39. Onvrijwillige zorg in de Wet zorg en dwang

Transcriptie

1 39 - Jggzr 2018 Redactionele bijdragen geplaatst zijn in een gesloten setting, kunnen te maken krijgen met vrijheidsbeneming zonder dat een rechterlijke machtiging gesloten jeugdhulp was afgegeven. Ook krijgen jeugdigen die in een residentiële, niet-gesloten, accommodatie zijn geplaatst, te maken met vrijheidsbeperkende maatregelen (dit wordt in de praktijk wel een besloten plaatsing genoemd). Deze vormen van vrijheidsbeperking zijn niet toegestaan. De nieuw in de Jeugdwet opgenomen voorwaardelijke machtiging gesloten jeugdhulp wordt in de praktijk gebruikt voorafgaand aan en aansluitend op een plaatsing in een accommodatie voor gesloten jeugdhulp. Er bestaan twijfels over de meerwaarde in relatie tot de mogelijkheid van schorsing (en opheffing schorsing) van de machtiging gesloten jeugdhulp, maar over dit instrument zijn ook positieve signalen afgegeven. De mogelijkheden tot vrijheidsbeperkingen in de gesloten jeugdhulp op basis van de Jeugdwet voor jeugdigen zijn met minder waarborgen omkleed in vergelijking met vrijheidsbeperkingen in justitiële jeugdinrichtingen en de jeugd-ggz in het kader van de Wet Bopz en straks de Wvggz en de Wzd, zou ik eraan willen toevoegen. Tot slot zijn van de transformatiedoelen alle partijen het meest kritisch over de realisatie van het doel meer ruimte voor professionals. De evaluatiecommissie concludeert: Er is een rare contradictie opgetreden. De Jeugdwet biedt weliswaar ruimte voor meer vrijheid en die vrijheid is er ook. Deze gemeentelijke beleidsvrijheid manifesteert zich in een diversiteit aan organisatievormen, contractvormen, toezichts- en verantwoordingskaders. Die diversiteit betekent voor professionals echter een toename van administratieve lasten, omdat zij te maken hebben met diverse administratieve systemen en daarmee een afname van hun vrijheid. Die toename belemmert professionals: ze kunnen hun tijd maar één keer besteden. De tijd die ze besteden aan de administratie gaat ten koste van hun directe tijd voor cliënten. Ontregel de zorg, zou ik willen roepen. Om de zorgen aan te pakken heeft de minister een omvangrijk actieplan ingediend: Zorg voor de jeugd. Ondergetekende, Chaim Huijser, beschrijft in Voor de jeugd wat dit programma inhoudt en waar de 108 miljoen die de minister hiervoor uittrekt aan besteed gaan worden. En nu we het toch over geld hebben: ook de ggz, niet jeugd, dreigt een financiële transformatie te gaan doormaken met de doorontwikkeling van de DBC s in zorgclusters. Eddy Faber legt uit en waarschuwt om niet overhaast over te stappen. Ik wens u veel leesplezier toe. Over de auteur dr. C. Huyser Kinder- en jeugdpsychiater, geneesheer-directeur bij De Bascule en redacteur van «JGGZR» 39. Onvrijwillige zorg in de Wet zorg en dwang Brenda Frederiks en Sofie Steen In de Wet zorg en dwang (Wzd) is onvrijwillige zorg de overkoepelende term voor alle vormen van vrijheidsbeperking, waarvoor in de Wet verplichte ggz (Wvggz) de term verplichte zorg wordt gehanteerd. Dat in beide wetten een definitie en omschrijving van vrijheidsbeperking' wordt gegeven is een enorme vooruitgang, nu in de gehele (vigerende) Wet Bijzondere opnemingen psychiatrische ziekenhuizen (Wet Bopz) het begrip vrijheidsbeperking, laat staan een omschrijving daarvan, niet voorkomt. De Wet Bopz onderscheidt slechts een aantal vormen van vrijheidsbeperking (dwangbehandeling, middelen en maatregelen voor noodsituaties en beperkingen in de bewegingsvrijheid, post- en telefoonverkeer en bezoek). 4 result.indd :05:46

