'Barrières doorbreken'

Transcriptie

1 Praktijkdag Energiebesparing bestaande woningbouw 18 november 2010 'Barrières doorbreken' Hoe doe je dat? dagvoorzitter ir. H.J.J. (Harm) Valk Adviesburo Nieman BV, vestiging Zwolle Probleemstelling Hoe barrieres doorbreken? Ambitieuze doelstellingen gebouwvoorraad Eisen van nu in een casco van toen Integrale afweging leidt tot optimaal resultaat kennis van bestaande situatie visie op de toekomst gestructureerde stapsgewijze aanpak maar de praktijk is weerbarstig. (nog) geen antwoord Praktijkervaringen vragen andere invalshoek inspiratie Rode draad over de schutting kijken partijen en mogelijkheden benutten maatwerk Visie: Trias Energetica Inspiratie 1. Beperk de vraag 2. Gebruik duurzame bronnen 3. Gebruik niet-duurzame bronnen efficiënt Zonder stap 3: energieneutraal 1 3 2

2 Visie corporatiesector Meten = weten Energie in eigen hand Subsidiemogelijkheden Kwaliteit en schoonheid Slim kiezen Om de barrières heen werken Invalshoeken Praktijkvoorbeelden Programma uur Ontvangst met lunch uur Welkom & introductie, Barrières doorbreken, hoe doe je dat? Terugblik, vooruit zien, meedenken, samen doen. Dagvoorzitter Harm Valk uur Corporatie en energie: wat speelt er in de sector. Kansen en bedreigingen Aedes Albert Koedam uur Parallelsessies uur Energy-break en netwerken uur Parallelsessies uur Van beleid tot resultaat: het integrale proces als succesfactor Nieman Consultancy Harry Nieman uur Introductie en uitreiking, Factsheet energiebesparende maatregelen bestaande bouw. Agentschap NL William Gerardu uur Samenvatting en conclusie Harm Valk Parallelsessie A uur Multi monitoring in de praktijk. Het resultaat en de effecten van monitoring op het energiegebruik TriaCon Arjon Winters uur Energie BV, valkuil of kans. De voor- en nadelen van energieopwekking in eigen beheer. Patrimonium woonstichting te Veenendaal Hans van der Maas, Local Company Paul Kengen uur Financiele regelingen en subsidies Programma Parallelsessie B uur Effectief door een brede blik. Een architect kijkt over de schutting: interdisciplinair denken geeft creatieve oplossingen. FARO/Taskforce CO₂ - Jurgen van der Ploeg uur Verduurzaming woningvoorraad op kosteneffectieve wijze. Toelichting op stapsgewijze aanpak met behulp van de energielabelsystematiek. Nieman Annemarie Weersink en Jan Pieter van Dalen uur Mutatieaanpak in de Praktijk Inleiding Visie corporaties Programma A B Meten Kwaliteit Energie BV Afwegen Subsidies Maatwerk Integraal proces Factsheet Subvention Marco Ottink De Woonplaats Arno Oldemenger Nu Corporaties en energie: wat speelt er in de sector Kansen en bedreigingen Aedes Albert Koedam Praktijkdag Energiebesparing bestaande woningbouw Wij wensen u een inspirerende dag!

3 Wat speelt er in de sector? Corporaties en energie: wat speelt er in de sector Albert Koedam, teammanager Aedes DAEB en niet DEAB: het dossier staatssteun en inkomensgrens Regeerakkoord: bijdrage corporaties aan huurtoeslag Regeerakkoord: Right to buy Toeslag energiebelasting t.b.v. SDE+ Convenant energiebesparing corporatiesector 20% energiebesparing tot labelstappen of label B lokale afspraken. aedes vereniging van woningcorporaties 2 Budgetaandeel energielasten Verschil koop-huur Bedreigingen Investeringsruimte onder druk Uitstel EPG bestaande bouw > aanpassen ISSO Warmtewet Werkdomein corporaties Bron: Nibud aedes vereniging van woningcorporaties 3 aedes vereniging van woningcorporaties 4 Kansen Invoering energielabel in WWS Kabinetsvoornemen afschaffen Groenregeling ter discussie SDE+?? Monitoring sectorresultaat loopt Energieconsulenten gestart Bewustwording huurders voor energie neemt toe Investering energiebesparing in 2009 toegenomen Lessons learnt Greep op labelgegevens + bijhouden! Woonlasten benadering wint terrein Bewonersbenadering cruciaal Elke reis begint met de 1 e stap aedes vereniging van woningcorporaties 5 aedes vereniging van woningcorporaties 6 1

4 Woning als energiecentrale aedes vereniging van woningcorporaties 7 2

5 Multi monitoring in de praktijk Opdrachtgever: Woningstichting Openbaar Belang te Zwolle Multi monitoring in de praktijk Architect: Studio Groen en Schild Aannemer: Bouwbedrijf Salverda Installateur: Unica Proces- en projectmanagement: TriaCon Projectmanager TriaCon: Arjon Winters 307 woningen 3 flats 3 uitvoeringsvarianten Uitgebreide (multi)bemetering nieuwe situatie Flat 1 Maatregelen flat 1 CV installatie vervangen door HR107 collectief Open geiser> gesloten geiser Bestaande dubbel glas Enkelglas klepramen Kierdichting geveldelen Koudebrug isolatie Nageïsoleerde spouw Monitoringsgegevens Hoofdmeters flat Tussengasmeter voor cv-ketels Bemetering warmteafname per radiator Gasmeter per woning tbv gasgeiser Monitoringsgegevens Voorbeeld vanuit de 1e flat Bewoner weinig thuis Stookt alleen radiator woonkamer en badkamer Na jaar enorm hoge stookkosten Ervaart tocht in woonkamer Afzuigpunten MV badkamer, wc, keuken 1

