Belgisch Rapport over Wetenschap, Technologie en Innovatie 2001

Transcriptie

1 Belgisch Rapport over Wetenschap, Technologie en Innovatie 2001 Boekdeel I Federale diensten voor wetenschappelijke, technische en culturele aangelegenheden

2 Belgisch Rapport over Wetenschap, Technologie en Innovatie 2001 Boekdeel I Geschreven onder toezicht van de CFS/STAT Door Michele Cincera, Bart Clarysse, Roger Kalenga-Mpala, Emmanuel Monard, Claire Nauwelaers, André Spithoven en Peter Teirlinck Wetenschappelijke coördinatie: Michele Cincera ULB Bart Clarysse Vlerick Leuven Gent Management School Federale diensten voor wetenschappelijke, technische en culturele aangelegenheden

3 Federale diensten voor wetenschappelijke, technische en culturele aangelegenheden Wetenschapsstraat 8 B-1000 Brussel Tel. +32 (2) Fax +32 (2) dese@belspo.be URL : Design door Coast (Brussel) D/2001/1197/29 Uitgegeven in november Noch de Federale diensten voor wetenschappelijke, technische en culturele aangelegenheden (D.W.T.C.), noch enig persoon die optreedt in naam van de D.W.T.C. zijn verantwoordelijk voor het gebruik dat kan worden gemaakt van de hiernavolgende informatie. Het betreft copyright. Het mag in zijn geheel of gedeeltelijk worden gereproduceerd voorzover de bron wordt vermeld en het niet wordt gebruikt voor commercieel gebruik of verkoop. Aanbevolen citatie: federale diensten voor wetenschappelijke, technische en culturele aangelegenheden, Belgisch Rapport over Wetenschap, Technologie en Innovatie , Brussel, België.

4 Dankwoord Het Belgisch Rapport over Wetenschap, Technologie en Innovatie (BRISTI) werd opgesteld met de hulp van vele mensen die elk een woordje van dank verdienen. Als eerste zou ik de Commissie Federale Samenwerking inzake Statistieken (CFS/STAT) willen bedanken. Deze commissie coördineert de verzameling van O&O-gegevens in België. Tevens heeft zij ermee ingestemd toezicht te houden op de voltooiing van dit rapport. De leden van de CFS/STAT hebben veel zorg besteed aan dit rapport, waarbij verschillende hoofdstukken vele malen opnieuw aandachtig werden nagelezen. Zij controleerden alle informatie en lieten ons meeprofiteren van hun eigen ervaring en de ervaring van hun organisatie. Derhalve kunnen we nu met fierheid zeggen dat dit rapport de opvatting weergeeft van alle Belgische overheden. En vooral is het momenteel de enige volledige inventaris van de Belgische wetenschaps-, technologie-, en innovatiebeleidslijnen die er bestaat. De huidige leden van de CFS/STAT zijn Sabine Borrey, Paul Chapelle, Philippe Dehaut, Amar Derni, Philippe Dubois, Dominique Graitson, Jan Larosse, Marie-Christine Lenain, Maryse Malvaux, Greta Vervliet en Guy Vekeman. Ten tweede wens ik de auteurs te bedanken: Claire Nauwelaers, die het hoofdstuk over de Belgische institutionele situatie schreef, en de leden van de Dienst Productie en analyse van O&O-indicatoren van de DWTC, die de inspanning opbrachten om de andere hoofdstukken te schrijven, namelijk Roger Kalenga-Mpala, Emmanuel Monard, André Spithoven en Peter Teirlinck. Maar ook het voorbereiden van de elementaire statistieken, het berekenen van de cijfers, het opmaken van de tabellen, het controleren van de vertalingen enz. waren taken die we evenmin mogen vergeten. Dit alles was teamwerk waar ieder zijn steentje toe bijdroeg (Eric Cantarella, Nadine Desees, Bernard Delhausse, André Lambert, Geert Van Mellaert, Benoit Vandervaeren). Ten derde zijn er al die collega s en anderen die ons hielpen door onze ideeën uit te werken, opmerkingen te geven bij de verschillende kladversies of door ons te wijzen op waardevolle informatiebronnen: Monnik Desmeth, Marc Luwel, Hendrik Monard, Jean Moulin, Monika Sormann, Veerle Lories, Geert Van Grootel en vele anderen. Tot slot zou ik mijn dank willen richten tot de professoren Michele Cincera (ULB) en Bart Clarysse (Vlerick Leuven Gent Management School en Universteit Gent) voor de wetenschappelijke coördinatie van het project, het bewerken en herwerken van talloze hoofdstukken en het formuleren van de conclusies. Zonder al deze steun kon dit rapport nooit tot stand zijn gekomen. Ward ZIARKO Hoofd van de Dienst Productie en analyse van O&O-indicatoren van de DWTC

