DE DEMOCRATIEFABRIEK OVER IDENTITEIT, DIVERSITEIT EN DEMOCRATISCH BURGERSCHAP GEREEDSCHAPSKOFFER VOOR DE BEGELEIDER

Transcriptie

1 DE DEMOCRATIEFABRIEK OVER IDENTITEIT, DIVERSITEIT EN DEMOCRATISCH BURGERSCHAP GEREEDSCHAPSKOFFER VOOR DE BEGELEIDER 1

2 VOORAF De Democratiefabriek is een interactieve tentoonstelling. De fabriek is een metafoor: in deze fabriek werken jongeren rond identiteit, diversiteit en vooroordelen en denken ze na over actief burgerschap en democratie. De bezoekers maken keuzes, voeren opdrachten uit en toetsen hun meningen aan uitspraken en voorstellen. De Democratiefabriek is opgebouwd rond 11 modules of machines die telkens verschillende opdrachten voorschotelen. Na een introductiefilmpje trekken de bezoekers er in duo s op uit en bespreken ze samen hun keuzes. Elke bezoeker noteert zijn keuzes op een persoonlijke routekaart. Achteraf kan de bezoeker aan de hand van zijn zelf opgestelde routekaart een geïndividualiseerd certificaat downloaden, dat hem/haar feedback geeft over zijn persoonlijke keuzes. In deze handleiding krijgt u enerzijds achtergrondinformatie over de Democratiefabriek en anderzijds een aantal pedagogische tools voor een naverwerking van uw bezoek in de klas. U vindt hierin activiteiten rond de thema s van de Democratiefabriek, het werken met het certificaat en ook enkele suggesties om moeilijke discussies aan te gaan. De Democratiefabriek confronteert de bezoeker namelijk met zijn ideeën, twijfels en opinies en daagt hem uit om zichzelf in vraag te stellen. Het is dan niet altijd gemakkelijk om deze uiteenlopende meningen en opinies in de klas een plaats te geven, en al zeker niet als deze meningen gaan over identiteit en diversiteit, over vooroordelen, normen en gedrag. In het laatste deel van deze handleiding vindt u eveneens de invulfiches voor de leerlingen. We hebben ervoor gekozen de opdrachten te scheiden van de invulbladen. Deze keuze laat u toe om gemakkelijk de invulbladen terug te vinden en te kopiëren voor uw leerlingen. Deze handleiding wordt u aangeboden door de educatieve dienst BELvue. De educatieve dienst ontwikkelt en verzorgt gratis interactieve educatieve activiteiten voor leerlingen van het lager en het secundair onderwijs. Telkens willen we kinderen en jongeren sensibiliseren voor de uitdagingen van de democratie en voor de belangrijkste historische gebeurtenissen die ons land gemaakt hebben tot wat het is ( >edubel). De Democratiefabriek is een project van BELvue ( in samenwerking met Stichting Vredeseducatie Utrecht. De Democratiefabriek reist na een verblijf van enkele maanden in BELvue (Brussel) door het hele land. 2

3 INHOUDSTAFEL 1. DE UITGANGSPUNTEN VAN DE DEMOCRATIEFABRIEK Een cyclisch proces van weten, kunnen en willen Een doe-tentoonstelling Activiteiten DE THEMA S VAN DE DEMOCRATIEFABRIEK HET BEZOEK AAN DE DEMOCRATIEFABRIEK Wat de begeleider vooraf moet weten Ervarend leren in duo s Drie leerroutes Debriefing Routekaart en certificaat DE DEMOCRATIEFABRIEK EN V.O.E.T DE EDUCATIEVE DIENST BELVUE NA HET BEZOEK : NAVERWERKING IN HET MUSEUM(NIEUW) DE KORTE NAVERWERKING : 2 MOGELIJKHEDEN DE LANGE NAVERWERKING SUGGESTIES VOOR NAVERWERKING WERKEN MET HET CERTIFICAAT Wat is het persoonlijk certificaat? Het certificaat gebruiken als een pedagogische tool DEMOCRATIEFABRIEK : VAN IDENTITEIT OVER DIVERSITEIT NAAR ACTIEF BURGERSCHAP Korte inleiding Van identiteitsui naar klascharter...16 a. Doelstellingen en benodigdheden b. Verloop van de activiteit ACTIVITEITEN A LA CARTE Over identiteit...18 a. Van de identiteitsui naar uiensoep b. Bouwen aan de identiteit: een variante c. Een film/een fotoreportage maken over identiteit Over vooroordelen/gelijkheid...21 a. Korte inleiding b. Vooroordeel versus feit: een opwarmer c. Vooroordeel versus feit: het flatgebouw d. Het selectie-interview Over democratie...25 a. Het alfabetspel