2 Redactionele bijdragen Jggzr Het begrip onvrijwillige zorg In dit artikel gaan we nader in op het begrip onvrijwillige zorg in de Wzd. Wat verstaat de wetgever onder onvrijwillige zorg? Welke vormen (of categorieën) van onvrijwillige zorg onderscheidt de wetgever en wat zijn de verschillen en overeenkomsten met het in de Wvggz gehanteerde begrip verplichte zorg? Daarnaast staan we stil bij de betekenis van het begrip onvrijwillige zorg voor de praktijk. De wetgever heeft vooralsnog geen nadere omschrijving gegeven van de in de Wzd genoemde categorieën van onvrijwillige zorg, terwijl zorgverleners deze categorieën in de praktijk moeten gaan toepassen en onder de juiste categorie moeten gaan registeren. In dat verband nemen we ook de essentie mee van de uitkomsten van een recent afgerond onderzoek naar doelgericht registreren van onvrijwillige zorg in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking, dat het VUmc/VU in opdracht van het Ministerie van VWS heeft uitgevoerd en dat eind 2017 is afgerond. In de Wzd wordt gesproken over onvrijwillige zorg als overkoepelende term voor alle toepassingen van zorg waartegen de cliënt of de vertegenwoordiger van de cliënt zich verzet. Onvrijwillige zorg kan zich in allerlei vormen voordoen: van afzondering tot het beperken van keuzemogelijkheden van de cliënt. De introductie van de term onvrijwillige zorg was een bewuste keuze van de wetgever, nu verschillende vormen van zorg die gedurende de dag bij mensen met een verstandelijke beperking of dementie worden toegepast elementen van dwang in zich kunnen hebben. Onder zorg verstaat de wetgever in de Wzd: de zorg van een zorgaanbieder jegens een cliënt die kan bestaan uit bejegening, verzorging, verpleging, begeleiding, bescherming, beveiliging en onvrijwillige zorg (art. 1 lid 3 Wzd). zorg : alle zorg waarmee een cliënt of zijn vertegenwoordiger niet instemmen, of waartegen de cliënt zich verzet. In het licht van de harmonisatie met de definities en terminologie van de Wvggz is deze definitie aangepast. In lijn met de Wvggz wordt nu alleen gesproken van onvrijwillige zorg wanneer er sprake is van (expliciet) verzet tegen het toepassen van een bepaalde vorm van zorg. Artikel 2 lid 1 Wzd: voor de toepassing van deze wet en de daarop berustende bepalingen wordt onder onvrijwillige zorg verstaan zorg waartegen de cliënt of zijn vertegenwoordiger zich verzet. Artikel 3 Wvggz: verplichte zorg is zorg die ondanks verzet als bedoeld in artikel 1:4 Wvggz kan worden verleend. Uitgangspunt van de Wzd is dat wanneer een cliënt (of diens vertegenwoordiger indien de cliënt wilsonbekwaam ter zake is) instemt met de door de zorgaanbieder geboden of voorgestelde zorg (in welke vorm dan ook) sprake is van vrijwillige zorg. Dit is ook al het uitgangspunt in de vigerende Wet Bopz, hoewel in de praktijk regelmatig (ten onrechte) wordt gedacht dat onvrijwillige zorg ook aan de orde is wanneer een cliënt of de vertegenwoordiger het (wel) eens is met (bijvoorbeeld) het plaatsen van een bedsensor, bedhekken of het afsluiten van een deur. De bewegingsvrijheid van een cliënt wordt immers (ondanks de instemming) door deze vormen van zorg beperkt. Juridisch gezien is er gelet op de afwezigheid van verzet dan echter (toch) geen sprake van onvrijwillige zorg. Waarschijnlijk is de verwarring hierover in de praktijk ontstaan doordat de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd i.o. (IGJ) al enkele jaren alle maatregelen die de vrijheid van cliënten beperken verstaat onder het begrip vrijheidsbeperking. De IGJ hanteert hierdoor feitelijk een breder begrip van vrijheidsbeperking/onvrijwillige zorg dan de Wet Bopz (en straks de Wzd). In de oorspronkelijke versie van de Wzd, die in september 2013 door de Tweede Kamer werd aangenomen, was de definitie van onvrijwillige opmaat.sdu.nl Sdu Journaal ggz en recht Juli 2018, nr. 3 5 result.indd :05:46