5 4 woord vooraf Woord vooraf Het is mij een eer en een genoegen de eerste editie van het Belgisch Rapport over Wetenschap, Technologie en Innovatie (BRISTI) te mogen presenteren. Met dit rapport willen de Federale diensten voor wetenschappelijke, technische en culturele aangelegenheden (DWTC) opnieuw aanknopen met een traditie die in 1965 startte met het rapport onder de titel Wetenschappelijk onderzoek en economische groei. Dit werd gepubliceerd door de Nationale Raad voor Wetenschapsbeleid, destijds het belangrijkste adviesorgaan voor het wetenschapsbeleid op nationaal niveau. Bepaalde uitspraken in dit document uit 1965 blijven opvallend actueel. Ze lezen ook vandaag nog als kwamen ze zo uit een hedendaagse studie over het belang van innovatie. In de inleiding lezen we In de tegenwoordige wereld is de industriële vernieuwing, d.w.z. het voortdurende proces van het uitdenken en uitwerken van nieuwe producten en procédés, de fundamentele aandrijving van de economische groei in de gevorderde maatschappij. In 1965 Laten we hopen dat dit ook voor dit rapport zal gelden. In 1965 stond men nog niet ver. Het rapport gaf enkele cijfers over het gewicht en het belang van de uitgaven voor onderzoek. Destijds bedroegen deze uitgaven zowat 1% van het BBP tegen bijna 2% vandaag. Het rapport besprak het onderzoek dat verricht werd in de verschillende industriële sectoren en zijn bijdrage tot de economische groei. De evaluatie gebeurde hoofdzakelijk door de Belgische cijfers te vergelijken met het Europees gemiddelde en die van de Verenigde Staten van Amerika. Op dit eerste initiatief volgden nog talloze andere rapporten. Vanaf 1965 tot vandaag hebben de DPWB, later de DWTC, regelmatig werken gepubliceerd over Wetenschap en Technologie. Daarnaast zijn de Diensten gegevens over onderzoek en ontwikkeling blijven produceren en analyseren, hetzij in ruwe of meer verfijnde vorm. Ditmaal hebben we het Belgisch voorzitterschap van de Europese Unie aangegrepen om een rapport op te stellen met de volgende doelstellingen: Ten eerste is het bedoeld om onze Europese collega s een beeld te geven van het wetenschappelijk en technologisch landschap van ons land. Het Belgisch federaal systeem biedt alle overheden de mogelijkheid elementen van het O&O- of innovatiebeleid uit te tekenen. Een buitenstaander zou wel eens het noorden kwijt kunnen belgisch rapport over wetenschap, technologie en innovatie 2001

