Netwerkbijeenkomst Slim Watermanagement regio Rijn-Maasmonding

Transcriptie

1 Netwerkbijeenkomst Slim Watermanagement regio Rijn-Maasmonding Welke gebiedsoverstijgende informatie is er nodig om het water in de regio Rijn Maasmonding zo slim mogelijk aan te sturen, en welke middelen staan waterbeheerders ter beschikking om dat zo efficiënt en goedkoop mogelijk te kunnen doen? Daarover spraken ruim 50 waterbeheerders op maandag 21 november 2016 in Rotterdam. Op locatie Lommerrijk aan de Bergse Plassen werd de oogst van de deelprojecten uit 2016 tegen het licht gehouden, en alvast vooruitgekeken naar Een korte impressie. Opening Dagvoorzitter Astrid Meijer van het Lerend Netwerk Slim Watermanagement opende de bijeenkomst in de regio Rijn Maasmonding. Vervolgens heette Dorenda Gerts, lid van het algemeen bestuur van Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard, de deelnemers van harte welkom. Vraag aan Gerts: hoe zou het project Slim Watermanagement eigenlijk op de burger overkomen? Gerts: Burgers weten vaak niet dat waterschappen een vierde bestuurslaag vormen. Ze vertrouwen er gewoon op dat het waterbeheer goed geregeld is. Dat willen we zo houden en daarom moeten we ons werk zo goedkoop, slim en ongemerkt mogelijk doen. Daar kan het project Slim Watermanagement een belangrijke rol in spelen. Bas de Jong van Rijkswaterstaat, landelijk programmaleider van Slim Watermanagement, schetste daarna kort de landelijke context. De bestuurlijke verankering van Slim Watermanagement ligt in het Deltaprogramma Zoetwater. Het budget voor SWM komt uit het Deltafonds. Het DG Ruimte en Water van het ministerie van Infrastructuur en Milieu is opdrachtgever, Rijkswaterstaat regelt praktische zaken, zoals het aanvragen van budget dat nodig is voor uitbesteding van werk. Waterschappen en de Regionale Diensten van Rijkswaterstaat zorgen zelf voor de benodigde menskracht voor de uitvoering van SWM projecten. Jeroen Willemsen, beleidsadviseur van het Hoogheemraadschap Schieland en de Krimpenerwaard, vatte de scope van SWM in de regio Rijn Maasmonding als volgt samen: Typerend voor de regio Rijn Maasmonding is dat we bij laag water te maken hebben met zoutindringing. Bij hoogwater gaat het om piekafvoeren en bergingscapaciteit. Slim Watermanagement moet de relatie tussen het hoofdwatersysteem en het regionale watersysteem tot in de haarvaten inzichtelijk maken. Hoe kunnen we preciezer voorspellen wat er gaat gebeuren, waar is er ruimte in het systeem, en hoe kunnen we anticiperen? Daarvoor zijn er in 2016 vijf verschillende deelprojecten uitgevoerd. De resultaten zijn samengevat op posters. [zie bijlage] 1. Rijn Maasmonding samenhang en redeneerlijn; 2. Optimalisatie inlaat Parksluizen/Bergsluis; 3. Vergroten handelingsperspectief Hollandse IJssel; 4. Informatiescherm Volkerak Zoommeer; 5. Optimalisatie watervoorziening Brielse Meer; Slim Watermanagement Rijn Maasmonding 2016, Ingrid Zeegers, pagina 1 van 8

2 Wat mij betreft is het antwoord op de vraag hoe ga je SWM aan de burger verkopen, trouwens als volgt. We hebben anno 2016 kennis die we eerder niet hadden, en we hebben real time data en instrumenten die we eerder niet hadden. Als waterbeheerders niet de instrumenten gebruiken die ze aangereikt krijgen, komen ze niet veel verder. En dat is dus direct van belang voor de burger. Casus locatie Bergse Plassen Locatie Lommerrijk werd niet voor niets gekozen voor de jaarlijkse bijeenkomst van het netwerk rond Slim Watermanagement regio Rijn Maasmonding. Om een idee te krijgen van de problematiek in het gebied presenteerde Jeroen Willemsen de casus Bergse Plassen en SWM. De Bergse Plassen