RUKSINSTTTUUT VOOR VOLKSGEZONDHEID EN MILIEUHYGIËNE BILTHOVEN. Bestrijdingsmiddelen in oppervlaktewater van het Westland

Transcriptie

1 RUKSINSTTTUUT VOOR VOLKSGEZONDHEID EN MILIEUHYGIËNE BILTHOVEN Rapport nr 00 Bestrijdingsmiddelen in oppervlaktewater van het Westland Dr PA Greve Drs BVan der Wal* Drs R Lultik en Ir JBHJ Linders november Hoogheemraadschap van Delfland (HHD) Pelft) Aan dit onderzoek werkten verder mee: WPJ van der Ende HHD HAG Heusinkveld RIVM-LOC W Koot RTVM-EMD MP de Lepper - vd Berg RIVM-LOC R Ramlal RIVM-LOC C Verschraagen RIVM-LOC -E van Zalen HHD R Zwartjes RIVM-LOC Dit onderzoek werd uitgevoerd in opdracht van de Hoofdinspectie van de Volksgezondheid belast met het toezicht op de hygiëne van het milieu in het kader van project

2 Errata: Tabel verwijderen: endrin: LC0 (vissen) =0 Tabel toevoegen: endrin: NOEC (vissen) =00 Tabel verplaatsen: vinchlozolln: NOEC (algen) = 000 naar LC0 (vissen) = 000 Tabel wijzigen: endrin: - veilige NOEC-waarde: 0000 ipv 00 - methode: + ipv ++ - maximale waarde/veilige waarde: ipv vinchlozolln: veilige NOEC-waarde: 0 opv

3 u VERZENDLUST - Hoofdinspectie van de Volksgezondheid belast met het toezicht op de hygiëne van het milieu Secretaris-Generaal van het Ministerie van Welzijn Volksgezondheid en Cultuur Directeur-Generaal Milieubeheer plv Directeur-Generaal Milieubeheer - Regionale Inspectie Milieuhygiëne Zuid-Holland (tav Mw Drs MCh Looze - van Iperen) -- Hoogheemraadschap van Delfland (HHD) (tav Drs B van der Wal) Dr J van Haasteren Directoraat-Generaal Milieubeheer GK Hart AID (Alphen a/d Rijn) - Provincie Zuid-Holland (tav Mw AMAT Maenhout en J vd Ben) 0 Unie van Waterschappen (iav Dr PJ de Vries) Werkgroep Bestrijdingsmiddelen in Oppervlaktewater (tav Dr G Vos) Directie RIVM Dr FJJ Brinkmann Ir ND van Egmond Dr AW Fonds Dr HA van 't Klooster Mw Drs AGAC Knaap Dr HAM de Kruijf Drs A Minderhoud 0 Dr RW Stephany - Auteurs en medewerkers Bibliotheek Bureau Projecten- en Rapportenregislratie - Reserve-exemplaren

4 lu INHOUDSOPGAVE Verzendlijst Inhoudsopgave Summary Samenvatting blz ii iii iv V Inleiding Gebiedsbeschrijving Onderzochte bestrijdingsmiddelen Resultaten Ecotoxicologische evaluatie Literatuurreferenties Tabel : Overzicht van de toxiciteitsgegevens voor enkele bestrijdingsmiddelen waarmee de berekening van de veilige waarde voor het ecosysteem is uitgevoerd Tabel : Overzicht geëxtrapoleerde veilige NOEC-waarde 0 maximale gemeten concentratie en overschrijdingsfactor Figuur : Overzichtskaart onderzoeksgebied Bijlage I: Gevolgde werkwijzen Bijlage II: Resultaten verkregen bij het HHD ^/ Bijlage Dl: Resultaten verkregen bij het RIVM 0 Bijlage IV: Toelichting op de gebruikte extrapolatiemethoden

5 IV SUMMARY Samples of surface waters monthly taken from 0 locations in the "Westland" (an important horticultural area between Rotterdam and The Hague) over the period April to January have been investigated for the occurrence of pesticides and related compounds Aldicarb-sulphone aldicarb-sulphoxide atrazin diazinon dichlobenil a- and p-endosulfan endosulfan-sulphate endrin furalaxyl p-hch y-hch -HCH heptenophos metalaxyl metolachlor parathion permethrin propazin simazin tolclofos-methyl and vinclozolin have been detected in concentrations higher than the EC standard for drinking water (0 ig/l) Ecologically safe values calculated with methods recommended by the Health Council of The Netherlands have been exceeded for aldicarb-sulphone aldicarb-sulphoxide diazinon a- and p-endosulfan endosulfan-sulphate endrin heptenofos metolachlor parathion permethrin and tolclofos-methyl For diazinon a- and p-endosulfan heptenofos and parathion these values have substantially been exceeded so that here also less sensitive organisms may be at risk

6 SAMENVATTING Oppervlaktewatermonsters maandelijks genomen op 0 punten in het Westland gedurende de periode april t/m januari zijn onderzocht op het voorkomen van bestrijdingsmiddelen en verwante stoffen Aldicarb-sulfon aldicarb-sulfoxide atrazin diazinon dichlobenil a- en p-endosulfan endosulfan-sulfaat endrin furalaxyl p-hch y-hch -HCH heptenofos metalaxyl metolachloor parathion permethrin propazin simazin tolclofos-methyl en vinchlozolln zijn in concentraties gevonden boven de EG drinkwatemorm (0 (ig/i) Op grond van een door de Gezondheidsraad aanbevolen evaluatiemethode zijn veihge waarden voor het ecosysteem overschreden voor aldicarb-sulfon aldicarb-sulfoxide diazinon a- en p- endosulfan endosulfan-sulfaat endrin heptenofos metolachloor parathion permethrin en tolclofos-methyl Voor diazinon a- en p-endosulfan heptenofos en parathion wordt deze veilige waarde aanzienlijk overschreden zodat hier ook voor minder gevoelige organismen een risico kan bestaan