6 w&t-& innovatie-indicatoren 5 raken. Daarom hebben wij een uitgebreid hoofdstuk gewijd aan de beschrijving van de voornaamste wetenschaps- en innovatiebeleidsactiviteiten van al de verschillende Belgische overheden. Vervolgens willen we een volledig beeld geven van de belangrijkste beschikbare indicatoren en van de voornaamste conclusies die uit deze cijfers kunnen worden getrokken. We hopen dat de lezers door dit rapport een duidelijker en vollediger beeld krijgen van O&O in België, en van de positie van het land ten opzichte van zijn handelspartners. Ik ben me ervan bewust dat dergelijke rapporten, voor beleidsmakers, betrokken partijen en waarnemers, cruciaal zijn voor een goede beoordeling van de doelmatigheid van de verschillende wetenschapsbeleidsinitiatieven en de mate waarin deze hun doel bereiken. Het is het doel van dit rapport. Het is trouwens ook het doel van talrijke andere rapporten van de Gewesten en de Gemeenschappen waarop wij ons in ruime mate hebben gesteund. Vermeldenswaardig in dit opzicht zijn vooral de Vlaamse WTI-speurgids en het indicatorenrapport, alsook het Waals Promethee-rapport. Dit rapport is bovendien opgevat als een handig werkinstrument voor al wie geïnteresseerd is in het Belgisch wetenschapsbeleid in zijn geheel. Hoewel dit rapport al een flink eind op weg is naar dit doel, is het duidelijk dat er nog heel wat moet gebeuren om de W&T-indicatoren te verbeteren en om te vormen tot meer betrouwbare maatstaven van het Belgisch innovatieproces. Ik nodig u dus uit de verwezenlijkingen van de Dienst Productie en analyse van O&O-indicatoren van de DWTC en de CFS/STAT de volgende jaren aandachtig te volgen. En ik kan nu al een afspraak maken voor de volgende BRISTI over twee jaar. Ir. Eric BEKA Secretaris-generaal van de DWTC belgisch rapport over wetenschap, technologie en innovatie 2001

7 Boekdeel I Inhoudsopgave Deel 1 W&T-& Innovatie-indicatoren Lijst van Figuren 11 Lijst van Tabellen 15 Lijst van Kaders 16 I. Algemene inleiding 19 II. Budgettaire overheidskredieten voor O&O 25 III. De uitgaven voor onderzoek en ontwikkeling 33 IV. O&O-personeel 43 V. Menselijk potentieel in wetenschap en technologie 55 VI. W&T-samenwerking 69 VII. Technologische betalingsbalans (TBB) 73 VIII. Bibliometrie 81 IX. Octrooien 89 X. Indicatoren van het innovatieproces 95 XI. Ondernemerschap als volwaardig onderdeel van het innovatiesysteem 107 XII. Algemeen besluit 119 Referenties 128 Deel 2 Het institutioneel W&T-profiel Lijst van Tabellen 133 Lijst van Figuren 134 Lijst van Kaders 134 Lijst van Fiches 135 Inleiding 139 I. Instellingen en bevoegdheden voor WTI in België 141 Inleiding: België, een federale Staat Het gedecentraliseerd WTI-bevoegdheidssysteem in België Instellingen die instaan voor het ontwerp en de uitvoering van het WTI-beleid in België 145 II. Het WTI-beleid in België Het federaal beleid inzake wetenschap, technologie en innovatie (WTI) Het Waals beleid inzake wetenschap, technologie en innovatie (WTI) Het beleid van de Franse Gemeenschap inzake wetenschap, technologie en innovatie (WTI) Het Vlaams beleid inzake wetenschap, technologie en innovatie (WTI) Het beleid van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest inzake wetenschap, technologie en innovatie (WTI) 243 Besluit 255 Lijst van de voornaamste websites in verband met het WTI-beleid in België 265 Referenties 267 Deel 3 Statistische bijlage Budgettaire overheidskredieten voor O&O (BOKOO) Bruto binnenlandse uitgaven voor O&O Totaal O&O-personeel in VTE Indicatoren van kennis en kennisoverdracht Indicatoren van wetenschappelijke productiviteit Innovatie-indicatoren : Verklarende woordenlijst 380