4 b. Bouwwerf democratie c. Rollenspel : Een democratisch verhaal waarvan jij de held bent! Het verhaal van Groengem Over vrije meningsuiting: Hoe vrij is de meningsuiting?...31 a. Korte inleiding b. Van kennis naar analyse SUGGESTIES VOOR MOEILIJKE DISCUSSIES Tien suggesties voor leerkrachten om moeilijke discussies te begeleiden...32 a. Inhoud, emoties en relaties b. Spelregels c. Discussie: feiten en meningen d. Wel of niet meedoen e. Mag alles gezegd worden f. Vragen stellen g. Kennis h. Objectiviteit i. Ondersteuning j. Leren denken Het dilemmaspel...36 a. Voorbereiding b. Werkwijze FICHES VOOR DE LEERLINGEN FICHE 1: MIJN IDENTITEIT. WIE BEN IK? WAT IS MIJN IDENTITEIT? FICHE 2: IDENTITEIT EN MAATSCHAPPIJ FICHE 3: VERANDEREN EN VERBETEREN. OP WELKE ELEMENTEN WILLEN WE WERKEN IN DE SAMENLEVING? WELKE PROBLEMEN WILLEN WE OPLOSSEN? FICHE 4: DE TOEKOMSTIGE BEWONERS VAN HET FLATGEBOUW FICHE 5: TOEKENNING VAN EEN FLAT IN HET GEBOUW FICHE 6: HET FLATGEBOUW FICHE 7: HET SELECTIEINTERVIEW. CV S VOOR COMITE FICHE 8: HET SELECTIEINTERVIEW. CV S VOOR COMITE FICHE 9: HET SELECTIEINTERVIEW. CV S VOOR COMITE FICHE 10: HET VERHAAL VAN GROENGEM FICHE 11: KENNIS OPDOEN OVER DE GRENZEN VAN VRIJE MENINGS-UITING (STAP 1) FICHE 12 VIJF MENINGSUITINGEN (STAP 2) FICHE 13: WERKFICHES VOOR DE ANALYSE VAN JULLIE DOCUMENT (STAP 3) FICHE 14 : EN NU IS HET AAN JULLIE. KAN DEZE MENINGSUITING VOOR JULLIE? (STAP 4) FICHE 15: HET DILEMMASPEL

5 1. DE UITGANGSPUNTEN VAN DE DEMOCRATIEFABRIEK Een cyclisch proces van weten, kunnen en willen In de Democratiefabriek werken de deelnemers met hoofd, hart en handen. Door de verschillende machines te bedienen worden de bezoekers uitgedaagd om met elkaar in discussie te gaan en hun eigen waarden en oordelen in vraag te stellen. Op het eerste zicht zou men kunnen denken dat het hier om een gemakkelijk tijdverdrijf gaat en dat zij hierbij weinig leren. De kennisverwerving verloopt hier dan ook duidelijk niet volgens het klassieke stramien: uitleg krijgen, inoefenen, uit het hoofd leren en reproduceren. De Fabriek gaat, in tegenstelling tot klassieke leerprocessen, uit van een ander principe en slaat bruggen tussen de eigen biografie (waarden, oordelen, meningen) en een nieuwe situatie, een nieuwe ervaring. Door de deelnemers in korte tijd te confronteren met verschillende situaties, nieuwe ervaringen en uiteenlopende meningen, worden zij uitgedaagd om de comfortzone van het eigen denken te verlaten om stap voor stap nieuwe meningen te vormen en vaardigheden te oefenen. De bezoekers werken in een gestructureerde leerroute met een routekaart en leggen verbanden tussen de eigen voorkennis, sluimerende of uitgesproken meningen en nieuwe handelingsalternatieven. Ze worden aangesproken over wat ze weten, kunnen en willen Een doe-tentoonstelling In de Fabriek wordt er gewerkt met een waaier van verschillende didactische middelen zoals beelden, apparaten en machines, maskers, raadsels, spiegels, maar ook dilemma s, analyses, onderzoeksvragen, keuzemogelijkheden, enz. Door een mix van al deze werkvormen komen alle deelnemers tot leren. De autonomie die zij hierbij krijgen, heeft consequenties voor de relatie tussen leerkracht en leerling, tussen de deelnemer en de begeleider. De leerkracht/begeleider is niet meer een alwetend orakel maar een partner in het leerproces. In principe kunnen de deelnemers het parcours autonoom, in duo, afleggen. De leerkracht/begeleider vervult hierbij een ondersteunende rol: hij luistert, stelt onderzoekende vragen, vat antwoorden en observaties samen zodat er nieuwe conclusies kunnen getrokken worden Activiteiten Iedereen heeft verschillende competenties en interesses. Ook het concentratievermogen van elke persoon is anders. Daarom stelt de Democratiefabriek zeer gevarieerde opdrachten voor, waardoor elke bezoeker zich op zijn gemak voelt in de tentoonstelling. De opdrachten die in duo s uitgevoerd worden bestaan uit: Observeren Analyseren Samenwerken en overleggen Vragen stellen Begrenzingen begrijpen 5

