op zoek naar de ideale cocktail

Transcriptie

1 Magazine voor beleggers juli 2014 veb.net 8,50 07 In deze Effect: Stand van zaken VEB-acties op zoek naar de ideale cocktail 150 mixfondsen beoordeeld Nouriel Roubini Een ontmoeting met (de voormalige) Dr. Doom Schaduwbankieren Concurrenten van gewone banken rukken op Beleggingsfondsen Drie Duitse indexfondsen vergeleken Ceo interview Alex Wynaendts gelooft in het nieuwe Aegon

2 e rzo ek 2014 n dsen on de rz o ek 2014 VEB >>>>>>>>>>>>>>>>> mixfo >>>>>>>>>>>>>>>>>>> mixfo n dse n o n de rzo ek 2014 onderzoek n d n o n dse >>>>>>>>>>>>>>>>> mixfo inhoud INTERVIEW Liever realist dan pessimist coververhaal Op zoek naar de ideale cocktail Mixfondsen zijn een gemakkelijke manier om gespreid te beleggen tegen relatief lage kosten. De VEB en Morningstar onderzochten de prestaties van 150 in Nederland aangeboden mixfondsen. De verschillen zijn groot. 8 veb nieuws De stand van zaken: VEB in actie De acties die de VEB namens beleggers voert in een twaalftal zaken vragen om doorzettingsvermogen en geduld. Het gaat vaak om complexe en grootschalige juridische trajecten die veel tijd kosten. Wat is de stand van zaken in acties als SNS, Fortis, Imtech en Van der Moolen? Een overzicht. fondsselectie Beleggen in Duitse mandjes 29 lidmaatschap 14 Het lidmaatschap van de Vereniging VEB NCVB wordt in beginsel voor de duur van één jaar aangegaan. Het lidmaatschap wordt automatisch verlengd, tenzij uiterlijk vier weken voor de vervaldatum schriftelijk een opzegging is ontvangen. Voor uitgebreide informatie over het lidmaatschap en het doorgeven van adreswijzigingen en opzeggingen verwijzen wij u naar onze website Nouriel Roubini verwierf wereldfaam met zijn pessimistische economische vooruitzichten die uiteindelijk werkelijkheid werden. Inmiddels is Dr. Doom een stuk minder negatief gestemd. Toch ziet de hoogleraar economie nog genoeg gevaren, zo bleek tijdens een ontmoeting. 18 Beleggers op de Duitse beurs hebben al tijden weinig reden tot klagen. Duitse aandelen zijn in de afgelopen vijftien jaar bovengemiddeld hard gestegen, zo blijkt uit een vergelijking van de diverse mandjes die Morgan Stanley heeft gemaakt van belangrijke aandelen per land. 72,50 Euro per jaar 2 - effect // juli 2014

3 het getal Winnen met de winnaars 36 Aandelen die goed presteren op de beurs blijven vaak nog even doorstijgen. Momentumbeleggers proberen hiervan te profiteren. Lukt ze dat? 44 Grondstoffen Meer schokken op de grondstoffenmarkten Strengere regels moeten ervoor zorgen dat banken minder risico s nemen. Paradoxaal genoeg kan deze nieuwe regelgeving indirect meer reuring op de grondstofmarkten veroorzaken. en verder... Ten eerste VEB nieuws: ledenvragen VEB ledenvoordeel In beeld CEO-interview: Aegon-topman Alex Wynaendts Fondsinterview: Jim Tierney 12 formidabele beleggers: terugblik eerste halfjaar Duel: wind tegen zon Opties: putopties bij beursschommelingen VS: schaduwbankieren Macro: streep door de Franse slag Statistieken Colofon & Next COLUMNS Jan Maarten Slagter 07 Paul Frentrop 23 Wouter Weijand 32 Sheila Sitalsing 39 Marc Langeveld 49 Formidabele belegger De methode van John Neff

4 ten eerste Eén week: winstwaarschuwingen In de eerste zes maanden van 2014 steeg de AEX-index ruim 4 procent tot het hoogste punt in zes jaar. Er was één week de tweede in juli voor nodig om deze winst weer te verspelen. Problemen bij een Portugese bank deden beleggers vrezen voor een nieuwe opleving van de eurocrisis, maar de grootste duikelingen hingen samen met winstwaarschuwingen van vier bedrijven. De stevige waarderingen van een aantal beursfondsen bleken onhoudbaar nadat het management te positief bleek te zijn geweest over de markt, de eigen kansen en resultaten, of worstelde met de interne controle. Toch hoeft een winstwaarschuwing niet per se tot een afstraffing op de beurs te leiden, zo bewees Philips. Bam, Fugro en Air France-KLM gingen wel stevig onderuit. Iedere winstalarm heeft zijn eigen verhaal. Een overzicht. Philips koersstijging (dag van winstalarm) + 1,4 procent Philips-topman Frans van Houten blijft mooie vergezichten schetsen voor de medische divisie, maar vooralsnog kampt het onderdeel met kopwind. Nieuwe tegenvallers luidden een winstalarm in. Toch zetten beleggers het aandeel 1,4 procent in de plus. Mogelijk dat het krachtdadig optreden van Van Houten indruk maakte op beleggers. Hij stuurt de topvrouw van de medische tak weg, neemt zelf tijdelijk de leiding over en schrapt één managementlaag om beter te kunnen reageren op klanten in een veranderend landschap. Misschien belangrijker: hij belooft snel beterschap. Philips verwacht de schade in de tweede jaarhelft in te halen. Van Houten denkt dat de winstgevendheid hoger zal uitvallen dan in dezelfde periode van In het eerste kwartaal van dit jaar was de healthcare-tak ook al spelbederver. Toen waren het een sterke euro, tegenvallende marktontwikkelingen in China en Rusland en het stilleggen van een medische productiefaciliteit in Cleveland die zorgden voor een stagnerende omzet en een dalende winst. Onder leiding van Van Houten kiest Philips nadrukkelijk voor licht, medische apparatuur en verzorgingsproducten. De medische tak een winstwaarschuwing hoeft niet per se tot een afstraffing op de beurs te leiden, zo bewees Philips wordt steeds belangrijker. In 2013 was deze verantwoordelijk voor 43 procent van de jaaromzet van 23,3 miljard euro en ruim 60 procent van de ebita-winst. Bam koersdaling (dag van winstalarm) 29 procent Een nieuwe winstwaarschuwing van bouwbedrijf Bam werd door beleggers met ontsteltenis ontvangen. Na bekendmaking van lagere winstcijfers zakte het aandeel meteen na beursopening met 29 procent. In enkele dagen werd Bam ruim 350 miljoen euro minder waard, een koersdaling van zo n 40 procent. Twee infrastructuurprojecten, in Duitsland en het Verenigd Koninkrijk, vielen duurder uit dan verwacht. Een verliespost van 75 miljoen euro. Slecht weer en 4 - effect // juli 2014

5 onverwacht slechte grondcondities gaf topman Nico de Vries als redenen op. Het winstalarm volgde nadat De Vries eind april had gezegd dat Bam op dat moment geen projecten met materiële financiële aandachtspunten had. Eind augustus 2013 had Bam op een handvol buitenlandse werken al verliezen moeten incasseren door ondermaats projectmanagement. Een misser bij een bouwproject kan direct het verschil maken tussen winst of verlies. Dat geldt vooral als de werken tegen te scherpe prijzen zijn aangenomen. Dan is de veiligheidsmarge om klappen op te vangen al snel te krap. Fugro koersdaling (dag van winstalarm) 20 procent Als een bedrijf vlak na middernacht een persbericht verstuurt, moet er iets aan de hand zijn. Dat is voor Fugro een understatement. Voor de tweede keer in drie maanden verraste de bodemonderzoeker beleggers met slecht nieuws. Terwijl Nederland de teleurstelling over de verloren strafschoppenserie tegen Argentinië op het WK voetbal aan het verwerken was, werd vanuit Leidschendam een persbericht de wereld ingeschoten. als een bedrijf vlak na middernacht een persbericht verstuurt, moet er iets aan de hand zijn Om 1.04 uur kwam de bodemonderzoeker met de jobstijding. Fugro heeft wederom slechte maanden achter de rug en ziet de komende tijd minder groei dan eerder gedacht. De sector ligt er volgens topman Paul van Riel niet goed bij, PostNL de positieve uitzondering PostNL kwam juist met een opwaartse bijstelling van de winstverwachting. Het postbedrijf verwacht nu een cashwinst tussen de 260 en 290 miljoen, in plaats van de eerder verwachte 180 tot 220 miljoen euro. Het persbericht van exact vijf regels schrijft het verbeterde vooruitzicht toe aan aanhoudend sterke resultaten bij post in Nederland. Iets specifieker: de sterke resultaten komen onder andere door een snelle realisatie van de kostenbesparingsprogramma s en enkele incidentele baten. Meer winst is meer winst, zo leken beleggers te denken. Het aandeel steeg op de dag van het bericht 19 procent tot 4,20 euro. Maar hoe duurzaam is de winstverbetering echt? Iedereen weet dat incidentele baten, zoals de kreet al zegt, eenmalig zijn. En ook bij PostNL houdt het een keer op met de mogelijkheid kosten te besparen. Het postbedrijf heeft aangegeven voor 475 miljoen euro aan kosten te willen besparen in de periode Dit jaar wil het daarvan 115 miljoen euro doorvoeren waardoor de totale besparingsteller eind dit jaar al op 320 miljoen euro zal staan. Aangezien bestuursvoorzitter Herna Verhagen in het eerste kwartaal al 41 miljoen euro bespaarde, lijkt dit zelfs een conservatieve schatting. Het sommetje laat zien dat nog voor een totaal van 155 miljoen euro aan kosten te besparen valt in 2015, 2016 en 2017 (475 miljoen euro minus 320 miljoen euro). Dat is iets meer dan 50 miljoen euro per jaar en aanzienlijk minder dan in voorgaande jaren. De kosten die PostNL vandaag bespaart, kan het morgen niet meer besparen. Voor een verdere verbetering van de resultaten is PostNL afhankelijk van operationele zaken, zoals een stabilisatie in de daling van het briefverkeer en meer groei en winst bij de pakketten. Sommige analisten lezen in het summiere bericht van PostNL dat het operationeel wel degelijk beter gaat, en mogelijk ook de langetermijndoelstelling kan worden opgeschroefd (2015). Ook sluiten marktvorsers niet uit dat Verhagen nieuwe mogelijkheden ziet om kosten te besparen. effect // juli

