KORTRIJK 1302 DIDACTISCH PAKKET VOOR LEERLINGEN VAN DE TWEEDE GRAAD LAGER ONDERWIJS

Transcriptie

1 DURF JIJ MEE NAAR 1302?!? KORTRIJK 1302 DIDACTISCH PAKKET VOOR LEERLINGEN VAN DE TWEEDE GRAAD LAGER ONDERWIJS NAAR HET ONTWERP VAN JASPER CUVELIER EN NELE VERDRU, ARTEVELDE HOGESCHOOL, GENT - 1 -

2 NAAR 1302!!! JIJ GAAT TOCH OOK MEE?!? De lessen geschiedenis geven zowel in het lager als in het secundair onderwijs aan veel leerlingen de kans om hun fantasie de vrije loop te laten. Wanneer de leerkracht het heeft over Julius Caesar, die de Belgen de dappersten der Galliërs vond, komt het beeld van Asterix en Obelix al snel aanzetten. Wie de naam Karel de Grote hoort, denkt aan een gespierde reus van een dubbele meter en niet aan een klein, slap kereltje. Karel de Stoute was een kwaaie vorst en Filips de Goede had het beste voor met zijn onderdanen. Alle heksen belandden systematisch op de brandstapel en tijdens de donkere middeleeuwen beoefende niemand enige vorm van wetenschappelijke activiteit!? Het geschiedkundige feit dat in Vlaanderen nog het meest tot de verbeelding spreekt, is waarschijnlijk de Guldensporenslag van 11 juli Bij dit verhaal zien we de paarden van de Franse ruiters in de modder van de Groeningebeek zakken en bijten alle ridders letterlijk in het zand. De dichte massa voetvolk aan Vlaamse kant zet zich in beweging en schreeuwt uit volle borst Vlaanderen de leeuw!!! Hun kleurrijke kledij en wapperende vlaggen brengen iedereen in de sfeer van een spannende wielerwedstrijd of een belangrijke voetbalmatch. Maar, klopt dit beeld dat wij hebben van geschiedkundige personages of gebeurtenissen wel? Zijn we kritisch genoeg ingesteld? Vooral bij de overbrugging van onze tijd naar de verre middeleeuwen is de kans groot dat er één en ander fout loopt in de beeldvorming. Leerlingen uit het basisonderwijs zijn erg geïnteresseerd in jonkvrouwen, ridders en kastelen. Daarvan getuigt de enorme ruimte die dit thema onveranderlijk inneemt in gelijk welke speelgoedwinkel. Het ligt voor de hand om vanuit deze interessesfeer over te stappen naar een daadwerkelijke kennismaking met historische feiten uit de middeleeuwen. Om te zien of de kinderlijke fantasie wel overeen komt met de werkelijke geschiedenis is een bezoek aan Kortrijk 1302 een ideale formule. Kortrijk 1302 wil de leerlingen prikkelen, hen verbazen, hen iets bijbrengen en hen tegelijkertijd ook met hun voetjes op de realistische grond brengen. Dat alles gebeurt op een geleidelijke en zachte manier. De kinderen krijgen eerder het gevoel te spelen dan te leren en na afloop houden ze er een voldaan gevoel aan over. Kortrijk 1302 geeft kinderen de mogelijkheid om hun verbeelding te toetsen aan de werkelijkheid, dankzij het didactisch pakket, uitgewerkt voor de tweede graad basisonderwijs. Het nodigt de leerkrachten en de leerlingen uit om op een creatieve manier Kortrijk 1302 te bezoeken. Durf jij ook mee naar 1302? - 2 -

