DE BEDREIGDE JUFFERSWATERING BIJ

Transcriptie

1 DE BEDREIGDE JUFFERSWATERING BIJ is een landelijk dorp, gelegen aan de Provinciale weg van Leiderdorp naar Woubrugge, welke weg door de Provinciale Waterstaat vóór de oorlog reeds gedeeltelijk is verbreed. De weg bij en in het dorp is smal; bij de Hervormde kerk maakt hij een scherpe bocht en gaat vervolgens via een smalle houten ophaalbrug over de Does. Ten einde een goede verkeersoplossing te verkrijgen, heeft de Provinciale Waterstaat ten Zuid-Westen van een geheel nieuw weggedeelte ontworpen. Deze weg zal vóór het dorp afbuigen in oostelijke richting, met een te bouwen brug over de Does leiden en vervolgens de Jufferswatering passeren en ten aansluiten op de bestaande, verbrede weg van naar Woubrugge. Aan de Jufferswatering liggen enige boerderijen, welke slechts te voet over een smalle polderkade of per boot kunnen worden bereikt. Dit moet de reden zijn, dat onlangs in beginsel besloten is bij wijze van de Jufferswatering te dempen en ter plaatse een rijweg aan te leggen, waardoor de polderkaden komen te vervallen, de boerderijen met voertuigen bereikbaar zijn en geen brug over de Jufferswatering ten behoeve van de nieuwe Provinciale weg behoeft te worden gebouwd. Dit alles klinkt heel mooi, maar aan de demping zijn bezwaren verbonden, die hierna worden uiteengezet. De situatie De Jufferswatering loopt van de Does in naar de Ruigekade (thans rijwielpad Leiderdorp-Ofwegen) en bestaat uit een dubbele vaart, met in het midden een anderhalve kilometer lange strook grond, z.g. vliet- of buitenland, land, dat buiten de bedijking en bemaling valt. Hier en daar is in de vorige eeuw deze strook doorgegraven, zodat nu de smalle middenmoot uit een aantal langwerpige eilandjes bestaat. Aan weerszijden van de beide vaarten bevindt zich een polderdijk, nl. aan de Oostzijde die van de Vlietpolder en aan

2 van W. J. KRET naar een boezemkaart van Rijnland van Boven in het midden (links van de Vlietpolder) : de Jufferswatering.

3 de Westzijde die van de Voorofse- en de Kooipolder. De situatie is in doorsnede aldus: Vlietpolder, polderkade, vaart, smalle landtong, vaart, polderkade en Voorofse Het vlietland met de dubbele vaart geeft een merkwaardige situatie, ontstaan historisch is te verklaren. De De smalle landstrook, waarvan hier boven sprake is, komt in een kerkgebod van I Sept inzake het plaatsen van een windwatermolentje voor als heere van Poelgeests groenen en op kaarten als Deze weg moet in de middeleeuwen de rechtstreekse verbinding zijn geweest van het kasteel Poelgeest te Koudekerk naar de heerlijkheid Hoogmade, waar de heren van Poelgeest een huis bezaten. Aangezien de Jufferswatering in een rechte lijn (Rechthuis) Koudekerk (Kasteel Groot Poelgeest) ligt en thans de Jufferswatering op de Ruigekade doodloopt, kan aangenomen worden, dat de Jufferswatering en de Groeneweg oorspronkelijk tot,,groot Poelgeest hebben doorgelopen en omstreeks 1444 gedeeltelijk zijn verdwenen bij de stichting van de dijksepolder in dat jaar Voor zover zich de polder uitstrekt zullen dus weg en vaart daarin zijn verdwenen. Na zal men van Koudekerk komende zijn weg over enige dijken hebben moeten nemen om het overgebleven gedeelte van de Groeneweg te kunnen bereiken. Dat er in de middeleeuwen behoefte bestond aan deze verbinding is begrijpelijk. Immers op I April 1331 koopt DIRK VAN POELGEEST, Heer van (Hoogmade) van Graaf WILLEM de heerlijkheid Koudekerk, waardoor de Van W. F. VAN DER en MrA.J. SORMANI te Leiden, en de heer G. B. H. UYTTENHOUT te Voorburg mocht schrijver gegevens ontvangen, welke hier zijn verwerkt. Archieven van Rijnland. Inv. nr fo Kaart van Rijnland door FLORIS BALTHAZAR idem door en VAN BROECKHUYSEN Bij de Kooiwoning aan de Jufferswatering staande, ziet men in het verlengde van de watering naar het Noorden de kern van Hoogmade, waar het rechthuis stond en naar het Zuiden de boerderij Poelgeest te Koudekerk. S. J. FOCKEMA Poldernamen in Rijnland,,,Oud-Leiden Serie 2