6 ten eerste waardoor olie- en gasbedrijven minder investeren. Dat vreet aan de marges, waardoor de winstmarge (ebit) ten opzichte van een jaar geleden meer dan gehalveerd is. Bovendien moest Fugro ruim 300 miljoen euro afboeken op haar bibliotheek met plaatjes van de zeebodem, die zonder concrete opdracht van een bedrijf zijn geschoten, en op een joint venture. Fugro draait zelfs zo teleurstellend dat Van Riel ook direct de middellangetermijndoelstellingen voor 2016 moet herzien. Dat is extra pijnlijk omdat de topman en zijn medebestuurders deze doelstellingen nog maar kort geleden, september vorig jaar, hebben gepresenteerd. Dat Fugro nu al op haar doelstellingen moet terugkomen, doet hernieuwde twijfels rijzen over hoe goed het management op de hoogte is van de gang van zaken bij de werkmaatschappijen. Air France-KLM koersdaling (dag van winstalarm) 9 procent De makkelijkste manier om miljonair te worden, is beginnen als miljardair en dan een vliegtuigmaatschappij oprichten. Het is een van de bekendste levenswijsheden van Sir Richard Branson, de oprichter van het Virgin Group conglomeraat. De marges van vliegtuigmaatschappijen zijn uitzonderlijk laag. Een zuchtje tegenwind en winst slaat om in verlies. Halverwege juli bestond de tegenwind uit stijgende brandstofkosten als gevolg van de onrust in Irak. Lufthansa en Air France-KLM moesten beleggers waarschuwen dat eerder afgegeven winstdoelstellingen niet meer haalbaar zijn. De regen aan winstalarmen in de afgelopen jaren geeft de onmacht van het bestuur van Air France-KLM aan. Het concern noemde specifiek, last te hebben van heftige concurrentie op routes naar Azië en Noord-Amerika, minder vrachtvervoer en een negatief wisselkoerseffect door de Venozolaanse bolivar. Hierdoor moest het concern een streep zetten door de doelstelling om dit jaar een operationeel resultaat van 2,5 miljard euro te realiseren. Het concern gaat nu uit van een resultaat van tussen de 2,2 en 2,3 miljard euro. Air France-KLM is al ruim twee jaar bezig met reorganiseren, maar lijkt niet hard genoeg in te grijpen. Voornamelijk in Frankrijk zijn ingrepen nodig, maar blijft het concern vasthouden aan vrijwillige vertrekregelingen. De winstwaarschuwing is opmerkelijk. Een maand geleden meldde topman Alexandre de Juniac nog dat het concern op koers lag voor de doelstelling. Marktvorsers sluiten niet uit dat De Juniac drastischere besparingsrondes moet aankondigen. Verkoop van E-Plus KPN weer dividend Het was even spannend, maar KPN heeft toestemming van Brussel gekregen het Duitse onderdeel E-Plus te verkopen. Wat betekent dit voor beleggers? Beleggers leefden bijna een jaar in onzekerheid. Maar begin deze maand kreeg KPN toestemming van Brussel om het Duitse onderdeel E-Plus onder voorwaarden te verkopen aan Telefónica Duitsland. Naar verluidt was het een stevig potje touwtrekken tussen Madrid (hoofdkantoor Telefónica), Den Haag (hoofdkantoor KPN) en de Europese Commissie in Brussel. Wat is de einduitkomst van de onderhandelingen, en wat betekent dit voor beleggers KPN? Concessies De grootste angst van Brussel was dat door de samenvoeging van beide partijen de nieuwe onderneming te veel macht zou krijgen. Consumenten zouden hierdoor benadeeld worden. De Europese Commissie eist dat Telefónica Duitsland 30 procent van zijn netwerk afstaat aan één of meer telbedrijven die niet over een eigen netwerk beschikken (MVNO). Telefónica Duitsland kiest er voor een overeenkomst met Drillisch te tekenen, de derde MVNO van Duitsland. In de overeenkomst is te lezen dat Telefónica een vijfde van zijn netwerk capaciteit verkoopt aan Drillisch binnen een periode van 5 jaar. Daarnaast heeft het Duitse bedrijf de optie om nog eens 10 procent extra capaciteit over te nemen. Volgens Europees commissaris Joaquin Almunia (Mededinging) neemt deze toezegging van Telefónica de zorgen over de concurrentie weg. Consumenten blijven profiteren van een concurrerende markt, concludeerde hij. De afronding van de verkoop van E-Plus zal naar verwachting plaatsvinden in het derde kwartaal van 2014, onder meer volgend op een claimemissie door Telefónica Deutschland. 5 miljard voordelen Dat de verkoopdeal door lijkt te gaan is gunstig voor beleggers. KPN ontvangt 5 miljard euro in contanten en blijft een belang van 20,5 procent in de nieuwe onderneming houden. KPN lijkt altijd rekening te hebben gehouden met de eisen uit Brussel. Het persbericht meldt dat het concern ondanks deze concessie blijft vasthouden aan de verwachting van 5 miljard euro aan synergievoordelen door de samenvoeging van beide bedrijven. Dat is een flink bedrag. Ter vergelijking: de beurswaarde van heel KPN is een kleine 10 miljard euro. KPN kan uit de synergie-snoeppot eten via het 20,5 procent belang in Telefónica Duitsland dat het blijft aanhouden. Ook zal de zwakke balans van 6 - effect // juli 2014

7 maakt van aandeel jaar 2015 naar verwachting verder zal groeien. column Jan Maarten Slagter is directeur van de VEB WK omzet door Jan Maarten Slagter KPN worden versterkt als de overname slaagt. Aangezien het concern E-Plus voor een stevige prijs verkoopt zullen de schuldenratio s na de verkoop verbeteren. Hierdoor ontstaat weer ruimte voor dividend. KPN heeft uitgesproken over dit boekjaar 7 eurocent uit te keren. Het belbedrijf geeft aan dat het dividend per aandeel over het De statistieken achterin Effect zijn er om beleggers te informeren over de bedrijven op de Nederlandse beurs. De manier waarop wij dit jarenlang achterin Effect presenteerden was aan verbetering toe. U treft het resultaat in dit nummer en voortaan iedere maand. In het nieuwe overzicht (pagina s 58 & 59) hebben wij meer samenhang gebracht door aandacht voor het beursrendement, de analisten aanbevelingen, de waardering en het (verwachte) dividend van de 75 bedrijven die deel uitmaken van Geen Mexicaanse overname KPN kreeg begin juli de handen op elkaar na het goede nieuws uit Brussel. Maar de feeststemming was van korte duur. In de twee weken die volgden daalde het aandeel dik 10 procent tot rond de 2,30 euro. Het negativisme zou samen kunnen hangen met de opmerking van América Móvil-topman Carlos Slim dat zijn bedrijf het belang in KPN, inmiddels 24,8 procent, puur als een belegging ziet waar hij voor de juiste prijs weer afstand van zal doen. De speculatie onder beleggers dat América Móvil alsnog KPN zou overnemen maar dit keer tegen een hogere premie loopt nu uit de koers. América Móvil liet weten dat het belang in Telekom Austria wel strategisch en voor de lange termijn is. Volgens ingewijden is de Mexicaan zelfs uit op een complete overname van het bedrijf uit Oostenrijk. Financieel overzicht vernieuwd de AEX-, AMX- en AScX-index, de belangrijkste graadmeters van de Nederlandse beurs. Daarnaast is er voortaan een grafisch overzicht (pagina s 56 & 57) met onder meer de prestaties van de belangrijkste beurzen wereldwijd, het sentiment op de Nederlandse beurs en de goedkoopste aandelen op de Nederlandse beurs op een rij. De inzet: u nog beter informeren. Uw opmerkingen en suggesties vernemen wij graag via effect@veb.net lak voor de finale van het WK voetbal viel de jaarlijkse tussenstand van het WK omzet maken in de bus. Het Amerikaanse zakenblad Fortune zet ieder jaar de 500 grootste bedrijven van de wereld gemeten naar omzet op een rij: de Fortune 500. Dat is altijd interessant leesvoer en een welkome afleiding van de teleurstelling die de halve finale van het échte WK had opgeleverd. Wie nog met zijn oranje juichpak aan de Fortune openslaat, krijgt direct een nieuwe teleurstelling te verwerken. Waren we vorig jaar nog wereldkampioen met de nummer 1-notering van Koninklijke Shell hoewel een Britse PLC door Fortune vanwege het Haagse hoofdkantoor als Nederlands aangemerkt nu moet de oliereus de Amerikaanse supermarktketen Walmart voor laten gaan. Die tegenvaller is eenvoudiger te relativeren dan die tegen Argentinië. De omzet van Shell is vooral afhankelijk van de hoogte van de olieprijs dat scheelt zo een paar miljard op het kleine halve biljoen dollars (!) dat het bedrijf per jaar omzet. Als we de lijst zien als een landencompetitie, dan doen we met 12 bedrijven van de 500 (13 als je het Brits-Nederlandse Unilever meetelt) aardig mee. Dan moet wel het Frans-Duits-Spaanse EADS worden meegerekend vanwege zijn juridische zetel in Leiden. En de Rotterdamse stille reuzen Louis Dreyfus Commodities (agri) en LyondellBasell Industries (chemie) groter dan Ahold, Rabo en Heineken. Kent u ze? Maar omzet is natuurlijk niet waar het beleggers om gaat. De Zwitserse grondstoffenreus Glencore haalde dit jaar de top 10 van de Fortune 500, met een omzet van ruim $ 230 miljard, maar onder aan de streep stond een verlies van $ 7,4 miljard. Als we kijken naar winst (of verlies) dan zakt onze nationale trots Shell naar de 25e plaats achter nummer 1 Vodafone, maar ook achter andere energieondernemingen als Exxon Mobil, BP, Chevron, Gazprom, China National Petroleum, Petronas en Rosneft. Opvallend zijn de nummers twee en drie van de lijst: Fannie Mae en Freddie Mac, de Amerikaanse hypotheekbanken die in 2008 moesten worden genationaliseerd na een belangrijke rol in het ontstaan van de kredietcrisis te hebben gespeeld. Samen zijn ze inmiddels weer goed voor $ 132 miljard winst. Oké, terug naar de Amsterdamse beurs. Op een lijstje waar je niet wilt staan top money losers vinden we Air France KLM: wereldwijd leden in 2013 slechts 14 bedrijven meer verlies dan de $ 2,4 miljard van de luchtvaartmaatschappij. Philips staat op een beter lijstje: 15e op de lijst van grootste winststijgingen. O ja, en voor wie het interesseert: geen Argentijnse bedrijven in de Fortune 500. effect // juli

