is in principe minder risicovol dan deze setting: binnen de reikwijdte van de verpleegafdeling PG (/somatische afdeling). In relatie tot de exploitatie: afhankelijk van de situatie is het mogelijk dit te realiseren zonder de nachtzorgbezetting van de PG-afdeling uit te breiden. Bij de domoticaprojecten in het kleinschalig groepswonen voor mensen met dementie is gebleken dat met adequate domotica het aantal cliënten per nachtzorgmedewerker kan worden uitgebreid van 1 op 24 naar op 1 op 36 bij ZZP 5 of hoger. Dit laatste betekent bijvoorbeeld dat bij een PG-verpleegafdeling van 24 plaatsen ZZP 5 en ZZP 7 er circa 16 plaatsen ZZP 4 kunnen worden toegevoegd zonder uitbreiding van de nachtzorg bij toepassing van adequate domotica bij alle plaatsen/woningen. Dus tot maximaal circa 40 cliënten voor 1 nachtzorgmedewerker. De domotica voor de cliënten met ZZP 4 buiten de kern heeft de vorm van overal plaatsbare en verplaatsbare domoticapakketten die ingezet kunnen worden daar waar het nodig is. Dit geeft de basis voor de zwevende zorgwoningen als satellieten rond de kern. Dit maakt het geheel flexibel. Een opmerking is wel dat het op de langere termijn niet zeker is of het binnen de AWBZ houden van 50% van de huidige ZZP 4 cliënten bestendig is. Hiervoor is de volgende paragraaf relevant. transformatie naar kern PG en zwevende zorgwoningen voor PG als satelliet. 9

11 2.3 Servicepakketten In de bijlage bij het zorgakkoord van april 2013 wordt het volgende gezegd over de toekomst van de zorgcentra 2 : De verschuiving naar langer thuis wonen is al enkele jaren geleden in gang gezet. In veel gevallen kunnen gemeente, thuiszorg en curatieve eerstelijnszorg bij cliënten extramurale zorg aan huis leveren. Veelal is dat de eigen woning, soms zijn woningaanpassingen nodig en soms is verhuizen naar een meer geschikte woonomgeving nodig. Ook een geclusterde woonomgeving kan passend zijn, bijvoorbeeld vanwege het gevoel van veiligheid en nabijheid van ondersteuning. Zo n geclusterde woning kan ook in een verzorgingshuis of andere instelling gerealiseerd worden. De cliënt betaalt dan huur en servicekosten. Hij ontvangt extramurale zorg en betaalt een extramurale eigen bijdrage, net zoals andere cliënten van extramurale zorg. Voor de zorginstelling betekent dit dat in plaats van het volledige pakket aan intramurale diensten, aan deze cliënten thuiszorg op maat wordt geleverd. De cliënten kunnen een afweging maken of het wonen en de zorg in een geclusterde omgeving qua kwaliteit kan concurreren met wat zij in hun eigen huis kunnen ontvangen.....een andere voorwaarde om langer thuis te wonen is het ontstaan van nieuwe ondersteuningsarrangementen van aanbieders, daartoe gestimuleerd door gemeenten. Uit de eerder genoemde presentatie van VWS (december 2012, zie noot 1): Vooral cliënten met een ZZP 4 hebben te maken met een beginnend tot ernstig regieverlies, waardoor intensieve begeleiding noodzakelijk is. Daarnaast hebben deze cliënten over het algemeen veel geplande en ongeplande hulp nodig als het gaat om alle dagelijkse activiteiten zoals hulp bij wassen en aankleden, het naar toilet gaan, eten en drinken, huishoudelijke verzorging et cetera. Vanwege het regieverlies zal een groot deel van deze cliënten c.q. familie er uiteindelijk zelf voor kiezen om te verhuizen naar een veilige, beschermde omgeving met alle benodigde voorzieningen binnen handbereik. Omdat deze bewoners in de toekomst alleen een indicatie krijgen voor de zorgfuncties, komen de kosten van de aanvullende dienstverlening voor rekening van de bewoner. In de beschrijvingen van de zorgzwaartepakketten voor 2013 is voor zowel ZZP 3 als voor ZZP 4 opgenomen dat er een wakende wacht moet zijn en dat de zorg voortdurend in de nabijheid zou moeten zijn. Het ministerie van VWS stelt voor aan de toekomstige cliënten die onder de huidige ZZP 3 en ZZP 4 zouden vallen servicepakketten te bieden. Waarbij er nog vele vragen niet beantwoord zijn. Eén van de services die er toe kan en zou moeten behoren is 24 uurs opvolging bij een melding van een bewakingssysteem of zorgoproep/personenalarmering (met name bij somatische cliënten). Het concept van de zwevende zorgwoningen met overal plaatsbare en verplaatsbare domotica kan ook binnen deze (mogelijke) servicepakketten gegoten worden. 2.4 Aanspraak thuisverpleging In het zorgakkoord van april 2013 wordt een aanspraak thuisverpleging aangekondigd vanaf 2015 als onderdeel van de zorgverzekeringswet. Deze is bedoeld om mensen die voorheen een zwaarder zorgzwaartepakket zouden 2 Bijlage bij kamerbrief Zorgakkoord langdurende zorg, april 2013, blz. 23 transformatie naar kern PG en zwevende zorgwoningen voor PG als satelliet. 10