4 voor tornt een van de Pol der 93

5 band tussen beide heerlijkheden werd gelegd, die gedurende lange tijd in stand zou blijven Zoals gezegd hadden de Heren van Poelgeest in een huis. Mogelijk hield dit niet versterkte huis verband met de bezittingen van de Heer van Poelgeest. In 1653 zou hij het huis ter beschikking hebben gesteld van de gereformeerde predikant In stonden nog de geschilderde wapens van Poelgeest en in de voorkamer van de pastorie Het huis was blijkens een kaart van van 1590 een vrijwel vierkant gebouw. De tegenwoordige Hervormde pastorie van Hoogmade, eveneens een vierkant gebouw, is op zijn fundamenten gebouwd. In het Leidse hofje van CORNELIS SPRONGH bevindt zich een schoorsteenstuk uit het laatste kwart van de eeuw, afkomstig uit een huis aan de Does onder Leiderdorp, dat vermoedelijk het gezicht op voorstelt Is dit juist, dan zien we ter zijde van de kerk het bewuste huis van de Heren van Poelgeest. De op vermelde kaart van van voorkomende vaart tussen de Oude Ade en de Does werd gegraven opdat de Heren van Poelgeest met een vaartuig voor hun huis aldaar konden aanleggen De vaart van de Oude Ade naar de Hervormde pastorie bestaat thans nog. Niet alleen in het dorp hadden de Heren van Poelgeest gronden, ook aan weerszijden van de ring was dat het geval. Op Juni 1565 vroeg Ed Vrouwe van Poelgheest aan Rijnland een kerkgebod, dat zij zou mogen oprichten een in de plaats van haar oude paardenmolen, staande op haar landen, liggende in Esselijkerwoude aan de Groeneweg, ten einde het water W. M. C. REGT, Leidsch Jaarboekje blz. Wetgevende Colleges, deel nr 32, Rijks Archief te s-gravenhage, afgedrukt in Besluiten van het Vertegenwoordigd Lichaam des Bataafschen Volks, deel, stuk, blz Mededeling van Mr A. J. SORMANI. Zie de door de vroegere archivaris van Woubrugge 0. C. VAN gewaarmerkte copie van een kaart van Hoogmade, getekend door JAN op 14 Januari in het bezit van Mr A. J. SORMANI te Leiden. De verblijfplaats van de originele kaart is niet bekend. E. H. TER KUILE. Geïllustreerde beschrijving Ned. Mon. v. Gesch. en Kunst, deel Leiden en Rijnland, s-gravenhage. blz. Verg. 0. C. VAN HEMESSEN, Een wandeling door Woubrugge en made, blz. en 94

6 te kunnen werpen in de Does Tot 1686 behoorde aan de Heer van Poelgeest ook de Vogelkooi, gelegen ten Westen van de Groeneweg (nabij de tegenwoordige,. De wonderlijke naam Jufferswatering of Juffrouwswetering zal te danken zijn aan een der adellijke bewoonsters van het kasteel Poelgeest. De naam Groeneweg wijst op gering verkeer, een met gras begroeide weg dus, hetgeen mede blijkt uit het feit, dat de weg door de heren van geest werd verpacht. Hoe is nu de boven beschreven. merkwaardige ontstaan? Toen in vroege tijden de Groeneweg in gebruik kwam, waren er nog geen polders. Aan de wegens moerassigheid noodzakelijk geworden verhoging van de weg zullen de bermsloten aan weerszijden haar ontstaan te danken hebben. Toen nu door daling van de grond of door verhoging van de waterstand, of door beide, de wei- en hooilanden tussen Koudekerk en Hoogmade, gelijk elders, onbruikbaar dreigden te worden, moesten kaden deze gronden tegen het water beschermen. Hierdoor ontstonden toen vele kleine poldertjes. Vergunningen tot inpolderingen zijn van 1546 af in groten getale door Rijnland gegeven. Bij deze geleidelijke inpoldering van gronden werd rekening gehouden met de bestaande situatie van Jufferswatering en Groeneweg, zodat de dijken evenwijdig langs de beide wateringen werden aangelegd. Hierbij werd toen dus de middenstrook gehandhaafd. De Op verzoek van,,oud-leiden heeft de afdeling Leiden van de Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging een inventaris van de plantengroei op de strook grond in de Jufferswatering gemaakt. Van dit onderzoek volgt hier een beknopt verslag. Het is van de hand van de heren J. H. KERN en Dr S. J. VAN OOSTSTROOM: behoren de onderzochte terreinen langs en in de Jufferswatering tot het z.g. Hafdistrict, een der elf districten, die door Prof. VAN SOEST bij de Archieven van Rijnland. Inv. nr Rechtelijk Archief Esselijkerwoude B V fol. 78 Rijksarchief te s-gravenhage. 95