7 INLEIDING In het kader van het lange-termijnonderzoek naar het voorkomen van bestrijdingsmiddelen in Nederlands oppervlaktewater dat door het RIVM in opdracht van het Directoraat-Generaal Milieubeheer (DGM) wordt uitgevoerd werd voor een meetprogramma opgesteld dat speciaal gericht was op het Wesüandse tuinbouwgebied Het onderzoek sluit aan op eerder in hetzelfde gebied uitgevoerde studies (ref -) waarbij vooral aandacht was besteed aan het voorkomen van methylbromide en het omzettingsproduct daarvan anorganisch bromide Daarnaast is een rapport uitgebracht over het effect van tuinbouwactiviteiten als geheel op de waterkwaliteit in het Westiand waarbij ook aandacht is besteed aan het voorkomen van bestrijdingsmiddelen in het oppervlaktewater uit dit gebied (ref ) Het hieronder te rapporteren onderzoek had betrekking op een aantal geselecteerde bestrijdingsmiddelen en werd gezamenlijk uitgevoerd door het Hoogheemraadschap van Delfland (HHD) te Delft en het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieuhygiëne (RIVM) te Bilthoven De coördinatie was in handen van de Regionale Inspectie Milieuhygiëne Zuid-Holland (RIMH-ZH) te Rijswijk Bij de keuze van de in het onderzoek te betrekken bestrijdingsmiddelen werd advies gegeven door de Algemene Inspectiedienst (AID) van het Ministerie van Landbouw en Visserij (vgl notulen vergadering dd -- gehouden te Rijswijk) De opdracht tot het onderzoek is gegeven door Hoofdinspectie van de Volksgezondheid belast met het toezicht op de hygiëne van het milieu (HIMH) Een vergelijkbaar onderzoek is in uitgevoerd in het akkerbouwgebied van de Haarlemmermeerpolder; hierover wordt apart gerapporteerd GEBIEDSBESCHRUVING Het onderzoek heeft plaats gevonden in het Westland het glastuinbouwgebied ten zuid-westen van Den Haag In fig is de ligging van het gebied globaal aangegeven In ongeveer gelijke verhoudingen worden hier op ca 000 ha vooral groenten en bloemen geteeld Het grootste deel van de glastuinbouwbedrijven loost drainagewater condenswater en dergelijke rechtstreeks op oppervlaktewater ongeveer één tiende deel loost via gemeenschappelijke leidingsystemen op "buitenwater" ie de Noordzee of de Nieuwe Waterweg Gebruikelijk in laag Nederland en derhalve ook voor het grootste deel van Delfland is dat een waterstaatkundig systeem bestaat uit laag gelegen polders die in tijden van overschot water uitmalen op de boezem en in tijden van tekort water onttrekken aan de boezem Al het overtollige Delflandse boezemwater wordt geloosd op de Nieuwe Waterweg of de Noordzee

8 In grote delen van het Westland echter is deze situatie afwijkend Hier liggen ook veel sloten en andere kleine watergangen op boezemniveau (0 cm beneden NAP) en vormen aldus onderdeel van een grote waterstaatkundige eenhied De voor dit onderzoek gebruikte onderzoekslokaties in boezemwater zijn te herkennen aan kodering met een nummer lager dan 00 In het Westland komen ook polders voor met een waterpeil lager dan boezempeil (oa de Poelpolder de Wippolder en de Woudse Droogmakerij) en (opmalings-)polders met een hoger peil (oa de polder Nieuwland en Noordland) In het Westiand is sprake van een zeer ongunstige verhouding tussen het toaal aan verhard oppervlak (kassen woonhuizen wegen ed) en de hoeveelheid open water In de gebieden met glastuinbouw wordt afhankelijk van de lokale situatie gestreefd naar een waterbergend oppervlak van gemiddeld % terwijl vaak slechts è % aanwezig is Het gevolg is onder andere dat in perioden van hevige regenval het waterpeil in polders en boezem te snel en te veel kan stijgen Dit gevaar is mede te ondervangen door plaatsing van gemalen met grote capaciteit zodat water snel weggemalen kan worden Dit brengt relatief korte verblijftijden met zich mee Aangezien intensieve glastuinbouwaktiviteiten sterke verontreiniging van het oppervlaktewater met zich meebrengen (ref -) onder andere met (restanten van) bestrijdingsmiddelen en voedingszouten wordt ook buiten de perioden van neerslaggoverschot het Westland doorgespoeld enerzijds door water in temalen vanuit het Brielse Meer en anderzijds door water uit te malen oa met gemaal "Vlotwatering" In poldergebieden zal het effekt van deze maatregel kleiner zijn dan in boezemland ook al kunnen de polders ook doorgespoeld worden door water in te laten uit de boezem en met het poldergemaal gelijktijdig uit te malen Het effekt van deze maatregel is afhankelijk van de plaats van de inlaten en de waterhuishouding in de polder De bemonstering werd verzorgd door het RTVM en vond plaats op de volgende data: en 0-0- De monsters werden genomen bij de volgende punten: \

9 monsterpunt omschrijving lokatie coördinaten X-as Y-as 0 Nieuwe Water Zuidzijde Waalbrug 0 Groote Gantel thv Zwartendijk 0 Oostmadeplas Loosduinen 0 0 Plas Grote Achterweg steiger Z0-zijde 0 Heen- en Geestvaart Alsemgeestlaan 0 Poelpolder gemaal 0 Wippolder gemaal Woudse droogmakerij gemaal 0 Nieuwland en Noordland Krimsloot bij Hilwoning Nieuwland en Noordland Strandweg ^ laan links 000 De ligging van de monsterpunten is eveneens weergegeven in figl ONDERZOCHTE BESTRIJDINGSMIDDELEN Het onderzoek is gericht geweest op de volgende bestrijdingsmiddelen: organochloorverbindingen: aldrin dichlobenil dieldrin op'-ddd pp'-ddd pp'-dde pp'-ddt endosulfan (a- p- en -sulfaat) endrin HCH-isomeren (a- p- y- en -) heptachloor en -epoxide hexachloorbenzeen (HCB) telodrin en vinchlozolln cholinesteraseremming organofosforverbindingen: bromofos carbofenothion chloormefos chloorpyrifos chloorpyrifos-methyl cumafos cyanofenfos demeton-0 diazinon dichlofenthion dichloorvos dimethoaat disulfoton ethion ethoprofos etrimfos fenchloorfos fenthion fenthoaat fonofos foraat heptenofos isofenfos joodfenfos malathion methidathion mevinfos monocrotofos parathion parathion-methyl pirimifos-ethyl pirimifos-methyl propetamfos pyrazofos sulfotep TEPP tetrachloorvinfos tolclofos-methyl en trichloronaat pyrethroiden: cypermethrin (cis A- cis B- trans C- en trans D-) deltamethrin en permethrin (cis- en trans-)