6 Resultaat 10% verlaging energiekosten Grote individuele verschillen Gas [m3] Elektriciteit [kwh] Energiekosten incl btw [ ] Energiekosten in het 1 e jaar, per woning incl. btw [ /woning] CO2 uitstoot [kg] Label Totale investering Investering energiebesparing per won Flat voor groot onderhoud E Flat 1 na groot onderhoud D Bouwkundige maatregelen flat 2 en 3 Begane grondvloer nageïsoleerd HR++ glas Suskasten i.p.v. enkelglas klepramen Kierdichting geveldelen en draaiende delen Koudebrug isolatie Nageïsoleerde spouw Kopgevel nieuw geïsoleerd metselwerk Dakisolatie Centrale zonwering, zon- en windgestuurd Energiebesp. maatregelen ex btw na aftrek subsidie Flat GJ per jaar 7500L warmtepomp Duurzame energie installatie Flat 2 Warm tapwater 750L 750L CV Monitoringsgegevens Verdeelsleutel prive/algemeen aangepast Hoofdmeters flat Tussengasmeter voor cv-ketels Tussengasmeter warm tapwaterketel Bemetering zonne-installatie Bemetering afname cv water centraal per woning Bemetering afname warm tapwater centraal per woning Gebruik je energie 40% besparing energiekosten Huur bij mutatie van 370 omhoog naar 480 per won. Investering energiebesparing 1,9mil Energiebesparing ,- 1e jaar Resultaat Gas [m3] Elektriciteit [kwh] Energiekosten incl btw [ ] Energiekosten in het 1 e jaar, per woning incl. btw [ /woning] CO2 uitstoot [kg] Label Totale investering Flat voor groot onderhoud E Flat 2 na groot onderhoud A Investering energiebesparing per woning Energiebesp. maatregelen ex btw na aftrek subsidie

7 Flat GJ per jaar 7500L 9x 10 kw Warmtepomp Warmtepomp Ventilatie Ventilatie kanalen kanalen 3 flats Architectuur: Studio Groen+Schild, Deventer Energiebesparing Duurzame energie installatie Woning Woning Woning Woning Woning Woning 3 uitvoeringsvarianten Proces- en projectmanagement: TriaCon Warm tapwater 750L 750L CV Woning Woning Projectmanager TriaCon: Arjon Winters Warmtepompen leveren warmte aan, zowel cv circuit als buffer vaten Monitoringsgegevens Verdeelsleutel prive/algemeen aangepast Hoofdmeters flat Tussengasmeter voor cv-ketels Tussengasmeter warm tapwaterketel Bemetering zonne-installatie Bemetering afname cv water centraal per woning Bemetering afname warm tapwater centraal per woning Gebruik je energie Afwijkend t.o.v. flat 2 ook bemetering elektra WTW Energiekosten besparing > 50% Huur bij mutatie van 370 omhoog naar 480 per won. Investering energiebesparing 2,0mil Energiebesparing ,- 1e jaar Verwacht resultaat Gas [m3] Elektriciteit [kwh] Energiekosten incl btw [ ] Energiekosten in het 1 e jaar, per woning incl. btw [ /woning] CO2 uitstoot [kg] Label Totale investering Investering energiebesparing per woning Energiebesp. maatregelen ex btw na aftrek subsidie Flat voor groot onderhoud E Flat 3 na groot onderhoud A Toevoeging PV panelen Toekomst Toevoeging Zonnecollectoren met warmteopslag Toepassing duurzame domotica Real time feed back Tijdige signalering overschrijding Legio uitbreidingsmogelijkheden Energiekostenbesparing ruim 60% waarvan 8% op basis van reel time feed back 90 % CO2 reductie Investering energiebesparing 2,3 mil energiebesparing ,- 1e jaar Verwacht Resultaat Gas [m3] Elektriciteit [kwh] Energiekosten incl btw [ ] Energiekosten in het 1 e jaar, per woning incl. btw [ /woning] CO2 uitstoot [kg] Label Flat voor groot onderhoud E Flat 3 na renovatie A Toekomst flat 3 met PV/WKO en duurzame domotica , A+ Totale investering Investering energiebesparing per won maatregelen ex btw na aftrek subsidie Energiebesp. 3

8 Multi monitoring in de praktijk Barrières doorbreken Meten is weten Energiebesparing loont Door beter feed back betere resultaten 4