12 hebben gekregen, langer thuis te laten blijven wonen. Bij het nader definiëren van deze nieuwe aanspraak worden de elementen verpleging, verzorging en begeleiding betrokken die nu nog onder de AWBZ vallen. De aanspraak thuisverpleging in de Zvw omvat naast verpleging ook de verzorgende activiteiten als deze onlosmakelijk met de verpleging vervlochten zijn. Niet alle cliënten hebben recht op thuisverpleging. Bijvoorbeeld degenen die geen verpleging nodig hebben maar alleen persoonlijke verzorging (algemene dagelijkse levensverrichtingen, hulp bij zelfverzorging of aanleren van deze handelingen) of waarbij deze activiteiten niet vervlochten zijn met het verpleegkundige handelen. Deze cliënten kunnen in de toekomst een beroep doen op de Wmo. Er bestaat alleen aanspraak op thuisverpleging als de medische zorgbehoefte niet met behulp van de eigen omgeving is op te lossen. In overleg met het CVZ wordt de aanspraak thuisverpleging uitgewerkt in regelgeving. Over deze aanspraak is nu (augustus 2013) nog niet veel nader bekend. In ieder geval kunnen zorgwoningen al dan niet uitgerust met zwevende domoticapakketten elders op de locatie een veilige en beschermende woonomgeving bieden voor mensen die aanmerking komen voor een dergelijke aanspraak. transformatie naar kern PG en zwevende zorgwoningen voor PG als satelliet. 11

13 3.Overzicht functies domotica PG-afdeling 3.1 Inleiding Dit onderdeel van een verzorgingshuis of zorgcentrum kenmerkt zich meestal doordat hier mensen verblijven met een gevorderde dementie. De zorg voor deze doelgroep is overeenkomstig met die in een verpleeghuis: ZZP 5 en ZZP 7. Relevante kenmerken van belang voor de toe te passen technologie: De cliënten staan in principe onder 24 uurs toezicht vanwege hun grote zorgvraag en risico s die voortkomen uit de cognitieve beperkingen. Meestal is een dergelijke PG-afdeling of PG-unit gesloten. Dat wil zeggen dat de cliënten de afdeling niet af mogen en zich in de rest van het zorgcentrum mogen begeven. Deze cliëntengroep valt onder het werkingsgebied van de BOPZ. Het gaat hier overigens wel om een vrijheidsbeperking. Overeenkomstig de praktijk in een verpleeghuis of kleinschalig wonen voor mensen met dementie is men overdag en in de avond meestal in een gemeenschappelijke kamer. De cliënten zijn in vergelijking met de overige bewoners van een zorgcentrum minder in hun eigen vertrek. Overeenkomstig de praktijk in een verpleeghuis of kleinschalig wonen voor mensen met dementie is er bij deze cliëntengroep in de nacht vaak sprake van nachtelijke onrust. Deze onrust treedt vaak op vanaf het midden stadium van dementie. Als er sprake is van een valrisico kan dit nopen tot vrijheidsbeperkende maatregelen, waarvoor domotica een lichter alternatief kan bieden. De zogenoemde opsta-alarmering of uitbedmelding is dan ook een kenmerkende functie voor de PG-afdeling. Het betekent namelijk in veel gevallen wel dat zodra een cliënt opstaat uit bed er op gereageerd moet worden. Dit vergt op zijn beurt intensievere zorg. Opmerking: Een zorgcentrum kan ook een afdeling voor zwaardere somatische zorg omvatten. Zie hiervoor de aparte functiewijzer: Domotica voor (bestaande) verpleeghuizen somatiek en bestaande zorgcentra bij transformatie volledig zorgcentrum naar zwaardere somatische zorg. 3.2 Aanzet en samenvattend overzicht De handreiking voor een functioneel PvE zoals in dit hoofdstuk omschreven is afgeleid van het functioneel PvE zoals dat door Vilans en diens voorgangers is opgesteld voor het kleinschalig groepswonen voor mensen met dementie in een nieuwbouwsetting. Aan die handreiking voor een functioneel PvE wordt gewerkt vanaf De setting van een nieuw te bouwen kleinschalige groepswoning maakt technisch dingen mogelijk die in een bestaande situatie niet of nauwelijks te realiseren zijn. In het onderstaande overzicht zijn daarom een aantal met sterretje (*) gemarkeerde functies opgenomen die in principe alleen in een nieuwbouw of verbouwsetting te realiseren zijn. Hieronder gaat het om een opsomming van mogelijk te realiseren functies. Op basis van die opsomming kunt u een keuze maken voor de functies die u echt wil realiseren. Zinvolheid en nut van de domotica is daarbij vooralsnog het leidende criterium. En ook de kostprijs speelt een rol. Bij de indeling van de domotica kunnen we vijf groepen onderscheiden: transformatie naar kern PG en zwevende zorgwoningen voor PG als satelliet. 12

