Een gelukkig leven. Mensen en digitaal werken

Transcriptie

1 Een gelukkig leven Mensen en digitaal werken

2 96

3 De dure ICT van Veiligheid en Justitie, (Weer) een les voor ons allen Niet alleen het ministerie van Defensie ging de bietenbrug op met de megalomane droom van maakbare ICT. Ook het departement van Veiligheid en Jus e dacht groot en steeds groter en wilde een supersysteem bouwen dat automa sch fraude kon opsporen. Mooi niet, zei de werkelijkheid. Ministerie van Wensdenken, zo va e NRC het geheel bondig samen, in de vroege zomer van Wat gebeurde? Eigenlijk gebeurde dat wat een topambtenaar van het ministerie tegen de commisie Elias zei jdens het onderzoek naar mislukte ICT-projecten bij de rijksoverheid: De realiteit is dat de overheid binnen het IT-bedrijfsleven toch echt het imago hee van een opdrachtgever die uiteindelijk al- jd betaalt, bij wie je nooit eenvoudig wordt weggestuurd als je eenmaal binnen bent en bij wie je zelfs als de hele boel mislukt, toch al jd nog met een tamelijk goed gevulde portefeuille het pand weer kunt verlaten. Die topambtenaar was Ruud Leether. Bedrijfsjuridisch adviseur van de minister en opsteller van de ICT-inkoopvoorwaarden voor de rijksoverheid. Vrijelijk (want zo hoort dat tegenover een enquêtecommissie) sprak hij over de prak jk van ICTprojecten bij zijn werkgever. Over ICT-bedrijven die vooral goed zijn in facturen sturen. Over ambtenaren die niet weten hoe een project in de greep te houden. Over informa e die de ambtelijke top nooit bereikt. Over iedereen die zijn vege lijf probeert te redden. Radar Na de enquête was het een jdje s l rond de ICT bij het ministerie. Tot het computersysteem Radar de pers haalde. Radar was bedoeld om geautoma seerde permanente controle van de integriteit van bedrijven en ondernemers te ondersteunen. Ziet u het voor zich? Ambi euze ambtenaren van Veiligheid en Jus e zagen dat wel. En de ICT-markt ook. IT-bedrijf Capgemini kreeg de opdracht, met als bijna voorspelbaar gevolg: niet de realisa e van een droom, wel de realisa e van een nachtmerrie. Het project liep vele jaren uit en kos e vele miljoenen meer dan ooit was begroot. En vooral niks zeggen tegen de minister en de Tweede Kamer. Volgens Leether was het een typisch gevalletje HSL: De interne opdrachtgever hee het gevoel dat het buitengewoon schadelijk is om gaande de rit te melden dat het project wegens gebrek aan beter is afgelast. 97

4 Radar wat meer details Radar is bedacht in Het systeem zou fraude met besloten vennootschappen en s ch ngen bij faillissementen onmogelijk gaan maken. Een vergelijkbaar systeem bestond niet. Het moest dus speciaal voor het ministerie als mooi stukje maatwerk worden gemaakt. Daarvoor was een slimme koppeling noodzakelijk van het handelsregister van de Kamer van Koophandel aan het bevolkingsregister, het jus eel documenta esysteem (met veroordelingen) en het insolven eregister (van faillissementen). Klinkt niet pre g, een vierdubbele koppeling van levende, voortdurend veranderende systemen. Het ministerie had zelf de kennis en ervaring om het project aan te sturen niet in huis. Daarom huurde het ook voor de projectleiding externen in. Eerder genoemde topambtenaar: Dat zijn situa es waarin de facto de markt met de markt zit te praten. Dat vind ik heel slecht. Het ministerie vroeg ICT-bedrijf Soge om een specialist te leveren die het project op gang kon helpen. Het had allemaal een beetje haast, want er was poli eke druk: het kabinet vond dat Radar best al op 1 januari 2011 in produc e kon zijn. Daarom moest ook de aanbesteding snel worden gestart. ICT-leverancier Capgemini wilde meedoen aan de aanbesteding, maar daar was een klein probleem Soge, de werkgever van de projectleider, was (en is) onderdeel van Capgemini. Was dat wel zuivere koffie? Volgens de Europese aanbestedingsrichtlijnen niet. Jus s, de automa seringsdienst van Veiligheid en Jus e, verzon een list en bouwde een zogenaamde Chinese wall in de aanbestedingsdocumenten in. Le erlijk stond er dat Soge hee aangegeven niet mee te dingen naar de opdracht en tevens hee gegarandeerd dat Capgemini op geen enkele wijze door haar zal worden geïnformeerd. Probleem uit de wereld geholpen! Er dook een andere drempel op: het nieuwe Handelsregister, waaraan Radar zou worden gekoppeld, bestond nog helemaal niet. Ook daar vertraging. Het ministerie ze e evenwel door: het was jd om Radar te gaan bouwen. Als later ombouwwerk nog was, dan kon de leverancier daarvoor meerwerk in rekening brengen. In maart 2009 won Capgemini de aanbesteding. NRC, pathe sch: Kort daarop wandelden entallen consultants en ontwikkelaars het ministerie binnen: zij zouden Radar gaan bouwen. Uiteraard was Radar van begin tot eind maatwerk. Capgemini ze e programmeurs uit India in. Dat was niet naar de zin van het ministerie, want het ging toch wel om zeer vertrouwelijke informa e! Ook hier paste Capgemini een mouw aan: het liet een recherchebureau in India posi eve onderzoeksrapporten over alle programmeurs opstellen. Een lange bouwperiode begon. Een beetje in het verborgene, zoals dat gaat in de ICT, en er moesten niet al te 98