9 De Lokale Duurzame Energie BV Ervaringen tot nu toe, en kansen bij renovatie bestaande bouw Patrimonium woonstichting achter gindse heuvels/valkuil of kans De Eigenaar (Patrimonium Energie BV) en De Adviseur (Local Consulting) Patrimonium woonstichting Energie opwekken tot kernactiviteit woningen / 25% van totale woningbezit Samenwerking WERV Ambitie op kwaliteit Meer m 2 Levensloopbestendig Groen stedelijk Eigen identiteit > buurtjes Laag energiegebruik (Duurzaamheidsbeleid/strategie) > 50 jaar beheer, laag energieverbruik Kernactiviteit zonnetje in ons logo (sinds 1999) Standaardreferentiebestek groenfinanciering Idealistische insteek Pragmatische insteek Twee lokale duurzame energie initiatieven in Veenendaal Waarom een Energie BV? Initiatief door Patrimonium 1. Devo BV > idealistisch 2. Patrimonium Energie BV > pragmatisch Veel corporaties bezig met eigen initiatieven (kleinschalig) Transparantie t.a.v. kosten en werkzaamheden Houtpellets: toeleverancier in Veenendaal Mogelijkheid tot afstoten / deelname derden Toepassen van maatschappelijk financieel rendement t.b.v. lage energielasten bewoners Fiscaal: energie bv is BTW-plichtig Energie BV is gepositioneerd als DEAB (geborgd gefinancierd) 1

10 Patrimonium: ervaringen tot nu toe - 1 Ervaringen vanuit nieuwbouw, maar toepasbaar op bestaande bouw Oprichting Energie bv Financiering (14) Specialistische kennis (contracten, uitbesteden) Energie bv tijdens vastgoed ontwikkelingsfase Rolverdeling en verantwoordelijkheden: woningcorporatie of energie bv? Wie draagt welke kosten: vastgoed of energie bv Ontwerp afstemmen op exploitatie! (investering versus opwekkingsrendement en exploitatiekosten) Patrimonium: ervaringen tot nu toe - 2 Exploitatiefase Niet mijn pakkie an /aparte organisatie Minimale omzet i.r.t. terugverdientijd Specialistische kennis -> niet in huis Rolverdeling: vastgoed of energie? Regiegroep Helderheid en transparantie tarief structuur Facturatie/klantcontacten uitbesteed Ook raakvlakken met vastgoed (huurcontract) Local Wat we doen: Advies verduurzaming gebouwde omgeving Oprichten, inrichten en exploitatie Energie bv Integrale renovatie bestaande woningbouw Integrale aanpak: Energieconcept, organisatie, fiscaal, juridisch en bedrijfseconomisch GEEN installatie adviseur De Energie bv De Energie bv als oplossing voor het verlagen van de onrendabele top bij vastgoed(her)ontwikkeling Referenties: Patrimonium Energie bv Kennemer Wonen Energie bv SCW Tiel Babylon WKO bv Stichting Volkshuisvesting Tiel TU Delft Suenso bv Ontwikkelfase Exploitatiefase Ontwikkelfase Exploitatiefase Ontwikkelaar (vastgoed) PWS Huur overeenkomst Gebruiker / huurder Ontwikkelaar (vastgoed) PWS Huur overeenkomst Gebruiker / huurder PEBV 2

11 Ontwikkelfase Exploitatiefase Ontwikkelfase Exploitatiefase Ontwikkelaar (vastgoed) PWS Huur overeenkomst Gebruiker / huurder Ontwikkelaar (vastgoed) PWS Huur overeenkomst Gebruiker / huurder Garantie Overeenkomst Energie Energie Leveringovereenkomst Garantie Overeenkomst Energie Energie Leveringovereenkomst PEBV Ontwikkelaar (energievoorz) PvE Budget Opwekkingstechniek Standaardisatie Vergunningen Contracten PEBV Realisatie overeenkomst Installateur Ontwikkelfase Ontwikkelaar (vastgoed) Ontwikkelaar (energievoorz) Realisatie overeenkomst Installateur PvE Budget Opwekkingstechniek Standaardisatie Vergunningen Contracten PWS Garantie Overeenkomst Energie Exploitatiefase Huur overeenkomst PEBV Service level agreement Local Exploitatie services Gebruiker / huurder Energie Leveringovereenkomst Conventioneel versus duurzaam Conventioneel Duurzaam Investering Laag Hoog Complexiteit ontwikkelingsfase Complexiteit exploitatie fase Terugverdien potentieel Laag Laag Nee Hoog Hoog CO2 besparing Middel Hoog Effect WWS Nul - negatief Positief Energierekening bewoners Referentie Ja Referentie of lager Niet exploiteren, via energie bv of exploitatie uitbesteden? Exploitatie : Zelf Uitbesteden E-bv Investeringen hoog middel-hoog hoog Energierekening huurders zeer laag hoog hoog-laag Technisch risico middel laag-middel middel Inspanning WoCo middel laag hoog Bewonerscontact middel middel middel Terugverdienpotentieel niet niet middel Energie bv: alleen bij voldoende volume! Uitbesteden: afbreukrisico blijft bij WoCo, zoek hulp bij (prestatiegericht) uitbesteden! Kansen Energie bv bij renovatie Optimaal renoveren (verlagen onrendabele top): Inzet nieuwe WWS: energie prestatielabel maatgevend voor huuraanpassing Inzet energiebesparing en energielevering via Energie bv Gebruik maken van stimuleringsregelingen (fiscaal en subsidies). Optimaliseren van besparen en leveren via Energie bv investering in besparing investering in duurzame energieopwekking opbrengsten van energielevering extra huuropbrengsten (WWS) Inzet van Energie bv als kenniscentrum voor integraal duurzaam (her)ontwikkelen. 3