3 39 - Jggzr 2018 Redactionele bijdragen 2. Verschillende vormen van onvrijwillige zorg In de versie van de Wzd die in september 2013 werd aangenomen door de Tweede Kamer werden vijf categorieën van onvrijwillige zorg genoemd: het toedienen van voeding, vocht of medicatie voor een somatische aandoening; het toedienen van medicatie die van invloed is op het gedrag of de bewegingsvrijheid van de cliënt, vanwege de psychogeriatrische aandoening of verstandelijke handicap, of vanwege een daarmee gepaard gaande psychische stoornis of een combinatie hiervan; maatregelen die tot gevolg hebben dat de cliënt gedurende enige tijd in zijn bewegingsvrijheid wordt beperkt; maatregelen waarmee toezicht op de cliënt wordt gehouden; beperkingen in de vrijheid het eigen leven in te richten, die tot gevolg hebben dat de cliënt iets moet doen of nalaten. Toen in het licht van de harmonisatie met de Wvggz in de periode van 2013 tot en met het voorjaar 2017 drastische wijzigingen in de Wzd werden doorgevoerd, zijn ook deze categorieën aangepast. De huidige versie van de Wzd (die in januari 2018 is aangenomen door de Eerste Kamer) worden negen categorieën van onvrijwillige zorg genoemd. De wetgever spreekt van limitatieve categorieën: toedienen van vocht, voeding en medicatie, alsmede doorvoeren van medische controles of andere medische handelingen en overige therapeutische maatregelen, ter behandeling van een psychogeriatrische aandoening, verstandelijke handicap, een daarmee gepaard gaande psychische stoornis of een combinatie hiervan, dan wel vanwege die aandoening, handicap of stoornis, ter behandeling van een somatische aandoening; beperken van de bewegingsvrijheid; insluiten; uitoefenen van toezicht op betrokkene; onderzoek aan kleding of lichaam; onderzoek van de woon- of verblijfsruimte op gedrag beïnvloedende middelen en gevaarlijke voorwerpen; controleren op de aanwezigheid van gedrag beïnvloedende middelen; aanbrengen van beperkingen in de vrijheid het eigen leven in te richten, die tot gevolg hebben dat betrokkene iets moet doen of nalaten, waaronder begrepen het gebruik van communicatiemiddelen; beperken van het recht op het ontvangen van bezoek. Deze negen categorieën komen overeen met de in de Wvggz gehanteerde categorieën van verplichte zorg. Een opvallend verschil met de Wvggz is evenwel dat voor het toepassen van verplichte zorg altijd een zorgmachtiging bij de rechter moet worden gevraagd, terwijl voor onvrijwillige zorg op grond van de Wet zorg en dwang intern een stappenplan moet worden doorlopen. De rechter kijkt daarbij niet mee. Een ander verschil is dat opname in een accommodatie in de Wzd niet wordt gezien als een aparte vorm van onvrijwillige zorg. De Wvggz beschouwt opname echter wel als één van de vormen van verplichte zorg, die net als alle andere vormen van verplichte zorg in het kader van een zorgmachtiging aan de rechter moet worden voorgelegd (art. 3:2 lid 2 Wvggz). In de Wzd blijven de rechterlijke machtiging, de inbewaringstelling en de geen bereidheid, geen bezwaar -procedure bij het CIZ gehandhaafd. Onvrijwillige zorg mag overigens ook worden toegepast bij vrijwillig opgenomen cliënten, tenzij cliënten zich tegen meerdere vormen van zorg gaan verzetten. De wetgever heeft de negen categorieën van onvrijwillige zorg in de Wzd niet in een toelichting gespecificeerd, zodat deze categorieën (voor zover het er nu uitziet) door het veld zelf nader moeten worden ingevuld. Wel zijn in de Memorie van Toelichting (MvT), die geschreven is bij de oorspronkelijke versie van de Wzd, 6 result.indd :05:47

