Inventarisatie metagegevens bodemdieren

Transcriptie

1 RIVO Nederlands Instituut voor Visserijonderzoek Postbus AB Umuiden Tel.: Fax.: Emaii: Postbus 4400 AB Yerseke Tel.: Fax.: RIVO Rapport C05/99 Inventarisatie metagegevens bodemdieren J.A. Craeymeersch Opdrachtgever: Rijkswaterstaat/ Rijksinstituut voor Kust en Zee Postbus EA Middelburg Project nummer: Contract nummer: Akkoord: A.C. Smaal Locatiemanager Yerseke Handtekening: Datum: Aantal exemplaren: Aantal pagina's: Aantal tabellen: Aantal figuren: Aantal bijlagen: In verband met de verzelfstandiging van de Stichting DLO, waartoe tevens RIVO behoort, maken wij sinds 1 juni 1999 geen deel meer uit van bet Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij. Wij zijn geregistreerd in het Handelsregister Centraal Nederland nr BTW nr. NL B11. De Directie van het RIVO is niet aansprakelijk voor gevolgschade, alsmede voor schade welke voortvloeit uit toepassingen van de resultaten van werkzaamheden of andere gegevens verkregen van het RIVO; opdrachtgever vrijwaart het RIVO van aanspraken van derden in verband met deze toepassing. Dit rapport is vervaardigd op verzoek van de opdrachtgever hierboven aangegeven en is zijn eigendom. Niets van dit rapport mag weergegeven en/of gepubliceerd worden, gefotokopieerd of op enige andere manier zonder schriftelijke toestemming van de opdrachtgever. Ingeschreven In het STERLABreglster voor laboratoria onder nr. L09 voor gebieden nader omschreven In de accreditatie.

2 pagina 2 van 61 RIVO rapport C05/99 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 2 Samenvatting 3 1. Inleiding 3 2. Materiaal en methoden 3 3. Resultaten Westerschelde Veerse Meer Grevelingenmeer Oosterschelde Voordelta Waddenzee, Kustzone (excl. Voordelta) Discussie Referenties 55

3 RIVO rapport C05/99 pagina 3 van 61 Samenvatting Sinds tientallen jaren wordt in de zoute wateren onderzoek verricht naar bodemdieren. In het voorliggende rapport wordt in opdracht van Rijkswaterstaat/RIKZ een overzicht gegeven van deze gegevens. Er wordt aangegeven wie de data verzameld heeft, welke parameters bepaald zijn, in welk kader het onderzoek gebeurde, hoe de gegevens opgeslagen zijn en in hoeverre en onder welke voorwaarden ze toegankelijk zijn. 1. Inleiding Voor het inschatten van effecten van menselijk handelen op de levensgemeenschappen in ondiepe kustgebieden is kennis over de relaties tussen bodemdieren en omgevingsfactoren van groot belang. De laatste decennia zijn in Nederland al veel gegevens verzameld over het voorkomen van bodemdieren en over omgevingsfactoren. Er was echter geen goed overzicht van relevante databestanden en van de ontsluitbaarheid daarvan. Met het voorliggende rapport is deze leemte in opdracht van Rijkswaterstaat/RIKZ voor wat het macrobenthische infauna betreft, dit zijn de grotere (> 1 mm) in de bodem levende ongewervelden, voor het grootste deel ingevuld. Getracht is een zo volledig mogelijk overzicht samen te stellen van relevante databestanden. Waar bekend is dat databestanden bestaan, maar informatie over de inhoud van die bestanden niet kon worden verkregen, is dat aangegeven. Aan dit rapport hebben meegewerkt: M. van Stralen (RIVO), J. KestelooHendrikse (RIVO), J. Buijs (NIOOCEMO), E. de Deckere (NIOOCEMO), H. Hummel (NIOO CEMO), A. Sandee (NIOOCEMO), C. Smit (IBN), M. Leopold (IBN), R. Dekker (NIOZ), H. Lindeboom (NIOZ), M. Vinex (RUGentSMB), J. Seys (IN), T. Ysebaert (IN), G. van Moorsel (Bureau Waardenburg). 2. Materiaal en methoden Het opsporen en karakteriseren van de datasets van dichtheden van bodemdieren en gelijktijdig verzamelde omgevingsfactoren in de Nederlandse kustwateren tot de 20 m dieptelijn is gebeurd aan de hand van bronnenonderzoek en interviews. De inventarisatie beperkt zich tot datasets die niet door Rijkswaterstaat zijn verzameld. Er heeft, o.a. ter voorkoming van doublures, afstemming plaatsgevonden met gelijktijdig lopende inventarisaties van monitoringprojekten voor de Noordzee en de Waddenzee, eveneens in