12 Kansen algemeen Energie bv Maatschappelijke financiële rendementseisen lage energie- en woonlasten voor bewoners Mogelijkheid tot verlagen onrendabele top Verleggen van (meer)investering in duurzaam naar Energie bv Afhankelijk van korting op energierekening gebruikers terugverdienpotentieel. Concentreer energiezaken (breed) binnen de Energie bv Exploitatie collectieve blok verwarming Bundelen bemetering PV (zonnestroom), etc Zie ook AEDES Compactreeks: Energie BV Valkuilen Tijdens ontwikkelingfase Integraal ontwerp (duurzaam vastgoed en bijbehorende energievoorzieningen) Traditionele ontwerppartijen voldoen niet meer (alleen op vermogen ontwerpen maakt exploitatie onrendabel) Tijdens exploitatiefase Werkzaamheden tijdens exploitatie Bewoners communicatie Onderhoud en beheer Optimalisatie techniek (continu) Juridisch (levering, aansluiting en garantie) Facturatie en administratie Tarieven en indexatie Risico management Conclusie Energie bv De Energie bv biedt kansen voor renovatie (en nieuwbouw) maar slechts bij voldoende volume zijn de investeringen in de oprichting rendabel. Optimaliseer ontwerp vanuit de exploitatie 4

13 Inhoud presentatie Subsidieverwerving in de bestaande woningbouw Waarom subsidies Huidige subsidies Voorbeeldprojecten Verwachte subsidies Kansen en voorbeeldprojecten Door: Marco Ottink Waarom subsidies Verkrijgen van subsidies Barrière of Doel : Realiseren van overheidsbeleid Effect : Wegnemen van barrières Kans? Soorten subsidies BTW tarief van 6% Geldelijke subsidies Rentesubsidie Groenfinanciering Fiscale subsidies Extra investeringsaftrek BTW-verlaging Per 1 juli 2009 op arbeidsloon en (onder voorwaarden) op isolerende materialen Voor arbeidsloon van opgeleverde renovatieprojecten tussen 1 oktober 2010 en 1 juli

14 Huidige subsidiekansen Europese subsidieregelingen Europese regelingen Landelijke regelingen Provinciale en lokale regelingen Gericht op o.a. duurzaamheid, samenwerking & kennisverspreiding en innovatie Budget via nieuwe (lokale/specifieke) subsidieregelingen beschikbaar voor projecten Landelijke subsidies Subsidies worden beschikbaar gesteld vanuit ministeries De uitvoering is met name in handen van AgentschapNL Voor energiebesparingprojecten zijn diverse te combineren mogelijkheden Subsidies voor renovatie EIA voor huurwoningen nog twee weken open! Opdracht verstrekken voor 1 december 2010 Maximaal subsidievoordeel 1.680,- per woning Maatwerkadvies noodzakelijk voor opdrachtverstrekking Twee Energielabels verbeteren of naar label B Groenfinanciering Voor duurzame projecten (nieuwbouw en bestaande bouw) Gedurende 10 jaar een rentevoordeel van 0,8 tot 1,2% per jaar Voor specifieke investeringen (PV) of nieuwbouw- en renovatieprojecten Groenverklaring noodzakelijk Totaal financieringsvoordeel 8 tot 12% op de projectkosten Duurzame Warmte Subsidie voor zonneboilers, HRE-ketels en warmtepompen Subsidie afhankelijk van merk en type Alleen voor de bestaande woningbouw Voor corporatie en particulier 2

15 Overige subsidies Energie Onderzoek Subsidie voor haalbaarheid- en demonstratieprojecten Meer met minder Verbeteren leefbaarheid (o.a. ISV) Voor huisvesting van kwetsbare doelgroepen Provinciale subsidies voor duurzaamheid Regionale subsidie Nieuw - Vanaf 1 november 2010 Renovatiesubsidie voor Groningen, Drenthe en Friesland Budget 20 miljoen 9 miljoen voor corporaties Volgorde van binnenkomst Voor verbeteren van het Energielabel Voor Energieneutraal renoveren Voor communicatie Renovatie subsidie (NN) De belangrijkste voorwaarden: Verbetering van het Energielabel Projectomvang > 50 woningen 75% moet drie stappen verbeteren Naar Energielabel C Subsidie 20% en max 4.000,- per woning Max 1 aanvraag per corporatie Energieneutraal renoveren (NN) De belangrijkste voorwaarden: Energieneutraal Projectomvang > 10 woningen Subsidie 30% en max ,- per woning Max 1 aanvraag per corporatie Woolder-Es Renovatie (casco) van 174 eengezinswoningen van Energielabel F/G naar Energielabel B Maatregelen: Dak- & vloerisolatie Plaatsen HR++ glas Individuele HR107 combiketels Climarad Woolder-Es Renovatie (casco) van 174 eengezinswoningen van Energielabel F/G naar Energielabel B Subsidies: EIA voor huurwoningen ( 842,- per woning) Groenfinanciering (nog in behandeling) Provinciale subsidie (projectsubsidie van ,-) Meer met Minder ( 50,- per woning) Investering in energiemaatregelen: Totale investeringskosten ± 7.500,- per WEH 3