10 carbamaten: aldicarb (incl de metabolieten aldicarb-sulfoxide en -sulfon) en oxamyl* fungiciden: furalaxyl en metalaxyl stikstofhoudende herbiciden: atrazin desmetryn metazachloor metolachloor propazin en simazin** *De bepaling van oxamyl was wel gevraagd maar de stof bleek zo instabiel te zijn in waterige oplossing dat meting onmogelijk (en daarom ook zinloos) was ** De bepaling van deze stoffen was niet gevraagd maar bleek zonder extra inspanning te combineren te zijn met de bepaling van furalaxyl en metalaxyl De bepaling van de organochloorverbindingen en de cholinesteraseremming werd verzorgd door het HHD de bepaling van de organofosforverbindingen de pyrethroiden de carbamaten de fungiciden en de stikstofhoudende herbiciden door het RIVM De gevolgde werkwijzen zijn gegeven in bijlage I van dit rapport RESULTATEN De resultaten van het onderzoek zijn gegeven in bijlage II en Hl van dit rapport gegroepeerd naar monsterpunt (vgl en fig ) Bijlage II geeft de resultaten van het HHD weer bijlage in die van het RIVM Doordat bij de twee laboratoria verschillende dataverwerkende systemen in gebruik zijn was uniforme presentatie niet mogelijk zonder dat de data opnieuw moesten worden ingevoerd hetgeen een te groot tijdverlies opgeleverd zou hebben ECOTOXICOLOGISCHE EVALUATIE In werd een soortgelijk onderzoek uitgevoerd in een bollengebied nabij 't Langeveld Hoogheemraadschap Rijnland De uitkomst van dit onderzoek werd gepubliceerd in april (ref ) In dit rapport werd een risico-evaluatie gemaakt voor die stoffen die gevonden waren in concentraties boven de detectiegrens In het hier gepresenteerde rapport is uitgegaan van de EG-drinkwatemorm omdat deze norm tot voor kort de enige bestaande referentie is mbt de concentratie van bestrijdingsmiddelen in water (recentelijk is in de derde Nota Waterhuishouding een andere mogelijke normering gegeven) Van alle stoffen die één of meer keer aangetroffen zijn in concentraties boven de 0 Jg/l is een risicoëvaluatie gemaakt Deze risicoevaluatie is op dezelfde manier uitgevoerd als in ref nl door het exu-apoleren van toxiciteitsgegevens naar een veilige

11 waarde voor het ecosysteem met behulp van methoden zoals onlangs beschreven door de Gezondheidsraad (ref ) Voor het verzamelen van toxiciteitsgegevens is een beperkt literatuuronderzoek gedaan Gebruik is gemaakt van bij het Adviescentrum Toxicologie (RIVM) aanwezige gegevens recent door het RTVM gepubliceerd materiaal en enkele handboeken Voor endosulfansulfaat is tevens gezocht in de gegevensbestanden ECDIN OHMTADS en AQUIRE Aan de hand van de gevonden toxiciteitsgegevens is vervolgens bepaald welke extrapolatiemethode gebruikt zou moeten worden om een veilige waarde voor het ecosysteem te berekenen Indien er NOEC-waarden aanwezig waren van tenminste verschillende soorten uit verschillende taxonomische groepen is de methode van Van Straalen toegepast; bij minder NOEC-waarden de methode van Slooff Hierbij is eerst de methode gebruikt waarbij uitgaande van de laagste NOEC een veilige waarde voor het ecosysteem berekend wordt Indien dit niet mogelijk was is de methode gebruikt waarbij uitgaande van de laagste L(E)C0 een veilige waarde voor het ecosysteem wordt berekend In één geval (dichlobenil) is afgeweken van deze procedure Alhoewel er een NOEC-waarde bekend is is er gekozen voor de methode uitgaande van een LC0-waarde daar de LC0-waarde lager is dan de gevonden NOEC-waarde Opgemerkt dient te worden dat in tegenstelling tot de in ref gevolgde werkwijze NOECwaarden voor histopathologische veranderingen niet zijn meegenomen en dat alleen waarden voor "target"-organismen zijn gebruikt Dit laatste houdt in dat alleen de gegevens van de gevoelige organismen voor de betreffende stof worden gebruikt voor de extrapolatie Indien namelijk een ongevoelig organisme (met een hoge NOEC) wordt meegenomen neemt de veilige waarde voor het ecosysteem sterk af De berekende veilige waarden voor het ecosysteem zijn vervolgens gerelateerd aan de maximaal gevonden concentraties van de betreffende stoffen In tabel zijn de waarden vermeld waarmee de berekening van de veilige waarde voor het ecosysteem is uitgevoerd voor de verschillende stoffen Bij deze tabel kan het volgende opgemerkt worden: - Aldicarb-sulfon aldicarb-sulfoxide atrazine diazinon endosulfan-sulfaat endrin fentin furalaxyl p-hch S-HCH heptenofos metalaxyl metolachloor propazin en simazin zijn stoffen waarvan in het onderzoek in 't Langeveld geen waarden boven de detectiegrens werden aangetroffen of die niet werden bepaald - Bij de berekening van de veilige waarde van tolclofos-methyl is uitgegaan van dezelfde waarde als in ref - Voor dichlobenil is in ref uitgegaan van een EC0 voor kreeftachtigen; in het onderliggende rapport is een LC0 voor vis gebruikt aangezien de EC0 voor kreeftachtigen onbetrouwbaar bleek te zijn

12 - Voor endosulfan y-hch en parathion zijn nieuwe lagere NOEC-waarden gevonden dan degene die vermeld staan in ref - Bij de evaluatie van a- en p-endosulfan is ervan uitgegaan dat beide stoffen even toxisch zijn en geen invloed op elkaar uitoefenen In tabel staan de uitkomsten van de extrapolatie vermeld Tevens is aangegeven in welke mate de maximaal gevonden concentraties de veilige waarden voor het ecosysteem overschrijden Uit de tabel volgt dat bestrijdingsmiddelen één of meer keer de EG-drinkwatemorm hebben overschreden Elf van deze bestrijdingsmiddelen overschrijden ook de geëxtrapoleerde NOECwaarde voor het ecosysteem en van deze bestrijdingsmiddelen (diazinon a- en p-endosulfan heptenofos en parathion) overschrijden deze NOEC-waarden aanzienlijk Dit laatste houdt in dat niet alleen de gevoelige organismen nadelige effecten van het desbetreffende bestrijdingsmiddel zullen ondervinden maar ook de minder gevoelige Met andere woorden: hoe hoger de overschrijdingsfactor des te groter de kans op nadelige effecten voor waterorganismen in het algemeen LITERATUURREFERENTIES () RCC Wegman Methylbromide en anorganisch bromide in drainwater en oppervlaktewater tijdens uitspoeling van kasgronden na ontsmetting met methylbromide RIV rapport /0 RA (0) () RCC Wegman en AWM Hofstee Onderzoek naar bestrijdingsmiddelen en andere organische microverontreinigingen in oppervlaktewater (samenvattend rapport over 0) RIV rapport 0000 () () RCC Wegman et al De bromidehuishouding van het Hoogheemraadschap van Delfland in de periode mei t/m oktober 0 RTV rapport 000 () () RCC Wegman et al Bestrijdingsmiddelen in drainwater en oppervlaktewater tijdens uitspoeling van kasgronden na ontsmetting met methylbromide RTV rapport 0000 () () RCC Wegman en AWM Hofstee Onderzoek naar de aanwezigheid van bestrijdingsmiddelen en verwante verbindingen in oppervlaktewater (samenvattend rapport over ) RIV rapport 000 () () JIJ Wammes et al Onderzoek naar de aanwezigheid van bestrijdingsmiddelen en verwante verbindingen in oppervlaktewater (samenvattend rapport over ) RIV rapport 000 () () JIJ Wammes et al Onderzoek naar de aanwezigheid van bestrijdingsmiddelen en verwante verbindingen in oppervlaktewater (samenvattend rapport over ) RIVM rapport 000 ()

