Ik wil het graag weten!

Transcriptie

1 Ik wil het graag weten!

2 Colofon Tekst Gerard van Midden (projectadviseur Kwink) Eindedactie Mariska Bijvank Een aantal keer per jaar verschijnt Kwink &. Deze uitgaves worden samengesteld door de makers van Kwink, vooral aansluitend bij bekende themaweken in het basisonderwijs, zoals de Week Tegen Pesten (september), de Week van de Mediawijsheid (november) en (maart). Dan wordt de algemene doelstelling van de themaweek verbonden met specifieke SEL-doelstellingen. Altijd inhoudelijk onderbouwd en met concrete lessuggesties voor de leerkracht.

3 De Week van de Lentekriebels: 18 t/m 22 maart 2019 Het thema van is Ik wil het graag weten. Een uitdagend thema over de gezonde nieuwsgierigheid van kinderen naar relaties, vriendschappen en seksualiteit. Met dit katern kunt u daar op een speelse wijze op inspelen. Gebruik daarbij ook de poster die speciaal voor dit thema ontwikkeld is. Kwink & ondersteunt graag, omdat wij als makers een belangrijke aansluiting met SEL zien. SEL staat aan de basis van een veilige school en gezonde groei van iedere leerling. Die gezonde groei heeft alles te maken met relationele vorming, een van de aspecten van de Week van de Lentekriebels, tevens de basis van de methode Kwink. Waarom aandacht voor dit thema in de klas? Door in te gaan op de vragen die kinderen hebben laat je zien dat verliefdheid, soorten verhoudingen en seksualiteit normale onderwerpen zijn waar openlijk over gesproken mag worden. De klas is een goede plek om dit soort vragen te beantwoorden. Relationele en seksuele vorming op jonge leeftijd draagt bij aan de seksuele ontwikkeling van het kind en een positieve seksualiteitsbeleving. Het bevordert het welzijn en de seksuele gezondheid. Door in te gaan op de vragen van kinderen laat je zien dat kinderen met vragen en problemen bij de leerkracht terecht kunnen. Een algemene reden om aandacht te besteden aan relaties en seksualiteit in het algemeen is dat sinds 2012 het thema seksualiteit is opgenomen in de kerndoelen van het onderwijs. Basisscholen zijn daardoor ook verplicht aandacht te besteden aan dit onderwerp. We werken in dit katern het thema uit rond het woord nieuwsgierigheid. In tien speelse werkvormen dagen we kinderen uit om goede vragen te stellen en ook te reageren op vragen. Het zijn allemaal korte werkvormen waaruit u tijdens een keuze kunt maken. Sommige werkvormen zijn meer geschikt voor jonge kinderen, andere meer voor oudere. 3 10

4 Relationele en seksuele vorming op de basisschool waarom? Jonge kinderen staan nog heel open voor waarden en normen. Zeker in de onderbouw is seksualiteit nog een onderwerp zonder schaamte. Hoe eerder je het over relaties hebt, hoe meer leerlingen vertrouwd raken met het thema. Dat levert veel op: l Ze durven eerder vragen te stellen over relaties en seksualiteit. l Ze ontwikkelen waarden en normen. l Ze worden weerbaarder. l Ze leren respectvol met elkaar om te gaan. Zo kan de school met educatie én een veilig leerklimaat een belangrijke bijdrage leveren aan een gezonde relationele en seksuele ontwikkeling van leerlingen. Zeker ook omdat niet alle ouders zich bekwaam voelen hun kinderen hierin te begeleiden en de media ook vaak eenzijdige, onjuiste of te beperkte informatie geeft. Kerndoelen Met ingang van het schooljaar zijn de thema s seksualiteit en seksuele diversiteit expliciet opgenomen in kerndoel 38 voor het basisonderwijs. De school is dus verplicht om hieraan aandacht te besteden. l Kerndoel 38: De leerlingen leren hoofdzaken over geestelijke stromingen die in de Nederlandse multiculturele samenleving een belangrijke rol spelen, en ze leren respectvol om te gaan met seksualiteit en met diversiteit binnen de samenleving, waaronder seksuele diversiteit. Het thema relaties en seksualiteit sluit ook aan op kerndoelen 34, 37 en