16 Woolder-Es Renovatie (casco) van 174 eengezinswoningen van Energielabel F/G naar Energielabel B Resultaten: Totale subsidie van 1.787,- per WEH % subsidie t.o.v. investeringskosten = 24% CO 2 -reductie van 43% Gasbesparing van ± 930 m3 per WEH Verlaging woonlasten ± 40,- per maand Huurverhoging 13,10 per maand Zonneboiler-actie Plaatsen van 250 zonneboilers in de bestaande bouw Investeringskosten per systeem 2.455,- incl. btw Subsidies: Duurzame warmte 880,- EIA 170,- Groenfinanciering 140,- Besparing gem. gezin 12,- per maand Huurverhoging 8,- per maand Verwachte subsidies Provinciale subsidies Energiebesparing SDE+ voor zonnepanelen Unieke Kansen Programma voor woningrenovatie Realisatie van kleinschalige woonvormen Energetische innovaties en duurzame energie Succesvol subsidies aanvragen Laat u informeren Beoordeel de voorwaarden kritisch Bespreek een aanvraag Deadline s zijn hard Stapelen mag Een reservering is geen uitbetaling! Administratieve lasten Bedankt voor uw aandacht Vragen? Praktijkdag Energiebesparing bestaande woningbouw 4

17 Teveel CO 2 Transformatie heeft de toekomst Stijgende energiekosten 20% besparen in Verborgen kosten (o.a. gezondheidszorg) economische noodzaak 2 99% van de reductieopgave is in de bestaande voorraad te vinden! fossiele energie besparen = CO2 reduceren 10 : 4 : 1 : 0 tot 1980 bouwbesluit passief huis steeds zuiniger energie 0 Transformatie = complexe opgave 1

18 complexiteit vraagt input disciplines Werk samen Deel kennis Ca. 2 mln corporatiewoningen ouder dan 20 jaar. Energielasten vormen steeds grotere component woonlasten Corporaties willen bijdrage leveren aan CO2 reductie Hoge ambities / beperkte middelen Praktijk veelal: Hoge ambities Verbeterplannen vanuit strategisch voorraadbeheer Inzet op labelstappen Hulpmiddel integrale investeringsafweging ontbreekt aanleiding oprichting Taskforce CO2 aanleiding oprichting Taskforce CO2 kennis en ambities bundelen kennis en ambities bundelen 2

19 DOEL Samenhangende investeringsstrategie: Duurzaamheid in relatie tot overige investeringsopgaven Analyseer Op complexniveau of Op wijkniveau of Op portefeuilleniveau projectplan Taskforce CO2 VERSCHILLENDE RENDEMENTEN Milieu Financieel Verlenging levensduur aanpasbaarheid Sociaal Stedenbouwkundig/architectonisch projectplan Taskforce CO2 Taskforce CO2 VN commissie Bruntland 1987 Denk niet alleen vanuit energie Ontwikkel voor behoeften van het heden zonder het vermogen van toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzien in gevaar te brengen. het gaat om integrale duurzaamheid 3

20 INTEGRALE AANPAK flexibiliteit energie betrokkenheid schoonheid C2C kwaliteit Techniek Kwaliteit Woonlasten Waardeontwikkeling Investeringen in leefbaarheid Aanpassingen voorraad voor andere doelgroepen projectplan Taskforce CO2 Vergeet de stedenbouw niet waarde integraal denken levensduur de meeste waarde zit in de stedenbouw woonmilieu differentiatie stedenbouw een woonmilieu moet kwaliteit hebben Nieuwegein 4

21 Nieuwegein Nieuwegein leefbaarheid zittende bewoners Voor wie doen we het? sociale kapitaal is kostbaar volkshuisvesting vergrijzing Maak scenario s sociale en demografische aspecten 5

22 verbeter variant verbeter-plus verbeter variant verbeter-plus duurzame verbetering duurzame verbetering 3 scenario s 3 scenario s offensief / zichtbaar defensief / niet zichtbaar camouflage / geïntegreerd Denk na over integratie PV en wind integraal onderdeel architectuur? samenhang architectuur en techniek veel voorkomende v.1.0 v.2.0 doorsnede 6

23 zicht vanaf de herenweg traditionele PV schaduwkaders Denk ook low tech Oeroude principes Nieuwe technieken een eerste beeld PV in dakbedekking PV in glas Kansrijk: Lelijke gebouwen Zonwering:luiken en diepe negge Ventilatie: windtorens (Iran) leren van vroeger architectuur maak schoonheid niet tot sluitpost extra programma? constructie architectonische aspecten 7

24 behoud en nieuwbouw sterflats in Hoorn sterflats in Hoorn goed casco geeft veel potentie complete make-over Bundel geldstromen verduurzaming onderhoud denk na over onderhoud+ 8

25 wetgeving Reken anders woningvraag woonlasten integrale aanpak kosten & financiering portefeuilleontwikkeling waardeontwikkeling - Levensduur minimaal 75 ipv. 50 jaar - Oprichting energiebedrijf door de opdrachtgever - Woningwaarderingsstelsel en exploitatiemodellen worden opnieuw bekeken - Vooraf berekenen van de te verwachten bijkomende kosten (total cost of ownership) integrale aanpak Ede big foot Nieuwegein Nieuwegein 9