6 Empathie ervaren Oplossingen zoeken Eigen mening vormen Keuzes maken. 2. DE THEMA S VAN DE DEMOCRATIEFABRIEK. Een democratische samenleving berust op twee fundamentele waarden: de vrijheid en de gelijkheid. De vrijheid is gebaseerd op een aantal fundamentele rechten die een burger in een democratische staat bezit. Deze rechten zijn vastgelegd in de grondwet en zijn onlosmakelijk verbonden met de plichten van elke burger. De gelijkheid betekent de gelijkheid voor de wet. De overheid in een democratische rechtsstaat maakt geen onderscheid tussen mensen op grond van sekse, afkomst, huidskleur, godsdienst of welke grond dan ook. In gelijke omstandigheden worden de burgers op gelijke manier behandeld. De diversiteit van onze samenleving brengt heel wat conflicten met zich mee. Het is van belang dat jongeren in een democratie leren ontdekken en onderzoeken welke bijdrage zij zelf kunnen leveren. Het gaat hier niet zozeer over de pure kennis van juridische en institutionele aspecten van de democratie, maar over het leren samenleven in een pluriforme, gekleurde maatschappij waarbij burgers afzien van geweld bij het oplossen van conflicten. De thema s die hierrond aan bod komen in de Democratiefabriek zijn: identiteit: wie ben je, waartoe behoor je feiten versus meningen, oordelen versus vooroordelen diversiteit: cultureel, religieus, gender, integratie, discriminatie democratie: eigen meningen over democratie, voor- en nadelen van democratie, wat als de democratie wegvalt, participeren, actiemiddelen, scheiding van machten, stemrecht/stemplicht mensenrechten: gelijkheidsbeginsel, eigen waarden en normen, vrijheid van meningsuiting, recht op werk, vrijheid en privacy, respect 3. HET BEZOEK AAN DE DEMOCRATIEFABRIEK. 3.1 Wat de begeleider vooraf moet weten De Democratiefabriek is een doe-tentoonstelling. De bezoekers gidsen zichzelf al doende door de tentoonstelling, aan de hand van genummerde panelen. Bij de start van de tentoonstelling bekijken alle deelnemers samen een introductiefilmpje. Het bezoek aan de Democratiefabriek gebeurt vervolgens in duo s (3.2) volgens een bepaalde leerroute (3.3) met een persoonlijke routekaart (3.4) die na het bezoek vertaald wordt in een certificaat. De begeleider is een facilitator, een coach. Hij/zij moedigt de bezoekers aan, helpt eventueel bij het lezen van de opdrachten en stimuleert de bezoekers om persoonlijke antwoorden en opinies te formuleren. Indien er zich opstoppingen voordoen bij bepaalde modules, spoort de begeleider een 6

7 aantal duo s aan om met de volgende module verder te gaan en later terug te keren. Op die manier kan elk duo alle opdrachten uitvoeren op zijn eigen ritme. 3.2 Ervarend leren in duo s Centraal staat de dialoog waarbij luisteren en onderzoeken meer van belang zijn dan gelijk krijgen in een discussie. Daarom werken de bezoekers in duo s; bij iedere opdracht bespreken ze met elkaar hun reacties, meningen en antwoorden. In de routekaart worden de keuzes genoteerd; die zijn van belang voor het certificaat. Zo spelen de bezoekers zelf een actieve rol en dragen medeverantwoordelijkheid wat uiteraard zeer motiverend is in het leerproces. De duo s werken dus samen maar elke deelnemer heeft zijn eigen routekaart. Elk duo start op een andere plaats in de tentoonstelling. Een duo krijgt bijvoorbeeld startnummer 25. Dan lopen ze daar naar toe, zoeken nr. 25 op de routekaart en voeren die opdracht uit. Vervolgens gaan ze naar de volgende opdracht van hun route. 3.3 Drie leerroutes De Democratiefabriek is een interactieve tentoonstelling die zich richt tot iedereen. Elke deelnemer kan op zijn eigen ritme, volgens eigen capaciteiten en interesses, het parcours afleggen dankzij de drie leerroutes, die van elkaar verschillen in moeilijkheidsgraad. De begeleider weet het best welke concentratie en spanningsboog zijn groep aankan. Elke leerroute volgt haar eigen parcours en beschikt daarom over haar eigen nummers. Aangezien elke groep opsplitst in duo s worden er ook verschillende startnummers voorzien. Op die manier begint elk duo op een ander nummer aan het parcours om uiteindelijk dezelfde route af te leggen als de andere duo s. Route A: Bezoekers met een zwakke leesvaardigheid doen leerroute A. Zij voeren de opdrachtnummers uit die op de routekaart in een vierkantje staan. Het betreft een leerroute met kortere teksten die toch voldoende uitdaging bevat en interessante feedback geeft in het certificaat. In de regel hebben deze jongeren meer begeleiding nodig. De begeleider zegt tegen de bezoekers na het introductiefilmpje: Jullie doen alle opdrachten met een vierkantje rond het nummer op de routekaart. Deze route telt 16 startnummers en is geschikt voor max. 32 bezoekers. Bij een hoger aantal bezoekers, kunnen enkele groepjes van 3 deelnemers gemaakt worden. De verschillende duo s kunnen aan de volgende startnummers vertrekken. Startnummers route A : Route B: Bezoekers die wel leesvaardig zijn maar moeite hebben om diverse keren langere teksten te lezen, slaan de wit omkaderde nummers over op de routekaart. Zij doen leerroute B. Deze bezoekers doen de opdrachten op de routekaart met de zwart en de grijs omkaderde nummers. De begeleider zegt hen na het introductiefilmpje: Jullie mogen de wit omkaderde nummers op de routekaart overslaan. Route B telt in totaal 22 startnummers, geschikt voor maximaal 44 bezoekers. Bestaat de groep bijvoorbeeld uit 30 deelnemers, dan kiest de begeleider alleen de grote startnummers. 7