4 pagina 4 van 61 RIVO rapport C05/99 opdracht van Rijkswaterstaat/RIKZ (Lanters, Verschoor & KUnge, 1999; Doeglas, in prep.). De volgende informatie over de datasets is bijeengebracht: naam, adres van contactpersoon of instelling waar data zich bevinden; mate van toegankelijkheid van de data (op schrift, in elektronische vorm, etc); mate van beschikbaarheid (vrij of tegen betaling, tijdstip waarop beschikbaar, etc); informatie over wijze van bemonstering; technische gegevens (aantal waarnemingen, welke soorten, welke periode, welk gebied en habitat, etc); belangrijkste publikaties (max. 23) waarin resultaten van analyses staan. De informatie is in de vorm van tabellen weergegeven. Elke tabel betreft één projekt. De tabellen zijn geordend per watersysteem. Hierbij enige opmerkingen: Tijdstippen bemonstering Faunaelementen Overige omgevingsvariabelen De adressen zijn in een bijlage gegeven Naam van het programma Jaren waarin bemonstering plaatsvond Seizoen of maand waarin bemonstering plaatsvond Gedeelte van het watersysteem waarin bemonstering plaatsvond Ruimtelijke verdeling van de monsterpunten (lokatie van monsterpunt is ingemeten of bepaald via GPS), op raaien (exacte positie van afzonderlijke monsterpunten niet bekend), op kaarten ingetekend, niet bekend,,.. zone: eu en/of sublitoraal Overzicht van gebruikte bemonsteringsapparaten. Voor meer informatie wordt naar de publikaties verwezen. Veelal zijn alle individuen op soort geïdentificeerd. Maar binnen sommige projekten zijn bepaalde soorten slechts op genusniveau geanalyseerd. Bij het samenvoegen van data is hier uiterste zorgvuldigheid gewenst (altijd checken). Veelal zijn ook zeeanemonen, oligochaeten en Nemertea niet op soort gebracht. ADW = as vrij droogge wicht Korrelgrootte = analyse van de korrelgrootte verdeling (t.b.v. bepaling van mediaan, slibgehalte,...); omschrijving = veldwaarneming; = niet bepaald Hoogte boven cq. diepte beneden laagswaterlijn/nap = bepaald; = niet bepaald Bepaald of via modellen berekend = niet bepaald Databases digitaal (bijv. spreadsheets) hardcopy (orginele tabellen, rapporten) Databases: BBDMAN van NIOOCEMO, 1NBRU van IN, DONAR van RWS Conform projektbeschrijving = kontraktueel vastgelegd Enkel de meest recente publikaties zijn opgenomen indien het om tijdreeksen gaat.

5 RIVO rapport C05/99 pagina 5 van 61 Wanneer niet bekend is of bepaalde variabelen bepaald zijn, of gegevens beschikbaar of toegankelijk zijn, enz... is dit met een vraagteken aangegeven.

6 pagina 6 van 61 RIVO rapport C05/99 3. Resultaten 3.1. Westerschelde overzicht surveys: WS1 NIOOCEMO Inventarisatie jaren zestig/zeventig WS2 RUGentSMB Raaien SMB WS3 RUGentLED SAWES1 WS4 RUGentLED/IN MER containerhaven Galgeschoor WS5 RUGentLED/IN 1990heden Monitoring Groot Buitenschoor WS6 RUGentLED 1988 SAWES2 WS RUGentLED OOSTWEST WS8 RUGentLED Effektstudie baggerspecie Waarde WS9 NIOOCEMO 1990heden BIOMON WS10 NIOOCEMO 1995 Inventarisatie Molenplaat WS11 NIOOCEMO 1996 Inventarisatie platen WS12 NIOOCEMO ECOFLAT WS13 NIOOCEMO 1994heden Verdieping Westerschelde WS14 NIOOCEMO 1994heden Verdieping Westerschelde WS15 RUGroningen/NIOOCEMO Plaat van Baarland WS16 RIVODLO 1992heden Kokkelbestand WS1 NIOOCEMO 1998 INTRMUD WS18 NIOOCEMO B10 WS19 RUGentSMB 1984 M00050 WS20 IN Impulsprogramma Zeewetenschappen