26 18 woningen Middenmeer 1 woning Middenmeer campings Staatsbosbeheer zorgboerderij Oterleek woontoren Almere 1 woning IJburg woning IJburg woningen Wilnis SP IJburg 2 14 woningen Ede 36 appartementen Nijmegen woningen Rosmalen Enexis Vught woningen Vlijmen woningen Deurne Nieuwe gebouwen als laboratorium energiezuinig en energieneutraal Wanhoop niet: de tijd zal ons helpen! bijvoorbeeld: PCM nu accent op behoefte beperken straks accent op duurzaam opwekken steeds betere hulpmiddelen PV wordt steeds concurrerender! 10

27 decentrale opwekking auto accu extra opslagcapaciteit spreiding energievraag lokale uitwisseling van energie duurzame bronnen decentrale opwekking + smart grid zorg voor draagvlak en betrokkenheid 11

28 Verduurzaming woningvoorraad op kosteneffectieve en praktische wijze ir. A.M.S. Weersink Nieman Consultancy B.V. ing. J.J.P. van Dalen Adviesburo Nieman B.V. Energiebesparingsdoelstellingen corporaties Beleidsdoelstellingen Acties Resultaat Competenties Condities Corporatiebeleid energiebesparing Kosten-efficiënt energiebesparen 20% energiebesparing in 2018 label B beleid - 2 stappen verbetering energielabel - maximale energiebesparing binnen beschikbare budget - 1. Inventarisatie energetische kwaliteit voorraad (labels) 2. Onderzoek kosten-efficiëntie maatregelenpakketten 3. Aansluiten bij planmatig onderhoud / renovatie / sloopplannen 4. Kansenkaart op basis van 2. en Investeringskosten en planning uitvoering 6. Prognose verdeling energielabels UITWERKING PER PROJECT UITVOERING Afweging maatregelenpakketten per project op de kansenkaart Kansenkaart complexen Kosten-effectiviteit maatregelenpakket Kosten-effectiviteit maatregelenpakket Laag.Energiebesparing hoog Laag.Energiebesparing hoog 1

29 Resultaat beleidsadvies Energiebesparing in breder perspectief = integreren! Verdeling energielabel voor en na maatregelen aantal woningen A (incl. 200 nieuwbouw woningen) B C D energielabel E F voor maatregelen na maatregelen Energie beleid Strategisch voorraad beleid Energetische maatregelen -Planmatig beheer -Onderhoudsplanning -Renovatie -Sloop Duurzame kwaliteit combineer maatregelen! Duurzame kwaliteit Combineer maatregelen! Perspectief voor energiebesparing vanuit meerdere dimensies Herstructurering kwaliteitsverbeteringsslag wijk. waardevermeerdering. Perspectief voor energiebesparing verbetering bouwtechnische staat woning Kozijnrot kozijn vervanging HR ++ glas Duurzame kwaliteit Combineer maatregelen! Duurzame kwaliteit Combineer maatregelen! koudebrug Perspectief voor energiebesparing Perspectief voor energiebesparing Geluidisolatie optrekkend vocht Geisoleerde voorzetwand -Geluid -Warmte -vochtplekken 2

30 Duurzame kwaliteit Combineer maatregelen! Voorbeeld 1: complex 16 Kosten-effectiviteit maatregelenpakket Perspectief voor energiebesparing - Brand-overslag - Brand-doorslag doorslag Brandwerend isoleren Laag.Energiebesparing hoog Complex 16 van niets naar iets : bouwjaar 1960 => geen/beperkte isolatie met beperkte investering => van E naar B bouwfysische upgrade Voorbeeld 2: complex 65 Kosten-effectiviteit maatregelenpakket Laag.Energiebesparing hoog Complex 65 Voorbeeld 3: complex 36 van iets naar beter : bouwjaar > 1980: isolatie ca. 50 mm => buitengevelisolatie, nieuw dakelement? dubbel & HR ++ glas => vervangen dubbel glas HR-100 combiketel => HR-107 inclusief zonneboiler? wel potentie, maar vraagt relatief meer inspanning Kosten-effectiviteit maatregelenpakket Laag.Energiebesparing hoog 3

31 Complex 36 Voorbeeld 4: complex 23 integrale benadering: verhoogde geluidbelasting brandoverslagrisico tochtklachten geen ventilatievoorzieningen aanpak: vervangen aluminium pui Kosten-effectiviteit maatregelenpakket Laag.Energiebesparing hoog Energetische aanpak koudebruggen Complex 23 Bestaande situatie Na renovatie Kortom Inzet kansenkaarten op voorraadniveau: Prioritering helder. Rode draad. Integrale benadering op complexniveau: Kennis van bestaande situatie heeft invloed. Specifieke situaties leidt tot bijstelling maatregelpakketten. Gestructureerde integrale aanpak geeft beste resultaat. 4