zijn twee veenplassen van elk 46 hectare groot. De plassen zijn geïsoleerd en slechts verbonden door een kort kanaal. Ze fungeren als boezemwater voor omliggende polders. We pompen het water gedeeltelijk via de rivier de Rotte naar de Nieuwe Maas. We doen er alles aan om te voorkomen dat de plassen vervuild raken met nutriënten van buitenaf. Maar dat lukt niet als er extreme piekbuien vallen, zoals die van 23 juni Door lozing vanuit rioolwater overstorten raken de Bergse Plassen dan alsnog vervuild met nutriënten. De vraag is dus: hoe kunnen we dat met Slim Watermanagement voortaan voorkomen? Hoe kunnen we de beschikbare ruimte beter gebruiken en het regenwater ergens anders opvangen, en aan welke stuurknoppen kunnen we draaien? Workshop Serious Game: uitrol naar regio Rijn Maasmonding Jacco Kroon van Waternet: Voor de regio Amsterdam Rijnkanaal/Noordzeekanaal is een serious game ontwikkeld. Het is een bordspel waarmee meerdere spelers tegelijk inzicht kunnen krijgen in de werking van het watersysteem als geheel. Het idee van de workshop is om te kijken wat het spel voor de regio Rijn Maasmonding kan betekenen. Hoe het werkt? Het spel kun je met een man of tien tegelijk spelen. Net als bij Monopoly zijn er kaartjes. Bij Monopoly weet je de waarde van de huizen in een straat. In dit spel geven de kaartjes Slim Watermanagement Rijn Maasmonding 2016, Ingrid Zeegers, pagina 2 van 8

3 informatie over de stuurknoppen: gemalen en sluizen. Die input (aan/uit c.q. open/dicht) rekenen we door met als resultaat de nieuwe waterstanden in het gebied. Vervolgens gaan we met die gegevens de bekertjes met water vullen. We spelen het spel met de neerslaggegevens van oktober Toen heeft het ontzettend hard geregend. We combineren die gegevens met een extreme wind. Door twee pechgevallen te combineren wordt duidelijk waar de knelpunten in het systeem optreden. Het is de bedoeling dat het water niet uit het bekertje loopt, want dan heb je schade. Het spel kent verschillende soorten schade: aan voorzieningen, landbouw, akkerbouw, industrie en wonen. Aan elke soort schade hangt een prijskaartje. Als je het goed speelt kun je voorkomen dat er schade optreedt. Hoe? Door goed samen te werken. In het spel merk je dat de spelers in het begin vooral het waterpeil voor hun eigen burgers op peil willen houden, maar ze kunnen er niet onderuit om ook de buurtwaterschappen te helpen. Wie er uiteindelijk heeft gewonnen? Heel Nederland, als we tenminste gezamenlijk zo min mogelijk schade hebben. Jeroen Willemsen, HHSK: Voor mij was de serious game een eyeopener. Vooral omdat ik er vooraf niet zoveel mee had. Maar in die workshop heb ik het licht wel gezien. Het spel helpt om het verhaal achter SWM te vertellen, hoe je duidelijk kunt maken wat er nodig is. Erg de moeite waard. Workshop Samenhang en kleine stuurknoppen de noordrand aan de zuidrand terecht. Ook hier weer de vraag: hoe realistisch zijn de gekozen uitgangspunten in de simulatie? Pieter Beeldman van Rijkswaterstaat WNZ: In deze workshop presenteren we resultaten van het onderzoek naar de werking van kleine stuurknoppen in de Rijn Maasmonding voor het tegengaan van verzilting aan de Hollandsche IJssel. De vraag is hoe we de kleine stuurknoppen, zoals de Volkeraksluizen en de stuw bij Hagestein, effectief kunnen inzetten? De kleine stuurknop Volkeraksluizen gaat over de effecten van het stopzetten van de onttrekking naar het Volkerak Zoommeer, de kleine stuurknop Stuw bij Hagestein gaat over meer afvoer over de Lek ten koste van de Waal. Ter vergelijking: de grote stuurknop wordt gevormd door de Haringvlietsluizen. Deltares heeft voor de