7 RIVO rapport C05/99 pagina van 61 WS1. Faunaelementen WS2. Faunaelementen omschrijving NIOOCEMO Inventarisatie jaren zestig/zeventig ? eulitoraal.: enkel oostelijk deel; sublitoraal: gehele gebied Eulitoraal: raaien Sublitoraal:? 88 (1965), 16 (1968), 150 (190), 25 (191), 5 (192), 5 (193),?(194) 1965,1968: niet exact bekend (kaarten?) sublitoraal : t.o.v. vaste herkenningspunten eulitoraal 191 enkele raaien een aantal maal bemonsterd tot 194: op kaart ingetekend Sublitoraal, eulitoraal (125 lokaties in 191) Van Veen (sublitoraal), steekbuis (eulitoraal) Dichtheid Korrelgrootte. Eulitoraal: 49 lokaties (191); sublitoraal: vanaf jaar 190 alle lokaties Hardcopy (vooralsnog enkel data eulitoraal) In overleg met NIOOCEMO H. Hummel (NIOOCEMO) Wolff(193) RUGentSMB Raaien SMB September 198 april 1988 (niet in 1981) Voorjaar, najaar Gehele gebied Vaste lokaties op raaien 20 (198), 3(199, 1980), 2 ( ) Sublitoraal (198), eulitoraal ( ) Van Veen (sublitoraal), steekbuis (eulitoraal) Dichtheid, biomassa (ADW; vanaf 199 bepaald voor kokkei en hogere taxa: Mollusca, Polychaeta, Oligochaeta, Crustacea) : korrelgrootte, organische koolstof Databases: BEDMAN (fauna, diepte), INBRU (fauna, diepte, sediment) In overleg met RUGentSMB, M. Vinex (RUGentSMB), T. Ysebaert (IN), C Heip (NIOOCEMO) Vermeulen (1980) Vermeulen & Govaere (1983) Jansen et al. (1988)

8 pagina 8 van 61 RIVO rapport C05/99 WS3. Faunaelementen RUGentLED SAWES Najaar Gehele gebied Vaste punten 28 (198), 14 (1988) Eulitoraal Steekbuis Korrelgrootte Databases: BEDMAN (fauna, sed.omschrijving), INBRU (fauna, diepte, sediment), DONAR Conform projektbeschrijving. T. Ysebaert (IN) Meire & Develter (1988) Vanhooren (1989) WS4. Faunaelementen RUGentLED/IN m.e.r. kontainerkaai t.h.v. Galgeschoor Galgeschoor, Groot Buitenschoor Najaar Vaste lokaties 3 Eulitoraal Steekbuis Korrelgrootte (1988) Databases: BEDMAN (fauna), INBRU (fauna, sediment) In overleg met IN T. Ysebaert (IN) Develter &Kuijken (198) Vanhooren (1988)

9 RIVO rapport C05/99 pagina 9 van 61 WS5. Faunaelementen RUGentLED/IN Monitoring Groot Buitenschoor 1990heden Groot Buitenschoor Najaar (1 lokatie maandelijks in periode ) 21(1990), 25Q ) Eulitoraal Steekbuis Databases: BEDMAN (fauna), INBRU (fauna) In overleg met IN T. Ysebaert (IN) WS6. Faunaelementen RUGentLED SAWES 1988 Najaar Westelijk deel Raaien 82 Sublitoraal Van Veen omschrijving Databases: BEDMAN (fauna, diepte), INBRU (fauna, diepte), DONAR Conform projektbeschrijving T, Ysebaert (IN) Ysebaert &Meire (1990)

