Functiewijzer Domotica voor somatische zorg

Transcriptie

1 Functiewijzer Domotica voor somatische zorg Bestemd voor: bestaande en nieuwe verpleeghuizen somatiek en bestaande zorgcentra bij transformatie volledig zorgcentrum naar zwaardere somatische zorg. Informatie voor de werkgroep die het Functioneel programma van eisen opstelt Versie 1.0 Johan van der Leeuw Postbus 8228, 3503 RE Utrecht Telefoon: , Website: Utrecht, oktober 2013

2 Colofon Auteur: Johan van der Leeuw Datum: oktober 2013 Over Vilans Vilans ontwikkelt en verspreidt praktisch toepasbare kennis en informatie. Hiermee kunnen aanbieders in de zorg, welzijn en wonen hun diensten goed afstemmen op de vraag van cliënten en de kwaliteit van hun aanbod verhogen en bewaken. Tegelijkertijd wil Vilans bereiken dat cliënten en hun naasten in staat zijn om hun vraag en behoefte duidelijk te maken, te kijken wat hun eigen mogelijkheden zijn en de weg te vinden naar het best passende aanbod. Kennis delen tussen consumenten en aanbieders is nodig om vraag en aanbod beter op elkaar af te stemmen. Vilans heeft een integrale visie op zorg, wonen en welzijn en wil vanuit die visie alle betrokkenen partijen verbinden. Het beoogde eindresultaat hiervan is dat de kwaliteit van leven van kwetsbare ouderen en mensen met een beperking of chronische ziekte verbetert en dat zij zo goed mogelijk kunnen deelnemen aan de samenleving Vilans Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotografie, microfilm of op enig andere wijze zonder voorafgaande schriftelijke toestemming. VILANS / Toolkit Zorg met ICT onderdeel: functiewijzer domotica voor intramurale somatische zorg

3 Nota bene Deze functiewijzer Domotica voor intramurale somatische zorg is grotendeels gebaseerd op de realisatie van het project/de locatie De Mins van de zorgorganisatie Vivre te Maastricht. Onder leiding van Henk Verheesen van Vivre is hier een nieuw concept voor de zwaardere somatische zorg gerealiseerd, waar domotica een onderdeel van vormt. Het omvat daarnaast ook het gedachtengoed van lean werken, dat hier in de praktijk is gebracht. Het concept inclusief de domotica is na de realisatie van De Mins overgenomen door de zorgorganisatie Vivantes op de nieuwbouw locatie La Famille te Elsloo. Er zijn hiermee dus twee locaties De Mins en La Famille waar de in deze functiewijzer op functioneel niveau beschreven domotica voor de zwaardere somatische zorg in de praktijk is gebracht. Voor verdere informatie over deze projecten: zie de website van de Kenniscirkel Domotica voor Wonen en Zorg/Zorg op afstand van Vilans. Johan van der Leeuw, Oktober 2013 VILANS / Toolkit Zorg met ICT onderdeel: functiewijzer domotica voor intramurale somatische zorg

4 Inhoud 1 Inleiding De functiewijzer als instrument voor de domoticawerkgroep Leeswijzer Meer informatie en vragen Overzicht functies en algemene vormgeving Overzicht functies Algemene vormgeving De functies nader uitgewerkt Groep 1. Bewakingsfuncties op mogelijke noodsituaties s nachts en overdag & s avonds Functie 1a. Uitgebreide actieve zorgoproep Functie 1b. Verificatie van de situatie via cameratechnologie na melding vanuit de actieve zorgoproep Functie 2. Virtuele nachtelijke ronde via een camerasysteem Functie 3. Bewaking van bewoner overdag, s avonds en s nachts in zijn woon-/slaapvertrek Groep 2 Specifieke functie voor mensen met somatische klachten Functie 4. Omgevingsbesturing Groep 3 Communicatie en sociale participatie Functie 5. Tweeweg beeld- en geluidsverbinding (beeldbellen) met familie en kennissen Functie 6. Fototelefoon Functie 7. Aangepaste toegang tot internet + ingebouwde software applicaties voor mantelzorgondersteuning Groep 4 Algemeen Functie 8. Voor de cliënt: videodeurtelefonie voor de centrale ingang en/of voor de eigen kamer Functie 9. Voor de cliënt: Afgesloten kast ( kluislade ) Functie 10. Mogelijkheid tot nood/assistentieoproep door het zorgpersoneel, inclusief bepaling positie binnen het zorggebouw Functie 11. Doormelding naar zorgpersoneel van brandmelding Functie 12. Voor het zorgpersoneel: Interne toegangscontrole Functie 13. Toegang tot het ECD Functie 14. Afgesloten kast op de kamer en op de groepswoning met materiaal en medicatie voor de cliënt, alleen toegankelijk voor de zorgmedewerker met een pasje/tag Bijlage 1: Ondersteuningsaanbod bij deze functiewijzer VILANS / Toolkit Zorg met ICT onderdeel: functiewijzer domotica in het kleinschalig groepswonen voor mensen met dementie