4 Redactionele bijdragen Jggzr een aantal voorbeelden gegeven bij de (toen nog) gehanteerde vijf categorieën. Zo werden de vormen fixatie, separatie en afzondering op de eigen kamer in de MvT gezien als beperkingen in de bewegingsvrijheid en is ten aanzien van toezichtmaatregelen terug te lezen dat alle toezichtmaatregelen onder deze categorie worden geschaard, ook die waar de cliënt geen weet van zou hebben (zoals nachtelijk uitluisteren). 1 Verder werden ook bij de beperkingen het eigen leven in te richten een aantal voorbeelden genoemd, zoals het (onder dwang) wassen en douchen van een cliënt, een cliënt verbieden om een relatie aan te gaan en een dementerende oudere ondanks verzet daartegen uit bed halen. Ook in het (concept) Besluit zorg en dwang (Bzd), dat in december 2017 ter consultatie aan het veld is voorgelegd, wordt (toch) een nadere invulling gegeven van een aantal categorieën van onvrijwillige zorg. Zo wordt fixatie (onderdeel van de categorie beperkingen in de bewegingsvrijheid ) in dat besluit geduid als het vasthouden, vastbinden of anderszins vastzetten van het lichaam of lichaamsdelen van de cliënt, waaronder het vastgespen aan de rolstoel, het vastbinden op een douchekruk ter voorkoming van vallen tijdens het douchen of het vastzetten van iemands handen tijdens het eten. Daarnaast wordt holding in de toelichting bij het Bzd uitgelegd als het vastpakken en het vasthouden van een persoon om agressie op een proportionele manier te reduceren en wordt ook een en ander opgemerkt over het beperken van de beweging van cliënten door het gebruik van verpleegdekens, een diepe stoel of het plaatsen van een tafelblad. Naast deze specifieke individuele bewegingsbeperkingen gaat de toelichting bij het Bzd ook in op meer algemene mogelijkheden van bewegingsbeperking, zoals het afsluiten van kasten, traphekken en het afsluiten van een balkon. Voor al deze vormen geldt dat er, als er sprake is van verzet door de cliënt (of bij wils- onbekwaamheid ter zake, verzet van de vertegenwoordiger) voldaan moet zijn aan de eisen voor het toepassen van onvrijwillige zorg, zoals opgenomen in de Wzd. 3. Uitzonderingen in de Wet zorg en dwang De afgelopen jaren is er veel gesproken over eventuele categorieën van (on)vrijwillige zorg die, vanwege de mate van ingrijpendheid, extra zorgvuldigheidseisen zouden vereisen. Zo waren medicatie die het gedrag of de bewegingsvrijheid van een cliënt beïnvloedt en maatregelen die de bewegingsvrijheid van een cliënt beperken (zoals fixatie en afzondering) in beginsel altijd gelijkgesteld met onvrijwillige zorg, ook als er geen sprake was van verzet. De gedachte hierachter was dat wie zwijgt, stemt toe niet te eenvoudig mag worden aangenomen bij cliënten met een verstandelijke beperking of dementie. De wetgever beoogde hiermee de rechtspositie van wilsonbekwame cliënten die hun verzet mogelijk moeilijk kunnen uiten optimaal te beschermen. 2 Tijdens de harmonisatie met de Wvggz is hier toch nog een en ander aan gewijzigd. In de door de Eerste Kamer aangenomen Wet zorg en dwang zijn er drie vormen van zorg die, ook als er strikt genomen geen sprake is van onvrijwillige zorg in de zin van de wet omdat de cliënt en de vertegenwoordiger zich niet verzetten, getoetst moeten worden aan de voorwaarden voor het uitvoeren van onvrijwillige zorg. Het betreft: het toedienen van medicatie, die van invloed is op het gedrag of de bewegingsvrijheid van de cliënt, vanwege de psychogeriatrische aandoening of verstandelijke handicap, of vanwege een daarmee gepaard gaande psychische stoornis of een combinatie hiervan, indien die medicatie niet wordt toegediend overeenkomstig de geldende professionele richtlijnen; 1 Kamerstukken II 2008/09, , nr Kamerstukken II 2008/09, , nr. 3. opmaat.sdu.nl Sdu Journaal ggz en recht Juli 2018, nr. 3 7 result.indd :05:47