5 De Week van de Lentekriebels: Burgerschap en Kwink Scholen hebben een burgerschapsopdracht. De wet geeft aan dat het onderwijs er mede op gericht is dat leerlingen opgroeien in een pluriforme samenleving, dat actief burgerschap en sociale integratie worden bevorderd en dat leerlingen kennis hebben van en kennismaken met verschillende achtergronden en culturen van leeftijdgenoten. Belangrijke basiswaarden van burgerschapsvorming in relatie tot seksualiteit en seksuele diversiteit zijn: vrijheid van meningsuiting, gelijkwaardigheid, begrip voor anderen, verdraagzaamheid, autonomie, afwijzen van onverdraagzaamheid en afwijzen van discriminatie. Deze basiswaarden vinden we ook terug in het toezichtkader van de Onderwijsinspectie (Inspectie van het onderwijs, 2006). Deze basiswaarden vertaalt Kwink voor sociaal-emotioneel leren jaarlijks ook in praktische lessen. De kerndoeltoevoeging respectvol omgaan met seksualiteit en diversiteit binnen de samenleving waaronder seksuele diversiteit houdt verband met de pluriforme samenleving die ook in het wetsartikel voor burgerschap is opgenomen. Op school maken leerlingen kennis met elkaars verschillende achtergronden en culturen. Dat omvat ook opvattingen over seksualiteit en seksuele diversiteit. Dit vraagt om sociale competenties van leerlingen zoals begrip tonen voor opvattingen van anderen en het omgaan met verschillen. Kwink helpt deze vaardigheden ontwikkelen. Seksuele diversiteit Het is belangrijk dat leerlingen kennismaken met verschillende identiteiten, waaronder verschillende genderidentiteiten, zodat de heteronorm gerelativeerd wordt en leerlingen respectvol met relaties en verschillende identiteiten (waaronder LHBT) kunnen omgaan. Daarbij moeten over het algemeen bewuste of onbewuste weerstanden tegen afwijkingen van de norm worden overwonnen. Het belang van een sociaal veilig schoolklimaat Het aanbieden van inhouden die raken aan de identiteit en opvattingen van individuen en groepen en die bovendien onderwerp zijn van maatschappelijk debat en soms wrijving in de samenleving opleveren, vraagt om een veilig klimaat in klas en school. Alleen dan kan een kind zichzelf zijn en kan seksuele diversiteit bespreekbaar worden in de groep/school. Hoe prettiger en veiliger de sfeer, hoe opener de leerlingen zullen zijn in het uiten van hun opvattingen en gevoelens. U wordt dan geconfronteerd met tegengestelde opvattingen, vooroordelen, stereotypen, verschillen in achtergronden en afwijzende reacties. U kunt zich hierop voorbereiden door nog eens duidelijk vooraf helder te maken welke gedragsregels er gelden in de klas. [Bron: Seksualiteit en seksuele diversiteit in de kerndoelen SLO] 5 10