8 Startnummers route B : Route C: Bezoekers die geen enkel probleem hebben met het lezen van teksten, slaan de grijs omkaderde nummers over op de routekaart. Zij doen leerroute C. Deze bezoekers doen alle opdrachten op de routekaart met zwart en wit omkaderde nummers. Ze zijn gewend aan het lezen van langere teksten. De begeleider zegt tegen de bezoekers na de introductiefilm: Jullie mogen de grijs omkaderde nummers op de routekaart overslaan. Route C voorziet in totaal 28 startnummers, geschikt voor maximaal 56 bezoekers. Bestaat de groep bijvoorbeeld uit 40 deelnemers, dan kiezen we voor 15 grote startnummers en daarnaast willekeurig 5 kleine startnummers. Startnummers route C : Debriefing Als de deelnemers de volledige doe-tentoonstelling hebben afgewerkt, kan de begeleider een nabespreking houden in een lokaal in het BELvue. Dit lokaal is beschikbaar tijdens de weekdagen, uitgezonderd op woensdag. Dit lokaal kan enkel gereserveerd worden door de groep die de tentoonstelling bezocht heeft om9u30 en deze reservering dient aangegeven te worden in het inschrijvingsformulier. De begeleider heeft hier de mogelijkheid om de ervaringen en eventueel de keuzes van de deelnemers te bespreken. 3.5 Routekaart en certificaat De bezoekers vullen hun keuzes in op een routekaart, die na het bezoek vertaald wordt naar een persoonlijk certificaat. Thuis of op school vullen ze online de gegevens van de routekaart in. Het informaticaprogramma zet de ingegeven keuzes dan om in een persoonlijk certificaat. De deelnemer heeft de keuze zijn certificaat met persoonlijke feedback online te consulteren of af te drukken. In het certificaat krijgt elke leerling een persoonlijke reactie op de keuzes die hij of zij maakte in de tentoonstelling. De inhoud van het certificaat is niet moraliserend maar positief gesteld. Indien nodig worden bepaalde standpunten gerelateerd aan de (grond)wet en aan de geldende regels in de democratie. De ervaring leert, dat jongeren een reactie op hun keuzes en de achterliggende waarden, op prijs stellen. Om dit certificaat aan te maken, kan de bezoeker inloggen op: en een twintigtal antwoorden uit de routekaart overbrengen in de applicatie. Vervolgens kan een reactie worden geprint en/of g d. Leerkrachten raden we aan om in klasverband met de leerlingen te werken rond de inhoud van het certificaat (zie Werken met het certificaat ). 8

9 4. DE DEMOCRATIEFABRIEK EN V.O.E.T. 1. De eindtermen van de gemeenschappelijke stam van de V.O.E.T. zijn gericht op een aantal sleutelcompetenties. Een groot deel van deze sleutelcompetenties komen expliciet aan bod in de Democratiefabriek: communicatief vermogen: in de zin van verbale en non-verbale taal- en contactvaardigheden; empathie: in de zin van inlevingsvermogen ( ) het vermogen af te stemmen op de gesprekspartner en de relationele gerichtheid; exploreren in de zin van actief zoeken naar situaties om de eigen capaciteiten te verbreden en te verdiepen; flexibiliteit in de zin van mentale soepelheid ( ); kritisch denken in de zin van onderscheidingsvermogen; een open en constructieve houding tonen in de zin van ruimdenkend maar belangstellend en relationeel gericht respect in de zin van verdraagzaamheid ( ) ethisch denken en handelen, verbondenheid met de eigen leefwereld en de ruimere samenlevingscontext ( ); verantwoordelijkheid in de zin van ( ) effectbesef van eigen denken en handelen; zelfbeeld: in de zin van zelfkennis en realistisch zelfwaardegevoel ( ). In de 7 contexten waarin deze sleutelcompetenties aan bod komen, leunt de Democratiefabriek het sterkst aan bij de contexten 3 (sociorelationele ontwikkeling), 5 (politiek-juridische context) en 7 (socioculturele samenleving). We lichten er hier de belangrijkste uit. De leerlingen 3.6 doorprikken vooroordelen, stereotypering, ongepaste beïnvloeding en machtsmisbruik 3.9 zoeken naar constructieve oplossingen voor conflicten; 3.10 beargumenteren, in dialoog met anderen, de dynamiek in hun voorkeur voor bepaalde cultuur ( ) uitingen; 3.11 gebruiken cultuur ( ) uitingen om begrip op te brengen voor de leefwereld van anderen; 5.5 tonen aan dat het samenleven in een democratische rechtsstaat gebaseerd is op rechten en plichten, die gelden voor burgers, organisaties en overheid; 5.6 erkennen de rol van controle en evenwicht tussen de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht in ons democratisch bestel; 7.1 beschrijven de dynamiek in leef- en omgangsgewoonten, opinies, waarden en normen in eigen en andere sociale en culturele groepen; 7.2 gaan constructief om met verschillen tussen mensen en levensopvattingen; 7.4 trekken lessen uit historische en actuele voorbeelden van verdraagzaamheid, racisme en xenofobie; 7.5 geven voorbeelden van potentieel constructieve en destructieve rol van conflicten. 1 VOET@2010 Nieuwe vakoverschrijdende eindtermen voor het secundair onderwijs ( 9

10 5. DE EDUCATIEVE DIENST BELVUE U wenst het thema democratie verder uit te diepen in uw klas? De educatieve dienst BELvue (edubel) heeft verschillende animaties rond dat thema uitgewerkt voor leerlingen van de 3 de graad basis- tot en met de 3 de graad secundair onderwijs. Deze interactieve, ludieke en gratis daganimaties zijn gericht op de democratische waarden en instellingen en de geschiedenis die ons land gemaakt hebben tot wat het is. Als methodiek werd er voor rollenspelen gekozen waarin de leerlingen politici, journalisten voor een dag, geschiedkundige onderzoekers, advocaten, enz. De meeste animaties worden in de namiddag afgesloten met een bezoek aan een parlement. Inschrijvingen gebeuren enkel via de website: Op deze site vindt u ook pedagogisch materiaal om in de klas rond het thema democratie te werken. De demozoektocht kan bijvoorbeeld gebruikt worden om na uw bezoek aan de democratiefabriek. De leerlingen krijgen in deze zoektocht opdrachten die in verband staan met de democratie en haar instellingen. Ze gaan een kijkje nemen, info vragen en opdrachten uitvoeren in en over instellingen die niet tot de gewone toeristische attracties behoren en doorkruisen daarbij de vijfhoek van Brussel. Wij hopen u binnenkort op één van onze animaties te mogen verwelkomen. 10