3 VAN VOETBALLERS TOT WAPENSCHILDEN 1. WE VERTREKKEN VANUIT HET HEDEN Stap 1: GOAL!!! Twee voetbalploegen treden aan in het stadion. Ze zijn flink getraind. De supporters zijn massaal aanwezig en de sfeer zit er al goed in. Het startsignaal wordt gegeven, de bal ligt klaar. Iemand blaast op een fluitje. Ze kunnen beginnen voetballen. Dat wordt spannend! Maar, plots blijkt dat iedereen dezelfde uitrusting draagt! De truien en broekjes van de spelers hebben identiek dezelfde kleur. Het gevolg is dat niemand weet met wie hij eigenlijk samen speelt. Laat staan dat het publiek enigszins kan volgen. De journalisten voor radio en TV kunnen geen uitleg geven. Er volgt een algemene verwarring. Wat een flop! We gaan hier even verder op in: hoe herkennen voetballers elkaar? Aan de kleuren van trui en broek, aan hun rugnummer. Zo vormen ze een groep, waarin ieder lid van de groep toch nog herkenbaar is! Eenvoudig, maar slim bedacht en onmisbaar voor dit spel! Mogelijke uitbreiding Kennen we nog zo n groepen, waar mensen deel van uitmaken en er toch een aparte plaats in krijgen? Bedenk voorbeelden voor je ouders, voor jezelf. Waaraan kun je zien dat iemand tot die groep behoort? - paspoort: voor alle Belgen - lidkaart sportclub - trouwring - turnpak op school - bankkaart - fluo hesje met logo van de school Stap 2: MARS!!! Twee legers soldaten staan tegenover elkaar. Op de één of andere manier moet iedereen weten tot welke groep hij behoort. Dat is heel belangrijk. Je zal toch niet tegen je eigen vrienden vechten?! Daarom dragen soldaten een uniform. Ze weten precies wie aan hun kant staat. En ze herkennen aan details van het uniform of iemand generaal is, kapitein, sergeant of gewoon soldaat. Maar, soms valt een uniform te veel op. Met een rode jas of witte broek zal de vijand je snel kunnen opmerken. Vooral sinds er vliegtuigen en goed scherp te stellen geweren bestaan, is dat gevaarlijk. Daarom dragen de soldaten nu meestal donkere kledij, groen bijvoorbeeld. In een woestijn vechten soldaten in zandkleurige kleren

4 Stap 3: SLA DOOD!!! We blijven bij de soldaten, maar keren nog verder terug in de tijd. De geweren en kanonnen waarmee grote legers elkaar bestookten, bestonden in de middeleeuwen (omstreeks het jaar 1300) nog niet. Toen waren goed afgerichte paarden erg nuttig bij een gevecht, om een ferme stormloop te ontketenen. Maar ook de lichamelijke kracht mocht niet ontbreken. De ridders probeerden hun lichaam zo goed mogelijk beschermen. Dat deden ze door middel van een helm en een uitrusting van glimmend metaal. Ze droegen ook een schild voor zich uit. Zo konden ze de zware slagen van zwaarden, de scherpe pijlen en andere wapens van toen proberen op te vangen. Maar, hoe konden ze elkaar dan nog herkennen? Ze droegen allemaal een ijzeren uitrusting! Bovendien zagen ze niet zo goed meer, want de helm op hun hoofd beperkte hun gezichtsveld - 4 -

5 2. AANBELAND IN HET VERLEDEN Stap 1: EVEN VOORSTELLEN Er was eens, heel lang geleden, een knappe jongeman. Hij heette Ronnie. Hij was een ridder maar hield eigenlijk niet zo van al dat geweld. Daarom kreeg hij van de graaf van Vlaanderen een baantje als keukenhulp. Zoals bijna elke dag, ging de graaf ook vandaag een partijtje vechten met één van zijn vele vijanden. Hij wou het opnemen tegen de koning, die woonde in het kasteel bij de rivier. De graaf maakte zich klaar. Hij trok eerst enkele beschermende en warme kledingstukken aan: een onderkleed, een mutsje over zijn hoofd, een paar lange kousen en een dikke jas. Daarover kwam zijn wapenrusting, gemaakt van ijzer. Over zijn hele lichaam droeg hij een soort van kleed bestaande uit in elkaar gevlochten ijzeren ringetjes, een maliënkolder. Hij zette een stevige helm op zijn hoofd. De graaf nam zijn zwaard en zijn schild in de hand, sprong op zijn paard en vertrok. Ridder Ronnie keek hem na vanuit de keuken. Hij had net een lekker netelsoepje klaargemaakt Stap 2: ER GEBEURT IETS MERKWAARDIGS De graaf van Vlaanderen arriveerde bij het slagveld en precies op dat moment kwam zijn vijand, de koning van het kasteel aan de rivier, aangereden. Toen de twee elkaar ontmoetten, konden ze hun ogen niet geloven. Stond daar nu een spiegel te midden van het slagveld? Of hadden beide mannen hun gevechtsuitrusting bij Sjonnie de Smid in de stad laten maken? Je kon nauwelijks een verschil zien tussen de koning en de graaf. Hun kledij zag er helemaal hetzelfde uit. Hun aangezicht was door de helm onzichtbaar en dus onherkenbaar. Nu had de slimme graaf van Vlaanderen zich voorgenomen dat zijn mannen zouden komen meevechten om de koning gevangen te nemen. Zo zou het zeker lukken. Maar, de mannen van de graaf konden de koning helemaal niet herkennen! Misschien zouden ze wel hun eigen baas gevangen nemen