5 39 - Jggzr 2018 Redactionele bijdragen een maatregel die tot gevolg heeft dat de cliënt enige tijd in zijn bewegingsvrijheid wordt beperkt; en de mogelijkheid tot insluiting. Anders dan onvrijwillige zorg hoeft het toepassen van deze vormen van zorg niet halfjaarlijks aan de IGJ te worden bericht. Formeel is ook geen sprake van onvrijwillige zorg. In de Wvggz is niet voorzien in een vergelijkbare bepaling. In artikel 1:4 lid 5 van de Wvggz is slechts bepaald dat wanneer een patiënt ouder dan 16 jaar is en geen blijk geeft van instemming of verzet, er sprake is van instemming wanneer de vertegenwoordiger instemt (en verzet als de vertegenwoordiger zich verzet). Dit betekent dat de Wvggz, meer dan de Wzd, uitgaat van vervangende instemming door de vertegenwoordiger. 4. De Wgbo en dwang Naast de Wet Bopz en (straks) de Wzd en de Wvggz kent ook de Wet geneeskundige behandelingsovereenkomst (Wgbo) een beperkte regeling voor het uitvoeren van een (medische) verrichting, ondanks verzet van een cliënt. Het moet dan gaan om een cliënt die wilsonbekwaam ter zake is waarbij met de toe te passen dwang ernstig nadeel voor de cliënt kan worden voorkomen (art. 7:465 lid 5 BW). Gelet op deze mogelijkheid in de Wgbo is er sprake van enige samenloop tussen de Wgbo en de Wzd. In de MvT (2009) bij de Wzd werd hier ook aan gerefereerd. Volgens de wetgever is de samenloop urgent, gezien de brede definitie die in de Wzd voor zorg wordt gehanteerd, en waarmee ook geneeskundige behandelingen (waarop de Wgbo van toepassing is) onder de Wzd vallen. 3 De wetgever bestempelde de Wzd dan ook als een lex specialis ten opzichte van de Wgbo, en gaf aan dat (wanneer de Wzd van toepassing was) het in de Wgbo geformuleerde toestemmingsvereiste, de verte- 3 Kamerstukken II 2008/09, , nr. 3, p. 32. genwoordiging van de wilsonbekwame cliënt bij behandelingen, de vertegenwoordiging van wilsonbekwame cliënt en het verrichten van een geneeskundige handeling waartegen de cliënt zich verzet, buiten werking worden gesteld ten behoeve van de voorrang van de Wzd. Hiermee zou samenloop zoveel mogelijk worden voorkomen. In de Mvt werd ook een voorbeeld gegeven waarin de Wzd voor zou gaan op de Wgbo. Volgens dit voorbeeld kon door de aanwezigheid van een urineweginfectie zodanig ernstig nadeel ontstaan voor de cliënt, dat de Wzd ingrijpen toe zou staan. Een zorgaanbieder kan in dat geval besluiten om medicatie onder dwang of gecamoufleerd toe te dienen. In beide gevallen is sprake van onvrijwillige zorg in het kader van de Wzd. Opmerkelijk is dat deze wijze van redeneren (het buiten werking stellen van de Wgbo bij overlap met de Wzd) is losgelaten in versies van de Wzd die na 2013 zijn verschenen. Hierdoor gaat toch weer een samenloop met de Wgbo ontstaan. Daarnaast doet zich het gevaar voor dat diverse vormen van dwang buiten de reikwijdte van de Wzd worden toegepast, onder de reikwijdte van de Wgbo, ook wel het grijze gebied genoemd. Dit zou betekenen dat deze vormen aan minder eisen hoeven te worden getoetst en bovendien niet hoeven te worden geregistreerd overeenkomstig het Wzd-regime. In het concept Bzd (december 2017) wordt daarbij nog benoemd dat de Wgbo van toepassing is zolang er sprake is van vrijwillige zorg. Zodra er sprake is van verzet van een cliënt, treedt de Wgbo terug. Deze uitleg maakt het er niet eenvoudiger op. In het volgende concept Bzd (mei 2018) wordt de samenloop met de Wgbo volledig hersteld. De wetgever lijkt in deze versie te suggereren dat bij elke voorgenomen handeling vooraf bepaald moet worden of er samenhang is met de psychogeriatrische aandoening of verstandelijke handicap. Is dat 8 result.indd :05:47