11 NA HET BEZOEK: NAVERWERKING IN HET MUSEUM(NIEUW) Als de deelnemers de volledige doe-tentoonstelling hebben afgewerkt, kan de begeleider een nabespreking houden in een lokaal in het BELvue. Dit lokaal is beschikbaar s morgens tijdens de weekdagen, uitgezonderd op woensdag. De begeleider kan naar keuze zelf een vervolgactiviteit geven (korte naverwerking 1u30) of de animatie geven die door de educatieve dienst BELvue voorgesteld wordt. (lange naverwerking- 2u30). Opgelet: de naverwerkingsactiviteiten worden door de begeleider zelf verzorgd. U kunt het lokaal alleen reserveren via het inschrijvingsformulier voor de democratiefabriek op de website Er zijn twee types van activiteiten: - de korte naverwerking: u beschikt over een lokaal in het BELvue voor één uur. De begeleider van de groep leidt de activiteit zelf en kan kiezen uit het aanbod uit de gereedschapskoffer het pedagogisch hand boek bij de tentoonstelling. Het materiaal dat u nodig hebt voor de activiteit dient u zelf te voorzien: kopies, eventueel plakband, lijm, Deze activiteit is alle dagen mogelijk,uitgezonderd op woensdag, en dat na het bezoek van 9u30. U beschikt over het lokaal tot 11u30. - de lange naverwerking: u beschikt over een lokaal voor twee en half uur. Tijdens deze naverwerking hebben uw leerlingen de kans zich verder te verdiepen in de evolutie van de democratie in België. Het scenario van de activiteit ontvangt u in het museum. In kleine groepen onderzoeken de leerlingen deelaspecten van onze democratie op historisch (in het museum) en actueel (straatonderzoek) vlak, zo als gelijke kansen, stemrecht, vrije meningsuiting - Deze naverwerking is alle dagen mogelijk, uitgezonderd op woensdag en dat na het bezoek van 11 uur. U beschikt over het lokaal tot 16 uur. 1. DE KORTE NAVERWERKING : 2 MOGELIJKHEDEN 1.1. De leerkracht vult de naverwerking zelf in De leerkracht kiest een activiteit uit de gereedschapskoffer, het pedagogisch dossier van de fabriek. De educatieve dienst BELvue heeft enkele passende activiteiten ontwikkeld als naverwerking. Het materiaal dat u voor deze activiteiten nodig heeft, vindt u op de aangeduide pagina s in de tabel. Activiteit Materiaal nodig Pagina Vertel over de tentoonstelling aan een vriend Ja 17 Collectieve verwerking nee 17 11

12 Van identiteitsui naar klascharter ja 18 Van identiteitsui naar uiensoep ja 20 Bouwen aan de identiteit ja 21 Het flatgebouw ja 23 Het selectie-interview ja 25 Bouwwerf democratie Ja 30 Het verhaal van Groengem ja DE LANGE NAVERWERKING Tijdens deze naverwerking, ontwikkelt door de educatieve dienst BELvue, hebben uw leerlingen de kans zich verder te verdiepen in de evolutie van de democratie in België. Al het nodige materiaal ontvangt u aan de receptie van het BELvue. de klasgroep wordt verdeeld in 4 of 5 groepen (afhankelijk van de grootte van de groep). Elke groep wordt nog eens verdeeld in twee subgroepen, die hetzelfde thema onderzoeken: een subgroep onderzoekt de geschiedenis van het thema (in het museum), de andere subgroep onderzoekt de actuele perceptie van het thema (straatinterview). Als alle gegevens verzameld zijn, komen beide subgroepen bij elkaar en maken een affiche over hun thema. Deze affiche geeft een globaal beeld weer van het thema, van het verleden over het heden naar de toekomst! Daarna geven ze een voorstelling van hun resultaat aan de andere groepen. De educatieve dienst BELvue heeft 5 thema s voor u geselecteerd: Thema s Subgroep museum Analyse van de documenten Subgroep straatinterview Vragen opstellen aan de hand van documenten verzamelen van getuigenissen. «bestrijden» Verkennen van enkele momenten van verzet in de geschiedenis van België Vrijheid van meningsuiting en zijn grenzen : tot waar kan men een ander zijn mening bestrijden? de grote verzetsbewegingen van vandaag (bv. Los indignados) «samenleven in België» «gelijke kansen» Onderzoek over het ontstaan en verloop van het federalisme in België vanaf Waren er gelijke kansen in 1830? waarom en wanneer is dit concept verschijnen? Hoe zien de Vlamingen de Walen? en omgekeerd? Hoe ziet het België van morgen er uit? En welke elementen bepalen jouw identiteit? welke «kansen»? Welke «gelijkheid «? Waarom heeft elke regering in België een minister van gelijke kansen? En hoe zit het met de Universele Verklaring van de rechten van de 12

13 «waardig samenleven» De voorwaarden voor (on)waardig leven en werk. Wanneer? Waarom? Mens? Wat is waardigheid? Geluk? Wat voorziet de maatschappij om waardig samenleven te garanderen (soc. Zekerheid)? Het fenomeen van de nieuwe armen? «stemrecht». Onderzoek over de evolutie van het stemrecht en stemgerechtigden Waarom is er stemplicht? Wie mag vandaag stemmen in België? En in de toekomst? Opgelet : als u de opnames die de leerlingen gemaakt hebben van de getuigenissen wil bewaren, voorzie dat degelijk materiaal. (de meeste GSM beschikken nu over een zeer degelijke opname mogelijkheid) 13