14 Groep 1: Bewakingsfuncties op mogelijke noodsituaties s nachts en overdag & s avonds Groep 2: Preventie en detectie op dwalen Groep 3: Functies omtrent licht Groep 4: Algemeen Groep 5: Functie specifiek voor de zwevende zorgwoningen voor PG/satellietwoningen Een aantal functies is per bewoner in te stellen. Deze individuele instelbaarheid is bij voorkeur opgenomen in een bewonersprofiel dat integraal onderdeel is van een zorgleefplan en regelmatig wordt bijgehouden. Dit kan technisch gekoppeld worden aan de domotica zelf. Zie hoofdstuk 7 bedieningsscherm. Onderstaand een schematisch overzicht van de mogelijke functies. In het schema is tevens aangegeven welke functies beschouwd kunnen worden als basisfuncties (B) en welke als optionele functies (O). Die verdeling is afgeleid van discussies die zijn gevoerd met werkgroepen binnen zorgorganisaties. Het is afhankelijk van de uiteindelijke kosten, de opbrengsten en financieringsmogelijkheden 3 of ook de optionele functies deels kunnen worden gerealiseerd. Bij gebruik van deze functiewijzer kan echter een andere overweging worden gemaakt. Groep 1 Bewakingsfuncties op mogelijke noodsituaties s nachts en overdag & s avonds Specifiek voor de nacht. maar ook overdag en s avonds te activeren 1a. Opsta-alarmering (uitbedmelding) -> B Met mogelijkheid tot melding vanaf het moment van recht op zitten in bed/op de rand van het bed zitten, maar ook met de mogelijkheid tot instelbare vertraging van de melding: pas een melding als een bewoner bijvoorbeeld na 15 minuten nog niet terug in bed is. Mogelijkheid tot prioritering van meldingen recht op zitten in bed/op de rand van het bed zitten boven andere meldingen Automatische activering: als de cliënt in bed gaat liggen wordt de opstaalarmering/uitbed melding geactiveerd zonder dat het zorgpersoneel een handeling hoeft te verrichten. Optie: automatische uitschakeling van de opsta-alarmering als iemand anders (bijv. een zorgmedewerker) de kamer betreedt. Dit is niet mogelijk als voor de subfunctie kamer inloop melding wordt gekozen, zie onder 1b Specifiek voor de nacht, maar ook overdag en s avonds te activeren 3 Oftewel de maatschappelijke business case: zie verder de Toolkit Zorg met ICT transformatie naar kern PG en zwevende zorgwoningen voor PG als satelliet. 13

15 1b. Verlaten kamer-melding -> B Met de mogelijkheid tot instelbare vertraging van de melding: pas een melding als bijvoorbeeld een bewoner na 15 minuten nog niet terug op de kamer is. Dit is bijvoorbeeld toepasbaar bij een toilet op de gang. Automatische activering: als de cliënt in bed gaat liggen wordt de verlaten kamer melding en/of kamer inloop melding geactiveerd zonder dat het zorgpersoneel een handeling hoeft te verrichten. Alleen mogelijk, indien geen subfunctie kamer inloop melding en als optie: automatische uitschakeling van de verlaten kamer melding als iemand anders (bijvoorbeeld zorgpersoneel) de kamer betreedt. Mogelijke subfunctie Kamer inloop melding: Melding als iemand de kamer betreedt (bijvoorbeeld een andere dwalende bewoner). Zie functiebeschrijving voor toelichting 1c. Mogelijkheid tot plaatsing (niet standaard) van zorgoproep met eveneens mogelijkheid tot spreekluisterverbinding -> B 1d. Verificatie van de situatie via cameratechnologie en de mogelijkheid tot video-observatie -> B Dit wordt in vergelijking met de functiewijzer voor het kleinschalig groepswonen hier als basisfunctie aangemerkt. Dit in verband met de satellietwoningen naast de PG-afdeling en de setting dat de enige aanwezige nachtzorgmedewerker de PG-afdeling kan verlaten voor opvolging van een melding vanuit een satellietwoning. Elders in het complex kan deze nachtzorgmedewerker een melding krijgen vanuit de PG-afdeling. Deze moet dan op afstand geverifieerd kunnen worden. 2. Afhankelijk van de situatie: Permanente bewaking toiletten (dag en nacht) -> B transformatie naar kern PG en zwevende zorgwoningen voor PG als satelliet. 14