6 Redactionele bijdragen Jggzr het geval dan geldt de Wzd, is dat niet het geval dan geldt de Wgbo. Met deze uitleg zijn we weer terug bij af. Een cliënt heeft op grond van zijn verstandelijke beperking dan wel een psychogeriatrische aandoening een WLZ-indicatie ontvangen en valt daarmee onder de reikwijdte van de Wzd. Het zou juridisch én praktisch gepaster zijn als alle zorg die tegen de wil van de cliënt plaatsvindt wordt beschouwd als onvrijwillige zorg in de zin van de Wzd. 5. Gevolgen voor de praktijk Uit de resultaten van het onderzoek dat VUmc en VU in opdracht van het ministerie van VWS in 2017 hebben uitgevoerd blijkt dat er op dit moment in het veld, maar ook onder experts, nog veel onduidelijkheid bestaat over de registratieverplichting van onvrijwillige zorg die de Wzd met zich brengt. Zo menen zowel bevraagde zorgverleners uit het veld als experts, dat het registreren volgens de wettelijke definitie van onvrijwillige zorg waarin verzet steeds het uitgangspunt is niet altijd toereikend is. Strikt volgens de definitie registreren zou, aldus de deelnemers aan het onderzoek, niet voldoende bijdragen aan het bieden van betere rechtsbescherming. De resultaten laten verder zien dat de huidige formulering van de negen limitatieve categorieën van onvrijwillige zorg voor onduidelijkheid in de praktijk zal zorgen. De zorgverleners die voor het onderzoek zijn bevraagd waren bijzonder kritisch ten aanzien deze formulering, waarbij zij met name wezen op de brede categorieën en onduidelijke formuleringen. Volgens de zorgverleners blijft hierdoor te veel ruimte over voor eigen interpretatie. Over het algemeen blijkt er behoefte te zijn aan een toelichting op de eerdergenoemde categorieën. Het betreft specifiek de categorieën insluiten, onderzoek aan kleding of lichaam, onderzoek van de woon- of verblijfsruimte op gedrag beïnvloedende middelen en gevaarlijke voorwerpen, controleren op de aanwezigheid van gedrag beïnvloedende middelen en het beperken van het recht op het ontvangen van bezoek. Meer duidelijkheid zou bereikt kunnen worden, aldus de respondenten van het onderzoek, door het aanbrengen van subcategorieën. Hoewel het niet de voorkeur van de respondenten heeft om steeds via een vooraf vaststaande lijst met daarop vormen van (onvrijwillige) zorg te registreren, menen zij wel dat (in afwijking van hetgeen de wetgever daarover had aangenomen) een lijst met vormen van (onvrijwillige) zorg een motiverende werking kan hebben om de zorg te veranderen. Het veld is niet bang dat een uitgewerkte lijst met vormen van onvrijwillige zorg beschouwd wordt als een lijst met vormen die legitiem zijn om toe te passen. Tevens argumenteert de wetgever dat een lijst met vormen van onvrijwillige zorg door het veld als uitputtend kan worden beschouwd, waardoor vormen van zorg die niet op de lijst staan ook niet als onvrijwillige zorg beoordeeld worden, ook al is er verzet. Slechts een klein deel van de deelnemers aan de steekproef onderschrijft dit risico. 6. Conclusie opmaat.sdu.nl Sdu Journaal ggz en recht Juli 2018, nr. 3 9 De overlap tussen de verschillende negen categorieën kan verwarring geven onder zorgverleners, zeker wanneer de toegepaste vormen van onvrijwillige zorg binnen een bepaalde categorie (in totaal 9) moeten worden geregistreerd, hetgeen uiteindelijk de bedoeling van de wetgever is. Daar komt bij dat het ook de bedoeling van de wetgever is dat onvrijwillige zorg straks in de thuissituatie kan worden toegepast, hetgeen het belang van goede registraties (ten behoeve van goede monitoring door de zorgaanbieder, juist bij onvrijwillige zorg thuis) onderstreept. De samenloop met de Wgbo leek van de baan, maar is helaas weer teruggekeerd door recente wijzigingen in de Wzd. Het doel van de Wzd is het verbeteren van de rechtspositie van cliënten met een verstandelijke beperking en een psychogeriatrische aandoening. Het verhelderen van de negen vormen van onvrijresult.indd :05:47