14 SUGGESTIES VOOR NAVERWERKING Het bezoek aan de Democratiefabriek is waardevol op zich maar heeft vast en zeker twijfels en vragen doen rijzen. Waarschijnlijk heeft het bezoek ook discussies doen ontstaan zowel buiten als in de klas. Deze naverwerking heeft als belangrijkste doelstelling om in klasverband verder te werken aan wat actief democratisch burgerschap kan zijn, toegespitst op de hoofdingrediënten van de fabriek : identiteit, diversiteit en democratie. De naverwerking is opgedeeld in vijf delen: in een eerste deel vindt u didactische wenken om te werken met het certificaat; in een tweede en derde deel vindt u didactische tools van variabele lengte, al naargelang de tijd die u hieraan kan spenderen; in deel 4 vindt u tips voor moeilijke discussies in een vijfde en laatste deel vindt u de werk- en infofiches voor de leerlingen. 1. WERKEN MET HET CERTIFICAAT. 1.1 Wat is het persoonlijk certificaat? Tijdens hun bezoek aan de Democratiefabriek hebben de deelnemers een routekaart ingevuld. Na het bezoek geven de deelnemers de antwoorden van hun persoonlijke routekaart in op de site De site verwerkt de antwoorden tot een document dat een korte inhoud weergeeft van de attitudes en opinies van de bezoeker tijdens de verschillende opdrachten: dit document kreeg de naam certificaat. Ervaringen met het certificaat 2 wijzen uit dat de jongeren hun certificaat lezen en het graag delen met anderen, zij willen het graag houden en stellen het op prijs dat zij feedback krijgen op de standpunten die ze innamen en de achterliggende waarden en normen. Het certificaat heeft helemaal niet de bedoeling om een oordeel te vellen over de opinies van de bezoeker maar eerder om hem een spiegel voor te houden over zijn opinies. Het zijn trouwens alleen de antwoorden op opdrachten die een persoonlijke mening of attitude inhouden die opgenomen zijn in het certificaat. De zinnen beginnen met: Jij denkt dat.», gevolgd door een korte uitleg over het standpunt van de bezoeker. Wanneer jongeren een persoonlijke mening vormen en hun eigen mening confronteren met die van een ander, komen ze tot boeiende discussies. Waarschijnlijk komen er zo echter ook extreme meningen naar voor. De Democratiefabriek wil aanzetten om positief om te gaan met deze verschillen en steeds open te staan voor dialoog. Toch zijn er in elke groep jongeren die er extreme opvattingen op na houden; meestal is dit trouwens voor niemand een geheim in de klas. In deel vier van deze naverwerking doen we enkele suggesties om om te gaan met conflicterende discussies. 2 In Nederland in Fort De Bilde 14

15 1.2 Het certificaat gebruiken als een pedagogische tool Het certificaat is individueel; elke deelnemer kan aan de hand van zijn routekaart zijn eigen persoonlijke certificaat bekijken op de site en eventueel afdrukken. Voor de begeleider/leerkracht kunnen de certificaten uiteraard een idee geven rond welke thema s er het best kan gewerkt worden in de klas. Het volstaat dan dat de begeleider aan elke deelnemer vraagt om zijn persoonlijke certificaat mee te brengen naar de klas. Hieronder vindt u schriftelijke en creatieve verwerkingen die u kan inzetten volgens de interesses en vaardigheden van de klas Individuele schriftelijke verwerking: a) Een terugblik, een tip en een top: Vraag aan de leerlingen om een terugblik op hun bezoek te schrijven en hun mening te geven over het certificaat. In deze terugblik antwoorden ze op de vragen: o o o Wat vond je van de Democratiefabriek? Geef een top (een onderdeel dat je goed vond) en een tip (iets wat beter zou kunnen). Met welke punten van het certificaat ben je het eens? Met welke punten niet? Vertel er bij waarom. Welke punten hebben je verwonderd? Beperk de antwoorden op elke item tot maximum 400 woorden. Bespreek de antwoorden nadien in groepsverband. b) Een terugblik, een Vraag aan de leerlingen om in een de Democratiefabriek te beschrijven aan een vriend(in) die deze tentoonstelling niet bezocht heeft Individuele creatieve verwerking: a) Een montage, een tip en een top: Vraag aan de leerlingen om hun ervaringen aan hun bezoek aan de Democratiefabriek te verwerken in een montage. De leerlingen maken zelf een keuze voor de vormgeving: paint programma, bewerking van foto, fotomontage, collage. Zij maken ook een keuze voor de inhoud tussen volgende invalshoeken: o o Wat vond je van de Democratiefabriek? Zorg ervoor dat er een onderdeel inzit dat je goed vond (een top!) en iets dat beter zou kunnen (een tip). Breng de twee elementen Democratie en Fabriek bij elkaar in een reclameposter. b) Mondelinge creatieve verwerking: Dezelfde opdracht als hierboven kan vertaald worden naar het maken van een slam, een rap of een beatbox Collectieve verwerking: a) Mime: De bedoeling van deze activiteit is dat de leerlingen hun ervaringen uitdrukken over de inhoud van de tentoonstelling. Vijf leerlingen beschrijven in een korte mime (ze mogen niet spreken, alleen geluiden voortbrengen, krijgen 5 voorbereidingstijd en 2 mime) wat de fabriek van de democratie is. De andere leerlingen vertellen wat ze zien en stellen vragen. De 5 mimestukjes volgen elkaar snel op maar brengen telkens een kort debat op gang bij de leerlingen. 15