5 1 Inleiding Steeds vaker zetten zorgorganisaties domotica in ter ondersteuning van de zorg en de verbetering van de kwaliteit van leven in een complex kleinschalig wonen voor mensen met dementie. Het aanschaffen en implementeren van domotica is echter een complex traject en is voor veel zorgorganisaties nieuw. Deze functiewijzer ondersteunt zorgorganisaties en eventueel betrokken woningcorporaties die domotica willen implementeren. Het is een hulpmiddel bij het maken van een functioneel programma van eisen voor domotica, een essentiële stap in het begin van het traject. Dit document is onderdeel van de Toolkit zorg met ICT van Vilans, Actiz en TNO ( en is terug te vinden bij stap 3 van de toolkit. Er zijn ook functiewijzers beschikbaar voor de volgende doelgroepen en woonsituaties: Domotica/zorg op afstand voor zelfstandig wonende ouderen Domotica/zorg op afstand voor thuiswonende mensen met dementie: integraal opgenomen in de voorgaande functiewijzer voor zelfstandig wonende ouderen, maar ernaast nog in een aparte functiewijzer Domotica voor dementiezorg: kleinschalig groepswonen voor mensen met dementie, bestaande verpleeghuizen PG en bestaande zorgcentra bij transformatie volledig zorgcentrum naar zwaardere PG-zorg. Domotica voor bestaande woonzorgcentra: transformatie naar kern PG met zwevende zorgwoningen voor PG-zorg als satellieten Tip: lees ook de pagina Opstellen van een functioneel Programma van Eisen van de toolkit Zorg met ICT. Een functioneel Programma van Eisen zoekt een balans tussen wat mogelijk nuttig en zinvol is en wat op redelijk korte termijn technisch haalbaar is. Beide zijn continu in ontwikkeling. Dit leidt voortdurend tot nieuwe technische oplossingen. De functiewijzers in de toolkit zijn dan ook een momentopname van de technische oplossingen die momenteel worden toegepast ter ondersteuning van de intra- en extramurale zorg. Houd goed in de gaten of u de laatste versies gebruikt of informeer bij Vilans. 1.1 De functiewijzer als instrument voor de domoticawerkgroep. Om een weloverwogen keuze te maken van domoticafuncties voor het functioneel programma van eisen is het belangrijk dat de werkgroep die het functioneel programma van eisen opstelt, de informatie in dit document tot zich neemt. Alleen dan kunnen zij zich een mening vormen over welke domotica wel en niet wenselijk is voor de cliënten van de organisatie. Naast de beknopte beschrijvingen in deze functiewijzer kan ook externe expertise worden ingehuurd voor het begeleiden van de discussie en leveren van advies en informatie op maat. N.B: Naast deze functiewijzer als onderlegger voor het voeren van discussies in een team van mensen vanuit verschillende achtergronden is kennis nodig van de verschillende manieren waarop de domotica functies technisch kunnen worden ingevuld. Als projectleider is het van belang dat u voorafgaand aan gesprekken VILANS / Toolkit Zorg met ICT onderdeel: functiewijzer domotica voor somatische zorg 5

6 met aanbieders en het aanvragen van offertes een globaal beeld heeft van de technische mogelijkheden en de voor- en nadelen hiervan. Leveranciers bieden u vaak het systeem van hun voorkeur aan. Daarmee wordt eigenlijk het proces in omgekeerde volgorde doorlopen: vanuit het systeem wordt gekeken hoe uw wensen binnen de kaders van de technologie zoveel mogelijk kunnen worden ingevuld. Het is de vraag of u dan uiteindelijk de technologie in huis haalt die ook aan alle belangrijke wensen van de werkgroep voldoet en die het beste bij de situatie van uw organisatie past. Daarom adviseren wij sterk om na (of tijdens) het vaststellen van het functioneel programma van eisen ook eerst een beeld te vormen van de gewenste basistechnologie. Hierna kunt u gerichter de leveranciers en/of systeemintegratoren uitkiezen met wie u in gesprek gaat om een offerte aan te vragen voor het invullen van de gewenste domoticafuncties. 1.2 Leeswijzer In hoofdstuk 2 geven we eerst de aanzet voor het functioneel Programma van Eisen voor de intramurale somatische zorg, in hoofdstuk 3 wordt deze uitgewerkt. 1.3 Meer informatie en vragen Heeft u vragen over deze functiewijzer of heeft u interesse in een vrijblijvend gesprek over ondersteuning op maat, neem dan contact op met Vilans en informeer naar de mogelijkheden. Wij zijn u graag van dienst! In bijlage 1 is deze ondersteuning nader beschreven Johan van der Leeuw: Jan Thie: J.vanderLeeuw@vilans.nl J.Thie@vilans.nl Een mogelijkheid is ook een abonnement op de Kenniscirkel Domotica voor Wonen en Zorg van Vilans. Zie VILANS / Toolkit Zorg met ICT onderdeel: functiewijzer domotica voor somatische zorg 6