16 3. Cameratoezicht in de huiskamer (overdag, s avonds en eventueel s nachts) -> O 4. Bewaking van de bewoner overdag, s avonds en s nachts in zijn woon- /slaapvertrek -> B In vergelijking met de functiewijzer voor het kleinschalig groepswonen voor mensen met dementie is deze functie zwaarder aangezet en als een basisfunctie aangeduid. Het concept met de satellietwoningen behelst of kan dit behelzen dat zorgpersoneel de PG-afdeling verlaat om te reageren op meldingen vanuit de satellietwoningen. Dit betekent een zo optimaal mogelijke technische bewaking van de achterblijvende cliënten op de PGafdeling. Groep 2 Preventie en detectie op dwalen bij dementie 5. Bij bewoners met expliciet wegloopgedrag: gesloten houden van strategische deur(en) en melding -> schilbeveiliging op deuren naar buiten en/of naar andere delen van een zorggebouw -> O De meer uitgebreide variant hiervan, toe te passen afhankelijk van de situatie, wordt het leefcirkelconcept genoemd. Groep 3 Functies omtrent licht 6 (alleen bij vernieuwbouw) Voldoende licht overdag en s avonds voor bewoners -> B 7 (alleen bij vernieuwbouw) Automatische verlichting in badkamer en toiletruimte -> B 8. (alleen bij vernieuwbouw) Nachtoriëntatieverlichting met melding als de bewoner niet binnen een bepaald tijdsbestek terug in bed is -> B Een beperkte variant is ook in een bestaande situatie mogelijk 9. Verlichting die de biologische klok stimuleert -> O Als dit wordt toegepast ligt het meer voor de hand ook voor de PG-afdeling, functie 16 toe te passen in de vorm van transformatie naar kern PG en zwevende zorgwoningen voor PG als satelliet. 15

17 slaapmonitoring: heeft de toepassing van biologische klok stimulerende verlichting bij een individuele cliënt effect op zijn slaap/waakritme? Groep 4 Algemeen 10.Mogelijkheid tot nood/assistentieoproep door het zorgpersoneel, inclusief bepaling positie binnen het zorggebouw -> B 11. Doormelding naar zorgpersoneel van brandmelding -> B 12. Toegangscontrole op de buitendeuren of videodeurtelefonie -> O 13. Interne toegangscontrole -> O Eventueel uitbreidbaar tot op kamerniveau. Met dan ook de mogelijkheid actieve sensoren in de kamer automatisch uit te laten schakelen als zorgpersoneel betreedt via een tag/pasje ter voorkoming van valse meldingen. Zie verder de functie omschrijving 14. Afgesloten kast op de kamer met materiaal en medicatie voor de cliënt, alleen toegankelijk voor de zorgmedewerker met een pasje/tag Tevens op de afdeling -> O 15. Centrale bediening zonwering -> O Groep 5 Functie specifiek voor de satellietwoningen PG 16. Zorg op maat door meer uitgebreide leefstijl/leefpatroon monitoring of meer beperkte slaapmonitoring -> O Opmerking : leefpatroonmonitoring is alleen toepasbaar bij alleenwonenden en vooral relevant bij (mogelijke) dementie en/of de Ziekte van Parkinson Zie hoofdstuk 5 voor verdere uitwerking De functies worden in het volgende hoofdstuk in eerste instantie abstract omschreven. In de toelichting wordt het verder uitgewerkt en concreet gemaakt, waarbij ook wordt aangegeven om welke techniek het gaat. De technische vormgeving die wordt omschreven gaat uit van het principe van proven technology : alleen technologie die minimaal 1 jaar in de zorgpraktijk heeft gefunctioneerd (binnen een pilot bijvoorbeeld) met een evaluatieonderzoek wordt meegenomen. Dit kan overigens ook buiten de ouderenzorg zijn, bijvoorbeeld de gehandicaptenzorg. Functiegroep 5, de functie specifiek voor de satellietwoningen, wordt in hoofdstuk 5 verder omschreven. transformatie naar kern PG en zwevende zorgwoningen voor PG als satelliet. 16

18 transformatie naar kern PG en zwevende zorgwoningen voor PG als satelliet. 17