16 b) Post-its: Gebruik 2 pakjes post-its van 2 verschillende kleuren. Alle leerlingen krijgen een post-it van elke kleur. Alle leerlingen krijgen een post-it van 1 kleur en schrijven er in een woord of een zin op wat ze van de democratie verwachten. Op de post-it van de andere kleur schrijft elke leerlingen in een woord of een zin wat de Democratiefabriek hen geleerd heeft of hoe de fabriek hen van gedacht heeft doen veranderen in verband met de democratie. Alle post-its worden gemengd. Elke leerling trekt een post-it van elke kleur en legt uit wat er op staat. Het debat evolueert in functie van de post-its. 2. DEMOCRATIEFABRIEK : VAN IDENTITEIT OVER DIVERSITEIT NAAR ACTIEF BURGERSCHAP 2.1 Korte inleiding Identiteiten blijven een belangrijke rol spelen in het dagelijkse leven van mensen. Maar wat identiteiten zijn en hoe ze precies werken, is voer voor veel discussie. Voor sommigen is het bijvoorbeeld ongepast om over identiteiten te spreken omdat het individuen te zeer vastzet in een bepaald stramien. Elk individu lijkt echter een algemene unieke identiteit te hebben, die is samengesteld uit een diversiteit aan deelidentiteiten. Een identiteit bestaat ( ) uit verschillende lagen en afhankelijk van de context lijken bepaalde aspecten meer dan andere op de voorgrond te treden. 3 In de ontmoeting met de ander staan ( ) vooral het verschil en het andere centraal en niet de gelijkenis of de identiteit.( ) Maar dat verschil mag geen reden zijn tot onbegrip of onverdraagzaamheid Van identiteitsui naar klascharter Uitgaande van deze twee vaststellingen stellen we een klassikale activiteit voor die de drie belangrijkste thema s van de tentoonstelling behandelt: identiteit, diversiteit en burgerschap. De leerlingen vertrekken van een voorstelling van hun eigen identiteit, gaan over tot de kenmerken van de groepsidentiteit, bepalen op welke elementen die een groep identificeren, zij veranderingen willen aanbrengen en gaan over tot het opstellen van een Charter dat in bepaalde mate bindend zal zijn door het persoonlijk te ratificeren. a. Doelstellingen en benodigdheden Timing: 2 lesuren (niet noodzakelijk aansluitend) Deelnemers: volledige klas. Materiaal: fiches. 3 Noel Clycq, Identiteit, socio-antropologisch beschouwd. In Bleri LLHesi en Marc Van den Bossche, Identiteit en interculturaliteit, VUBpress p.17 4 Leen De Bolle, Identiteit en verschil, het ik en de ander. Ibidem p.59 16

17 Lokaal: verplaatsbare tafels. Doelstelling: De leerlingen zijn bewust van het feit dat de eigen identiteit en bij uitbreiding de identiteit van iedereen uit verschillende lagen bestaat. aanvaarden dat je geen oordeel velt over iemand op basis van een deel van zijn/haar identiteit. ervaren dat er wetten zijn in een democratische maatschappij die het respect van de vrijheden en de gelijkheid van haar burgers garanderen. staan open voor verandering van hun attitude. engageren zich om gemaakte afspraken na te komen. b. Verloop van de activiteit TIMING ORGANISATIE ACTIVITEIT MATERIAAL Eerste uur: 5 individueel Individuele ui Elke leerling bepaalt uit welke elementen zijn identiteit is samengesteld en ordent ze naar belangrijkheid door zichzelf als een ui voor te stellen. 10 in groep De klas wordt, bij voorkeur at random, in vier groepen verdeeld met maximaal 6 leerlingen. (Met meer leerlingen, meer groepen maken.) Leerlingenfiche 1 (kopiëren voor elke leerling) Leerlingenfiche 2 (kopiëren voor elke leerling) Collectieve ui Uitgaande van de individuele uien bepaalt elke groep welke 5 elementen hen kenmerken als groep (hun belangrijkste gemeenschappelijke kenmerken als groep maar in de diversiteit). Nadien bepalen zij welke de 5 belangrijkste elementen zijn om samen te leven in de maatschappij en die vatbaar zijn voor verandering. 15 in groep Concrete voorstellen Van de 5 geselecteerde elementen gaat de groep na welke 2 elementen zij willen veranderen of verbeteren. De groep raadpleegt de infofiches die het wettelijk kader van de elementen weergeeft. Ze gaan na wat er al bestaat en waar ze een aanpassing kunnen voorstellen en/of een verbetering kunnen aanbrengen. Fiche 3 + Infofiches p.36 (kopiëren voor elke groep) 17