6 Relationele vorming wanneer doe je wat? Wat stel je nu wel en niet aan de orde over dit onderwerp? Daarvoor is het belangrijk meer te weten over de ontwikkeling van kinderen zodat u daar goed bij kunt aansluiten. We geven u hieronder informatie over de gemiddelde relationele ontwikkeling van kinderen van 4-6 jaar, 6-9 jaar en 9-12 jaar. Meer informatie over de seksuele en lichamelijke ontwikkeling, over de genderidentiteit en het seksueel gedrag vindt u ook via de download Extra achtergrondinformatie op de website jaar Ongeveer driekwart van de kleuters heeft al één of meerdere vrienden, hoewel vriendschappen vaak nog niet heel diep gaan en vaak kort duren. Ongeveer 30% van de kleuters speelt ook met kinderen van de andere sekse. Klasgenoten kunnen ook een rol gaan spelen in het gedrag of opvattingen van een kind. Ze kunnen bijvoorbeeld negatief reageren als een kind zich niet volgens de eigen genderrol gedraagt. Op deze leeftijd heeft de reactie van anderen echter nog weinig gevolgen voor het gevoel van eigenwaarde. Kinderen beseffen wel wat anderen van hen vinden, maar maken zich dit nog niet eigen. Ook kunnen ze zich nog niet zo goed in anderen verplaatsen. Kleuters geven soms zelf al aan dat ze verliefd zijn. Ouders beschrijven deze gevoelens van verliefdheid vaak als sterke genegenheid, of graag bij de ander in de buurt willen zijn. 6-9 jaar Het aantal vriendschappen neemt toe en vriendschappen worden intensiever. Kinderen van deze leeftijd kiezen steeds vaker voor vrienden van hetzelfde geslacht. Jongens vinden meisjes vaak stom en kinderachtig, meisjes vinden jongens vaak wild en stoer doen. Op deze leeftijd ontstaan de eerste verliefdheden. Vanaf een jaar of 8 kunnen vrijwel alle kinderen beschrijven hoe het voelt om verliefd te zijn en zijn de meeste van hen ook weleens verliefd geweest. Sommige kinderen hebben dan ook verkering, meestal met iemand uit de klas. Deze relatie bestaat vaak slechts uit het bij elkaar staan in de pauze of met een groep vrienden rondhangen. Er is nauwelijks lichamelijk contact (ook geen handen vasthouden of zoenen) en ze brengen ook zelden tijd met elkaar door zonder anderen erbij jaar Kinderen worden zich meer bewust van sociale waarden en normen. Rond het 11e jaar krijgen ze meer een gevoel van zelfredzaamheid en onaantastbaarheid. Internet begint ook een rol te spelen. In 2010 gingen Nederlandse kinderen gemiddeld met 8 jaar voor het eerst online. Ze lijken dat steeds jonger te gaan doen. Een minderheid van de oudere kinderen gebruikt internet ook om informatie over seks op te zoeken. Aan het eind van deze levensfase zijn de meeste kinderen weleens verliefd geweest. Sommige kinderen hebben dan ook verkering, meestal met iemand uit de klas. Deze relatie bestaat vaak alleen uit het bij elkaar staan in de pauze of met een groep vrienden rondhangen. Er is nauwelijks lichamelijk contact, ook geen handen vasthouden of zoenen (op jarige leeftijd heeft 11% van de leerlingen wel eens gezoend). Ze brengen ook zelden tijd met elkaar door zonder anderen erbij. 6 10

7 Meer tips l Het is belangrijk dat u hierbij ook uw eigen grenzen in de gaten houdt. Praten over seks betekent zeker niet dat u alles over uzelf moet vertellen. U kunt een persoonlijk antwoord geven, maar zorg er voor dat uw antwoord geen maatstaf wordt. l Plaats de informatie in een breder perspectief. Bijvoorbeeld: Het is niet zo belangrijk om te weten op welke leeftijd ik voor het eerst seks heb gehad, het is veel belangrijker om te weten, dat iedereen zelf bepaalt wanneer hij of zij hier aan toe is. l Directe vragen kunt u ook terugspelen: Waarom wil je dit weten? of Wat wil je precies weten? Maak afspraken met kinderen Voordat u start met de actitviteiten is het belangrijk om met de kinderen een aantal afspraken te maken: Tips voor het beantwoorden van vragen van kinderen 1. Realiseert u zich dat kinderen anders naar seksualiteit kijken dan volwassenen (kinderen ervaren hierbij geen gevoelens van lust, zij kijken hier veel objectiever naar). 2. Sluit in de antwoorden aan bij de ontwikkelingsfase van de kinderen. 3. Sluit aan bij de taal van de leerlingen en maak afspraken over het woordgebruik. 4. Check in de klas of er meer leerlingen zijn met dezelfde vragen. 5. Nodig leerlingen ook uit zelf antwoorden te bedenken (hiermee kunt u zien wat leerlingen zelf al weten over het onderwerp). 6. Hanteer de Socrates-methode (stel verschillende soorten vragen) en nodig leerlingen uit zelf ook na te denken over seksualiteit. 7. Geef geen morele antwoorden, maar objectieve informatie. 8. Bedenk ook wat u vroeger zelf als antwoord gewild zou hebben. 1. Laat elkaar uitpraten. 2. Uitlachen mag niet, lachen en giechelen mag wel. 3. Heb respect voor elkaars opvattingen en gewoonten, ook al ben je het daar niet mee eens. 4. De afspraak je mag over jezelf vertellen, maar het hoeft niet is belangrijk om kinderen hun eigen grenzen te laten stellen. 5. Als slotafspraak: alles wat hier wordt besproken over persoonlijke dingen, mag niet met anderen worden gedeeld. Dit moet op een genuanceerde manier duidelijk gemaakt worden. Absolute geheimhouding is natuurlijk onmogelijk en ook niet de bedoeling. Je wilt alleen voorkomen dat wat zij over zichzelf vertellen doorverteld wordt op het schoolplein. Bron:

8 Werkvormen voor de week van de lentekriebels We bieden u tien suggesties voor korte lesmomenten die u in kunt gebruiken. Hang een of meerdere exemplaren van de poster op in het lokaal. Deze poster is ook als kleurplaat beschikbaar (zie bijlage 1). De suggesties zijn niet bedoeld voor een speciale leeftijdsgroep. U ziet zelf welke vooral geschikt zijn voor jonge en welke voor oudere kinderen. 1 Vraag het je knuffel! Kinderen nemen hun lievelingsknuffel mee naar school. In duo s stellen ze aan elkaars knuffel zoveel mogelijk vragen. Bereid dit voor in een kringgesprek. Voorbeelden van vragen: Waar houd jouw knuffel van? Wie is zijn beste vriend en waarom? Wat vindt hij niet fijn? Wanneer wordt hij boos, verdrietig, blij, bang? Wat doet hij als jij boos op je knuffel bent? Hoe fijn vindt hij knuffelen? Kun jij nadoen hoe je knuffel kijkt als hij verliefd is? Welke kleren draagt jouw knuffel het liefst? Is jouw knuffel een jongen of een meisje? Hoe weet je dat? 2 Lief doen met Kinderen tekenen of schilderen hun lievelingsknuffel (of zichzelf) op een heel groot vel papier. Daarna knippen ze hartjes uit papier. Elk hartje plakken ze bij een bepaald lichaamsdeel op het (zelf)portret. Denk aan: mond, hand, been, oor, neus, oog enz. In het hartje schrijven of tekenen ze wat voor liefs je daarmee kan doen als je iemand aardig of heel lief vindt. Dit kan ook in kleine groepjes. Houd daarna een klassikaal gesprek over de portretten. Welke vragen hebben kinderen erover? Wat kan volgens hen wel en wat niet? (focus hier op grenzen aangeven en weerbaarheid). 3 Nieuwsgierig? Maak eerst contact! Maak duo s. Elk duo gaat op een stoel schuin (niet frontaal) tegenover elkaar zitten. Opdracht voor A: Maak zonder te praten contact met B. Glimlach, spiegel, ontspan en nodig zo B uit. Gaat B praten? Luister en hou het contact in stand. Opdracht voor B: Ga pas praten als je het gevoel hebt dat je echt contact hebt. Vertel iets dat je hebt meegemaakt. Stopt het contact? Dan stop jij met praten totdat het er weer is. Wissel na 5 minuten van rol. Bespreek hoe het was om A of B te zijn. 4 Dit gaat me te ver! Wat vind jij te ver gaan? Elk kind schrijft, na een klassikaal gesprek over wat wel en niet kan als je nieuwsgierig bent naar een ander, het antwoord op deze vraag op een kaartje. Doe de kaartjes in een doos. Elk kind pakt blind een vraagkaartje. Maak duo s. De duo s leggen om de beurt de vraag aan elkaar voor. Hoe reageer je op de vraag? Wil je daarop antwoorden of niet? Hoe reageer je op de vraag? Wil je erop antwoorden of niet? Hoe geef je het goed aan als de vraag je te ver gaat? Welke andere vraag zou je beter kunnen stellen? 5 Vraag het Francis! Francis is een fictief iemand aan wie je alles kunt vragen! Laat een paar kinderen een versierde box met deksel maken, met veel vrolijke vraagtekens bijvoorbeeld erop. Dit is Francis vraagbox. Daag 8 10