7 2 Overzicht functies en algemene vormgeving 2.1 Overzicht functies Bij het functioneel Programma van Eisen gaat het om een opsomming van mogelijk te realiseren functies. Op basis van die opsomming kunt u een keuze maken voor de functies die u echt wil realiseren. Zinvolheid en nut van de domotica is daarbij vooralsnog het leidende criterium. En ook de kostprijs speelt een rol. Bij de indeling van de domotica kunnen we vier groepen onderscheiden: Groep 1: Bewakingsfuncties op mogelijke noodsituaties s nachts en overdag & s avonds Groep 2: Specifieke functie voor mensen met somatische klachten Groep 3: Communicatie en sociale participatie Groep 4: Algemeen Een aantal functies is per bewoner in te stellen. Deze individuele instelbaarheid is bij voorkeur opgenomen in een bewonersprofiel dat integraal onderdeel is van een zorgleefplan en regelmatig wordt bijgehouden. Dit kan technisch gekoppeld worden aan de domotica zelf. Zie hoofdstuk 4 bedieningsscherm. Onderstaand een schematisch overzicht van de mogelijke functies. In het schema is tevens aangegeven welke functies beschouwd kunnen worden als basisfuncties (B) en welke als optionele functies (O). Die verdeling is afgeleid van discussies die zijn gevoerd met werkgroepen binnen zorgorganisaties, zoals die tot nu toe zijn uitgevoerd door Vilans. Het is afhankelijk van de uiteindelijke kosten, de opbrengsten en financieringsmogelijkheden 1 of ook de optionele functies deels kunnen worden gerealiseerd. Bij gebruik van deze handreiking kan echter een andere overweging worden gemaakt. Vooraf: als een locatie ook een PG-afdeling voor zwaardere dementiezorg kunnen de hiervoor beschreven functies zeker ook toegepast worden in de afdeling somatiek. Niet in het minst omdat somatische cliënten vaak ook cognitieve beperkingen kunnen hebben. Zie verder de functiewijzer domotica voor intramurale dementiezorg. De onderstaande functies zijn andersom functies die niet als zodanig toepasbaar zijn voor de PG-afdeling. Juist vanwege de cognitieve beperkingen van mensen met dementie. Groep 1 Bewakingsfuncties op mogelijke noodsituaties s nachts en overdag & s avonds 1a. Uitgebreide actieve zorgoproep -> B Verificatie via spreekluisterverbinding Inclusief de mogelijkheid tot zorgoproep buiten het eigen vertrek + lokalisatie binnen het gebouw Voor met name de nachtsituatie 1b. Verificatie van de situatie via cameratechnologie na melding vanuit de actieve zorgoproep -> O 1 Oftewel de maatschappelijke business case: zie verder de Toolkit Zorg met ICT VILANS / Toolkit Zorg met ICT onderdeel: functiewijzer domotica voor somatische zorg 7

8 Specifiek voor de nacht 2. Virtuele nachtelijke ronde via een camerasysteem -> O Draaibare en inzoombare camera s. In rustpositie: de camera naar binnen gedraaid. Bij activering: camera focust automatisch op het bed. 3. Bewaking van bewoner overdag, s avonds en s nachts in zijn woon-/slaapvertrek -> O Groep 2 4. Omgevingsbesturing -> O Specifieke functie voor mensen met somatische klachten Groep 3 Communicatie en sociale participatie 5. Tweeweg beeld- en geluidsverbinding (beeldbellen) met familie en kennissen -> O 6. Fototelefoon -> O 7. Aangepaste toegang tot internet + ingebouwde software applicaties voor mantelzorgondersteuning -> O Groep 4 Algemeen 8. Voor de cliënt: videodeurtelefonie voor de centrale ingang en/of voor de eigen kamer -> B 9. Voor de cliënt: Afgesloten kast ( kluislade ) -> O 10. Mogelijkheid tot nood/assistentieoproep door het zorgpersoneel, inclusief bepaling positie binnen het zorggebouw -> B 11. Doormelding naar zorgpersoneel van brandmelding -> B 12. Voor zorgpersoneel: Interne toegangscontrole -> O 13. Een zorgmedewerker heeft via een pasje (tag) via een scherm op de kamer toegang tot het Elektronisch Cliënten Dossier (ECD). Hiervoor gebruikt de zorgmedewerker het scherm dat op de kamer aanwezig is voor de functies 4, 5, 6, 7 en 8 voor de cliënt Indien gewenst ook voor de bewoner -> O 14. Afgesloten kast op de kamer met materiaal en medicatie voor de cliënt, alleen toegankelijk voor de zorgmedewerker met een pasje/tag -> O VILANS / Toolkit Zorg met ICT onderdeel: functiewijzer domotica voor somatische zorg 8