32 Energiebesparing bestaande woningbouw De Woonplaats Mutatieaanpak in de praktijk Doelstellingen milieubeleid Aanpak in de bestaande bouw Arno Oldenmenger Teamleider Onderhoud Conclusie De Woonplaats Vastgoedonderneming met een maatschappelijke doelstelling Bezit in Enschede, Achterhoek en Landelijk ca vhe s Actief verkoop beleid Doelstellingen De Woonplaats vindt het milieu belangrijk en wil het milieu zo min mogelijk belasten Energiebesparing Duurzaam materiaalgebruik Duurzaam waterbeheer Verminderen geluidshinder Gezond binnenmilieu Duurzaam gedrag huurders Doelstellingen in cijfers Aanpak in de bestaande bouw 1. Energie bewustwording bij bewoners 2. Energiemaatregelen in combinatie met planmatige onderhoud en renovatie 3. Energiemaatregelen op complexniveau 4. Energiemaatregelen bij mutatie 5. Vraag gestuurde energiemaatregelen 1

33 1. Energiebewustwording bij de bewoner d.m.v.: Energielabels verstrekken bij mutatie en renovatie; Energieportal op De Woonplaats site; Informatie avonden en markten; Persoonlijke benadering van huurders; Monitoren en coachen na label verbetering. 2. Energiemaatregelen uitvoeren bij planmatig onderhoud en renovatie 3. Energiemaatregelen uitvoeren op complexniveau bij gestapelde bouw 4. Energiemaatregelen uitvoeren bij een mutatie bij grondgebonden complexen. 1. Mutatiegraad ca. 10% 2. Waarvan 61 % label C Grootste nadeel: 70 procent-eis bij collectieve huurverhoging Voordelen: Investeringskosten in de huur te verrekenen; Geen 70 procent-eis; Geen kostbare bewonersinformatie trajecten; Verhuurbevorderend (hogere kwaliteit); Stimulerend voor de omgeving; Kennis opdoen van het complex; Kennisvergaring door proefwoning. De praktijk, selectie van complexen; Complexen label C selectie; Strategisch prioriteren; Mogelijkheden tot huurverhoging vastleggen. Nadelen: Uitvoering minder kosten efficiënt; Versnippering van energetisch bezit; Data beheer. 2

34 De praktijk, voorbereiding; Inventariseren huidige situatie complexen; Gewenst energetische kwaliteit vastleggen per complex; Kosten baten analyse. De praktijk, aanbestedingstraject en uitvoering: De praktijk, nieuwe huurder: Goede voorlichting bij intrek nieuwe huurder; 1 jaar monitoren en coachen door De Woonplaats. 5. Bedrijven selectie; Aanbesteding op complexniveau op basis van: - gewenste energetisch kwaliteit; - eisen t.a.v. binnenmilieu en wooncomfort; - uitvoerings termijn. Presentatie van de aanbieding; Controle op rendement van de investering; Opdracht tot uitvoering; Controle van behalen van het label na uitvoering. Vraag gestuurde energiemaatregelen Conclusie Bewustwording bij bewoners is bepalend; 70 procent-eis kan belemmerend zijn, durf onderscheid te maken; Aanpak bij mutatie werkt stimulerend voor de wijk. Bedankt voor uw aandacht! Vragen? 3

35 Communicatie: wat moet er in de brochure staan? Adviseur: Ik moet wel weten wat je nu wilt! Manager: Wanneer is het project gereed? Van beleid tot resultaat Aannemer: Ikmoet nu echt starten! Huurder: Energie besparen? Ik wil een keuken Het integrale proces als succesfactor Gemeente: Investeren? Onderhoud kan nog net! Commissie: Huurverhoging? Het wordt tijd dat jullie eens wat doen! drs. ing. H.M. Nieman Nieman Consultancy B.V. Directie: is alles wel goed bekeken, zijn er alternatieven? DOELEN ACTIES DUURZAMERE LEEFOMGEVING Succesfactor 1. Goed doordacht beleid Zonder proces geen resultaat Aandacht voor kritische succesfactoren Heldere doelen Realistisch Geloof er zelf in, maar zorg dat anderen er ook in geloven Zorg voor aansluiting met overig beleid Ken de context

36 Nederlandse afspraken Europese afspraken Verleiden/dwingen particulieren GEMEENTEN? Succesfactor 2. Nederlandse afspraken Lente Akkoord Europese afspraken CORPORATIES? Organiseer het proces zorgvuldig Samenspel Harmonieus orkest Kakofonie algemeen procesontwerp generieke aanpak aanpassingen per project maatwerk luisteren naar de klant Maak een procesplan Kaders & rolverdeling. Doelen stellen. Breng specifieke barrières in beeld Risicoanalyse. Benoem kritische succesfactoren. Borg je sturingsmechanisme(n): Labelstappen Levensduur Proces organiseren Harde kant, maar ook zachte kant Van grof naar fijn Risicoanalyse Professioneel ontwerpteam Benodigde disciplines direct aan tafel Communicatie Succesfactor 3. Kijk over de schutting beleid PvE concepten beoordeling oplossingen..in elke fase kosten bepalen