19 4.PG-afdeling: De functies nader uitgewerkt 4.1 Groep 1. Bewakingsfuncties op mogelijke noodsituaties s nachts en overdag & s avonds De functies 1a tot en met 1d hebben vooral op bewaking in de nacht. Vandaar dat deze gegroepeerd zijn Functie 1a. Opsta-alarmering (uitbedmelding) Inleidend Omdat mensen met dementie in het midden en gevorderde stadium s nachts onrustig kunnen zijn en er een valrisico kan zijn, is opsta-alarmering een belangrijke functie in de dementiezorg. Ook omdat de opsta-alarmering (net als de verlaten kamer-melding) een lichter alternatief is voor fysieke vrijheidsbeperkende maatregelen als bedhekken en onrustbanden die in de dementiezorg s nachts worden toegepast. Omschrijving functie Op het moment dat een bewoner opstaat uit bed wordt een melding gemaakt naar het dienstdoende zorgpersoneel. Het dient ook mogelijk te zijn dat deze melding wordt gemaakt als de bewoner recht op in bed gaat zitten/op de rand van het bed gaat zitten 4. Mogelijkheid tot prioritering van dit type melding boven andere typen: opsta-alarmering/uitbedmelding met vertraging en de verlaten kamer melding & kamer inloop melding. De opsta-alarmering is ook instelbaar met een vertraging: dan wordt pas een melding verzonden als de cliënt niet binnen een ingestelde tijd is teruggekeerd in bed. Deze melding wordt verzonden naar de handset, PDA, smartphone of tablet PC van het zorgpersoneel, naar vaste schermen ( zorgkast, kiosk ) of naar een centrale in de functie van achterwacht. In de melding wordt omschreven welke bewoner/kamer het betreft en om welk type alarm het gaat (opsta-alarmering). De activering bij het naar bed gaan geschiedt bij voorkeur automatisch: als iemand (= de bewoner) gaat liggen in bed wordt de opstaalarmering/uitbedmelding automatisch geactiveerd enige tijd (periode in seconden) nadat de persoon in bed is gaan liggen. Dit laatste om een zorgmedewerker de gelegenheid te geven de directe omgeving van het bed/de kamer te verlaten, zodat dit geen valse meldingen veroorzaakt. In ieder geval aanwezig: Deze bewaking dient individueel geactiveerd en gedeactiveerd te kunnen worden door het zorgpersoneel en/of door een centrale. Het dient tevens mogelijk te zijn dat deze functie incidenteel overdag en s avonds geactiveerd en gedeactiveerd kan worden door het zorgpersoneel. Optie: Als iemand de kamer binnenkomt (bijvoorbeeld zorgpersoneel) wordt de opsta-alarmering automatisch gedeactiveerd en bij het verlaten van de kamer weer automatisch geactiveerd. Toelichtend: het doel hiervan is te voorkomen dat er door zorgpersoneel per ongeluk valse meldingen worden gegenereerd als men in de kamer is. Let op: deze optie is niet mogelijk als onder functie 1b gekozen wordt voor de subfunctie kamer inloop melding. Dit is juist wel een melding genereren als 4 De technologie hiervoor is beschikbaar en is bewezen technologie: minimaal 1 jaar in de zorgpraktijk toegepast met een positief evaluatieonderzoek. transformatie naar kern PG en zwevende zorgwoningen voor PG als satelliet. 18

20 iemand de kamer binnenkomt, maar dan met het doel een melding te krijgen als een bewoner niet zijn eigen kamer binnen gaat, maar een kamer van een andere bewoner. De zorgmedewerkers dienen voor zowel de activering als deactivering als voor het inregelen van eventuele instellingen de beschikking te hebben over een user interface (bedieningsscherm). Zie verder hoofdstuk 6. Meldingen, het activeren/deactiveren van deze voorziening en wijzigingen in de instellingen dienen gelogd te worden. Het kunnen beschikken over een bedieningsscherm en loggen is ook van toepassing voor de andere bewakingsfuncties, zoals de verlaten kamer melding. Toelichting De huidige voorhanden en gebruikte technologie maakt pas een melding bij het opstaan uit bed of direct na het opstaan. De eis tot een melding (instelbaar) vanaf het moment van opzitten of op de rand van het bed zitten is relevant in verband met de wens tot een minder gebruik van bedhekken. De huidige voorhanden en gebruikte technologie vereist veelal ook dat een sensor geplaatst moet worden, zoals een bewegingssensor op een standaard of een bedmat op de grond. De praktijk wijst uit dat dit belastend is en er bovendien fouten mee gemaakt. Vandaar ook de bechreven automatische activering van een specifieke sensor voor opsta-alarmering of camera met beeldinterpretatie die aan de muur/het plafond is aangebracht. Een aanvullende eis is dat het bed wel verplaatsbaar moet zijn binnen het woonslaapvertrek, zonder ingewikkelde handelingen binnen het domoticasysteem. Huidige invulling opsta-alarmering: niet meer te belopen aantal meldingen Voor