7 indeling van Nederland worden onderscheiden. Van de oorspronkelijke flora van dit Hafdistrict, die vroeger zeer rijk moet zijn geweest, is door toedoen van de mens weinig overgebleven, zeker in de omgeving van Leiden. Het gebied van de Jufferswatering maakt hierop een gunstige uitzondering. Er worden daar nog verscheidene soorten gevonden, die als restanten van de oorspronkelijke flora kunnen worden opgevat. Karakteristiek voor de strook grond in de vaart is b.v. de hoge begroeiing met riet (Phragmites rietgras (Phalaris arundinacea), zuring- (Rumex), (Juncus) en biezen- (Schoenoplectus) soorten, afgewisseld met groepen van kattestaart (Lythrum salicaria), spiraea (Filipendula ulmaria), leverkruid (Eupatorium binum), wilgenroosje (Epilobium hirsutum) en dotterbloem (Caltha palustris); op open, vochtige, grazige plekken daartussen treft men talrijke orchideeën (Orchis praetermissa) aan, benevens de fraaie moeraslathyrus (Lathyrus palustris), het waterdrieblad (Menyanthes trifoliata), de moeraswederik (Lysimachia thyrsiflora), de moerasvaren (Dryopteris pteris), de knopige (Sagina nodosa), de heelblaadjes (Pulicaria dysenterica) en vele andere. In de vaarten zelf vindt men een goed ontwikkelde waterflora, o.a. diverse fonteinkruid-soorten (Potamogeton), waterlelies (Nymphaea gele plompen (Nuphar luteum), (Hippurus vulgaris) enz. Bij de uitvoering van de bestaande plannen zal van deze interessante vegetatie weinig overblijven. Een lijst der waargenomen soorten vindt men in de bijlage. De betekenis van de voormalige en de Watering De beide polderkaden, de vaarten met daartussen de begroeide, moerassige middenmoot, vormen in het wijde polderland met tal van windmolens een landschap van grote ring. Aan het begin van de Jufferswatering is gelegen de fraaiste boerenhofstede van heel de streek, opgetrokken in warm rode Rijnsteen, een juweeltje van landelijke bouwkunst uit 1613 J. L. VAN SOEST, in Nederlandsch Kruidkundig Archief, id. in De Levende Natuur Zie foto in Leidsch Jaarboekje bij blz.

8 DE GROENEWEG TUSSEN DE G. Mark. (1953)

9 DE OOSTELIJKE ZIJDE DE DE KADE DE VLIETPOLDER. Mark.

10 SCHOORSTEENSTUK, afkomstig van een boerderij aan de Does onder Leiderdorp (rste kwart eeuw), hetwelk zou voorstellen dc kerk en de Pastorie van Hoogmade. (Thans Cornelis Spronghhof te Leiden.)

11 Tekening door navolger van Es. van de Velde. (Koudekerk), ca Pr. Leiden

12 Demping van de Jufferswatering zal dan ook een groot verlies betekenen uit historisch, botanisch en landschappelijk oogpunt. Het terrein behoort daarom ongewijzigd te blijven en als een typisch Hollands polderlandschap in stand te worden gehouden. A. B ICKER Lijst der planten, waargenomen door leden van de Kon. Ned. Natuurhistorische Vereniging, afd. Leiden, langs en op de eilanden in de Jufferswatering onder op zo Juni, 18 Juli en Augustus PTERIDOPHYTA Equisetum arvense L. 2. E. fluviatile L. E. x littorale Kiihlew. E. L. 5. Dryopteris thelypteris (L.) A. Gray SPERMATOPHYTA 6. Alisma plantago-aquatica L. 7. Sagittaria sagittifolia L. Araceae 8. Acorus calamus L. Betulaceae glutinosa (L.) Gaertn. Myosotis scorpioides L. Symphytum officinale L. 12. Butomus L. Cerastium caespitosum Gilib. Lychnis flos-cuculi L. 5. Melandrium rubrum Garcke 16. Sagina nodosa (L.) Fenzl procumbens L. Leids Jaarboekje alsine Grimm s. media (L.) Vill. (rud.) 20. Retz. I. Ceratophyllum demersum L. Chenopodiaceae 22. Atriplex hastata L. (rud.) 23. Chenopodium album L. (rud.) 24. C. glaucum L. (rud.) 25. C. rubrum L. (rud.) 26. Achillea millefolium L. 27. A. ptarmica L. 28. L. Bidens tripartitus L. 30. Cirsium arvense (L.) c. (L.) 32. Crepis capillaris (L.) Wallr. 33. Eupatorium cannabinum L. 34. Leontodon autumnalis L. 35. nudicaulis (L.) Banks ex Lowe 36. Pulicaria dysenterica (L.) Bernh. 37. Senecio vulgaris L. (rud.) 38. Sonchus (L.) Hill 39. Taraxacum officinale 40. farfara L. (rud.) Calystegia sepium (L.) R. Br. 42. Capsella bursa-pastoris (L.) Med. 43. Cardamine pratensis L. 97