13 () JIJ Wammes et al Onderzoek naar de aanwezigheid van bestrijdingsmiddelen en verwante verbindingen in oppervlaktewater (samenvattend rapport over ) RIVM rapport 000 () () PA Greve et al Bestrijdingsmiddelen in Nederlands oppervlaktewater () RIVM rapport 000() (0) RCC Wegman et al Methyl bromide and bromide-ion in drainage water after leaching of glasshouse soils Water Air and Soil Pollution - () () RCC Wegman et al Bromide-ion balance of a polder district with large-scale use ofmethyl bromide for soil fumigation Fd Chem Toxic - () () Werkgroep "Effecten van bestrijdingsmiddelen uit de tuinbouw op de waterkwaliteit" rapport: "Invloed van de tuinbouwactiviteiten op de waterkwaliteit in de polder Nieuwland en Noordland (Westiand)" December () Hoogheemraadschap van Delfland Technisch jaarverslag () Hoogheemraadschap van Delfland Technisch jaarverslag () Hoogheemraadschap van Delfland Technisch jaarverslag (in voorbereiding) () PA Greve SP Klapwijk en JBHJ Linders Bestrijdingsmiddelen in oppervlaktewater uit het bollengebied bij 't Langeveld RIVM rapport 00 () () Gezondheidsraad Advies inzake de ecotoxicologische risiko-evaluatie van stoffen () () JH Canton E Heijna-Merkus JEM van Koten-Vermeulen en A Minderhoud Evaluatie van de mogelijke effecten op aquatische ecosystemen van een aantal bestrijdingsmiddelen en verwante verbindingen aangetoond in Nederlandse oppervlaktewateren RIVM rapport 000 () () MP Hormann R Luttik en JH Canton Literatuurevaluatie ter onderbouwing van normstelling van geselecteerde stoffen in het kader van de e Nota Waterhuishouding Adviesrapport Adviescentrum Toxicologie februari (0) RTVM-gegevens Niet gepubliceerde gegevens beschikbaar bij het Adviescennum Toxicologie van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieuhygiëne () JEM van Koten-Vermeulen en JH Canton Voorstellen voor (no)effectlevels van een aantal bestrijdingsmiddelen voor het aquatische ecosysteem op basis van hteratuuronderzoek RIVM rapport 00 () () PJCM Janssen Appendix to RIVM rapport 0: Integrated criteria document hexachlorocyclohexanes Part: Effects () () NM van Straalen Stofgehalten in de bodem - (geen) effecten op bodemdieren In: Symposium Bodemkwaliteit Ede 0-- Leidschendam: VTCB blz - () W Slooff JAM van Oers en D de Zwart Margins of uncertainty in ecotoxicological hazard assessment Env Tox Chem - ()

14 Tabel Overzicht van de toxiciteitsgegevens voor enkele bestrijdingsmiddelen waarmee de berekening van de veilige waarde voor het ecosysteem is uitgevoerd (alle waarden in ig/l) bestrijdingsmiddel algen kreeftachtigen vissen insecten ref NOEC NOEC EC0 NOEC LC0 NOEC aldicarb-sulfon _- 0 " () aldicarb-sulfoxide () atrazin () diazinon dichlobenil 00 () (0) a- p-endosulfan 0 0 (0) endosulfan-sulfaat (0) endrin 0 () furalaxyl 000 (0) -HCH () Y-HCH 000 -HCH 0a () () heptenofos () metalaxyl 000b (0) metolachloor (0) parathion " () (verv)

15 bestrijdingsmiddel algen kreeftachtigen vissen insecten ref NOEC NOEC EC0 NOEC LC0 NOEC permethrin propazin 0 " 0 () (0) simazin 00 (0) tolclofos-methyl () vinchlozolln 000 () ^ = protozo b = EC0

16 0 Tabel Overzicht geëxtrapoleerde veilige NOEC-waarde maximale gemeten concentratie en overschrijdingsfactor (maximale waarde/veilige waarde) geëxtrapoleerde methode maximale maximale veilige gemeten waarde/ NOEC-waarde concentratie veilige waarde (iign) (^iga) aldicarb-sulfon 0 + aldicarb-sulfoxide atrazin +-I diazinon dichlobenil a- p-endosulfan endosulfan-sulfaat endrin furalaxyl P-HCH Y-HCH HCH heptenofos metalaxyl -- 0 metolachloor ++ parathion permethrin piüpazin simatin +-t- 0 tolclofos-methyl ++ vinchlozolln +-( = Slooff gebaseerd op de laagste EC0-waarde ++ = Slooff gebaseerd op laagste NOEC-waarde +++ = Van Straalen gebaseerd op of meer NOEC-waarden

17

18 BÜLAGEI GEVOLGDE WERKWIJZEN Organochloorverbindingen 0 ml water werd gedurende min geëxtraheerd met 0 ml hexaan Het extract werd gedroogd met watervrij natriumsulfaat en tot ca ml ingedampt mbv een Kudema-Danisch indampapparaat Vervolgens werd het extract onder een zachte stikstofstroom ingedampt tot 0 ml waarna de interne standaard mirex werd toegevoegd en het extract werd aangevuld met hexaan tot exact ml Van dit extract werd xl geïnjecteerd in een gaschromatograaf onder volgende condities: kolommen: () fused silica lengte: 0 m id: 0 mm gecoat met DB- filmdikte 0 Jm () fused silica lengte: 0 m id: 0 mm gecoat met DB-0 filmdikte 0 ^im temperatuur injector: H(fic temperatuur detector: IKPC temperatuur oven: templ: 0^0 ( min) rate : 0C/min; temp: (X)0C rate : 0C/min; temp:0oc(0min) draaggas: waterstof 0 kpa make-up gas: stikstof 00 kpa injectie: spliüess met influentsplitter spliüesstijd min detector: M-ECD Onder deze omstandigheden zijn de volgende retentietijden (min) gevonden: DB- DB-0 aldrin pp'-dde op'-ddd pp'-ddd pp'-ddt 0 dichlobenil dieldrin 0 a-endosulfan 0 P-endosulfan endosulfan-sulfaat endrin a-hch P-HCH 00 -HCH 0 -HCH 0 heptachloor heptachloorepoxide 0 hexachloorbenzeen 0 mirex 0 telodrin vinchlozolln 00 De recovery bedroeg >0% de bepalingsgrens