de opsta-alarmering wordt nu in PG-verpleeghuizen, PG-afdeling in zorgcentra en kleinschalig wonen voor mensen met dementie veelal een enkelvoudige infraroodbewegingsmelder gebruikt. Meestal op een standaard. Deze wordt dan aangesloten op een verpleegoproepsysteem en is dan ook randapparatuur van een verpleegoproepsysteem. Uit onderzoek en uit de praktijk zijn er signalen dat deze voorziening s nachts een groot aantal meldingen kan genereren, die deels vals /niet-zorggerelateerd zijn. Bijvoorbeeld uit het onderzoek Van fixaties naar domotica? (EMGO+/VUmc en NIVEL, december 2010): ''Een tweede beperking is dat verzorgenden niet kunnen garanderen dat zij snel ter plekke zijn. Zij vertellen dat het aantal signalen dat ze krijgen niet altijd te belopen is. Wanneer verschillende bewoners tegelijkertijd onrustig zijn, gaan er te veel signalen af om adequaat te kunnen reageren. Verzorgenden moeten dan kiezen welke bewoner het meest urgent hulp nodig heeft.'' De niet-zorggerelateerde meldingen lijken deels te herleiden tot het gebruik van akoestische bewaking 5 met directe doormelding naar zorgpersoneel. De nietzorggerelateerde meldingen zijn echter voornamelijk te herleiden tot een niet goed functionerende opsta-alarmering in de vorm van een enkelvoudige bewegingsmelder bij het bed. Deze vorm van alarmering wordt namelijk op een relatief grote schaal gebruikt. De oorzaak lijkt de volgende te zijn, maar zeker is dat niet: een infraroodbewegingsmelder reageert op beweging van een warmtebron met de temperatuur van het menselijk lichaam. In de loop van de nacht warmt de deken op tot de lichaamstemperatuur. Als deze vervolgens deels van het bed afglijdt (ten gevolge van de nachtelijke onrust bij dementie) en in 5 Akoestische bewaking: meldingen worden gegenereerd als ingestelde geluidsdrempels worden overschreden. Deze technologie wordt ontraden voor de dementiezorg bij geen gebruik van een bemenste zorgcentrale als filter tussen bewoner en zorgmedewerkers. transformatie naar kern PG en zwevende zorgwoningen voor PG als satelliet. 19

21 het detectieveld van de bewegingsmelder komt, ontstaat vervolgens de nietzorggerelateerde melding. Een opmerking is wel dat de trend is om de capaciteit van het nachtzorgpersoneel terug te brengen. Bijvoorbeeld van 1 nachtzorgmedewerker op 24 cliënten naar 1 op 36 cliënten. Hiervoor wordt dan domotica toegepast. Maar als deze niet goed genoeg is (lees: enkelvoudige bewegingsmelders dicht bij het bed) ontstaan hier de gemelde problemen. Daarnaast is er het beleid van het terugdringen van het gebruik van bedhekken. De meest gebruikte enkelvoudige bewegingsmelders dichtbij en naast het bed zijn aan de ene kant niet in staat een melding te genereren als de cliënt opzit in bed of op de rand van het bed zit. Aan de andere kant kunnen ze meestal ook niet geprogrammeerd worden met een tijdsvertraging, indien dit gewenst is: bijvoorbeeld pas een melding als de cliënt niet binnen 10 minuten terug in bed is. Met name bij cliënten die veel uit bed komen levert dit veel meldingen op die niet vals zijn, maar wel kunnen leiden tot de situatie van het niet meer te belopen aantal meldingen. Er is daarnaast nog een probleem met de enkelvoudige bewegingsmelder bij het bed: er ontstaan relatief eenvoudig niet zorggerelateerde meldingen als zorgpersoneel per ongeluk voor de melder langs loopt. Een oplossing die al in de praktijk wordt toegepast is een infraroodbewegingsmelder bij de deur die de opsta-alarmering automatisch uitschakelt bij binnenkomst van de zorgmedewerker. Ook kan de medewerker de deur openen met een kaart/tag die dan de opsta-alarmering automatisch uitschakelt (zie ook de functie interne toegangscontrole). Deze werken allebei. Maar ook als deze oplossingen toegepast worden, blijven er nietzorggerelateerde meldingen ontstaan: meldingen die wel verzonden worden, maar waarbij de cliënt niet daadwerkelijk uit bed komt. Andere kenmerken/nadelen van de opsta-alarmering via een enkelvoudige infraroodbewegingsmelder: Het dient ge(de)activeerd te worden door het zorgpersoneel, hetgeen een extra handeling vergt. Maar dat geldt ook voor de hieronder beschreven alternatieve oplossingen. Uit het onderzoek Van fixaties naar domotica? (EMGO+/VUmc & NIVEL, december 2010): ''Sommige