simulaties het 1D rekenmodel SOBEK gebruikt. In de workshop willen we zoveel mogelijk operationele feedback verzamelen voor de defaults die we hebben gebruikt. Bijvoorbeeld: hoe realistisch is een onttrekking van 50 m3 per seconde uit het Volkerak Zoommeer? In het tweede deel van de workshop gaat het over het opzetten van nieuwe voorspelparameters voor achterwaartse verzilting. In dat geval komt zout onder extreme condities via Ymkje Huismans, Deltares: Tijdens de presentatie van ons onderzoek hebben we veel input en aanvullingen gekregen over verzilting in de Rijn Maasmonding. Duidelijk werd dat we van veel aspecten weten dat er samenhang is, maar we weten niet precies hoe en wat. In de workshops zijn ook veel concrete studies aangedragen waaruit we aanvullende informatie kunnen halen voor onze eigen studie. Denk bijvoorbeeld aan de studie naar bijeffecten op regionaal niveau (het Betuwepand). Of informatie over de operationele beheer van de Volkeraksluizen. De precieze capaciteit is bepalend om de speelruimte in het systeem te bepalen. Wat we nu gaan doen met alle informatie uit de workshops? Eerst laten bezinken, dan met RWS om de tafel. Misschien kunnen we het voorspellen van achterwaartse verzilting inbouwen in een operationeel model à la Volkerak Zoommeer. Misschien kunnen we in een vervolgstudie werken vanuit een werkelijke situatie in plaats vanuit een schematische opzet. Daar gaan we over nadenken. René van den Heuvel, RWS Oost Nederland: Een hele nuttige workshop, het heeft voor een deel bevestigd wat ik al vermoedde. Wij zijn beheerder van het stuwcomplex op de Neder Rijn Lek, en dus Slim Watermanagement Rijn Maasmonding 2016, Ingrid Zeegers, pagina 3 van 8

4 ook van Hagestein. Er worden ons vaak vragen gesteld: kan er niet meer water over Hagestein om allerlei doelen te dienen? Ik heb vandaag gezien dat de effecten daarvan redelijk beperkt zijn. Dat inzicht is waardevol. Tom van der Wekken, Rijkswaterstaat: Mij valt op dat er nog heel veel vragen leven over hoe het systeem nou eigenlijk in elkaar steekt. Dat lijkt me eigenlijk wel een voorwaarde voor SWM. Kennis van de werking van het systeem is cruciaal. Die kennis verdwijnt als mensen vertrekken uit de organisatie. Nieuwe mensen moeten weer helemaal opgeleid worden. Daarom is in 2015 door RWS en Deltares een cursus gemaakt om elkaar mee te nemen in de systeemkennis van het Noordelijk Deltabekken: waarom werkt het zoals het werkt. Hoe is de samenhang. Als er belangstelling voor is kunnen de we cursus koppelen aan SWM. Afgesproken is om binnen SWM RMM hiervoor een opzet te maken. Workshop Informatiescherm Hollandse IJssel Jeroen Willemsen HHSK: In deze workshop verkennen we hoe een informatiescherm kan bijdragen aan het evalueren van wateroverlast en situaties van watertekort. Wat is een informatiescherm? Het kan verschillende vormen hebben, maar het doel is het inzichtelijk maken van operationele informatie, monitoring of evaluatie. Met behulp van het informatiescherm worden gebeurtenissen uit het afgelopen jaar gesimuleerd. Daarnaast ontwerpen we een dashboard waarbij we onder andere ingaan op de benodigde informatie voor verschillende situaties. te vragen of de stormvloedkering open kon. Dit speelde nog in de tijd voor de Waterakkoorden. Dat er toen geen ramp is gebeurd, hebben te danken aan het feit dat het droog werd. De regen stopte. En aan de peilbeheerders in het gebied die de maximale rek uit het gebied wisten te halen. Daarvoor moet je echt de haarvaten van het gebied kennen. Deze kennis is lastig te presenteren op een informatiescherm. Waarom is SWM dus belangrijk voor ons? Om te zorgen dat wij als