9 De functies worden in het volgende hoofdstuk in eerste instantie abstract omschreven. In de toelichting wordt het verder uitgewerkt en concreet gemaakt, waarbij ook wordt aangegeven om welke techniek het gaat. 2.2 Algemene vormgeving Een belangrijk aspect in de vormgeving van domotica voor somatische cliënten is de aanwezigheid van een liefst verplaatsbaar aanraakscherm aangesloten op een ICT-infrastructuur binnen het zorgcentrum. Bij een bepaald project is dit scherm bijvoorbeeld geplaatst op een verrijdbare bedtafel en is plaatsbaar boven het bed en bij de belangrijkste stoel van de cliënt. Dit scherm vervult (mede) de volgende functies: 1a. Zorgoproep 4. Omgevingsbesturing 5. Beeldbellen met familie 6. fototelefoon 7. Aangepaste toegang tot internet 8. videodeur telefonie 13. Toegang tot het ECD voor de zorgmedewerker Een dergelijk scherm heeft ook een ik ga slapen knop, waarmee het scherm op zwart gaat. VILANS / Toolkit Zorg met ICT onderdeel: functiewijzer domotica voor somatische zorg 9

10 3 De functies nader uitgewerkt 3.1 Groep 1. Bewakingsfuncties op mogelijke noodsituaties s nachts en overdag & s avonds Functie 1a. Uitgebreide actieve zorgoproep De bewoner kan een hulpvraag of een noodsituatie kenbaar maken door middel van het drukken op een rode knop op een wandunit in het woon-/slaapvertrek of een virtuele knop op een aanraakscherm, een halszender, een polsband, een beldrukker in bed of via een trekkoord in het toilet. Deze melding wordt verzonden naar de handset, PDA, smartphone of tablet PC van het zorgpersoneel, naar vaste schermen ( zorgkast, kiosk ) of naar een centrale in de functie van achterwacht. In de melding wordt omschreven welke bewoner/kamer het betreft en om welk type alarm het gaat. Ter verificatie van de situatie kan het zorgpersoneel via de DECT handset enz. of de centrale een spreekluisterverbinding tot stand brengen. De halszender of polsband kan ook buiten de eigen kamer gebruikt wordt. De melding hiervan geeft een positiebepaling binnen het zorggebouw. Een zorgoproep of verpleegoproepsysteem behoort van oudsher tot de standaard voorzieningen van een verpleeghuis of verzorgingshuis. Voor de zorgmedewerkers kan het ook omvatten: aan- en afwezigheidsmelding op de kamer, assistentie oproep en noodoproep via de wandunit. Een meer recente vormgeving voor somatiek is die via een ICT-infrastructuur inclusief een aanraakscherm voor de cliënt met als mogelijkheden: Virtuele rode alarmknop op het scherm in de kamer van de cliënt Halszender, ook te gebruiken buiten de eigen kamer zoals beschreven Een beldrukker in bed Een trekkoord in de natte cel Functie 1b. Verificatie van de situatie via cameratechnologie na melding vanuit de actieve zorgoproep Verificatie van de situatie op afstand in de kamer en/of op de gangen door middel van het kunnen bekijken van camerabeelden nadat een melding van de zorgoproep of van bijvoorbeeld opsta-alarmering/uitbedmelding (zie functiewijzer voor intramurale dementiezorg, functie 1a) is ontvangen. Deze verificatie kan plaatsvinden via een vast computerscherm in bijvoorbeeld de gemeenschappelijke woonkamers of verkeersruimten ( kiosk, zorgkast ) of via een draagbare PDA, smartphone of tablet PC en/of op een zorgcentrale elders. Het beeldscherm toont dan (oproepbaar) een beeld van het moment van de melding en het actuele beeld. Bij gebruik van een vast computerscherm is het beeld oproepbaar door een zorgmedewerker door middel van een inlogcode of door middel van een tag/pasje. Toelichting Bij de keuze voor de mogelijkheid tot een camera op de kamer is dit in principe een vorm van onvrijwillige zorg: dit kan alleen met toestemming van de cliënt. VILANS / Toolkit Zorg met ICT onderdeel: functiewijzer domotica voor somatische zorg 10