6 De koning had zich net hetzelfde voorgenomen, maar dat wist de graaf niet. Er werd besloten dan maar niet te vechten en ze keerden terug naar huis. De graaf van Vlaanderen was woest. Hij had nu eens een kans gekregen om zijn vijand gevangen te nemen, en alles was verkeerd gelopen! Stap 3: RIDDER RONNIE WEET RAAD In de keuken vernam Ridder Ronnie wat er gebeurd was. Hij besloot om de graaf te helpen. Wat was zijn voorstel, volgens jullie? Door middel van gerichte vragen komen de leerlingen op de uitvinding van Ridder Ronnie: hij bedacht een wapenschild. Wapenschilden zijn ontstaan tijdens de vroege middeleeuwen, om het gemakkelijker te maken elkaar te herkennen. In het begin werd een verschil gemaakt door het dragen van een gekleurd katoenen hemd over de maliën. Deze kleur werd dan ook op het schild geschilderd. Later ging men ook afbeeldingen op die hemden borduren en op de schilden schilderen. Enkele beroemde symbolen zijn toen ontstaan en worden nu nog gebruikt. Denk maar aan de lelie, de adelaar of de Vlaamse leeuw. Bij volgende afbeeldingen kan je echt niet twijfelen wie hier voorgesteld wordt! Het gaat telkens om de graaf van Vlaanderen, herkenbaar aan een zwarte leeuw op een gele achtergrond. Op het wapenkleed Op het wapenschild Om nog meer onderscheid te maken, ging men vaak een versiering op de helm aanbrengen, het zogenaamde helmteken. In de loop van de tijd ging dit ook deel uitmaken van het familiewapen en werd het schild samen met de helm of kroon (in geval van een koning of prins) afgebeeld

7 Wapenschilden bestaan nog altijd en er kunnen allerlei afbeeldingen op voorkomen: een haan, een boom, een weegschaal, een anker, een wiel, enzovoort. Het kunnen verwijzingen zijn naar de familie Dehaene of Vandenbogaerde of naar een apotheker die dikwijls gebruik maakt van een weegschaal, of naar een schipper of een houtbewerker. De kleuren zijn zeer belangrijk gebleven en er kan ook een spreuk bij horen, bijvoorbeeld Eendracht maakt macht. Stap 4: RIDDER RONNIE KRIJGT PROMOTIE Ridder Ronnie hoefde vanaf die dag niet meer te werken in de keuken. Hij kreeg een nieuwe titel en een speciale functie bij het grafelijke hof. Welke titel was dat? De leerlingen zoeken zelf de titel van Ridder Ronnie. Het is een nieuwe, onbekende term die we als volgt aanbrengen en uitleggen: - Teken zes stippen op het bord - Laat de leerlingen in groepjes samenwerken (per twee) - Per groepje noemen de leerlingen telkens één letter - Komt die letter in het woord? = invullen op het bord + nog een keer raden - Komt die letter niet in het woord? = ander groepje aan de beurt - Mogelijk steuntje: aangeven of we nog een klinker of medeklinker zoeken * * * * * * H E R A U T Wat betekent dat woord? Laat enkele leerlingen opzoeken (woordenboek of internet) of vertel het hen zelf. heraut = iemand die vroeger een vorst aankondigde, in zijn naam bekendmakingen deed = aankondiger, boodschapper, iemand die mededelingen doet PS: Tijdens het bezoek aan Kortrijk 1302 zullen we deze heraut in levende lijve tegenkomen! Hij zal ons alle nodige uitleg kunnen geven

8 3. AAN HET WERK Stap 1: EEN RIDDERHELM Om als ridder naar Kortrijk 1302 te trekken, is het leuk dat iedereen een eigen helm draagt. Dat ziet er moeilijk uit, maar het valt best mee. In een paar stappen zijn we er. Dit heb je nodig per leerling: - strook licht karton, lichtgrijs van kleur, 60 cm (=omtrek van het hoofd) op 18 cm - schaar, perforator, splitpennen, nietjes - strook licht karton, donkergrijs van kleur, 20 cm (voorkant van het hoofd) op 15 cm 1. Neem de strook lichtgrijs en meet stroken af van 3 cm. Trek om de 3 cm een lijn vanaf de bovenzijde tot ongeveer 3 cm van de onderkant. Knip nu de stroken zoals op de tekening. Zorg dat het karton nergens uiteenvalt. 2. Niet alle stroken samen. Dat gaat gemakkelijkst als je in 2 helften werkt. Of je kan ook als volgt te werk gaan. Sla in elke strook bovenaan een gaatje met de perforator. Verzamel dan alle stroken over elkaar in één splitpen. Plooi de splitpen over aan de binnenzijde van de halfronde vorm, die nu ontstaan is. Je bekomt een mooi rond geheel, de basis van de helm. 3. Neem nu de tweede, kleinere, donkergrijze strook karton en vouw die in twee. Rond de onderste hoeken af. Knip nu repen uit de bovenkant zoals aangegeven op de tekening