37 Kijk naar de projectomgeving (bijv. stedenbouw) Multidisciplinair denken Denken in kansen (meeliften, 1+1>2) Succesfactor 4. Ken de kritische succesfactoren - condities - competenties richt het proces daarop in stuur daarop Voorbeelden: Stuur op woonlasten nu / toekomst Corporaties afhankelijk van verkoop woningen Zorg voor flankerend sociaal beleid Belemmerend welstandsbeleid Onvoldoende kennis belanghebbenden, vertrouwen winnen, blijf in contact Communicatieplan!!! Succesfactor 5. Sluit aan bij behoeften Strategie : verleiden of afdwingen Combinatie van: Maatregelen moeten voldoende comfort opleveren Financiële plaatje moet kloppen (investering/subsidie) Te verwachten overlast Goede (begrijpelijke!) en frequente communicatie Procesplan als leidraad Rolverdeling Bevoegdheden Communiceer en laat zien! Communicatieplan Spreek de taal van de klant Sluit aan op behoeften Frequent herhalen! Laat zien (modelwoning) Succesverhalen Bewonersavonden en andere media Algemene informatieavonden Nieuws op internet Informatiebulletin (Beleids)medewerkers in contact met de huurders Laagdrempelige gesprekken (1:1)

38 Resultaat borging via uitvoering naar gebruik Succesfactor 6. Borg resultaten (energie meten = weten) Zorgvuldig inregelen Bewoners instructie Monitoren Terugkoppeling. Permanent in contact blijven Nazorg Beheers je proces Conclusie Ken het speelveld! Werk aan een zorgvuldig processturing. Structurele stapsgewijze aanpak loont.

39 18 november 2010 Inhoud presentatie: PRAKTIJKDAG Energiebesparing bestaande bouw Agentschap NL Regelingen etc. Activiteiten agentschap in 2011 William Gerardu 2 Agentschap NL Uitvoering internationaal-, innovatie- en duurzaamheidsbeleid; Werkzaam voor (inter)nationale overheden (o.a. 9 ministeries en de Europese Commissie); Onderdeel van het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie; Werken intensief samen met kennisinstellingen en intermediairs (o.a. Syntens); Aanspreekpunt voor bedrijven, kennisinstellingen en overheden. Onze kernwaarden: betrokken, betrouwbaar en ambitieus. NL Energie en Klimaat Versterkt de economie en de samenleving door te werken aan de energie- en klimaat oplossingen van de toekomst We adviseren bedrijven, kennisinstellingen en overheden We koppelen beleid aan praktijk We ondersteunen bij duurzame investeringen en innovaties 3 4 Concrete ondersteuning Gericht op: Energiecontinuïteit Verduurzaming energieopwekking Energiebesparing Meer dan 25 ondersteunende programma s met als doel: lange termijn veranderingen ondersteunen het stimuleren en realiseren van innovaties versnellen van toepassingen door de markt en overheden Regelingen komend jaar: Maatwerk-adviesregeling (zolang budget niet is uitgeput) Lagere BTW op arbeid bij isolatie Lagere BTW op arbeid bij renovatie (tot juli 2011) SDE+ regeling Voor de rest:?????? 5 6

40 7 Speerpunten WWI voor 2011 Herziening van de EPBD-richtlijn (inwerkingtreding vanaf 2013) Green Deals Blok-voor-blok Verder: Convenanten Meer aandacht voor utiliteit Omzetten SDE regeling in SDE+ regeling Herziening van de EPBD-richtlijn; belangrijkste punten Vanaf 2021 alle nieuwe gebouwen energieneutraal Voorbeeldfunctie overheden: vanaf 2018 alleen nog maar bijna nulenergie gebouwen huren, kopen of bouwen Benodigde energie voor bijna nul-energie gebouwen moet voor een zeer belangrijk deel worden gedekt door hernieuwbare bronnen Lidstaten moeten beleid ontwikkelen voor transformatie bestaande gebouwen tot zeer laag energie gebouwen Aanscherping R c -waarden op basis van kostenoptimalisatie Harmonisatie berekeningsmethode voor minimale energieprestatieeisen Controlesysteem voor energieprestatie certificering Sancties voor niet naleven richtlijn 8 Green Deals Gebaseerd de interventiepolitiek waarmee Roosevelt de Verenigde Staten uit de Grote Depressie van de jaren 1930 wilde halen: relief for the unemployed and poor, recovery of the economy to normal levels, reform of the financial system to prevent a repeat depression. Nu: Massale investeringen in groene technologieën, transitie van de industrie naar een koolstofarme economie, een heffing op energie en grondstoffen. Dat is de Green New Deal waaraan sommigen denken om Europa uit de drievoudige klimaat-, financiële en economische crisis te halen. Blok-voor-blok Doel: tempoversnelling in de energetische verbetering in de bestaande woningbouw Waarom: tempo verbetering particuliere huur en koopwoningen blijft achter voortgang in sociale huursector wordt bedreigd door o.a. afname verkoop huurwoningen, stagnatie waard ontwikkeling en geringe stijging huren (volgen inflatie) Hoe: Samenwerking tussen gemeenten, corporaties, institutionele beleggers en markpartijen (aannemer, installateurs etc.) Samenstelling simpele standaardpakketten 9 10 Convenant Energiebesparing corporatiesector Agentschap ondersteunt de Convenantspartijen d.m.v.: Brochure Technieken in de bestaande bouw Kennisontwikkeling o.a. door het uitvoeren van voor de sector relevante onderzoeken Maken van publicaties Organiseren workshops, excursies etc. Deelname aan werkgroepen, beurzen, congressen etc

41 13 Brochure Technieken in de bestaande bouw Waar doen we het uiteindelijk voor? 14