8 coververhaal Mixfondsen Onderzoek van Morningstar en veb naar 150 mixfondsen zoeken naar de ideale cocktail Mixfondsen zijn een gemakkelijke manier om gespreid te beleggen tegen relatief lage kosten. De VEB en Morningstar onderzochten de prestaties van 150 in Nederland aangeboden mixfondsen. De verschillen zijn groot. W Wie beleggen beschouwt als een zoektocht naar dat ene kansrijke aandeel doet zichzelf ernstig tekort. De eerste en belangrijkste beslissing bij beleggen is de assetallocatie, ofwel de verdeling van het vermogen tussen categorieën als aandelen, obligaties en alternatieven als vastgoed, grondstoffen en cash. Voor de nijvere doe-het-zelfbelegger is zo n verdeling niet een-twee-drie te maken. Het vergt nogal wat kennis, speurwerk en

9 Tekst koos henning n dsen on de rz o ek 2014 VEB >>>>>>>>>>>>>>>>> mixfon dse zelfinzicht om de juiste melange aan beleggingen te vinden. Nog bewerkelijker is het om deze gedisciplineerd in stand te houden. Sommige beleggingen stijgen en andere dalen, waardoor de verhoudingen binnen het geheel steeds scheef trekt. Veel beleggers roepen daarom de hulp in van een bank of vermogensbeheerder, die de beleggingsbeslissingen deels uit handen kunnen nemen via vermogensbeheer of beleggingsadvies. Maar er is een (goedkoper) alternatief: zelf beleggen met mixfondsen, beleggingsfondsen die spreiden over de verschillende vermogenscategorieën. Als belegger kies je een fonds, de spreiding en de selectie van de onderliggende effecten worden uitgevoerd door een team van fondsmanagers. Wij onderzochten, in samenwerking met fondsenspecialist Morningstar, alle wereldwijd beleggende mixfondsen die in Nederland te koop zijn en een notering in euro s hebben. In totaal gaat het dan om ruim 150 mixfondsen van fondsaanbieders als BNP Paribas, ING en SNS. Aan de hand van de assetallocatie, het rendement, het risico en de kosten brengen we de categorie mixfondsen in kaart. >>>>>>>>>>>>>>>>>>> mixfo onderzoek n d e rzo ek 2014 Het startpunt De beleggingstheorie is helder: aandelen zijn risicovoller dan obligaties. Neem bijvoorbeeld het aandeel Heineken en een obligatie uitgegeven door de brouwer. Mocht het fout gaan bij Heineken dan hebben obligatiehouders meer kans een deel van hun geld terug te zien dan aandeelhouders, die helemaal achter in de rij van schuldeisers staan. n o Ook een andere maatstaf voor risico volatiliteit, ofwel koersschommelingen van een belegging laten zien dat obligaties minder risicovol zijn, aangezien obligaties minder op en neer bewegen dan aandelen. Morningstar classificeert de mixfondsen dan ook op hun weging in aandelen en obligaties. Eind mei was de allocatie naar aandelen bij de meest risicozoekende fondsen 69 procent, tegen 11 procent obligaties en 20 procent overig, dat kan bestaan uit bijvoorbeeld alternatieve beleggingen als hedgefondsen, maar ook cash, dat zowel gebruikt kan worden als belegging of als een soort marginverplichting voor afspraken met andere financiële partijen (derivaten). Defensieve mixfondsen zaten eind mei voor zo n 52 procent in obligaties en 21 procent in aandelen, tegen respectievelijk 36 procent en 44 procent voor neutrale mixfondsen. Een classificatie als defensief, neutraal of offensief is slechts het startpunt, want de wegingen in de n de rzo ek 2014 n o n dse >>>>>>>>>>>>>>>>> mixfo in het onderzoek betrokken we alle wereldwijd beleggende mixfondsen die in Nederland te koop zijn portefeuilles van de verschillende beleggingscategorieën kunnen aardig afwijken. Zo is het uitgangspunt van het neutrale fonds ING Dynamic Mix Fund III de helft obligaties en de helft aandelen en was de verhouding eind mei 56 procent om 43 procent. De maximale afwijking mag 10 procentpunt zijn. Het beheerteam van het Jyske Invest Balanced Strategy fonds heeft wat meer vrijheid: tussen de 30 procent en 60 procent van het vermogen mogen de fondsmanagers in aandelen beleggen, de rest in obligaties. Eind mei lag het percentage aandelen op 42, tegen zo n 47 procent obligaties bijna 10 procentpunt minder dan het mixfonds van ING. Het typisch defensieve, neutrale of offensieve mixfonds bestaat dus niet. Een belegger moet de assetallocatie van een fonds bekijken en uitzoeken wat de manoeuvreerruimte van de fondsmanagers is. Meer dan assetallocatie Het houdt niet op bij de verdeling aandelen/obligaties. Ook binnen categorieën zijn er verschillende risicoclassificaties te maken: zo zijn obligaties uit bijvoorbeeld opkomende markten en landen als Spanje en Italië mogelijk risicovoller dan die van de VS en Duitsland, en kortlopende obligaties weer minder gevoelig voor renteveranderingen dan langlopende obligaties. En dan is er nog het verschil in looptijd die veel verschil kan maken. Als de rente komende jaren niet gaat oplopen, lopen beleggers in kortlopende obligaties rendement mis in vergelijking met langlopende obligaties die een hogere coupon uitkeren in die periode. Gaat de rente toch oplopen op korte termijn dan beperkt dat het verlies op kortlopende obligaties en zijn houders van langlopende obligaties minder gunstig uit. De visie van een mixfondsmanager houdt dus niet op bij het bepalen van het gewicht in aandelen en obligaties. De resultaten Hoe presteerden de 150 in Nederland aangeboden mixfondsen de afgelopen jaren? Ons onderzoek leverde enkele opmerkelijke conclusies op. 1 De meeste mixfondsen presteren slechter dan de markt... Vrijwel alle mixfondsen behaalden in de afgelopen vijf jaar een positief rendement. Een heel bijzondere prestatie is dat niet gezien de sterk opgelopen aandelenbeurzen en de nog altijd hoge obligatiekoersen. Gemiddeld leverden offensieve mixfondsen het meeste rendement op: 8,6 procent per jaar vanaf mei 2009 tot en met mei dit jaar. Over vergelijken Met twee etf s van ishares de ishares MSCI World ETF voor het aandelengedeelte en de ishares Global Government Bond ETF voor het obligatiegedeelte maakten we drie profielen. Het defensieve profiel bestaat voor driekwart uit obligaties en een kwart uit aandelen, het offensieve profiel precies omgekeerd en het neutrale profiel zit daar tussenin. effect // juli