9 4. Plooi het karton open en maak gaatjes in de zijkanten om het geheel aan de helm te bevestigen. Dat doe je met twee splitpennen. Zorg dat dit gedeelte tot voor je ogen kan zakken. De helm is klaar! Je hoofd en je ogen zijn ten volle beschermd. Ten strijde!!! Nu heb je een deel van de uitrusting. Wie dat wenst, kan nog verder gaan en daar een maliënkolder aan toevoegen. Neem een grote grijze vuilniszak. Knip in de onderkant een gat voor het hoofd en in beide zijkanten openingen voor de armen. Zo heb je heel snel een metalen kledingstuk dat je lichaam beschermt! Maar, het komt erop aan ons eigen wapenschild ergens aan te brengen, zoals we net geleerd hebben. Dat mogen we zeker niet vergeten! Stap 2: EEN EIGEN WAPENSCHILD Voorbeeld: het wapenschild van Pfaffs Zoeken: Wat zien we hier allemaal op? Waarom zou dit zo opgevat zijn? Paar handschoenen van een doelman of keeper omdat Jean-Marie Pfaff een goede doelman was. Leeuw met een voetbal: leeuw staat symbool voor Vlaanderen. Krullende manen van een leeuw zijn vergelijkbaar met het blonde krulhaar van Jean-Marie Pfaff. De bal in de handen van de leeuw staat opnieuw symbool voor het voetballen, het beroep van Jean-Marie Pfaff. Op de achtergrond: groen = de kleur van het gras op een voetbalveld Het eigenlijke schild bestaat uit vier delen. Er komen 2 x 2 dezelfde figuren voor, schuin tegenover elkaar. Dat geeft een mooi effect. Opdracht Verdeel de leerlingen in 6 groepjes. Per groepje krijgen de leerlingen het blanco patroon van een wapenschild (zie bijlage). Ze bedenken een thema / naam van hun groep en ontwerpen vervolgens hun eigen wapenschild met: - een algemene indeling (vb. diagonaal, vierendelen, strepen, ) - symbolen, kleuren - 9 -

10 - (mogelijkheid) aanvullen met een leuze DURF JIJ MEE NAAR 1302?!? De leerlingen werken één groot wapenschild af en / of maken voor elk apart eenzelfde schild in het klein. In Kortrijk 1302 zullen de leerlingen in dezelfde groepen samenwerken en hun wapenschild dragen. Tip: je kan aan de achterkant van het schild een veiligheidsspeld bevestigen om zo gemakkelijk het schild op de kledij (of op de grijze maliënkolder alias vuilniszak) te bevestigen. Tijdens de middeleeuwen bestonden al spelden, de Romeinen hadden die zelfs al! In Kortrijk 1302 gaan de kinderen ook in 6 groepjes aan de slag. Het maakt niet uit of er in één groepje iemand méér of minder is

11 - 11 -

12 1.1 het recept van netelsoep Ingrediënten (voor een ketel soep van ongeveer 5l) : 4 kloeke wortelen / 1 prei (het groene deel) / 4 flinke uien / 4 aardappelen / een portie brandnetels (een slakom vol) / kruiden : peper, (selder)zout, wat kerriepoeder, wat cayennepeper,... en kruiden naar keuze / bouillonblokje Bereiding : Wat de brandnetels betreft : zorg dat je ze plukt op een propere plaats. Pas op voor bespoten planten! Een klein plekje in je eigen tuin voorbehouden is natuurlijk het veiligste. Zo kan je er trouwens het lente- en zomerseizoen door blijven plukken. Gebruik wel steeds jonge brandnetels (bovenste uiteinde : 5 à 10cm). het is niet nodig om enkel de blaadjes te gebruiken; ook het bovenste stuk van het steeltje is bruikbaar... het zorgt echt niet voor vezels die bijvoorbeeld kinderen soms als lastig ervaren. Zorg wel dat je nooit de bloemen gebruikt! Was de netels, zoals alle overige groenten grondig en maak ze verder schoon. Laat 50g boter smelten, voeg er de grof versnipperde ui, prei, aardappelen en wortelen achtereenvolgens aan toe. Voeg ook de kruiden toe en de brandnetels. Voeg water toe. Sluit de pan af en laat koken zoals een 'normale' soep. Nadien het hele zaakje mixen. SMAKELIJK