5 grote verwach ngen worden gewerkt. Die zouden het project nodeloos onder druk ze en. Capgemini bouwde en bouwde en bouwde. Begin 2012 was Radar nog steeds niet in de lucht. Hier en daar begonnen mensen zich ongerust te voelen. Intussen waren medewerkers van het ministerie nog steeds dag in, dag uit bezig handma g naar signalen van fraude te zoeken. Minister Ivo Opstelten zelf maakte zich geen zorgen. Hij meldde de Tweede Kamer eind 2012 dat het systeem beheersbaar maar succesvol werd ingevoerd. Een paar maanden later deelde hij zelfs mee dat de gedane investeringen vruchten beginnen af te werpen. Toen was het contract tussen ministerie en Capgemini al ontbonden. Het bedrijf had bij de aanbesteding voor 1,6 miljoen euro aangeboden, maar intussen was voor 3,3 miljoen euro gefactureerd. Het ministerie eiste bij de ontbinding van het contract terugbetaling van euro en een schadevergoeding van euro. Capgemini ging akkoord. Goed, kunt u zeggen, een miljoentje meer dan begroot, dat is niet zo gek in ICT-land, en je hebt wel een systeem! Maar intussen had het ministerie ook al zo n en miljoen besteed aan externe inhuur voor begeleiding van het project. Een bedrag dat eind 2014 was opgelopen tot ruim zes en miljoen. En nog was Radar niet voltooid! Het ministerie had voor die voltooiing wel degelijk een echte ICT-leverancier nodig. Dit keer koos men voor een geheime aanbesteding, een middel dat doorgaans alleen wordt ingezet als de staatsveiligheid een rol speelt. Ook hoort een ICT-aanbesteding van deze omvang te worden goedgekeurd door de interne juridische dienst van het ministerie, de Legal Counsel. De aanbesteders 99

6 binnen het ministerie kozen voor een andere weg, om allerlei gezeur te omzeilen. Ze vroegen een Amsterdams advocatenkantoor of geheim aanbesteden in dit geval was toegestaan. De advocaten namen hun opdrachtgever serieus en schreven een rapport met als conclusie: geheim aanbesteden is toegestaan. Het rapport ging niet geheel onopgemerkt voorbij aan Ruud Leether, bedrijfsjuridisch adviseur. Hij liet zijn leidinggevenden weten het niet eens te zijn met de conclusies van het advocatenkantoor: die was niet in overeenstemming met de bedoeling van de wet. Zijn kri ek bereikte minister noch staatssecretaris. De trein denderde door. De geheime aanbesteding ging van start. En slechts één bedrijf werd uitgenodigd om een aanbieding te doen: Soge. De reden: gemakzucht. Soge voerde het beheer over de meerderheid van de cruciale systemen van Veiligheid en Jus e uit en daarom was het handig ook Radar bij Soge in beheer te geven. Om het mogelijk te maken, gaf het ministerie het bedrijf het advies om een aantal Capgemini-consultants jdelijk bij Soge te detacheren. En zo ging men, in de woorden van Leether, gesterkt door de adviezen van externen, door totdat er iets was waarvan men kon volhouden dat het was wat ooit was gevraagd. In augustus 2015 deelde de minister de Tweede Kamer mee: Radar werkt naar volle tevredenheid. Bron: NRC Handelsblad, 20 juni

7