10 coververhaal Mixfondsen diezelfde periode stegen neutrale fondsen jaarlijks gemiddeld 7,9 procent in waarde en de behoudende (= defensieve) varianten wonnen 5,6 procent. Meer risico nemen leverde, zoals te verwachten viel in deze opgaande markt, dus extra winst op. Tot zover de rendementen in absolute cijfers. Om de prestaties van mixfondsen op waarde te schatten, is het zaak deze te vergelijken met een vergelijkingsindex, ofwel een benchmark (zie het kader op pagina 9). Wij vergeleken de offensieve, neutrale en defensieve mixfondsen met vergelijkbare wereldwijd beleggende indexfondsen, fondsen dus die de marktbeweging volgen. Dan blijkt dat het overgrote deel van de mixfondsen afgelopen vijf jaar slechter presteerde dan de markt. Slechts een vijfde van de defensieve, behoudende mixfondsen presteerde beter dan de benchmark, terwijl bij de neutrale mixfondsen maar een kwart van de mixfondsen een voldoende Slechts in zes procent van de gevallen blijkt het voor beleggers achteraf de moeite waard te zijn geweest om voor een echt offensief mixfonds te kiezen neman Value Fund leverde ruim 80 procent meer rendement op dan de vergelijkingsindex. Kan het zijn dat beleggers in de goed presterende mixfondsen meer risico hebben gelopen dan minder renderende concurrenten? Om dat te beoordelen hebben we het rendement van de fondsen gecorrigeerd voor het risico. We gebruiken daarvoor de Sharpe-ratio (zie kader): hoe lager dit kengetal des te ongunstiger de verhouding tussen risico en rendement. Ervan uitgaande dat een risicovrije belegging de afgelopen jaren 1,75 procent rendeerde (combinatie van spaarrente en veilige obligaties) dan is de conclusie dat de defensieve mixfondsen weliswaar een lager rendement boekten dan de neutrale en offensieve mixfondsen, maar dat dit rendement gecorrigeerd voor het risico even goed was als de neutrale mixfondsen en zelfs iets beter dan de offensieve mixfondsen. De afgelopen jaren blijken bovengemiddeld presterende mixfondsen ook boven te komen drijscoorde. Bij de offensieve fondsen, waarin aandelen een groot deel van de portefeuille vormen, is de situatie het meest schrijnend. Slechts in 6 procent van de gevallen blijkt het voor beleggers achteraf de moeite waard te zijn geweest om een echt offensief mixfonds te verkiezen boven een pakketje indexvolgende fondsen (etf s). Beter Afgelopen twaalf maanden presteerden mixfondsen een stuk beter. De helft van de neutrale, 85 procent van de defensieve en 30 procent van de agressieve fondsen presteerden beter dan de door ons gebruikte benchmark. Rendement in perspectief Sharpe ratio Dat de Amerikaanse econoom William Sharpe in 1990 de Nobelprijs ontving was mede te danken aan de door hem ontwikkelde Sharpe ratio. Daarmee is het tamelijk overzichtelijk om risico en rendement van een beleggingsproduct te vergelijken. Sharpe corrigeerde daartoe het rendement bovenop een risicovrije belegging voor het risico (de beweeglijkheid) van dit extra rendement. Zaligmakend is de Sharpe ratio niet. Het levert gegevens die vooral betrekking hebben op het verleden, terwijl extreme risico s, een acuut faillissement bijvoorbeeld, niet in de risicomaatstaf volatiliteit wordt meegenomen. ven als het rendement gecorrigeerd wordt voor risico. Het extra rendement van de mixfondsen op het neutrale mixfonds van Templeton na ging dus niet gepaard met (te) veel extra risico. Belangrijke kantteke- 2...maar de verschillen zijn groot. Goed vergelijken loont Het merendeel van de mixfondsen mag afgelopen vijf jaar matig tot slecht te hebben gepresteerd, positieve uitschieters zijn er wel degelijk. Bij de defensieve fondsen wist het M&G Optimal Income fonds zie de tabel hiernaast voor de volledige naam per jaar ruim 60 procent meer rendement te maken dan de vergelijkende, door ons samengestelde index: 11,2 procent per jaar tegenover 6,9 procent voor de benchmark. Bij de als neutraal te boek staande mixfondsen is het verschil nog groter. Het Hof Hoor- Top 3 - Mix defensief 1 M&G Optimal Income A-H Grs Acc Hdg EUR 2 Jyske Invest Stable Strategy 3 ING Dynamic Mix II Groep Top 3 - Mix neutraal 1 Hof Hoorneman Value Fund 2 Jyske Invest Dynamic Strategy 3 Templeton Global Balanced A Acc -H1 Groep Top 3 - Mix offensief 1 SNS Optimaal Paars 2 Jyske Invest Growth Strategy 3 Sparinvest SICAV Procedo EUR R Groep Rendement 11,2% 8,1% 7,7% 5,6% Rendement 17,8% 11,2% 10,3% 7,9% Rendement 13,8% 12,9% 12,1% 8,6% Risico (volatiliteit) 5,7% 4,0% 4,7% 4,0% Risico (volatiliteit) 15,7% 8,3% 14,7% 6,9% Risico (volatiliteit) 10,6% 10,9% 8,0% 9,2% Sharpe 1,67 1,58 1,25 0,96 Sharpe 1,02 1,14 0,59 0,91 Sharpe 1,13 1,03 1,30 0, effect // juli 2014

11 ning hierbij: het gaat hier om prestaties uit een uitzonderlijke goede periode op de beurzen. Hoge rendementen neutraliseren daarbij hogere risico s. Om dat te blijven doen, zullen de rendementen hoog moeten blijven in de toekomst. Daarnaast kunnen risico s in de portefeuille zitten die nog niet tot uiting zijn gekomen en (daarom) niet in de koersbewegingen (volatiliteit) zitten. Extra risico is daarbij niet alleen afhankelijk van de verhouding aandelen en obligaties die een mixfonds aanhoudt. Zo belegt het eerder genoemde en als neutraal mixfonds ingedeelde Hof Hoorneman Value Fund weliswaar een derde van het fondsvermogen in obligaties, maar het gaat hier soms om (achtergestelde) obligaties van instellingen als Northern Rock en Lloyds, geen veilig Duits of Nederlands schatkistpapier. Als bouwsteen van een neutrale portefeuille zijn fondsen als deze dan ook niet erg geschikt. 3...en Nederlandse mixfondsen zijn relatief goedkoop en presteren daardoor goed Nederlandse mixfondsen zijn een stuk goedkoper dan buitenlandse Onder de goed presterende mixfondsen afgelopen jaar bevinden zich opvallend veel fondsen van Nederlandse aanbieders. Beleggers die alleen in neutrale en offensieve Nederlandse mixfondsen hebben belegd, behaalden afgelopen jaren gemiddeld een hoger rendement. Dit verschil is deels te verklaren door de lagere kosten die de fondsen rekenen ten opzichte van de buitenlandse aanbieders. Lage kosten zijn geen garantie voor een goed rendement, maar de kans daarop wordt wel groter. Tegenwoordig zijn de jaarlijks doorlopende kosten van de Nederlandse mixfondsen gemiddeld 50 tot 90 basispunten lager dan die van de buitenlandse fondsen. Dat voordeel heeft te maken met de verdwenen distributievergoeding, waardoor met name de Nederlandse fondsaanbieders het kostenvoordeel hebben doorgegeven aan de klant door een goedkopere fondsklasse te introduceren. Sommige buitenlandse spelers hebben dit niet of in beperkte mate gedaan. Ook wordt een deel van de Nederlandse mixfondsen passief beheerd denk aan SNS profielfondsen en etf s van Think waardoor de kosten laag zijn. In elke categorie defensief, neutraal en offensief staan bij de tien goedkoopste mixfondsen slechts een paar fondsen van bui- Rendementen 5 jaar (gemiddeld per jaar) Profiel Mix alles Mix NL Benchmark Defensief 5,6% 5,9% 6,9% Neutraal 7,9% 9,3% 9,7% Offensief 8,6% 11,6% 12,3% Rendementen 1 jaar tenlandse aanbieders, de rest van de fondsen komt van de Nederlandse aanbieders SNS, ING, Robeco, Kempen, Think en Today s. Over de hele linie zijn Nederlandse aanbieders relatief goedkoop met SNS als duidelijke uitschieter: in elke categorie zijn de mixfondsen van de bank-verzekeraar het goedkoopst. Zo heeft het offensieve mixfonds van SNS (SNS Profiel Rood), dat voor 76 procent in aandelen en 24 procent in obligaties belegt, een lopendekostenratio van 0,3 procent per jaar, tegen 1,05 procent voor de hele groep Nederlandse fondsen en 1,85 procent voor de buitenlandse fondsen. Ook de vier andere profielfondsen van de bank (blauw, geel, oranje en paars) kosten 0,3 procent per jaar. Profiel Mix alles Mix NL Benchmark Defensief 4,0% 4,7% 2,5% Neutraal 5,4% 8,0% 5,7% Offensief 6,4% 8,4% 8,9% Mixfondsen konden de afgelopen vijf jaar onze samengestelde vergelijkingsindex moeilijk bijhouden. Dit betekent niet dat de fondsen in deze periode ook achterbleven bij de door ieder fonds zelfgekozen benchmark. effect // juli