apparaten gaan snel kapot en andere (sensoren) moeten heel precies geplaatst worden om goed te functioneren. Dat geeft aanleiding tot veel valse meldingen en dientengevolge onzekerheid bij de verzorgenden. Door het gebrek aan vertrouwen in de apparatuur voelen sommige verzorgenden zich ook genoodzaakt extra rondes te lopen om te kijken of alle apparatuur goed werkt.'' Algemeen: de situatie met een niet goed functionerende opsta-alarmering wordt kritisch als er in de nachtzorg met 1 zorgmedewerker op 36 cliënten gewerkt wordt. Alternatieve oplossingen voor de opsta-alarmering Voor het probleem van het niet meer te belopen aantal meldingen zijn voor het beschreven concept transformatie van een zorgcentrum twee oplossingsrichtingen 6 : 6 Voor (ver)nieuwbouw projecten kleinschalig groepswonen, bestaande verpleeghuizen en voor zorgcentra die in hun geheel worden bestemd voor zwaardere PG-zorg is er nog een derde oplossingsrichting voor de opstaalarmering/uitbedmelding: een camerasysteem met bewegingsdetectie in beeld. Deze is hier niet opgenomen omdat deze oplossing gevoelig is voor de exacte plaatsing van de camera s. Binnen een intramurale setting is hier grotere controle op, maar bij een extramurale setting minder. Zie verder functiewijzer Domotica voor het kleinschalig groepswonen voor mensen met dementie (nieuwbouwsetting). transformatie naar kern PG en zwevende zorgwoningen voor PG als satelliet. 20

22 Oplossing 1: specifieke producten/slimme sensoren Oplossing 2: akoestische bewaking met een bemenste nachtzorgcentrale als filter tussen de cliënt en de zorgmedewerkers. Op voorhand: als het gaat om ook de beschreven automatische activering van de opsta-alarmering/uit bed melding te realiseren in combinatie met automatische activering van de verlaten kamer melding, de kamer inloop melding (zie functie 1b) en een goed functionerende nachtoriëntatieverlichting (zie functie 8) is dit eigenlijk nu alleen te realiseren met oplossing 1 specifieke producten/slimme sensoren. Alleen deze zijn namelijk in staat tot een in bed melding : een signaal als iemand in bed is gaan liggen. Dit signaal is dan vervolgens te gebruiken. Wel is de beschreven volledige functionaliteit van de opsta-alarmering, de verlaten kamer melding & kamer inloop melding alleen te bereiken als deze sensoren geïntegreerd zijn in ICT-domotica systemen, waarvan er inmiddels een paar voorbeelden zijn die ook bewezen zijn in de zorgpraktijk. De specifieke sensoren voor opsta-alarmering/uitbed melding kunnen op een bestaand verpleegoproepsysteem (VOS) aangesloten worden, maar dan is een deel van de beschreven functionaliteit niet mogelijk. Lees meer over de achtergrond en ontwikkelingen van alle oplossingsrichtingen: op de website Deze site is toegankelijk voor organisaties met een abonnement op de Kenniscirkel Domotica voor Wonen en Zorg van Vilans. Er heeft in februari 2013 een project van Zorgpalet Baarn-Soest, TNO en Vilans gelopen waar een aantal oplossingen in de vorm van specifieke producten/slimme sensoren naast elkaar zijn toegepast op één locatie. Dit onder de naam UAS-Kleinschalig GroepsWonen 7. In de loop van zijn er nog meer oplossingen voor (onder andere) de opsta-alarmering/uitbed melding tot ontwikkeling gekomen. Deze konden niet meer mee in het voornoemde TNO-project. Vilans volgt wel de ontwikkelingen en biedt een overzicht via de Kenniscirkel Domotica voor Wonen en Zorg. Hierbij wordt uitgegaan van het principe van proven technology : een bepaald type sensor wordt pas toepasbaar geacht in de zorg als het minimaal 1 jaar in de praktijk van de langdurige zorg op enige schaal is toegepast met een positieve evaluatierapportage. Hieronder een globale beschrijving van de diverse oplossingen. Er worden geen voor- en nadelen van de diverse oplossingsrichtingen benoemd omdat deze nog worden onderzocht. Deze zijn in de loop van 2013 wel te vinden op de website * Alternatieve oplossing 1 voor de opsta-alarmering: specifieke producten/slimme sensoren Er zijn en worden specifieke producten ontwikkeld voor de opsta-alarmering in de vorm van slimme sensoren. 7 UAS staat voor Unattended Autonomous Surveillance. Een bewakingstechnologie voor thuiswonende ouderen, in het bijzonder voor thuiswonende mensen met dementie, in ontwikkeling bij TNO vanaf Met betrokkenheid van Vilans vanaf Een grootschalige pilot in de thuissituatie bij Zorgpalet Baarn- Soest in de periode Een verdere doorontwikkeling onder het Europese project ROSETTA in de periode Het project UAS- Kleinschalig GroepsWonen is de aanpassing van het extramurale UAS bewakingssysteem naar de intramurale setting van met name het kleinschalig groepswonen. Vanaf 2013 op de markt: zie webdossier zorg op afstand, openbaar deel transformatie naar kern PG en zwevende zorgwoningen voor PG als satelliet. 21