waterbeheerders inzicht hebben in elkaars problemen. Harry Berkouwer van HHSK: Om een idee te krijgen van de noodzaak van SWM en een informatiescherm: 15 jaar geleden hadden we in ons gebied te maken met een bijna ramp. Er werden extreme piekbuien voorspeld die op korte termijn ergens in ons gebied zouden gaan vallen. Het gebied bestaat uit 200 hectare land met 100 peilvakken en vier soorten landgebruik. Het afvoersysteem zat toen overvol, er was geen ruimte om het water af te voeren. En er was ook geen tijd om bij Rijkswaterstaat aan te kloppen om Jan Willem van Kempen van HH Rijnland: Naar aanleiding van de workshop over de Hollandse IJssel: als we het hebben over SWM en de interactie tussen het hoofdwatersysteem en de regionale systemen, gaat het ook over de stormvloedkering en wanneer die dicht gaat. In het huidige Waterakkoord is afgesproken dat als de stormvloedkering in Krimpen a/d IJssel dicht moet door dreiging vanaf de zee, RWS dan met ons belt of we waterbezwaar hebben. En als we dat hebben gaat RWS het water op laagtij keren. Die procedure zou ook anders kunnen. De stormvloedkering kan ook dicht als de dreiging van binnenuit komt. Dat is een hele andere redeneerlijn. Het brengt voor RWS wel kosten met zich mee. De scheepvaart ga je voor een deel met problemen opzadelen die wij regionale waterbeheerders normaliter ervaren. Dan moeten we het dus ook hebben over verdelen van de schade. Slim Watermanagement Rijn Maasmonding 2016, Ingrid Zeegers, pagina 4 van 8

5 Workshop Optimaliseren Parksluizen en Bergsluis en het Brielse Meer Robin van den Assem, Hoogheemraadschap van Delfland: De workshop bestaat uit twee delen. Het deelproject Parksluizen en Bergsluis gaat over sturingsregels en de mogelijk baten die die regels kunnen opleveren. Bij Parksluizen speelt zoutindringing. Als de chloride meter boven een bepaalde waarde stijgt zetten we automatisch het gemaal aan. Dat hebben we zo afgesproken. In de doorvoer richting Schieland veronderstelden we namelijk dat het zoutgehalte niet al te hoog mocht oplopen. We hebben gekeken naar hoe het operationeel beheer nu werkt, vooral tijdens droge perioden. Doen we nog wel de goede dingen? Door met elkaar te praten over belangen en eisen ontdekten we dat het zoutgehalte voor Schieland eigenlijk minder belangrijk is dan de nutriënten. Dan ontstaan er dus nieuwe vragen: wat zijn eigenlijk de andere belangen en eisen aan het systeem? Zijn er geen slimmere manieren om het gemaal aan te zetten? Het wordt een ander optimalisatievraagstuk, waarin zowel zout als nutriënten een rol kunnen spelen. Daardoor kun je andere overwegingen maken. Want als we morgen een regenbui verwachten, kunnen we dan niet even wachten met uitmalen (en dus het zoutgehalte iets laten oplopen) tot de bui morgen valt? In 2017 gaan we de nieuwe inzichten in de praktijk brengen. Daarnaast willen we verder werken aan het uitwisselen van gegevens met Rijkswaterstaat en Schieland en de Krimpenerwaard. In de workshop willen we input verzamelen van de deelnemers over mogelijke risico s van de sturingsregels en ervaringen met gegevensuitwisseling tussen verschillende organisaties. Jan Smits, Waterschap Hollandse Delta: In het deelproject Brielse meer willen we operationele feedback verzamelen voor de instandhouding van een robuuste en klimaatbestendige zoetwateraanvoervoorziening uit het Brielse Meer, dat door Evides intensief wordt gebruikt. Het gaat om beter grip te krijgen op chloride gehaltes: zowel door analyse van de informatiesystemen als door het beter benutten van elkaars monitoringsen meetsystemen. Robin van den Assem, Hoogheemraadschap van Delfland: De workshop