11 Toepassing van een vast camerasysteem op de gang biedt de mogelijkheid tot verificatie op afstand nadat via de zorgoproep een melding is gegenereerd via de zorgoproep buiten de eigen kamer + positie aanduiding. De verificatie van de situatie via cameratechnologie kan via een camerasysteem dat geïntegreerd is in het gehele domoticasysteem. Bijvoorbeeld met vaste camera s in de gangen en de mogelijkheid tot het aanbrengen van een camera in het woon-/slaapvertrek. De integratie maakt het mogelijk dat beelden pas opgeroepen kunnen worden als via de zorgoproep een melding is gemaakt: Alleen wanneer een dergelijke melding is verzonden, wordt de camera in het woon-/slaapvertrek en/of betreffende gang geactiveerd en kunnen zorgmedewerkers de beelden oproepen Functie 2. Virtuele nachtelijke ronde via een camerasysteem Inleidend Bij somatische cliënten is nachtelijke onrust veel minder voorkomend dan bij cliënten met dementie. Opsta-alarmering zal daarom veel minder toegepast kunnen worden. Somatische cliënten kunnen in het algemeen zelf toestemming geven om wel of niet een camera in hun vertrek toe te passen. Deze functie vervangt de nachtelijke ronde en is één van de functies die is gericht op het minder hoeven lopen van het zorgpersoneel. Regelmatig wordt in de nacht via camerabeeld de situatie van de cliënt gecheckt. De camerabeelden zijn oproepbaar of via mobiele schermen (tablet PC s) of via vaste schermen op de gangen ( zorgkasten ) en/of op de gemeenschappelijke woonkamers. De beelden zijn alleen oproepbaar door geautoriseerd personeel: bijvoorbeeld alleen met een pasje (tag) heeft men toegang tot de camerabeelden. Wat betreft de vereiste vormgeving: draaibare en inzoombare camera s. In rustpositie: de camera naar binnen gedraaid. Bij activering door de zorgmedewerker: camera focust automatisch op het bed. In het verlengde van functie 1b via een camerasysteem geïntegreerd in het totale domoticasysteem. Het gaat om de mogelijkheid tot plaatsing van een draaibare en inzoombare camera op de kamer. Bij voorkeur op twee plekken binnen het vertrek in verband met het vrij plaatsbaar kunnen zijn van het bed Functie 3. Bewaking van bewoner overdag, s avonds en s nachts in zijn woon-/slaapvertrek Als een bewoner zich overdag of s avonds wil terugtrekken in zijn/haar eigen woon-/slaapvertrek, dan kan het zorgpersoneel daar een bewaking activeren en deactiveren. Ook kan dit automatisch gaan. Het systeem omschrijft meldingen en geeft deze door naar de handset, PDA, smartphone of tablet PC van het personeel of naar vaste schermen ( zorgkast, kiosk ) en/of een bemenste zorgcentrale. VILANS / Toolkit Zorg met ICT onderdeel: functiewijzer domotica voor somatische zorg 11

12 Toelichtend Het doel van deze functie is dat een bewoner de keuze heeft zich terug te trekken in zijn/haar eigen woonslaapvertrek, wat de kwaliteit van leven kan verhogen. Een punt van aandacht is dan het vereiste 24-uurs toezicht bij intramuraal verblijf. In de nacht is deze noodsituatie-detectie aanvullend op bijvoorbeeld de opstaalarmering (uitbedmelding). Deze functie kan gerealiseerd worden via inactiviteitsmeting via een infraroodbewegingsmelder(s), eventueel aangevuld met andere sensoren in het woon-/slaapvertrek. Eén of meer bewegingsmelders eventueel in combinatie met andere sensoren worden bij activering ingesteld op het genereren van een melding als er bijvoorbeeld 15 of 30 minuten (instelbaar) geen beweging is. Deze opzet vraagt wel een handeling van het zorgpersoneel, namelijk het activeren en deactiveren van de bewaking van de cliënt via een scherm (bedieningssoftware). Uit onderzoek 2 is bekend dat zorgpersoneel er door deze handelingen weinig gebruik van maakt. Er is vanaf 2013 één systeem beschikbaar (situatie medio 2013) die deze functie op automatische wijze invult: automatische bewaking als zich één persoon of meerdere personen in de kamer bevinden. Het zorgpersoneel hoeft hierbij geen handelingen te verrichten. Het betreffende systeem vult ook de functies opsta-alarmering (met een specifieke sensor), verlaten kamermelding en cameraverificatie in. Het is aan te brengen in een bestaande setting. Dit systeem biedt ook een oplossing voor cliënten die langdurig stil zitten in een stoel in hun vertrek, bijvoorbeeld als ze een dutje doen. Is de inactiviteitsmeting ingesteld op 15 of 30 minuten, dan komt er bij het doen van een dutje een valse melding na deze 15 of 30 minuten. Dit is op te lossen door de periode langer in te stellen, maar dan is er bijvoorbeeld het risico dat de cliënt na een val langdurig op de grond ligt. Het vanaf 2013 beschikbare systeem biedt hiervoor een oplossing Groep 2 Specifieke functie voor mensen met somatische klachten Functie 4. Omgevingsbesturing Een cliënt wordt via een afstandsbediening in staat gesteld op afstand bepaalde onderdelen op de kamer op afstand aan te sturen. Dit kan de verlichting zijn, de gordijnen en/of de televisie. Een geïntegreerde en ook generieke (= voor alle somatische cliënten toepasbaar, zonder direct maatwerk) oplossing is het gebruik van het reeds beschreven scherm voor de cliënt. Hiermee kan de verlichting op afstand worden bediend, evenals de gordijnen en de televisie. Elektrotechnische domotica voor bijvoorbeeld de aansturing van de verlichting moet dan aanwezig zijn en 2 Evaluatie-onderzoek, Leo Polak te Amsterdam, Osiragroep. Beschikbaar via 3 Voor nadere informatie: Zie onder domotica voor thuiswonende mensen met dementie en domotica in de intramurale dementiezorg. VILANS / Toolkit Zorg met ICT onderdeel: functiewijzer domotica voor somatische zorg 12