23 In het eerder genoemde project UAS-Kleinschalig GroepsWonen van TNO (maart 2012 februari 2013) zijn drie van deze specifieke slimme sensoren naast elkaar in de zorgpraktijk getest. Slechts één van deze drie functioneerde binnen het project goed en is bruikbaar in de zorg, dat wil zeggen bestand tegen de handelingen die in de praktijk rond een bed worden verricht. Een tweede is onder voorwaarden goed bruikbaar gebleken. Daarnaast zijn er nog circa 5 sensoren in ontwikkeling die (onder andere) de functie opsta-alarmering/uit bed melding vormgeven (situatie december 2013). In samenspraak met de zorg zijn de volgende criteria geformuleerd voor beoordeling van de slimme sensoren: De criteria zijn deels geformuleerd als de meest gewenste kenmerken. Niveau van valse meldingen: de sensor moet een melding maken als een bewoner aanstalten maakt om op te staan of opstaat. (zie volgend criterium). De sensor moet zo weinig mogelijk tot geen meldingen geven als de bewoner geen aanstalten maakt om op te staan of niet is opgestaan. Gewenst is dat de sensor instelbaar is om een melding te geven als de cliënt rechtop zit in bed. Dit is bij bepaalde bewoners gewenst. Met daarnaast instelbaar een melding op het moment dat men uit bed komt en instelbaar met vertraging: pas een melding als de bewoner binnen een bepaald tijdsbestek nog niet terug in bed is. Gewenst is dat het bed binnen bepaalde marges vrij verplaatsbaar is binnen de kamer. Het moet niet nodig zijn dat de positie van het bed binnen de kamer zo nauwkeurig moet zijn dat door middel van tape op de vloer de positie van het bed gemarkeerd moet worden Technische levensduur Praktische bruikbaarheid Bestendigheid tegen ruwe behandeling Er zijn per eind 2013 drie slimme sensoren die de status hebben van bewezen technologie of op de grens ervan zitten 8. Twee ervan zijn optische sensoren die boven het bed/in de hoek van de kamer worden aangebracht. Het zijn in principe nachtzichtcamera s met geavanceerde beeldinterpretatie. In de sensor zelf functioneert software voor interpretatie van de beelden. In het ene geval kan het beeld niet opgeroepen worden door het zorgpersoneel ter verificatie, in het andere geval wel maar is de persoon zelf onherkenbaar gemaakt. Deze optische sensoren zijn geavanceerder dan hetgeen onder oplossing 2 wordt beschreven: camerasysteem met bewegingsdetectie. De indruk is vooralsnog dat deze optische sensoren ook beter functioneren voor de functie opstaalarmering/uitbed melding dan deze camerasystemen met bewegingsdetectie in geprogrammeerde beeldvakken. Een derde sensor wordt onder de matras aangebracht en detecteert door middel van het monitoren van trillingen de ademhaling van degene die in bed ligt door de matras heen. Als er een melding gewenst is vanaf recht opzitten in bed, moet de sensor hoger onder de matras worden gelegd: wegvallen van detectie van de ademhaling betekent dan dat de bewoner rechtop in bed is gaan zitten. Is pas een melding nodig bij het uit bed opstaat, dan dient de sensor lager onder de matras te worden gelegd. Deze derde sensor is betrouwbaar gebleken wat betreft niveau van valse meldingen en het daadwerkelijk signaleren van opstaan uit bed (zelfs beter dan één van de optische sensoren), maar er zijn wel voorwaarden aan verbonden wat betreft de plaatsing onder het bed. Opmerking: Twee van deze drie sensoren kunnen in principe aangesloten worden op een bestaand verpleegoproepsysteem. Het is echter sterk aan te raden deze sensoren alleen toe te passen indien ingebed in een specifiek ICT- 8 Bewezen technologie: minimaal 1 jaar toegepast in de praktijk van de langdurende zorg met een positief evaluatie onderzoek. transformatie naar kern PG en zwevende zorgwoningen voor PG als satelliet. 22