heeft waardevolle inzichten opgeleverd. Die ga ik meenemen in de plannen voor volgend jaar. Workshop Volkerak Zoommeer: hoe slim wil je het hebben? René Boeters, Rijkswaterstaat: In deze workshop wordt een demonstratie gegeven van het informatiescherm dat voor het Volkerak Zoommeer in ontwikkeling is. De ontwikkeling van een informatiescherm voor het Volkerak Zoommeer loopt alvast vooruit op een mogelijk gestandaardiseerd informatiescherm voor de operationele aansturing van het Peilbeheer binnen RWS. Door binnen SWM deze informatie te delen en ook informatie van waterschappen toegankelijk te maken kunnen we meer inzicht krijgen in elkaars opgaven. Dit vormt de basis om tot optimalisaties te komen voor een efficiënt en slim gebruik. Milly Wind Cox, Waterschap Brabantse Delta: Het informatiescherm is een schematische weergave van hoe het systeem in elkaar zit, welke belangrijke uitwisselpunten je met elkaar hebt, en wat voor soort informatie je van elkaar zou willen weten.? Dat blijkt vooral informatie te zijn over verwachtingen, bijvoorbeeld over het te verwachten chloridegehalte, de te verwachten waterstanden en debieten. (Die verwachtingsinformatie zit overigens voor een deel Slim Watermanagement Rijn Maasmonding 2016, Ingrid Zeegers, pagina 5 van 8

6 al in de informatievoorziening over de waterstanden. Daarvoor hebben drie Brabantse Waterschappen samen het BOS ontwikkeld). Stand van zaken: er ligt nu al een opzet van een informatiescherm, in 2017 zetten we de volgende stap. Hoe ga je het informatiesysteem concreet laten werken, wat spreek je met elkaar af, wat is je handelingsperspectief? Wat we uit de workshop willen halen is vooral een scherpe blik op de dingen die we hebben gedaan. Zitten we op de goede lijn, hebben we het juiste in beeld? Bas de Jong, RWS WVL: Toch weer veel nieuwe dingen gehoord. In de workshop Volkerak Zoommeer ging het over het informatiescherm en wat we daar nog missen. In de workshop over de Samenhang werd duidelijk dat er al veel informatie samenkomt, maar er ook nog stukken ontbreken. Kortom: een oproep voor een stevig vervolg van SWM in René Boeters RWS: Belangrijkste is het inzicht dat als je iets verandert aan de situatie in het Volkerak Zoommeer, dat dat weleens effect kan hebben op de andere watersystemen. In de workshop zijn hele nuttige opmerkingen gemaakt, die gaan we meenemen in onze werkgroep SWM. In 2017 zal de oogst van de sessie verder verwerkt worden tot gezamenlijke doelen. Basis hiervoor is de doorontwikkeling van het informatiescherm en heldere afspraken hoe te handelen in specifieke situatie bij water tekort en overlast. Slim Watermanagement Rijn Maasmonding 2016, Ingrid Zeegers, pagina 6 van 8

7 Bijlage: deelprojecten SWM in Rijn Maasmonding Poster Rijn Maasmonding samenhang en redeneerlijn De Rijn Maasmonding is een complex overgangsgebied tussen de rivieren Rijn en Maas en de Noordzee. Twee keer per dag dringt het getij via de Nieuwe Waterweg landinwaarts waardoor waterstanden en zoutgehalten sterk fluctueren. Doel van SWM in dit project is het zorgen voor een redeneerlijn en handelingsperspectief voor de beheerders. In 2015 is gewerkt aan een systeembeschrijving, mogelijke optimalisaties in de regio en een eerste versie van een redeneerlijn en handelingsperspectieven voor de Rijn Maasmonding. In 2016 zijn kansrijke optimalisaties verder uitgewerkt in deelregio s: Parksluizen/Bergsluis; Hollandsche IJssel; Volkerak Zoommeer; Bernisse Brielse Meer. [meer info: Pieter Beeldman, RWS] Poster Parksluizen/Bergsluis Het Gemaal Parksluizen is een gemaal in Rotterdam, dat als boezemgemaal wordt gebruikt. De Bergsluis in Rotterdam is de schutsluis die voor de pleziervaart de verbinding vormt tussen de Schie en de Rotte. Doel van SWM is in dit project het operationeel inzetten van alternatieve inlaat bij Parksluizen/Schiegemaal en het verbeteren van het inzicht in waterkwaliteitsparameters, waardoor er betere beslissingen genomen kunnen worden over de verdeling van water tijdens droge perioden. [Meer info: Robin van den Assem, Hoogheemraadschap Delfland] Slim Watermanagement Rijn Maasmonding 2016, Ingrid Zeegers, pagina 7 van 8