19 Organofosforverbindingen 000 ml water werd geëxtraheerd met x 00 ml dichloormethaan De verzamelde extracten werden gedroogd over watervrij natriumsulfaat en tot 0 ml geconcentreerd mbv een Kudema- Danish indampapparaat Van het geconcentreerde extract werd ml drooggedampt dmv overleiden van een luchtstroom bij kamertemperatuur De andere ml werd gebruikt voor de bepaling van de stikstofhoudende fungiciden en herbiciden (zie ) Het residu werd opgenomen in ml aceton en jxl geïnjecteerd in een gaschromatograaf onder de volgende condities: kolom: fused silica lengte: m id: 0 mm gecoat met J&W DB 0 fihndikte: 0 p-m temperatuur injector: ()0C temperatuur detector: (PC temperatuur oven: templ: 0^0 ( min) rate : 0C/niin temp: 0^0 rate : l^c/min temp:0oc rate : 0C/min temp: 0OC (0 min) draaggas: helium kpa make-up gas: helium 0 kpa vlamgassen: lucht kpa; waterstof 00 kpa injectie: on column detector: FPD Onder deze omstandigheden zijn de volgende retentietijden (min) gevonden: bromofos carbofenothion chloormefos chlooipyrifos chloorpyrifos-methyl cumafos cyanofenfos 0 demeton-o 0 diazinon dichlofenüiion dichloorvos dimethoaat disulfoton 0 ethoprofos etrimfos 0 fenchloorfos fenthion 0 fenthoaat 0 fonofos foraat 0 heptenofos isofenfos joodfenfos malathion 0 methamidofos methidatiiion 0 mevinfos monocrotofos parathion 0 paratiiion-methyl pirimifos-ethyl pirimifos-methyl 0 propetamfos pyrazofos 0 sulfotep

20 TEPP 00 tetrachloorvinfos tolclofos-metiiyl trichloronaat 0 NB: Ten gevolge van problemen met de retention-gap waren de retentietijden aan schommelingen onderhevig De gemiddelde recovery bedroeg % de bepalingsgrens 0- ig/l (zie ook bijlage Dl) Stikstofhoudende fungiciden (furalaxyl en metalaxyl) en herbiciden (atrazin desmetryn metazachloor metolachloor propazin en simazin) Het voor de bepaling van de stikstofhoudende fungiciden en herbiciden bestemde extract (zie ) werd drooggedampt dmv overleiden van een luchtstroom bij kamertemperatuur Het residu werd ' 'opgenomen in ml ethylacetaat en van deze oplossing werd il geïnjecteerd in een gaschromatograaf onder de volgende condities: kolom: fused silica lengte: 0 m id: 0 mm gecoat met DB filmdikte xm temperatuur injector: 0*X^ temperatuur detector: 0^0 temperatuur oven: templ: 0OC ( min) rate : 0C/min temp: 0^0 ( min) rate : looc/min temp: 0C rate : 0OC/niin temp : 0^0 (0 min) draaggas: helium 0 kpa make-up gas: helium 00 kpa vlamgassen: lucht 00 kpa; waterstof 0 kpa injectie: spmess detector:'i^t> Onder deze omstandigheden zijn de volgende retentietijden (min) gevonden: atrazin desmethryn 0 furalaxyl 00 metalaxyl metazachloor metolachloor propazin simazin De gemiddelde recovery bedroeg 0% de bepalingsgrens 0 nga Pyrethroiden 000 ml water werd geëxtraheerd met x 00 en x 00 ml dichloormethaan De organische fasen werden gecombineerd en gedroogd met gegloeid natriumsulfaat Hel extract werd dtooggedampt mbv een Kudema-Danish apparaat tot exact 0 ml Van dit extract werd ml gebruikt voor de bepaling van de pyrethroiden en ml voor de bepaling van aldicarb (zie ) Het voor de bepaling van de pyrethroiden bestemde dichloormethaanextract werd drooggedampt en het residu werd opgenomen in ml n-hexaan Deze oplossing werd gebracht op een kolom van g aluminiumoxide neutraal watergehalte % (w/w) Er werd gespoeld met 0 iiü n-hexaan waama geëlueerd werd met ml n-hexaan Dit eluaat werd verworpen De elutie werd voortgezet met ml van een mengsel van n-hexaan en diethylether : (v/v) Het eluaat werd drooggedampt en het residu werd opgenomen in ml n-hexaan Hiervanwerd ^il geïnjecteerd in een gaschromatograaf onder de volgende condities:

21 kolom: fused silica lengte: m id: 0 mm gecoat met SE- filmdikte: 0 ^m temperatuur injector: *^0 temperatuur detector: (X)*^C temperatuur oven: templ: 0^0 ( min); rate : 0C/min; temp: 0^0 ( min); rate : 0C/min; temp: 0^0; rate : loc/min; temp: 0C; rate : looc/min; temp: 0OC ( min) draaggas: helium 0 kpa make-up gas: stikstof ca ml/min injectie: ^liüess detector: o^ni-ecd Onder deze omstandigheden zijn de volgende retentietijden (min) gevonden: cis A-cypermethrin cis B-cypermethrin trans C-cypermethrin trans D-cypermeüirin deltametlmn cis-permethrin trans-permethrin De gemiddelde recovery bedroeg % de bepalingsgrenzen 00 ig/l voor deltamethrin en voor de cypermethrin-isomeren resp 00 ig/l voor de permethrin-isomeren Ukcurven voor de verschillende pyrethroiden zijn gegeven in onderstaande figuren g 0000 Dkcurven voor cis A- en cis B-cypermethrin cis A cisb

22 0000 Ukcurven voor trans C- en trans D-cypermethrin " trans C trans D 0 0 Pg ükcurve voor deltamethrin Ukcurven voor cis- en trans-permethrin 0000 B cis trans