12 coververhaal Mixfonds TIEN BELANGRIJKE VRAGEN Hoe selecteer ik een mixfonds? 1 Wat is mijn risicoprofiel? Allereerst is het belangrijk om te weten hoeveel risico je als belegger aankunt. Een belangrijke factor is de financiële situatie nu en in de toekomst. Verder is van belang waarvoor vermogen wordt opgebouwd. Hoeveel geld is nodig en hoe belangrijk zijn de doelen? Voor het pensioeninkomen zal een lager risico gewenst zijn dan voor een tweede huis. Ook risicotolerantie is belangrijk. De financiële situatie staat wellicht een hoog risico toe, maar als een belegger daardoor s nachts wakker ligt, is een lager risicoprofiel toch aan te raden. 2 Wat voor mixfonds past bij mijn risicoprofiel? Gebaseerd op het risicoprofiel kan een keuze worden gemaakt voor een categorie waar mixfondsen op basis van hun risico worden ingedeeld: defensief, neutraal of offensief. De belegger die niet te voorzichtig hoeft te beleggen, kan ook kiezen voor de categorie met variabele assetmix. 3 Waarin beleggen deze mixfondsen? De keuze voor een categorie is een eerste stap, maar nog lang niet het halve werk, want binnen een categorie zijn nog voldoende smaken te vinden. Het is dus zaak om te controleren hoe een mixfonds het vermogen spreidt over bijvoorbeeld aandelen en obligaties. Worden daarnaast contanten aangehouden en zijn er posities in bijvoorbeeld vastgoed of grondstoffen? 4 Kan en wil ik valutarisico lopen? Valuta s zijn lastig te voorspellen. Ze kunnen mogelijk rendement toevoegen, al zijn de resultaten hier in het verleden wisselend. Aan de andere kant is het zeker dat ze bijdragen aan een hoger risico, in de vorm van grotere bewegelijkheid van de rendementen. Een belegger die zekerheid wenst, kiest voor een mixfonds dat alleen in Europa belegt of een dat weliswaar wereldwijd belegt, maar het valutarisico (volledig) afdekt. 5 Komt het historisch rendement overeen met mijn verwachtingen? Historisch rendement is een slechte voorspeller voor toekomstige opbrengst. Maar toch kan het historisch rendement inzicht geven in de mate waarin een fondsbeheerder zich in het verleden van zijn taak gekweten heeft. Het verleden kan ook iets zeggen over de beleggingsmix in de toekomst. Gegevens over historische rendementen in combinatie met risico uit het verleden kunnen ook waardevolle informatie zijn. Als een mixfonds in het verleden meer dan andere vergelijkbare fondsen in aandelen heeft belegd, dan zou daar ook een hoger historisch rendement tegenover moeten staan. Meer aandelen in het fonds betekent in de regel ook meer risico. 6 Heeft de vlag de lading gedekt? Mixfondsen mogen dan bekend staan als defensief, offensief of neutraal, belangrijk is om te weten of deze indeling klopt met de praktijk. Komen de risico s uit het verleden overeen met het risicopredicaat? En bovendien, komt het risicoplaatje van het mixfonds (bijvoorbeeld volatiliteit en maximaal verlies) wel overeen met het risicoprofiel dat de belegger zichzelf toedicht? 7 Actief of passief? Steeds vaker bestaan mixfondsen niet meer uit individuele effecten of actief beheerde beleggingsfondsen, maar heeft de belegger ook de keuze uit passieve indexvolgers. De keuze tussen actief en passief is een belangrijke. Wie kiest voor actief beheer rekent erop dat een fonds het beter doet dan vergelijkbare fondsen. Kiezen voor indexfondsen (etf s) betekent de zekerheid van een rendement dat ongeveer gelijk is aan dat van de (gevolgde) index en lagere kosten. 8 Wat zijn de kosten? Kosten zijn een van de weinige zaken die een belegger zelf in de hand heeft en zijn van wezenlijke invloed op het rendement. En kosten zijn waarschijnlijk een van de belangrijkste redenen waarom mixfondsen als alternatief voor advies of beheer zijn komen bovendrijven. Betaal dus niet te veel voor een mixfonds, al zijn kosten niet de enige bepalende factor in de keuze voor een passend mixfonds. 9Wordt het mixfonds beheerd door een capabel team? De kwaliteiten van het beheerteam zijn vaak moeilijk in te schatten, maar daarmee niet minder belangrijk. Wie staan er aan het roer van het fonds? Een team van beheerders, analisten en/of strategen zou duidelijk de voorkeur genieten, omvang en ervaring van het team spelen hierbij een belangrijke rol. 10 Zijn mixfondsen een specialiteit van het fondshuis? Fondshuizen die mixfondsen aanbieden omdat ze daar goed in zijn, hebben een streepje voor. Hoewel moeilijk meetbaar, kan bijvoorbeeld gekeken worden hoe lang een fondshuis al actief is met mixfondsen. Een goede en uitvoerige informatievoorziening aan beleggers kan een indicatie zijn dat het fondshuis mixfondsen belangrijk vindt binnen het productaanbod.

13 veb nieuws Vraag het de VEB De experts van de VEB-Beleggersservice staan dagelijks honderden aangesloten beleggers te woord. In elke Effect behandelen ze een aantal veelgestelde vragen. U vindt meer antwoorden via veb.net/vraaghetdeveb. 1kan een bank het beleggingsassortiment beperken? Ja, een bank kan net als een supermarkt het productassortiment aanpassen. Zo heeft ABN Amro onlangs aangekondigd het aanbod van beleggingsproducten te beperken. De mogelijkheid daartoe is opgenomen in de bankvoorwaarden. De bank of broker moet hierbij wel zorgvuldig omgaan met de belangen van klanten. Een aanpassing van het assortiment kan ertoe leiden dat u actie moet ondernemen. Als u stukken in portefeuille heeft waarvan een bank in de toekomst geen handel meer ondersteunt, zult u deze moeten verkopen of overboeken naar een andere partij. Houd rekening met de mogelijke transactie- of overboekingskosten. De VEB vindt dat beleggers die noodgedwongen verkopen of overboeken dat kosteloos zouden moeten kunnen. Ook doen beleggers er goed aan om na te gaan of een beperking van het assortiment nog wel voldoende spreidingsmogelijkheden biedt. 2Sinds dit jaar betaal ik hoge kosten aan mijn beleggingsadviseur. Wat kan ik daaraan doen? Allereerst kunt u proberen over deze kosten te onderhandelen. Zeker bij grotere vermogens willen banken en vermogensbeheerders u behoorlijk tegemoet komen. Daarnaast is het een goed moment om te overdenken op welke wijze u uw financiële zaken wilt inrichten en beheren. U kunt uw beleggingen beheren via een zogeheten execution-only relatie. U bent dan zelf verantwoordelijk voor uw handelen terwijl bij een adviesrelatie een zekere zorgplicht op de adviseur rust. Er is ook een tussenvorm om de advieskosten te verlagen. Een belegger kan besluiten om een deel van de portefeuille onder de adviesrelatie te houden en het overige deel weg te boeken om dat vervolgens zelf in beheer te nemen. Daarmee brengt u de advieskosten meestal een percentage van het vermogen onder advies omlaag. Vanzelfsprekend bent u zelf verantwoordelijk voor de beleggingen in eigen beheer. Ook zult u zelf moeten zorgen voor voldoende spreiding in uw portefeuille. 3Moet onze beleggingsstudieclub een LEI-nummer aanvragen? Een marktpartij moet een LEI-nummer aanvragen als zij onder de reikwijdte van de European Market Infrastructure Regulation ( EMIR ) valt. Hoewel EMIR zich hier niet expliciet over uitlaat, vallen beleggingsstudieclubs, die in de regel geen professionele partijen/ondernemingen zijn die beroeps- of bedrijfsmatige activiteiten verrichten, naar het zich laat aanzien niet onder de reikwijdte van EMIR en hoeven beleggingsstudieclubs hiermee ook niet aan de verplichtingen die EMIR stelt te voldoen. Indien u een brief krijgt van uw bank of beleggingsinstelling hierover die stelt dat u wel een LEI-nummer moet aanvragen, raadt de VEB u aan te benadrukken/ vol te houden dat u meent (zowel nu als in de toekomst) niet aan de EMIRverplichtingen te hoeven voldoen. Hetzelfde geldt voor pensioen bv s die geen professionele partij zijn (dus geen beroeps- of bedrijfsmatige activiteiten verrichten). 4Mijn lijfrente is afgelopen en ik wil deze periodiek laten uitkeren. Wat kan ik doen? Allereerst is het belangrijk om na te gaan of u een zogenoemde ouderegime-polis hebt afgesloten voor 1992 of een nieuwe-regime-polis. In beide gevallen is het mogelijk om een nieuwe verzekering te kopen in de vorm van een lijfrente die periodiek geld uitkeert, na pensionering. Als u voor deze optie kiest, is het aan te raden om offertes op te vragen bij meerdere verzekeraars. De uitkeringen die de partijen in het vooruitzicht stellen, kunnen flink verschillen. Datzelfde geldt voor de kosten (onder meer afsluitkosten en eventueel advieskosten). Het is ook mogelijk om te kiezen voor banksparen. Ook dan is vergelijken van mogelijkheden en voorwaarden belangrijk. Link naar meer informatie: veb.net/afmlijfrent Vragen of klachten over een fonds, bank of vermogensbeheerder? Mail naar beleggersservice@veb.net effect // juli

14 ontmoeting met Nouriel Roubini Nouriel Roubini Realist met een somber randje Zijn sombere voorspellingen maakten Nouriel Roubini tot een van de rocksterren van de economie. De laatste tijd is hij een stuk positiever gestemd. Zelf noemt hij het liever realistisch, want hij blijft grote risico s zien voor de wereldeconomie effect // juli 2014