13 44. Nasturtium microphyllum ningh. 45. amphibia (L.) Besser 46. R. islandica Borbás 47. R. sylvestris (L.) Besser 48. Sisymbrium altissimum L. (rud.) Cyperaceae Carex L. c. disticha 51. C. hirta L. 52. c. nigra (L.) 53. otrubae Podp. 54. ovalis. 55. paniculata Juslen. 56. C. riparia 57. Eleocharis palustris (L.) R. et Sch. ssp. palustris id. ssp. uniglumis (Link) A. et G. 58. Isolepis setacea (L.) R. Br. Schoenoplectus lacustris (L.) 60. Scirpus maritimus L. 61. Agropyron (L.) P. B. 62. Agrostis stolonifera L. 63. Alopecurus geniculatus L. 64. Anthoxanthum odoratum L. 65. Bromus L. 66. Cynosurus cristatus L. 67. Festuca pratensis 68. F. rubra L. Glyceria (L.) R. Br. 70. lanatus L. Lolium multiflorum Lamk. L. L. Phalaris arundinacea L. Phragmites Trin. 75. Poa annua L. 76. P. pratensis L. trivialis L. 78. Hypericum tetrapterum Fries Haloragaceae Myriophyllum verticillatum L. 80. Hippuris vulgaris L. 81. Elodea canadensis 82. Hydrocharis morsus-ranae L. 83. aloides L. Iridaceae 84. Iris pseudacorus L. Juncaceae 85. Juncus articulatus L. 86. J. bufonius L. 87. conglomeratus L. 88. J. effusus L. 89. subnodulosus Labiatae go. Glechoma hederacea L. Lamium album L. Lycopus europaeus L. 93. aquatica L. M. L. vulgaris L. 96. Scutellaria galericulata L. 97. Stachys palustris L. Leguminosae Lathyrus palustris L. 99. pratensis L. Lotus uliginosus Schkuhr Medicago lupulina L Trifolium dubium Sibth T. pratense L T. L. Vicia cracca L. Lemnaceae 106. Lemna trisulca L. Spirodela polyrhiza (L.) den. Lythraceae 108. Lythrum salicaria L Malva neglecta Wallr. (rud.) Menyanthaceae Menyanthes trifoliata L. Nymphaeaceae III. Nuphar luteum (L.) Sm. Nymphaea L.

14 On Epilobium hirsutum L. 4. Orchis praetermissa Plantaginaceae 115. Plantago lanceolata L P. major L. Polygonaceae Polygonum amphibium L P. hydropiper L. P. persicaria L. (rud.) Rumex acetosa L R. hydrolapathum 122. R. obtusifolius L. (rud.) 123. R. sanguineus L Potamogeton L P. pectinatus L P. perfoliatus L Lysimachia nummularia L L. thyrsiflora L. Caltha palustris L Ranunculus L. R. circinatus Sibth R. ficaria L. R. flammula L R. L R. sceleratus L. Rosaceae 136. Filipendula ulmaria (L.) Maxim. Potentilla anserina L. Rubiaceae 138. Galium G. L. uliginosum L Rhinanthus glaber Lamk Solanum dulcamara L S. nigrum L. (rud.) 143. Sparganium L. angustifolia L. Angelica sylvestris L. nodiflorum (L.) Lag. Heracleum sphondylium L. L. Oenanthe aquatica (L.) Poir. 0. fistulosa L. Sium 152. latifolium L Urtica dioica L u. urens L. (rud.) Valeriana L. De namen zijn in overeenstemming met die van de druk van HEUKELS-WACHTER, Beknopte Schoolflora voor Nederland, bewerkt door Dr S. J. VAN OOSTSTROOM. De met rud. (ruderaal) gemerkte soorten werden niet aangetroffen in de vegetatie langs en op de eilanden in de Jufferswatering, doch op ruige terreinen in de directe omgeving der boerderijen. Zij worden in de lijst slechts ter wille van de volledigheid vermeld. J. H. KERN S. J. VAN OOSTSTROOM 99