23 Aldicarb Het voor de bepaling van aldicarb bestemde dichloormethaanextract (zie ) werd drooggedampt en tot de analyse bij dc bewaard Voor de analyse werd het residu opgenomen in 00 il acetonitril door het mengsel gedurende min in een ultrasoonbad te plaatsen Vervolgens werd aan de oplossing ml demiwater toegevoegd Hiervan werd 0 J geïnjecteerd in een HPLC-systeem onder de volgende condities: kolom: RP- lengte: 0 mm id: mm gradiënt: acetonitrivwater : (v/v) ( min); in min naar acetonitril/water : (v/v) ( min) vloeistofsnelheid: ml/min hydrolyse oplossing: 00M NaOH flow: 0 ml/min temperatuur reactiecoil: KXPC derivatiseringsoplossing: 00 M o-ftaaldialdehyde (OPA) 0 ml/min detector: fluorescentie; excitatie: nm; emissie: nm (cut-off filter) 'Onder deze omstandigheden zijn de volgende retentietijdeii (min) gevonden: aldicarb-sulfoxide aldicarb-sulfon aldicarb 00 De gemiddelde recovery bedroeg 0% voor aldicarb % voor aldicarb-sulfoxide en % voor aldicarb-sulfon de bepalingrensgrenzen 0 Jg/l voor aldicarbsulfoxide en 00 jxg/l voor aldicarb en aldicarbsulfon De ijkcurve is weergegeven in onderstaande figuur 00 Ukcurven voor aldicarb-sulfoxide -sulfon en aldicarb s A-sulfoxide >* A-sulfon Aldicaib Cholinesteraseremming Direct na binnenkomst van het monster werd 00 ml water gedurende min geëxtraheerd met 00 ml dichloormethaan Het extract werd gedroogd met watervrij natriumsulfaat en tot ca ml ingedampt mbv een Kudema-Danish indamp-apparaat waama onder een zachte stikstofstroom werd droogedampt Het drooggedampte extract werd daarna bij ^0 opgeslagen tot analyse plaats vond Direct voor de analyse werd het residu opgenomen in 0 ml aceton en aangevuld met ml gedestilleerd water Vervolgens werd het opgeloste residu behandeld met broom; na min werd de overmaat broom weggenomen met albumine Het extract werd aangevuld tot 0 ml gehomoge-

24 niseerd en geanalyseerd mbveen doorstroomanalysesysteem zoals beschreven in Ontwerpnorm NEN De aantoonbaarheidsgrens bedraagt 0 ig/l (in "paraoxon-eenheden")

25 BÜLAGE n ANALYSERESULTATEN VERKREGEN BU HET HHD In deze bijlage zijn de gegevens samengevat verkregen bij het Hoogheemraadschap Delfland (HHD) De bepaalde parameters zijn: de organochloorverbindingen (vgl par van het rapport) de cholinesteraseremming en onopgeloste stof Behalve de concentraties zelf is voor de organochloorverbindingen ook de som van de concentraties gegeven en wel eerst als totaal-som en vervolgens als som van de inhet IMPgenoemde verbindingen In de laatste kolom is steeds de mediaan van de gevonden concentraties vermeld De waarden zijn niet gecorrigeerd voor recovery

26 Honsterpunt: 0 Nieuve Water Jaar van onderzoek 0 Parameter Eenheid Hediaan HCB a-hch b-hch g-hch d-hch Heptachloor Heptachloorepoxide Aldrin Dieldrin Endrin Telodrin a-endosulfan b-endosulfan Endosulfansulfaat op-ddd pp-ddd pp-dde pp-ddt Dichlobenil Vinchlozolln nq/ l L ^ 0 0 * Pest totaal Pest totaal IHP 0 ' 0 IC ) Cholinesteraseremning ) Onopgeloste stof ug/ ng/l ; 0( ) ) = uitgedrukt in ug paraoxon/ = niet aantoonbaar ( < Vinchlozoiin geanalyseerd miv augustus )

27 Honsterpunt: Groote Gantel Jaar van onderzoek Parameter Eenheid Hediaan HCB a-hch b-hch g-hch d-hch Heptachloor Heptachloorepoxide Aldrin Dieldrin Endrin Telodrin a-endosulfan b-endosulfan Endosulfansulfaat op-ddd pp-ddd pp-dde pp-ddt Dichlobenil Vinchlozolln Pest totaal Pest totaal IHP Cholinesteraseremming ) Onopgeloste stof ug/ mg/l ) = uitgedrukt in ug paraoxon/ = niet aantoonbaar Vinchlozolln geanalyseerd miv augustus < nq/)

28 Honsterpunt: Oostmadeplas Jaar van onderzoek Parameter Eenheid Hediaan HCB a-hch b-hch g-hch d-hch Heptachloor Heptachloorepoxide Aldrin Dieldrin Endrin Telodrin a-endosulfan b-endosulfan Endosulfansulfaat op-ddd pp-ddd pp-dde pp-ddt Dichlobenil Vinchlozolln Pest totaal 0 Pest totaal IHP 0 0 Cholinesteraseremming ) ug/ Onopgeloste stof mg/l ) = uitgedrukt in ug paraoxon/ = niet aantoonbaar ( < Vinchlozolln geanalyseerd miv augustus )

29 Honsterpunt: 0 Plas Grote Achterveg Jaar van onderzoek Parameter Eenheid Hediaan HCB a-hch b-hch g-hch drhcfl Heptachloor Heptachloorepoxide Aldrin Dieldrin Endrin Telodrin a-endosulfan b-endosulfan Endosulfansulfaat op-ddd pp-ddd pp-dde pp-ddt Dichlobenil Vinchlozolln 0 0 Pest totaal Pest totaal IHP Cholinesteraseremming ) Onopgeloste stof ug/ mg/l ) = uitgedrukt in ug paraoxon/ = niet aantoonbaar ( < ) 0-0- voor cholinesterasebepaling monsterextract verloren gegaan Vinchlozolln geanalyseerd miv augustus

30 Honsterpunt: Heen- en Geestvaart Jaar van onderzoek Parameter Eenheid Hediaan HCB a-hch b-hch g-hch d-hch Heptachloor Heptachloorepoxide Aldrin Dieldrin Endrin Telodrin a-endosulfan b-endosulfan Endosulfansulfaat op*ddd pp-m)d pp-dde pp-ddt Dichlobenil Vinchlozolln Pest totaal Pest totaal IHP Cholinesteraseremming ) Onopgeloste stof ug/ mg/l ) = uitgedrukt in ug paraoxon/ = niet aantoonbaar ( < ) Vinchlozolln geanalyseerd miv augustus

31 Honsterpunt: Poelpolder Jaar van onderzoek Parameter HCB a-hch b-hch g-hch d-hch Heptachloor Heptachloorepoxide Aldrin Dieldrin Endrin Telodrin a-endosulfan b-endosulfan Endosulfansulfaat op-ddd pp-ddd pp-dde pp-ddt Dichlobenil Vinchlozolln Pest totaal Pest totaal IHP Cholinesteraseremming ) Onopgeloste stof Eenheid ug/ mg/l Hediaan ) = uitgedrukt in ug paraoxon/ = niet aantoonbaar ( < Vinchlozolln geanalyseerd iiv augustus )

32 Honsterpunt: Wippolder Jaar van onderzoek Parameter Eenheid Hediaan HCB a-hch b-hch g-hch d-hch Heptachloor Heptachloorepoxide Aldrin Dieldrin Endrin Telodrin a-endosuifan b-endosulfan Endosulfansulfaat op-ddd pp-dpd pp-dde pp-ddt Dichlobenil Vinchlozoiin Pest totaal Pest totaal IHP 0 00 Cholinesteraseremming ) Onopgeloste stof ug/ mg/l ) = uitgedrukt in ug paraoxon/ = niet aantoonbaar ( < ng/i) Vinchlozolln geanalyseerd Hiv augustus