15 MMet publieke beeldvorming valt moeilijk af te rekenen, zeker als je er je naam en faam voor een deel aan ontleent. Nouriel Roubini dankt zijn bekendheid aan zijn uitgesproken sombere voorspellingen. Al vanaf 2005 publiceerde hij over de onhoudbare speculatie op de Amerikaanse huizenmarkt. Het leverde hem de bijnaam Doctor Doom op. Toen de vastgoedzeepbel even later knapte was zijn reputatie gevestigd. Volgens de hoogleraar economie aan de Universiteit van New York is dat deels om de verkeerde redenen. Een pessimist is hij niet, eerder een realist. Nouriel Roubini (55) werd geboren in Turkije als zoon van Iraanse ouders. Hij verhuisde met zijn ouders naar Italië waar hij later economie ging studeren in Milaan. Later volgde een studie internationale economie aan Harvard University. Roubini is bepaald geen studeerkamergeleerde. Driekwart van zijn tijd is hij op reis, een noodzakelijke exercitie om een goed beeld te krijgen van de omstandigheden. Onlangs was hij te gast op de jaarlijkse Inside ETF Inside-conferentie in Amsterdam, een goede gelegenheid om met hem in gesprek te gaan. Voor Nouriel Roubini is één vraag genoeg om een compleet college af te draaien. Hoe de wereld voor een belegger er nu uitziet ten opzichte van twee jaar geleden? Op mitrailleur-tempo loopt de hoogleraar de wereldeconomie af. De toon is voor zijn doen positief, hoewel Roubini zelf het liever over realisme heeft. Ruim twintig minuten spreekt hij eerst aan één stuk, alleen af en toe onderbroken voor een noodzakelijke hap naar adem. Hij heeft het over een vijftal positieve ontwikkelingen en - om het toch niet helemaal af te leren - over een paar nieuwe risico s. Foto eyevine/hollandse hoogte Eurozone rustiger Roubini: De zorgen om de eurozone zijn zonder twijfel afgenomen. Twee jaar geleden was er nog de vrees dat de eurozone in stukken zou breken. Griekenland stond op het punt om de muntunie te verlaten terwijl Spanje en Italië bijna afgesneden waren van de financiële markten. Dankzij ingrepen van de ECB en zijn president, diverse hervormingen en de oprichting van een bankenunie is het uiteenvallen van het Europese blok nu minder waarschijnlijk. Schuldenplafond op de lange baan Roubini: Twee jaar geleden nog dreigde de VS te bezwijken onder een berg onhoudbare schulden. Beleggers vreesden tekorten ter grootte van tien procent van de jaarlijkse inkomsten. Intussen vochten politici elkaar de tent uit en dreigde de overheid zelfs op slot te gaan. Inmiddels is het begrotingstekort teruggelopen tot vier procent van het bruto binnenlands product en daalt het verder. Japan verbetert Roubini: Als het over Japan gaat kun je gerust stellen dat de situatie daar in 2012 er een van kommer en kwel was. Niet vreemd gezien de zorgen over deflatie, een nieuwe recessie, onhoudbare overheidsschulden en fiscale problemen. De rigoureuze aanpak die premier Abe koos om een crisis af te wenden is voorlopig succesvol. Het vertrouwen in de Japanse economie is groter geworden en de beurs stijgt weer. Structurele hervormingen moeten misschien sneller, maar al met al lijkt Japan op de goede weg. Driekwart van zijn tijd is roubini op reis, een noodzakelijke exercitie om een goed beeld te krijgen van de omstandigheden Tekst Robert Rosenau & Joost Schmets Te lage inflatie Roubini: De angst voor te lage inflatie of zelfs deflatie (situatie waarin de prijzen dalen; red.) valt misschien in het niet bij de voorgaande drie kwesties. Feit is dat de vergezichten van naderende deflatie veel beleggers een maand of twintig geleden nerveus maakte. Agressieve monetaire actie van centrale banken hebben die vrees flink verminderd. Voor de eurozone is het gevaar nog niet geheel geweken. De acties van de ECB komende maanden worden wat dat betreft belangrijk. Instabiel maar minder effect Roubini: Sommige zorgen zijn nooit ver weg. De spanning rond Israël bijvoorbeeld. Voor wie het niet meer weet: twee jaar geleden was er de angst voor een militaire confrontatie tussen Israël en Iran vanwege de nucleaire ambities van die laatste. Ontspannen is de situatie nog steeds niet, maar het lijkt erop dat Iran zijn plannen op dat gebied heeft vertraagd. Misschien dat de machthebbers in Teheran een rookgordijn hebben opgetrokken en tijd wil winnen om een atoombom te maken. Er liggen in ieder geval tijdelijke afspraken die het risico op oorlog kleiner maken en daarmee de kans op een snelle stijging van de olieprijs. In Arabische landen is de situatie juist omgekeerd. Sociaal, economisch en politiek is het in bijvoorbeeld Egypte, Libië en Tunesië maar ook in Irak en Libanon nog steeds een puinhoop, terwijl in Jemen en Syrië oorlog woedt. Iran is weinig stabiel en Pakistan en Afghanistan zijn mislukte staten. Al die problemen blijken slechts een beperkte impact op olie- en gasleveranties aan de rest van de wereld te hebben. Conclusie: geopolitiek mag het Midden-Oosten een belangrijke regio zijn, maar uit financieel en economisch standpunt is de impact beperkt. Echt veel tijd neemt Nouriel Roubini niet voordat hij zijn pleidooi vervolgt. Want voor oude risico s zijn nieuwe in de plaats gekomen. Aan alle ontwikkelingen zijn onvermij- effect // juli

16 delijk risico s verbonden. Dat ik ze noem zegt niets over de mate van waarschijnlijkheid dat ze tot problemen leiden. Maar beleggers kunnen er maar beter rekening mee houden in plaats van later verrast te worden. risico s De hoogleraar spreekt over het einde van de bloeitijd voor grondstofmarkten. Ook is hij bezorgd over de kwetsbaarheid van opkomende landen als Brazilië, India, Turkije, Indonesië en Zuid-Afrika. Die landen worden niet voor niets de fragile five genoemd. Ze hebben stuk voor stuk flinke gaten in de begroting, handelstekorten en kampen met oplopende inflatie. De risico s zitten echter bij meer landen dan deze handvol. De politieke problemen in Rusland, Oekraïne, Argentinië, Venezuela en Thailand zijn niet te negeren. En natuurlijk is er de Fed, het stelsel van Amerikaanse centrale banken, dat juist moet timen om de economie in toom te houden. Roubini gelooft niet in een te snelle rentestijging, waardoor beurzen klappen kunnen krijgen. De Fed zou dit alleen doen als de inflatie hard op gaat lopen en daarvoor ziet de hoogleraar geen reden. Als Fedvoorzitter Janet Yellen en haar comité te lang wacht met maatregelen om de economische groei te temperen bestaat het gevaar op luchtbellen. Als de Fed in het huidige tempo zijn steun aan de economie afbouwt dan duurt het tot eind 2018 voordat de Fed zijn monetaire beleid tot normale proporties heeft terug gebracht. Veel te lang. In de vorige cyclus nam de Fed twee jaar de tijd om zijn rentebeleid te normaliseren. Dat bleek too little too late. Janet Yellen heeft gelijk als ze zegt dat er nu geen bubbels zijn in aandelen- of obligatiemarkten. De vraag is of dat zo blijft komende twee jaar als zij zo traag blijft handelen. Maar de VS is niet Roubinis grootste zorg. Die heeft hij voorbehouden aan China. Zijn analyse van de situatie daar klinkt haast ouderwets onheilspellend. De meningen over de wijze waarop de onstuimige groei van China teruggaat naar meer gematigde proporties stuiteren tussen twee extremen. Wie rekent op een harde landing gaat ervan uit dat de economie komende jaren in elkaar klapt naar een groeipercentage van drie tot vier procent. Mensen die menen dat het allemaal wel mee zal vallen gaan uit van een jaarlijkse groei van de Chinese economie van meer dan zeven procent. Ik laveer een beetje tussen beide opvattingen. Ik reken op een groei van een procent of zes de komende tijd, een instorting van de economie zie ik niet gebeuren. Toch is een groeisnelheid van zes procent voor China een behoorlijke gebeurtenis. Chinese leiders zijn geobsedeerd door percentages boven de zeven procent, maar dat is totaal onhoudbaar. Toch zijn er veel machtige spelers in het land die teveel belang hebben bij het oude model van groei oppompen door te blijven investeren in plaats van over te schakelen op een model van consumptie. Als de overheid blijft vasthouden aan groeisnelheden van vroeger dan zal dit de situatie verergeren. In breder perspectief is de opkomst van China een uitdaging voor de hele wereld. Financieel en economisch zijn de kaarten redelijk geschud. China wordt de grootste. Maar hoe gaat het op politiek en militair gebied? Het nationalisme in de regio groeit en territoriale conflicten nemen toe. Ik was dit jaar aanwezig bij het World Economic Forum in Davos en was verrast hoe vaak Japanse en Chinese officials de verhouding van hun landen vergeleken met die van Groot-Brittannië en Duitsland aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog. Natuurlijk, de geschiedenis herhaalt zich nooit maar het is vaker voorgekomen dat nationalisme en militarisme het winnen van economische ratio. De aandelenbeurzen, vooral de Amerikaanse geven de indruk dat sterk herstel aanstaande is, maar obligatiemarkten vertellen een ander verhaal Als u alle plussen en minnen optelt hoe beoordeelt u dan de huidige situatie? Je ziet dat veel risico s zijn afgenomen en nieuwe risico s nog maar beperkt effect hebben op het sentiment. Financiële markten verwachten herstel van de wereldeconomie, maar eenduidig zijn de signalen niet. De aandelenbeurzen, vooral de Amerikaanse geven de indruk dat sterk herstel aanstaande is, maar obligatiemarkten vertellen een ander verhaal. Daar wordt meer rekening gehouden met stagnatie en periodes van lage inflatie. De grote vraag komende maanden is of economische groei zal doorzetten. Dat zal uiteindelijk bepalen wie gelijk heeft: aandelenmarkten of obligatiemarkten. Dan zal blijken of de wereldeconomie als geheel of een paar landen in het bijzonder terug zullen zakken in de misère effect // juli 2014