13 aangestuurd kunnen worden vanaf het beeldscherm. Het kan ook een losse technologie zijn, waarbij bijvoorbeeld voor de bediening van de verlichting een losse afstandsbediening is. Dit is dan niet generiek en meer in maatwerk toepasbaar. Oplossingen voor ook bestaande settings zijn: De systemen in de vorm van in wandcontactdozen in te steken units, zoals die bij een aantal doe het zelf winkels te verkrijgen. Een goedkope oplossing die effectief kan blijken. Systemen die functioneren via het bestaande 220 volt stroomnet, de zogenoemde powerline-technologie. Ook wel aangeduid als X-10 systemen, naar het technische protocol dat wereldwijd wordt toegepast. Dit type systemen is aanzienlijk duurder dan de eerste, maar kwalitatief beter. Hierbij worden units achter de wandcontactdozen en schakelaars aangebracht. De dozen in de elektrische installatie moeten hiervoor wel voldoende diep zijn. Dit is geen doe het zelf, maar werk voor een hiertoe opgeleide elektrotechnisch/domotica installateur. Overigens hebben gespecialiseerde verlichtingswinkels (design lampen) vaak een onderdeel voor het realiseren van domotica. Dit hangt ermee samen dat deze technologie van oorsprong is bedoeld voor het duurdere woningmarktsegment. Omdat het om draadloze technologie gaat is deze in principe ook verplaatsbaar. Uit kosteneffectiviteit kunnen een Z-aantal pakketten met deze technologie aangeschaft worden en daar worden ingezet waar nodig en waar niet meer nodig verplaatst naar de volgende cliënt. Als het werken met een normale afstandsbediening of bijvoorbeeld via het aanraakscherm niet meer gaat komen we op het terrein van de gespecialiseerde omgevingsbesturing. Hiervoor zijn speciale bedrijven actief, die vooral hun markt hebben in de gehandicaptenzorg. Deze bedrijven realiseren dan maatwerk. Bijvoorbeeld in een rolstoel ingebouwde aangepaste afstandsbediening enz. Zie voor verdere informatie: Groep 3 Communicatie en sociale participatie Functie 5. Tweeweg beeld- en geluidsverbinding (beeldbellen) met familie en kennissen De bewoner kan door middel van bij voorkeur één druk op een knop een tweeweg beeld- en geluidsverbinding opbouwen naar de buitenwereld. Tweeweg wil zeggen: een familielid kan de bewoner zien en horen, maar de bewoner kan ook het familielid zien en horen. Dit is als een geïntegreerde voorziening op te nemen als functie in het beschreven scherm voor de bewoner. Er zijn ook losse oplossingen. Hiervoor is ruime aandacht in Nederland en zijn er ook diverse aanbieders. Het betreffen dan systemen die in de thuissituatie toegepast kunnen worden en in principe los staan van de ICT-infrastructuur in een zorggebouw. VILANS / Toolkit Zorg met ICT onderdeel: functiewijzer domotica voor somatische zorg 13