33 Honsterpunt: Woudse Droogmakerij Jaar van onderzoek Parameter HCB a-hch b-hch g-hch d-hch Heptachloor Heptachloorepoxide Aldrin Dieldrin Endrin Telodrin a-endosulfan b-endosulfan Endosulfansulfaat op-ddd pp-ddd pp-dde pp-ddt Dichlobenil Vinchlozolln Pest totaal Pest totaal IHP Cholinesteraseremming ) Onopgeloste stof Eenheid ng/i ng/i ng/i ng/i ng/i ug/ mg/ -0 ^ ^ Hediaan 0 ) = uitgedrukt in ug paraoxon/ = niet aantoonbaar ( < ) Vinchlozolln geanalyseerd miv augustus

34 ' Honsterpunt: Krimsloot Jaar van onderzoek Parameter HCB a-hch b-hch g-hch d-hch Heptachloor Heptachloorepoxide Aldrin Dieldrin Endrin Telodrin a-endosulfan b-endosulfan Endosulfansulfaat op-ddd pp-ddd pp-dde pp-ddt Dichlobenil Vinchlozolln Pest totaal Pest totaal IHP Cholinesteraseremming ) Onopgeloste stof Eenheid ng/i ng/i ug/ ig/ Mediaan 0 0 l) = uitgedrukt in ug paraoxon/ = niet aantoonbaar ( < Vinchlozolln geanalyseerd miv augustus nq/)

35 Monsterpunt: Nieuvl-Noordl Strandweg Jaar van onderzoek Parameter HCB a-hch b-hch g-hch d-hch Heptachloor Heptachloorepoxide Aldrin Dieldrin Endrin Telodrin a-endosulfan b-endosulfan Endosulfansulfaat op-ddd pp-ddd pp-dde pp-ddt Dichlobenil Vinchlozolln Pest totaal Pest totaal IHP Cholinesteraseremming ) Onopgeloste stof Eenheid ng/i ng/i ng/i ng/i ng/i ng/i ng/i ng/i ng/i ng/i ng/i ug/ mg/l ^ Mediaan 0 ) = uitgedrukt in ug paraoxon/ = niet aantoonbaar Vinchlozolln geanalyseerd miv augustus < )

36 0 BULAGE m ANALYSERESULTATEN VERKREGEN BU HET RIVM In deze bijlage zijn de gegevens samengevat verkregen bij het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieuhygiëne (RIVM) De bepaalde parameters zijn: de pyrethroiden de organofosforverbindingen aldicarb en de stikstofhoudende fungiciden/herbiciden (vgl par van het rapport) In de tabellen zijn alleen die bestrijdingsmiddelen resp metabolieten daarvan opgenomen waarvoor één of meer waarden boven de bepalingsgrens zijn gevonden tw aldicarb-sulfoxide aldicarb-sulfon atrazin deltamethrin desmetryn diazinon furalaxyl heptenofos metalaxyl metolachloor parathion permethrin propazin simazin en tolclofos-methyl De aangehouden bepalingsgrenzen zijn in de tabellen vermeld achter het "<"-teken Niet aantoonbaar waren (bepalingsgrens tussen haakjes): aldicarb (<0 M-g/) bromofos (<0 M-g/l) carbofenoüiion (<0 ^ig/l) chloormefos (<0 Mg/) chloorpyrifos (<0 pg/) chloorpyrifos-metiiyl (<0 jig/l) cumafos (< M-g/l) cyanofenfos* (<0 \ig/\) cypermethrin (<0 M-g/l) demeton-o (<0 ) dichlofenthion (<0 p-g/l) dichloorvos (<0 pg/l) dimethoaat (<0 \ig/\) disulfoton (<0 ^g/) etiiion (<0 ^g/) etiioprofos (<0 ig/l) etrimfos (<0 ig/l) fenchloorfos (<0 ^g/) fenthion (<0 \ig/\) fenthoaat ( \igf\) fonofos (<0 ig/l) foraat (<0 ag/l) isofenfos (<:0 ag/l) joodfenfos (<0 ig/l) malathion (<0 p-g/l) metazachloor (<0 \ië/i) methidathion (<0 fj-g/l) mevinfos (<0 ig/l) monocrotofos (<0 jg/l) parathion-methyl (<0 M-g/l) pirimifos-ethyl (<0 Xg/l) pirimifos-methyl (<0 ig/l) propetamfos ( Hg/l) pyrazofos (< ^g/l) sulfotep (<0 ig/l) TEPP (<0 ig/l) tetrachloorvinfos (<0 Mg/l) en trichloronaat (<:0 Mg/l) * Pieken op de plaats van cyanofenfos werden gevonden in de monsters 0 en 000 zowel met FPD(P) als AFID(N) Dit kon echter niet bevestigd worden door MS wellicht door een onvoldoende gevoeligheid Van de overige in de tabellen opgenomen fosforesters kon de identiteit wel mbv MS bevestigd worden (document 0/ LOC-MS/dj dd juni ) De getallen gegeven in de tabellen zijn niet gecorrigeerd voor recovery Voor waarden dichtbij de bepalingsgrens moet een variatie-coëfficiënt van 00% aangehouden worden; voor iedere factor van 0 hoger in de concentraties neemt de variatie-coëfficiënt met een factor van ongeveer af

37 Besmjdingsniiddeten in oppervuktewaccr in het Westland MONSTER NR S S ' S S OSO MONSTER PUNT aemonsteï DATUM ^ r Aldcaibsulfoxide Utt/ 0 Aldicnbsulfon H«/l <öl 0 <öl <fll <Dl Atnzin UR/ <0 <0 <0 <0 <0 0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 0 <0 <0 0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 Ddunwthiin UR/ <0I «üol Dcsmclrvii UR/ <0I col 00 Diazinon UR/ 0-0 < Funlaxvl UR/ <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <:0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 0 0 <0 <0 0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 0 <0 HcDtencfoa UH/ col Metalaxyl UR/ <0 0 <0 <0 0 <0 <0 <0 co <0 <0 <0 <0 <0 0 <0 <0 <0 0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 0 <0 <0 0 <0 0 Metolachlooi UR/ <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 Psiathion UR/l 0 00 IJ Pomeüuin U(t/ <:0 col <fll <0I Propazin U«/l 00 0 <0 <0 <0 00 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 0 <0 <0 <0 <0 <0 0 <0 <0 0 Simizin UR/ 00 0 <0 <0 <0 < <0 <0 <0 <0 < <0 <0 <0 <0 0 <0 <0 0 Tolclofosmethyl ua/ " <oi <:0 <0I 0 0 <0 <0 <0 <0 0 <0 <0 0 < <0 <0 <0 0C 0C 00 0C