8 Poster Vergroten handelingsperspectief Hollandse IJssel De Hollandsche IJssel is een rivier in de provincie Zuid Holland die een route aflegt tussen Gouda en de Nieuwe Maas in Rotterdam Doel van SWM is in dit project het vergroten van het handelingsperspectief voor het operationeel beheer over de beheergrenzen heen. Voorbeeld: door de stormvloedkering al op een lagere waterstand te sluiten dan tot nu toe gebruikelijk is, kan er tijdwinst worden geboekt in het achterland; Om die afweging te kunnen maken zijn afgestemde optimalisatiescenario s nodig, maar ook een adequate informatievoorziening en organisatorische afstemming. Het gaat niet in de laatste plaats om inzicht in de kosten en de baten van ingrijpende maatregelen (zoals het eerder sluiten van de stormvloedkering om schade in het achterland te voorkomen). [Meer info: Jeroen Willemsen, HHSK] Poster Informatiescherm Volkerak Zoommeer Het Volkerak Zoommeer is een zoetwatermeer in het oosten van Zeeland. Het maakt deel uit van de Schelde Rijnverbinding. De waterkwaliteit van het Zoommeer is al jaren problematisch vanwege de groei van blauwalg. Doel van SWM is in dit project het beter benutten van de beschikbare zoetwatervoorraad en spoeldebieten in het Volkerak Zoommeer; het ontwikkelen van beslis en sturingsregels om de juiste afwegingen te kunnen maken in tijden van droogte en afnemende waterbeschikbaarheid; en het explicieter maken van de baten van zulke maatregelen. [Meer info: René Boeters, RWS Zee en Delta] Slim Watermanagement Rijn Maasmonding 2016, Ingrid Zeegers, pagina 8 van 8

9 Poster Optimalisatie watervoorziening Brielse Meer Het Brielse Meer vormt de scheiding tussen Voorne en het Europoortgebied en wordt door Evides als drinkwaterbron gebruikt. Doel van SWM is in dit project uitbreiding van meetpunten voor chloride metingen; analyse van informatiesystemen en het beter benutten van elkaars monitorings en meetsystemen; het realiseren van onderlinge informatie uitwisseling over de te verwachten verzilting, rivierafvoeren en waterstanden; het betekent ook het optimaliseren van de sturingssystemen van de inlaat en tenslotte het automatiseren van de inlaten. [Meer info: Jan Smits, waterschap Hollandse Delta]. Poster Rijn Maasmonding samenhang en redeneerlijn Onderdeel van het deelproject Samenhang is de Systeemanalyse Rijn Maasmonding. Doel van deze analyse is het onderzoeken van de werking van kleine stuurknoppen in de Rijn Maasmonding voor het tegengaan van verzilting aan de Hollandse IJssel. De kleine stuurknop Volkeraksluizen gaat over de effecten van het stopzetten van de onttrekking naar het Volkerak Zoommeer, de kleine stuurknop Stuw bij Hagestein gaat over meer afvoer over de Lek ten koste van de Waal. De Haringvlietsluizen zijn een grote stuurknop. Voor de simulaties is het 1D rekenmodel SOBEK gebruikt. Het andere, tweede doel betreft het opzetten van nieuwe voorspelparameters voor achterwaartse verzilting. Daarbij komt zout onder extreme condities via de noordrand aan de zuidrand terecht [Meer info: Ymke Huismans, Deltares]. Slim Watermanagement Rijn Maasmonding 2016, Ingrid Zeegers, pagina 9 van 8