14 3.3.2 Functie 6. Fototelefoon Op een aanraakscherm kan de bewoner foto s oproepen van familie en kennissen. Bij het aanraken van deze foto wordt de betreffende persoon gebeld. Het gesprek vindt plaats handsfree of via een telefoonhoorn. Dit is een (mogelijke) functie van het eerder beschreven aanraakscherm voor de bewoner Functie 7. Aangepaste toegang tot internet + ingebouwde software applicaties voor mantelzorgondersteuning Via hetzelfde scherm als bedoeld voor de voorgaande functies wordt de bewoner eenvoudige en op de doelgroep ouderen gerichte toegang geboden tot internet. Tevens zijn software applicaties voor bijvoorbeeld het plannen van de mantelzorg direct toegankelijk gemaakt. Dit is een (mogelijke) functie van het eerder beschreven aanraakscherm voor de bewoner. Het kan ook deel uit maken van een los product/oplossing voor beeldbellen. 3.4 Groep 4 Algemeen Functie 8. Voor de cliënt: videodeurtelefonie voor de centrale ingang en/of voor de eigen kamer Via het scherm voor de cliënt kan de cliënt zien wie voor hem/haar aanbelt bij de centrale ingang en kan hij/zij die deur voor het bezoek openen: indien dit een gewenste constructie is, bij bijvoorbeeld geen bemenste receptie bij de betreffende ingang. Idem als een bezoeker voor de eigen kamerdeur staat en daar aanbelt. Dit is één van de functies van het scherm voor de cliënt. Het vereist daarnaast voorzieningen (onder andere een camera) bij de centrale ingang en bij de ingang van elke kamer. Als er (vooralsnog) niet gekozen wordt voor een algemeen toepasbaar aanraakscherm moet hiervoor een aparte voorziening getroffen worden in de vorm van een klassiek systeem voor videodeurtelefonie Functie 9. Voor de cliënt: Afgesloten kast ( kluislade ) In bijvoorbeeld de badkamer is een kast aangebracht die alleen door de bewoner met een pasje (tag) is te openen. De betreffende kast is voorzien van RFID-technologie (die bijvoorbeeld ook voor dwaaldetectie voor dementiezorg wordt gebruikt). Door een pasje/tag bij een bijvoorbeeld een bepaald symbool te houden opent de kast. VILANS / Toolkit Zorg met ICT onderdeel: functiewijzer domotica voor somatische zorg 14

15 3.4.3 Functie 10. Mogelijkheid tot nood/assistentieoproep door het zorgpersoneel, inclusief bepaling positie binnen het zorggebouw Een zorgmedewerker kan op zijn/haar handset, PDA, smartphone en/of tablet PC een melding laten verzenden naar de collega s als directe assistentie benodigd is. Deze melding dient gepaard te gaan met een weergave van de positie binnen het zorggebouw (welke kamer). Het dient bij voorkeur mogelijk te zijn dit ook via een tablet PC te kunnen laten verlopen. Deze nood-/assistentieoproep door zorgmedewerkers is een standaard functie van zorgoproepsystemen in combinatie met interne communicatiesystemen Functie 11. Doormelding naar zorgpersoneel van brandmelding Een brandmeldsysteem met een directe doormelding naar de brandweercentrale is verplicht voor intramurale settings. Daarbij moet het een brandmeldcentrale zijn die hiervoor gecertificeerd is 4. Vanwege deze verplichting is het brandmeldsysteem hier niet als aparte functie opgenomen, evenals hiermee samenhangende functies van bijvoorbeeld gesloten deuren die bij brandmelding automatisch ontsloten worden. Het gaat hier om de functie dat bij melding van een brandmeldinstallatie de melding ook omschreven wordt verzonden naar de DECT handset, PDA, smartphone of tablet PC en/of naar de vaste schermen van het zorgpersoneel Functie 12. Voor het zorgpersoneel: Interne toegangscontrole Zorgmedewerkers worden via een elektronische sleutel geautoriseerd om ruimtes en/of delen van het zorggebouw te betreden, waartoe de bewoners geen toegang hebben. Dit is eventueel uit te breiden naar de woon-/slaapvertrekken. Dit laatste heeft dan ten doel te voorkomen dat bepaalde bewoners bij andere bewoners de kamer binnen lopen. Eventueel kan ook familie een sleutel bij de receptie krijgen, zodat zij toegang krijgen tot de groepswoning en het woon-/slaapvertrek van hun familielid. Als het leefcirkelconcept wordt toegepast dienen dezelfde pasjes om doorgang te krijgen door de strategische deuren die voorzien zijn van dwaalbeveiliging. Bijvoorbeeld als de zorgmedewerker een bewoner begeleidt die technologie voor dwaaldetectie draagt. Voor deze functie wordt een elektronisch sleutelsysteem toegepast, waarvan er diverse vormen zijn. Kern is dat de sleutel of het slot op elk moment zo geprogrammeerd kan worden dat met sleutel X wel of geen toegang wordt verleend. Het wel toegang verlenen wordt autorisatie genoemd. Een sleutel wordt ook wel een tag genoemd. Bij dit systeem kan ook gekozen worden voor pasjes. 4 Zie: ndveiligheidsregels-voor-wonen-met-zorg/ VILANS / Toolkit Zorg met ICT onderdeel: functiewijzer domotica voor somatische zorg 15