38 Bestrijdingsmiddelen in oppovlaktewaler in bet Wenlind MONSTER NR S MONSTER PUNT EM0NS'I'EH DATUM ( ^ --0 -^ -0-OS ^lS -0^ Aldicnbsulfbxide UR/ 0 <0I <0I 0 0 Aldiccbsulfon UR/l <0l 0 J 0 0 Atrazin HK/ 0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 0 <0 <X <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 0 <0 <0 <0 <0 Deltamethiin UR/ 00 <0I Desmetnn URA <0I Diazinon UR/ <0 00 <0 <i)l Funlaxyl UR/ <0 <0 <0 <0 <0 <0 0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 HcptcnoiGi UK/I Mcialaxvl UR/ <0 <0 <0 <0 00 < <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 0 <0 <0 <0 <0 0 0 <0 <0 <0 0 <0 0 -co <0 <:0 <0 0 <0 0 <0 0 0 Metolachloor Ua/ <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 Panthion URfl <0I Permethnn UR/ <0I 00 ftopazin UR/ <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 0 <0 <0 <0 <:0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 «0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 Simazin Utt/ <0 0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 0 0 <0 < <0 0 <0 0 <0 <0 <0 <0 <0 0 <0 0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 0 <0 <0 0 Toldofoamethyl UK/ <0b--- 0C ' <o:

39 Bcstrijdingsniiddelcn in oppavlaklewata in het Westland MONSTER NR MONSTER PUNT EM0NSTEE DATUM Aldicaibsulfoxidc UR/ <0I manster Aldksaibsulfon UR/ <0I VBiorcn 0 Atiazin UR/ <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 Renatn <0 <0 Ddtamethiin UR/ Desmetryn tt(t/l col Diazinon UR/l <0I FiualaKvl UR/l <0 <0 <0 <:0 0 < HciiUncfos UR/ col 0 Metalaxyl UR/ <0 0 <0 0 <0 <0 <0 MeUdachloor UR/ <0 '- <0 <0 <0 <0 - <0 <0 <0 Panthion WR/ 00 Pcnncthiin UR/ Propazin luia 0 0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 Simazin UR/ 0 00 <0 <0 <0 <0 <0 <0 <0 Toldofosmethvl UR/ '

40 BÜLAGE IV TOELICHTING OP DE GEBRUIKTE EXTRAPOLATIEMETHQDEN In deze bijlage worden de extrapolatiemethoden van Van Straalen en Slooff kort geschetst De tekst is met enige aanpassingen overgenomen uit een advies inzake de ecotoxicologische risico-evaluatie van stoffen uitgebracht door een commissie van de Gezondheidsraad (ref ) De mathematische achtergronden van de beide methoden zijn gegeven in ref en De methode van Van Straalen (ref ^ Deze methode beoogt een referentiewaarde voor een toxische stof in een multifunctionele bodem te berekenen Het uitgangspunt van deze methode is dat in een bodem van multifunctionele kwaliteit in de zin van de Wet Bodembescherming geen als nadelig te waarderen effecten optreden bij populaties van bodemorganismen Dit wordt verondersteld het geval te zijn wanneer een concentratie gelijk aan de referentiewaarde ten hoogste % van de soorten nadelige effecten ondervindt van de stof in die zin dat voor die soorten het geen-nadelig-effecmiveau (NOAEL) overschreden wordt In de toepassing van de methode heeft Van Straalen vooralsnog een beperking opgelegd tot ongewervelde bodemdieren en tot effecten op groei en reproductie De toetssoorten worden gekozen op grond van verschillen in bouwplan en blootstellingsroute omdat verschillen in gevoeligheid daarmee kunnen samenhangen Bij de rnethode wordt uit de geometrische gemiddelde NOAEL waarde van een aantal in het laboratorium getoeste soorten voor een bepaalde toxische stof via deling door een veiligheidsfactor een zogenaamde 'Hazardous Concentration for Sensitive species' (HCS) berekend De HCS is de concentratie waarbij de kans dat de NOAEL van de meest gevoelige van de soorten die voorkomen in de beschouwde levensgemeenschap beneden die concentratie ligt gelijk is aan een gekozen (kleine) waarde Doordat het niveau geschat wordt waarbij procent van alle soorten beschermd worden is de berekende veiligheidsfactor onafhankelijk van het aantal soorten in de beschouwde levensgemeenschap In een tweede stap wordt van een laboratorium-situatie geëxtrapoleerd naar de veldsituatie via deling door een zogenoemde extrapolatiefactor die bij gebrek aan exacte gegevens tot stand komt door het tegen elkaar afwegen van argumenten voor een factor kleiner dan en voor een factor groter dan Tenslotte wordt nog een correcnefactor berekend voor de concentratie waaraan de organismen feitelijk zijn blootgesteld de zogenoemde leefmilieufactor De methode van Van'Straalen is door zijn algemene opzet ook toepasbaar op andere milieucompartimenten dan de bodem indien daarbij analoge veronderstellingen gebruikt worden

41 De methode van Slooff et al (ref ^ Deze methode maakt gebruik van statistische verbanden (regressielijnen) die zijn afgeleid uit een groot aantal toxiciteitsgegevens voor aquatische soorten Met deze empirische relaties kan worden voorspeld: - de acute toxiciteit (LC0) voor een bepaalde soort van een gekozen stof wanneer de LC0 van die stof voor een andere soort bekend is (uit onderlinge verbanden tussen aquatische organismen); - de chronische toxiciteit (NOEC) van een bepaalde stof uit de acute LC0 (deze relatie is afgeleid uit toxiciteitsgegevens voor vissen en daphnia's); - de toxiciteit van een stof voor aquatische ecosystemen uit de laagst gevonden acute L(E)C0 of laagste chronische NOEC verkregen uit een set enkelsoortstoetsen Bij het opstellen van de laatsgenoemde regressielijn zijn NOEC-metingen uit veldsituaties en uit modelecosystemen gebruikt In elk van de gevallen wordt de voorspelde waarde gelijk gesteld aan de ondergrens van het %-betrouwbaarheidsinterval van de waarde die met behulp van de regressielijn berekend is Laatstgenoemde waarde moet daartoe door een zogenoemde 'uncertainty factor" (UF) gedeeld worden Bij elk van de gepresenteerde regressielijnen behoort een apane UF Slooff ea formuleerden als belangrijke conclusies uit deze analyse: - dat het beter is voor een aantal soorten acute toxiciteitsgegevens te verzamelen dan voor één soort chronische gegevens; - dat toetsen op (model)ecosystemen niet tot vergaand andere resultaten lijken te leiden dan enkelsoortstoetsen; - dat het voorspellen van effecten op ecosysteemniveau met behulp van acute-toxiciteitsgegevens niet tot onbetrouwbare resultaten behoeft te leiden