9 8 Anders dan jij? Vraag maar! de kinderen uit om vragen aan Francis te stellen over relaties, vriendschappen en liefde. Die schrijven ze op kaartjes. Bespreek elke dag een paar vragen. Maak afspraken hoe kinderen kunnen reageren op de vraag en bedenk goed wat uw eigen rol is. ZIe hiervoor de tips op pagina 7. 6 Maak een filmpje! Laat kinderen een filmpje maken over het thema verliefdheid. Stimuleer ze zoveel mogelijk leeftijdsgroepen te spreken. Van kleuters tot hoogbejaarden. Laat de vragen die kinderen willen stellen in groepjes voorbespreken, net als het script. Laat open vragen stellen en laat vooral de geïnterviewde aan het woord. Bekijk na afloop elke dag een paar gemaakte filmpjes en bespreek de reacties van de kinderen. Wat onthouden ze hier vooral van? Welke nieuwe vragen roepen de filmpjes op? 7 Hoe doe en kijk jij als? Nieuwsgierige vragen stellen? Dat mag altijd. Maar hoe merk je nu dat iemand jouw vraag fijn of niet fijn vindt? Laat kinderen oefenen met lichaamstaal met dit spelletje. Kopieer de tekening van de emotiewoorden (zie bijlage 2) blij, bang, boos, verdrietig en zenuwachtig. Niet de tekening op een hoofdband (gezicht van kind moet zichtbaar blijven als het de hoofdband opzet). Stel de vraag: Hoe kijk je als je blij bent? Laat één kind het goede hoofd pakken en zelf net zo blij kijken. Daarna mag het door de klas een vrolijke route lopen met alle kinderen achter zich aan. Doe dit ook zo met de andere maskers. Het is belangrijk dat kinderen open vragen durven te stellen aan anderen. Ook als het gaat om genderidentiteit. Houd hierover een informatief gesprek. Inventariseer daarna de vragen die kinderen hierover hebben. Dat kan bijvoorbeeld met het maken van woordspinnen in groepjes. Elk groepje krijgt een groot vel wit papier. Om de beurt mag een kind één of meer woorden opschrijven over wat de kern van de vraag aangeeft. Laat dit zoveel mogelijk in stilte doen. Klaar? Dan bespreken de kinderen met elkaar de woorden op het vel en proberen ze daarvan open vragen te maken. Ook die schrijven ze op het vel papier. Laat daarna de vellen wisselen van groepje. Elk groepje bespreekt wat het van de vragen vindt en hoe het aan zuivere antwoorden kan komen. Dat laatste pakt u tot slot klassikaal op. 9 Echt? Gewoon vragen! De kinderen staan vrij in de ruimte. Lees de volgende situaties voor en laat daarna de kinderen kiezen voor hoek A (daar wil ik meer over weten), B (ik vind het moeilijk of daarover te praten) of C (dat gaat mij niet aan). Interview als leerkracht telkens een paar kinderen uit een van de hoeken. Situaties: 1. Je hoort net dat jouw oom homo is en dat zijn ouders het daar heel moeilijk mee hebben. 2. Jouw gezin heeft een heel goed contact met de getrouwde buurvrouw. Dan hoor je dat de buurvrouw zich graag in een man wil laten veranderen. 3. Je hebt een zusje van 16. Ze heeft net aan tafel verteld dat ze verliefd geworden is op een meisje. 4. Op jouw sportclub gaat het verhaal dat een van de trainers graag naar jongens kijkt als die onder de douche staan. 9 10

10 5. Je tante is kind aan huis bij jullie. Ze is getrouwd geweest met jouw oom Wim. Daarna is zij gaan samenwonen met Julia. Nu vertelt ze dat ze verliefd geworden is op Hans. 10 Complimentenboekje Elk kind maakt een klein boekje met blanco papier. Op de voorkant tekent het of plakt het een portret of foto van zichzelf. In het boekje zelf mogen alle kinderen van de groep opschrijven (of tekenen) wat zij leuk of mooi vinden aan de ander. Doe daar ook als leerkracht aan mee. Geef de boekjes aan het eind van de Week van de Lentekriebels mee naar huis

11

12 Kleurplaat Bijlage 1

13 Emotiewoorden Bijlage 2 blij bang boos verdrietig zenuwachtig

14 Meer weten over de relationele ontwikkeling van een kind? Ga naar: Nog geen Kwink-abonnement? Probeer Kwink gratis uit. Vraag een proefabonnement aan. Dan kan de hele school een aantal weken gratis met Kwink aan de slag. Ga naar: Tot ziens! Berkenweg LA Amersfoort