17 VEB Nieuws Ledenvoordeel VEB-seminar Indexbeleggen als fundament Indexbeleggen wordt steeds populairder in Nederland. Toch weten maar weinig beleggers op welke manier indexbeleggen het beste voor hen werkt. Hendrik Meesman van Meesman Indexbeleggen vertelt u er graag alles over tijdens een workshop op 6 oktober in Utrecht. inschrijven via veb.net/optieseminarmeesman De workshop is exclusief voor VEB-leden en de toegang is gratis. Vooraf inschrijven is wel verplicht. Tijdens de workshop krijgt u antwoord op vragen als: Wat is indexbeleggen en hoe werkt het? Kan ik indexbeleggen beter actief of passief inzetten? Welke indexfondsen zijn geschikt voor mijn doel? Waar moet ik op letten bij de keuze voor een indexfonds? Hoe kan ik indexbeleggen optimaal inzetten als gezond fundament voor mijn portefeuille? Wanneer en waar? Maandag 6 oktober 2014 in Utrecht PROGRAMMA uur ontvangst uur start workshop uur pauze uur vervolg workshop uur borrel uur einde Beleggingsclub starten Succes heeft vele ouders, een mislukking is doorgaans wees. Een reden temeer om samen over beleggen te praten. Dat kan gemakkelijk via een beleggingsstudieclub. Maar waar te beginnen bij de oprichting van een club? Beleggersvereniging VEB is u graag van dienst. Ga naar veb.net/clubstarten voor meer informatie. Nieuwe VEB-workshops In samenwerking met Euronext Amsterdam organiseert de VEB drie nieuwe seminars. Deelname is gratis voor VEB-leden. Andere geïnteresseerden betalen 35 euro per cursus. Workshop Kennismaken met opties Deze workshop is voor iedereen die de basisbeginselen van handelen met opties wil leren kennen. U leert hoe u opties kunt gebruiken om aandelen te beschermen tegen de gevolgen van koersdaling, om extra rendement op aandelen te creëren en om koerswinst te behalen bij stijging of daling van het onderliggende aandeel. Ook komen de specifieke eigenschappen van indexopties aan de orde en nemen we een aantal een voudige strategieën onder de loep. De workshop duurt 2,5 uur en afhankelijk van het niveau van de groep wordt gekeken welke stof het beste aansluit. WAAR EN WANNEER? Maandag 15 september in Amsterdam vanaf uur. inschrijven via veb.net/optieseminar Workshop Opties voor gevorderden Een optie kopen, doorverkopen of schrijven zijn drie basisingrediënten van optiehandel. Wat gebeurt er als je deze ingrediënten combineert? Deze workshop is voor optiebeleggers met praktijkervaring en een goede kennis van de basis van opties. Er komt een groot aantal onderwerpen aan bod, waaronder volatiliteit, delta en theta. Ook wordt kennis gemaakt met strategieën Veel actieve beleggers gebruiken Turbo s en Sprinters. Maar hoe werken ze exact? Wat kunt u ermee en hoe worden ze precies geconstrueerd? U leert het tijdens deze workshop. die inspelen op verschillende marktbewegingen, zoals de callspread, straddle en de strangle. WAAR EN WANNEER? Maandag 22 september in Amsterdam vanaf uur. inschrijven via veb.net/optieseminar Workshop Structured products WAAR EN WANNEER? Maandag 13 oktober in Amsterdam vanaf uur. inschrijven via veb.net/structured effect // juli

18 VEB Nieuws De stand van zaken VEB in actie De acties die de VEB namens beleggers voert in een twaalftal zaken vragen om doorzettingsvermogen en geduld. Het gaat vaak om complexe en grootschalige juridische trajecten die veel tijd kosten. Dat vasthoudendheid loont, is duidelijk na compensatieregelingen in afgesloten acties als World Online, KPN Qwest, Shell en Ahold. Hoe staat het nu in acties als SNS Reaal, Fortis, Imtech en Van der Moolen? Een overzicht van de stand van zaken. 01 SNS De VEB strijdt op vier fronten voor de belangen van onteigende aandeel- en obligatiehouders SNS Reaal en SNS Bank. Na de nationalisatie op 1 februari 2013 volgden diverse procedures. De eerste stap die de VEB zette, was het aanvechten van het onteigeningsbesluit van minister Dijsselbloem van Financiën bij de Raad van State. Op 15 februari 2013 oordeelde de Raad van State dat het besluit van de minister rechtmatig was. De Raad van State oordeelt evenwel niet over de compensatie van onteigende beleggers. Dat oordeel is voorbehouden aan de Ondernemingskamer (OK) van het Gerechtshof Amsterdam. Schadeloosstelling Op 11 juli 2013 berichtte de OK dat nog geen zekerheid kon worden gegeven over de hoogte van de scha- deloosstelling aan onteigende aandeel- en obligatiehouders SNS. De OK acht aannemelijk dat het aanbod van de minister van nul euro geen adequate vergoeding is voor de onteigening. Daarom wil de Ondernemingskamer onafhankelijke deskundigen benoemen die de waarde van de onteigende effecten moeten vaststellen. Cassatie De minister kan zich in die argumentatie niet vinden en heeft tegen deze beschikking ondanks dringend verzoek van de VEB dat niet te doen op 10 oktober 2013 op nagenoeg alle punten cassatie ingesteld. De verwachting is dat het proces om de schadeloosstelling daardoor forse vertraging zal oplopen. Pas nadat door de Hoge Raad op de cassatie is beslist, kan de OK verder met het benoemen van deskundigen. Voordat de Hoge Raad zal beslissen, zal hij worden geadviseerd door de advocaat-generaal. De advocaatgeneraal zal in het najaar met zijn advies komen. Europese Hof De VEB heeft bij het Europese Hof voor de Rechten van de Mens beroep ingesteld tegen de onteigening en de wijze waarop de minister van de Interventiewet gebruik heeft gemaakt. Inzet van deze procedure is de toetsing van het juridische kader, waaronder termijnen, en inrichting van de onteigeningsprocedure. Het Europese Hof heeft geoordeeld dat de VEB te vroeg was met de procedure. De klacht behoeft pas te worden ingediend op het moment dat alle nationale rechtsmiddelen zijn uitgeput. De Nederlandsche Bank Ook heeft de VEB bezwaar en vervolgens beroep ingesteld tegen het zogenoemde SREP-besluit van De Nederlandsche Bank (DNB). Op basis van dit besluit van 27 januari 2013 diende SNS haar balans voor 1 februari 2013 met 1,84 miljard euro te versterken. Op voorhand was duidelijk dat het de bankverzekeraar in problemen niet zou lukken om binnen vier dagen een dergelijk bedrag aan extra kapitaal op te halen. Daarmee was het SREP-besluit een onvermijdelijke route richting onteigening. De uitspraak in hoger beroep van deze bezwaarprocedure volgt de uitspraak binnen enkele maanden. Enquêteprocedure Het is voor beleggers van groot belang dat de gang van zaken bij SNS goed wordt onderzocht op alle voor beleggers relevante punten. Normaal gesproken kunnen aandeelhouders daartoe de Ondernemingskamer vragen om een onderzoek, maar in de zaak-sns ligt dat wat gecompliceerder. Omdat aandeelhouders onteigend zijn, kunnen ze volgens de letter van de wet de OK niet meer verzoeken een enquête naar het beleid en de gang van zaken van SNS te gelasten. De advocaat-generaal van het Amsterdamse gerechtshof kan zelfstandig besluiten om een procedure te verzoeken. De uitkomst van een dergelijk onderzoek kan de basis vormen voor de kwalificatie wanbeleid en verdere acties van de VEB tegen bestuurders en commissarissen van SNS. De VEB heeft de advocaat-generaal tot een dergelijk onderzoek naar mogelijk wanbeleid opgeroepen. Het is niet de verwachting dat onteigende SNS-effectenbezitters snel compensatie tegemoet kunnen zien. Daarvoor zijn de procedures te omvangrijk en te gecompliceerd. Actie SNS Mogelijk relevante periode Houderschap tot datum onteigening, 1 februari 2013 Meer informatie en aanmelden veb.net/sns 18 - effect // juli 2014