16 Een dergelijk elektronisch sleutelsysteem is ook bruikbaar in relatie tot de functies opsta-alarmering en verlaten kamer-melding. Zo is het bijvoorbeeld in te zetten om valse alarmen te voorkomen die nu ontstaan doordat zorgpersoneel in het detectieveld van de bewegingsmelder voor de opsta-alarmering komen. Is de kamer alleen toegankelijk bij gebruik van een geautoriseerde elektronische sleutel, dan kan ook geregeld worden dat bij gebruik van die sleutel de opstaalarmering of de verlaten kamer melding automatisch wordt uitgeschakeld. Met een dergelijk systeem is ook te registreren met welke tag wanneer welke deur is geopend Functie 13. Toegang tot het ECD Via het vaste scherm van de cliënt heeft de zorgmedewerker toegang tot het ECD van die cliënt. Om die toegang te verkrijgen dient de zorgmedewerker een pas/tag te gebruiken (bij het scherm) te houden. Indien gewenst kan ook de bewoner via zijn/haar vaste scherm toegang krijgen tot zijn/haar ECD. Als de zorgmedewerker zijn/haar RFID-tag/pasje bij het scherm voor de bewoner houdt, krijgt men toegang tot het ECD. Idem voor de bewoner Functie 14. Afgesloten kast op de kamer en op de groepswoning met materiaal en medicatie voor de cliënt, alleen toegankelijk voor de zorgmedewerker met een pasje/tag Inleidend Dit is een functie die ten doel heeft om het lopen door het zorgpersoneel te reduceren. Het gaat erom dat in die kast alles wordt opgeborgen wat de betreffende cliënt aan materiaal en medicatie gebruikt. In bijvoorbeeld de badkamer is een kast aangebracht die alleen door geautoriseerd zorgpersoneel met een pasje (tag) is te openen. Hierin is voor de betreffende cliënt alles opgeborgen wat de betreffende cliënt aan materiaal en medicatie gebruikt. Een dergelijk kast is eventueel ook aanwezig in de gemeenschappelijke woonkamer voor het opbergen van medicatie. Vormgeving De betreffende kast is voorzien van RFID-technologie. Door een pasje/tag bij een bijvoorbeeld een bepaald symbool te houden opent de kast. VILANS / Toolkit Zorg met ICT onderdeel: functiewijzer domotica voor somatische zorg 16

17 Bijlage 1: Ondersteuningsaanbod bij deze functiewijzer Vilans heeft veel ervaring met het ondersteunen van interne werkgroepen bij het opstellen van een functioneel programma van eisen voor domotica voor bijvoorbeeld bepaalde locaties of voor het gehele aanbod van een zorgorganisatie. In de toolkit Zorg met ICT van ActiZ, TNO en Vilans is het realisatieproces beschreven in de vorm van een stappenplan. Op is een meer uitgebreide versie van dit stappenplan te vinden, toegespitst op domotica in de intramurale setting. Het opstellen van een functioneel Programma van Eisen is hierin onderdeel van stap 3 (versie Toolkit Zorg met ICT). Hiervoor zijn de functiewijzers van Vilans te gebruiken zoals die zijn opgesteld voor doelgroepen en settings. De ondersteuning door Vilans behelst het volgende: Een functiewijzer (of meerdere functiewijzers, afhankelijk van de vraag) wordt als uitgangspunt genomen voor een discussie met een werkgroep. Voor bijvoorbeeld een locatie kleinschalig wonen voor mensen met dementie zijn drie bijeenkomsten benodigd. Van bijeenkomst naar bijeenkomst wordt de functiewijzer aangepast tot een functioneel Programma van Eisen als de nadere invulling voor de locatie(s). Binnen de werkgroep is het doel consensus te bereiken over de functies die men wil realiseren en op hoofdlijnen de technische invulling hiervan, voor zover dit relevant is. Het finale document kan daarnaar voorgelegd worden aan de Raad van Bestuur. De volgende stap is dat het document functioneel Programma van Eisen gebruikt kan worden als onderlegger voor het aanvragen van offertes bij systeem integratoren. Zie verder toolkit Zorgen met ICT. Vilans geeft gedurende de discussies in de werkgroep inhoudelijke toelichtingen vanuit de zorgpraktijk die het papieren verhaal van de functiewijzer tot leven brengt. Op deze wijze wordt de kloof tussen zorgpraktijk en de technische (on)mogelijkheden overbrugt. Voor een dergelijk traject wordt een overeenkomst aangegaan tussen de opdrachtgevende zorgorganisatie en Vilans als opdrachtnemer. Via het abonnement op de Kenniscirkel Domotica voor Wonen en Zorg is daarnaast of in plaats van een opdracht kennis op te halen uit bijvoorbeeld het voor abonnees toegankelijke deel van deze website en bijvoorbeeld de bijeenkomsten op interessante locaties die de Kenniscirkel regelmatig organiseert. Zie VILANS / Toolkit Zorg met ICT onderdeel: functiewijzer domotica voor somatische zorg 17

18