7 40 - Jggzr 2018 Redactionele bijdragen willige zorg draagt wat ons betreft positief bij aan het bereiken van deze doelstelling. Dit geldt ook voor een goede afbakening tussen de Wgbo en de Wzd. Over de auteurs Mr. dr. B.J.M. Frederiks Universitair docent gezondheidsrecht aan het VU Medisch Centrum Amsterdam, lid van het Centraal Tuchtcollege Gezondheidszorg en hoofdredacteur van «JGGZR» mr. S.M. Steen Advocaat gezondheidszorg bij KBS Advocaten en redacteur van «JGGZR» 40. Specificatie van de zorgmachtiging onder de Wvggz mr. dr. W.J.A.M. Dijkers 1 Onder de Wvggz dient de rechter aan te geven welke vormen van zorg ondanks verzet van de betrokkene geboden mogen worden. Het daarbij louter bezigen van wettelijke formuleringen zal in veel gevallen niet specifiek genoeg zijn: uit oogpunt van rechtsbescherming moet de machtiging vaak nader worden geclausuleerd. Hier ligt ook een taak voor de Hoge Raad. 1. Verplichte zorg na rechterlijke machtiging Een zorgaanbieder in de ggz biedt verzorging, verpleging, behandeling, beveiliging en zo meer. Bepaalde zorg moet waar nodig onder dwang kunnen plaatsvinden en het is de Wvggz die daar vanaf 2020 toe legitimeert. 2 De bejegening die betrokkene zich moet laten welgevallen wordt 'verplichte zorg genoemd. De Wvggz somt in het tweede lid van artikel 3:2 op welke verplichte zorg mogelijk is. Het is een lange, gedetailleerde lijst; onder andere worden genoemd het opnemen in een psychiatrisch ziekenhuis, het daarbinnen verder beperken van de bewegingsvrijheid (denk bijvoorbeeld aan de isoleercel) en de toediening van medicatie (dwangmedicatie, eventueel ook in een ambulante setting). Net als de Wet Bopz verlangt de Wvggz voor dwangtoepassing (nu: zorg zonder toestemming, straks: zorg ondanks verzet van betrokkene of zijn vertegenwoordiger) een voorafgaand rechterlijk fiat (art. 3:1 Wvggz). Een (tijdelijke) uitzondering geldt slechts voor noodsituaties (de crisismaatregel van art. 7:1 e.v. en de tijdelijke verplichte zorg van art. 7:3 en art. 8:11). De wet duidt het rechterlijk fiat aan als zorgmachtiging ; een dergelijke uitspraak (beschikking van de rechtbank) verleent de behandelend arts bevoegdheid om de vrijheid van de patiënt in te perken. Ten opzichte van de Wet Bopz is een belangrijke afwijking 1 De auteur was tot medio 2016 in de Rechtbank Noord- Nederland werkzaam als senior rechter. Hij publiceert geregeld over de (procedurele kant van de) dwangpsychiatrie. 1 De auteur was tot medio 2016 in de Rechtbank Noord- Nederland werkzaam als senior rechter. Hij publiceert geregeld over de (procedurele kant van de) dwangpsychiatrie. 2 Het navolgende betoog richt zich op de Wvggz. Het geschrevene is nauwelijks van belang voor de Wet zorg en dwang (Wzd), de regeling die de Wet Bopz opvolgt in de verstandelijk gehandicaptenzorg en de psychogeriatrie. Deze Wzd voorziet weliswaar ook in een zorgmachtiging, maar deze heeft zie art. 38 slechts betrekking op opname en verblijf, vergelijkbaar met de rechterlijke machtiging onder de Wet Bopz. De enige uitzondering in de Wzd vormt de voorwaardelijke machtiging voor jongvolwassenen, art. 28aa Wzd; voor die maatregel geldt hetgeen hierna in par.5 wordt opgemerkt. 10 result.indd :05:47