19 02 Fortis Enquêteprocedure winnend afgesloten Op 6 december 2013 gaf de Hoge Raad zijn eindoordeel over het wanbeleid van Fortis over de periode De Hoge Raad is glashelder: het oordeel wanbeleid van de Ondernemingskamer van het Gerechtshof Amsterdam blijft overeind en was goed gemotiveerd. Daarmee komt een einde aan de enquêteprocedure die de VEB in november 2008 is gestart. Nu staat definitief vast dat Fortis beleggers onjuist heeft geïnformeerd in het prospectus, tekort is geschoten in haar solvabiliteitsbeleid en het bestuur het vertrouwen in de bank stelselmatig op het spel heeft gezet door onjuiste en zelfs tegengestelde mededelingen. Misleidingzaak In 2011 daagde de VEB namens gedupeerde Fortis-beleggers acht oud- Fortis-bestuurders, banken en het concern Fortis voor de rechter vanwege misleidende of tekortschietende communicatie met beleggers in 2007 en Daarmee hebben die partijen onrechtmatig gehandeld jegens Fortis-beleggers, waardoor die beleggers naar schatting ruim 17 miljard euro verlies leden over die periode. Deze rechtszaak is nog steeds in volle gang na de nodige vertraging vanwege procedurele strubbelingen. De VEB heeft op 18 juni 2014 haar conclusie van repliek ingediend bij de rechtbank Amsterdam. Daarin weerlegt de VEB alle verweren van Fortis, de oud-bestuurders en de banken waarin zij stelden geen schuld te hebben aan de misleiding van het beleggend publiek over de beleggers leden Miljarden schade door de boekhoudfraude bij Ahold die in 2003 in de openbaarheid kwam impact van de giftige kredieten, de solvabiliteitsproblemen en het tekort aan liquiditeit. Het is nu aan de wederpartijen schriftelijk te reageren, waarna waarschijnlijk begin 2015 de pleidooien zullen plaatsvinden. De VEB verwacht een eerste inhoudelijke eindoordeel van de rechtbank Amsterdam medio Actie Fortis Mogelijk relevante periode 29 mei 2007 tot en met 14 oktober 2008 Meer informatie en aanmelden veb.net/fortis 03 Ahold/ Deloitte Miljarden aan schade leden beleggers door de boekhoudfraude bij Ahold die in 2003 in de openbaarheid kwam. Beleggers hebben de zaak met Ahold jaren geleden geschikt. Maar een andere betrokkene, accountant Deloitte, heeft zijn rol in het debacle nog niet erkend. Deloitte was verantwoordelijk voor controle van de boeken van Ahold in de jaren dat de fraude werd gepleegd. Deloitte maakte daarbij grote fouten. Dat heeft de tuchtrechter tot in hoger beroep al vastgesteld. De accountants van Deloitte zijn daardoor mede aansprakelijk voor de schade die beleggers in de Ahold-fraudezaak hebben geleden. Begin 2012 heeft de VEB accountant Deloitte en 144 individuele maten gedagvaard. Partijen procederen nu over een aantal processuele voorvragen. Dit zijn vragen over juridisch gecompliceerde kwesties. niet verjaard Op 28 maart 2014 oordeelde de Hoge Raad over de vraag of de VEB bevoegd was de vorderingen van alle gedupeerde Ahold-beleggers (meer dan ) te stuiten. Het antwoord was ja. De vorderingen van de gedupeerde Ahold-beleggers zijn dus niet verjaard. Op 24 september 2014 zal de rechtbank Amsterdam een tweede tussenvonnis wijzen over een aantal nog resterende vragen. Daarna zal een inhoudelijk oordeel volgen. Deze procedure en een eventueel hoger beroep kunnen nog enige jaren duren. tuchtprocedure Roger Dassen, voormalig bestuursvoorzitter en thans Global Managing Director van Deloitte, is door de Accountantskamer op 30 juni 2014 veroordeeld in de nasleep van de omvangrijke boekhoudfraude die in februari 2003 bij Ahold aan het licht kwam. In een tuchtprocedure aangespannen door particuliere beleggers is aan Deloitte bestuursvoorzitter Roger Dassen de maatregel van waarschuwing opgelegd. De Accountantskamer oordeelt dat Dassen in 2008 oneerlijk en niet oprecht heeft gehandeld door bewust onduidelijkheid te laten bestaan over de vraag bij welke rechtspersoon van Deloitte de vordering van gedupeerde beleggers was achtergebleven. De VEB legde deze feiten eerder aan de AFM voor. Op 13 april 2012 liet de AFM weten dat indien hetgeen u stelt over de handelswijze van Deloitte en de heer Dassen juist is, de AFM dit zeer kwalijk en onaanvaardbaar acht. Actie Ahold/Deloitte Mogelijk relevante periode 30 juli 1999 tot en met 23 februari 2003 Meer informatie en aanmelden veb.net/deloitte effect // juli

20 VEB Nieuws 04 Imtech Fraude Technisch dienstverlener Imtech kwam begin 2013 in zwaar weer toen bleek dat falende controlesystemen en fraude in Polen en Duitsland leidden tot afschrijvingen van maar liefst 370 miljoen euro. Een forse afwaardering van het aandeel Imtech was het gevolg. Een emissie van 500 miljoen euro en de uitgifte van financieringsprefs van 30 miljoen waren noodzakelijk om Imtech overeind te houden. Het kostte diverse bestuurders en commissarissen hun positie, waaronder CEO Van der Bruggen en CFO Gerner. Variabele beloningen Op verzoek van de VEB maakte de onderneming met de genoemde oud-bestuurders de afspraak dat zij de ontvangen variabele beloningen over 2010 en 2011 terugbetalen aan Imtech. Daarnaast betalen zij ook de waarde van de verkregen bonusaandelen over de jaren 2010 tot en met 2012 terug. Aansprakelijkheid De VEB houdt Imtech en haar oudbestuurders Van der Bruggen en Gerner aansprakelijk voor de schade die beleggers leden vanwege de fraude bij Imtech. Voorts heeft de VEB accountant KPMG aansprakelijk gesteld nu de openingsbalans en jaarrekening over 2011 dienden te worden aangepast. Beleggers hebben op deze jaarrekeningen en de accountantsverklaring vertrouwd toen zij hun Imtech aandelen kochten of aanhielden. Ten onrechte naar nu blijkt. Schikkingsfonds De VEB heeft Imtech verzocht de terugbetaling door Van der Bruggen en Gerner te reserveren voor compensatie aan gedupeerde aandeelhouders. De VEB heeft geopperd dat Imtech een schikkingsfonds moet creëren bestaande uit een overzienbare bijdrage van haarzelf, de assuradeuren van de bestuurdersaansprakelijkheids- en fraudeverzekeringen, de accountant, de opbrengsten van fraude-incasso en warrants. De VEB is hierover met Imtech in gesprek. Actie Imtech Meer informatie en aanmelden veb.net/imtech 05 Landis Het geduld van gedupeerden van het in 2002 gefailleerde ict-bedrijf Landis wordt behoorlijk op de proef gesteld. Maar dat wil niet zeggen dat er geen vooruitgang wordt geboekt. Eind 2011 stelde de Ondernemingskamer van het Gerechtshof Amsterdam wanbeleid vast bij het omgevallen ict-bedrijf. De rechters oordeelden in ongebruikelijk harde bewoordingen over het gebrekkige functioneren van bestuurders en commissarissen van Landis. De accountant van Landis, Ernst & Young, was al eerder door de tuchtrechter op de vingers getikt voor zijn rol. De accountant heeft ten onrechte een goedkeurende verklaring afgegeven bij de jaarrekeningen van 1999 en 2000 van Landis. In hoger beroep is bevestigd dat de goedkeurende verklaring bij de jaarrekening over 2000 ten onrechte is afgegeven. deelschikkingen De VEB is met accountant Ernst & Young in gesprek over een mogelijke schikking. Het eindoordeel wanbeleid is aanleiding om de schade van beleggers te verhalen op de voormalige bestuurders en commissarissen van Landis. De betrokken personen zijn inmiddels voor de Rechtbank Amsterdam gedaagd. Met commissaris Vrisekoop en bestuurder Clemens zijn inmiddels deelschikkingen bereikt. De procedure tegen de hoofdpersonen CEO Kuiken en CFO Bus loopt nog. Deze procedure en een eventueel hoger beroep kunnen nog enige jaren duren. Actie Landis Mogelijk relevante periode 17 april 1998 tot en met 8 juli 2002 Meer informatie en aanmelden veb.net/landis Een paar maanden voor de ondergang in 2001 spiegelde technologiebedrijf LCI zijn aandeelhouders nog forse winsten voor. Door fraude, falend management en luchtkastelen hebben beleggers uiteindelijk voor 300 miljoen euro schade geleden. Na een lange enquêteprocedure daagde de VEB in 2011 de bestuurder, commissarissen en accountant PricewaterhouseCoopers (PwC) voor de rechter. De VEB wenst de schade te verhalen en compensatie te verkrijgen voor gedupeerde beleggers. hoger beroep Net als in de Deloitte-zaak speelt de vraag of de VEB bevoegd is de vorderingen van haar achterban te stuiten. Bestuurders Asseer en de commissarissen menen dat de vorderingen zijn verjaard. De Rechtbank Amsterdam heeft begin 2014 geoordeeld dat de vorderingen zijn verjaard. De VEB heeft hoger beroep ingesteld tegen dit verrassende oordeel. verjaring De procedure tegen accountant PwC loopt nog. Ook PwC heeft zich inmiddels op verjaring beroepen. Deze procedure en een eventueel hoger beroep kunnen nog enige jaren duren. Actie LCI 06 LCI Mogelijk relevante periode 1 januari 1993 tot en met 17 december 2001 Meer informatie en aanmelden veb.net/lci 20 - effect // juli 2014