18 20 klas Cirkel/halfrond in de klas vormen Voorstellen van de groepen samenbrengen Elke groep brengt zijn voorstellen naar voor. De andere groepen krijgen de kans om toelichtingen te vragen, positieve of negatieve kritiek te uiten tegenover de voorstellen. De voorstellen worden op een flipchart/bord genoteerd. Tweede uur Klas Keuze van de voorstellen De klas bepaalt welke voorstellen voor toepassing vatbaar zijn op niveau van de klas, van de school, van de directe omgeving en die in het Charter zullen opgenomen worden. Indien nodig wordt er gestemd met handopsteking (pro/contra/onthouding). Een eenvoudige meerderheid bepaalt welke voorstellen aangenomen worden. Klas Opstellen van het charter Drie werkgroepen (werkgroep klas, school, directe omgeving) worden aangeduid om het «Charter» op te stellen. Het Charter bevat een intentieverklaring om de elementen opgenomen in het Charter, ook na te leven. Het Charter wordt nadien individueel ondertekend. 3. ACTIVITEITEN A LA CARTE 3.1 Over identiteit a. Van de identiteitsui naar uiensoep Timing: 1 lesuur Deelnemers: volledige klas (individueel en in groep) Materiaal: papier, tijdschriften, schrijfgerief, tekengerief Doelstelling: zie activiteit 2 18

19 De leerlingen maken een individuele ui zoals voorgesteld in deel 1 van activiteit 2 op p. 13. Ook de leerkracht kan zijn ui maken. De manier om de ui voor te stellen is vrij: collage, fotomontage, gevouwd papier, tekening, enz. De uien worden in de klas opgehangen. Elke leerling stelt zijn eigen ui voor. Na deze ronde kan de leerkracht aan elke leerling de opdracht geven een commentaar te geven vanuit een positief standpunt op één ui van een medeleerling: wat ik niet wist was dat / wat ik tof vind is dat... Aan het einde van de activiteit kan een «uiensoep van de klas» gemaakt worden: deze uiensoep is een denkbeeldige voorstelling van de boeiendste mix aan identiteitselementen van de leden van de klas. b. Bouwen aan de identiteit: een variante Timing: 1 lesuur Deelnemers: volledige klas (individueel en in groep) Materiaal: post-its of stukjes papier en schrijfgerief Doelstelling: De leerlingen zijn bewust van het feit dat de eigen identiteit en bij uitbreiding de identiteit van de «andere» bestaat uit een brede waaier aan elementen die kunnen evolueren of veranderen in tijd en ruimte. zijn bereid om deze meertaligheid te (h)erkennen. (zie ook de doelstellingen van activiteit 2). TIMING ACTIVITEIT 10 De leerkracht stelt een aantal vragen in verband met de identiteit : welke zijn de hoofdbestanddelen van je identiteit : wie ben je? vanwaar kom je? welke zijn je roots? wat is je lievelingsmuziek? welke taal spreek je?... De leerling schrijft de antwoorden op een post-it, 1 woord per post-it. Voorzie een tiental vragen, voorzie evenveel post-its per leerling. 5 De leerkracht stelt voor dat elke leerling de post-its klasseert naargelang het belang dat hij/zij er aan hecht. Welk element van mijn identiteit is voor mij het belangrijkste? Welk het minst belangrijke? 15 Klasgesprek met resultaten 10 De leerkracht stelt nadien dezelfde vragen maar verandert de gegevens van tijd en ruimte. Een andere ruimtelijke dimensie: je bent op reis in een ander werelddeel of je neemt deel aan een internationale uitwisseling of je familie verhuist (ander land/stad/provincie.) Een andere tijdsdimensie: we zijn in 2020 of we zijn in 2008 of in Klasgesprek met resultaten. 19

20 5 Tot welke vaststellingen komen de leerlingen? je identiteit bestaat uit meerdere delen je identiteit varieert volgens tijd en ruimte c. Een film/een fotoreportage maken over identiteit Timing: 2 lesuren Deelnemers: volledige klas in groepen van 2 à 3 leerlingen Materiaal: fototoestel, camera, activiteit 2 of 3.1 Doelstelling: zie activiteit 2 + 3b Het project : Op initiatief van Yann Arthus-Bertrand 5 en twee medewerkers trokken zes regisseurs naar 78 landen, zij ondervroegen 5600 mensen uit alle lagen van de wereldbevolking over leven, liefde, en geluk. Het project toonde wat mensen over de hele wereld scheidt maar vooral bindt. De resultaten van het project waren in het najaar van 2010 te zien op Canvas voor het nieuws. Of ga naar De filmopdracht : De leerlingen maken in kleine groepen (2 à 3 leerlingen) korte filmpjes (5 ) op het model van het project 6 miljard mensen. Vooraf is het belangrijk dat de klas het format van de filmpjes vastlegt. Hierbij moet rekening gehouden worden met volgende elementen: Wie interviewen? Welke leeftijd (leeftijdsgenoten of brede waaier van leeftijden) Gender? (evenwichtige verdeling tussen m/v) Aantal vragen minimum/maximum) Manier om geïnterviewden in beeld te brengen (cadrage en achtergrond) Maximum duur van elke film na montage Hulp bij opstellen van vragen: men kan uitgaan van de identiteitselementen op p.13 (activiteit 2) of van een aantal algemenere vragen die peilen naar verwachtingen in het leven zoals in het project 6 miljard mensen (bv : grootste droom? liefde is? belangrijkste vind ik in mijn leven? bang voor? wat ik nooit zou doen? welke herinnering vergeet ik nooit? geld is voor mij?...) De foto-opdracht: In bovenstaande opdracht kan het medium film vervangen worden door foto. Ook hier moeten gelijkaardige afspraken gemaakt worden over het format. Er kan gedacht worden aan een digitale fotomontage met foto van de geïnterviewde en een selectie van één zin per gekozen thema. Deze opdracht is moeilijker omdat de leerlingen aangewezen zijn op de selectie van 1 zin in het geheel van het interview. 5 Yann Arthus-Bertrand, 6 miljard mensen, Uitgeverij Lannoo (2009) 20