10 pagina 10 van 61 RIVO rapport C05/99 WS. Faunaelementen RUGentLED OOSTWEST 1989, 1990 Najaar Oostelijke deel (Valkenisse) Raaien 5 (1989), 200 (1990) Sublitoraal, eulitoraal (1990) Van Veen (sublitoraal), steekbuis (eulitoraal) Korrelgrootte; sedimentomschrij ving Databases: BEDMAN (fauna, diepte, sed.omschrijving), INBRU (fauna, diepte, sediment), DONAR Conform projektbeschrijving T. Ysebaert (IN) Ysebaert&Meire(1990) WS8. Faunaelementen RUGentLED Effektstudie storten baggerspecie op slikken en schorren Waarde Juni 198, december 198, april 1988, oktober 1988, april 1989, januari 1990, april 1990, februari 1991 Slikken en schorren van Waarde Vaste lokaties op raaien 9 Eulitoraal Steekbuis Korrelgrootte; sedimentomschrijving Databases: BEDMAN (fauna, diepte, sediment), INBRU (fauna, diepte, sediment), DONAR E. Stikvoort (RIKZ), T. Ysebaert (IN), H. Hummel (NIOOCEMO) Bollebakkeretal.(l989)

11 RIVO rapport C05/99 pagina 11 van 61 WS9. Faunaelementen NIOOCEMO BIOMON 1990heden Voorjaar, najaar West, midden, oost Sub]itoraal: random lokaties binnen dieptestrata Eultiraal: t/m 1991 vaste lokaties (als WS6), nadien random lokaties Sublitoraal, eulitoraal Steekbuis, boxcorer Infauna Korrelgrootte, Deel van de stations in najaar 1990, voorjaar 1991, najaar 1991; alle stations: voorjaar 1993, voorjaar 1994, najaar 1994, voorjaar 199. omschrijving (sublitoraal) eul : achteraf bepaald via GIS : saliniteit bij verschillende afvoer, max. stroomsnelheid bij eb en vloed bepaald met SCALDIS Databases: BEDMAN (fauna, diepte, sediment), INBRU (fauna, diepte, sediment), DONAR Conform projektbeschrijving H. Hummel (NIOOCEMO) Brummelhuis et al. (1998a) WS10. Faunaelementen NIOOCEMO Inventarisatie Molenplaat 1995 Voorjaar, zomer, najaar, winter Molenplaat Gridbemonstering 8492 Eulitoraal Steekbuis Infauna Korrelgrootte; sedimentomschrijving Shear stress (gemodeleerd) Databases: BEDMAN In overleg met NIOOCEMO P. Herman (NIOOCEMO) Hermanetal. (1996)

12 pagina 12 van 61 RIVO rapport C05/99 WS11. Faunaelementen WS12. Faunaelementen NIOOCEMO Inventarisatie platen 1996 Najaar Gehele gebied Gridbemonstering 98 Eulitoraal Steekbuis Infauna Korrelgrootte Databases: BEDMAN In overleg met NIOOCEMO P. Herman (NIOOCEMO) NIOOCEMO ECOFLAT Voor en najaar 1996, voorjaar en zomer 199 Molenplaat Vaste lokaties 2 (voorjaar 199) 5 (overige surveys) Eulitoraal Steekbuis Infauna Korrelgrootte, geochemie, optical back scatter, pigmenten, gehalte water en org. stof omschrijving Microbenthos, meiobenthos, bacteriële productie Opm. Data per dieptestratum in sediment Databases: BEDMAN In overleg met NIOOCEMO P. Herman (NIOOCEMO)

13 RIVO rapport C05/99 pagina 13 van 61 WS13. Faunaelementen NIOOCEMO Verdieping Westerschelde 1994heden Voor en najaar Gehele gebied Vaste lokaties op raaien 11 (voorjaar 1994), 30 (overige surveys) Litoraal Steekbuis ScheJplengte omschrijving (1994, 1995) : achteraf bepaald via GIS : saliniteit, stroomsnelheid (zie WS9) Databases: BEDMAN (fauna, diepte), DONAR Conform projektbeschrijving H. Hummel (NIOOCEMO), J. Craeymeersch (RIVODLO) Brummelhuis et ai. (1998b) WS14. Faunaelementen NIOOCEMO Verdieping Westerschelde 1994heden Voor en najaar Westelijk deel Random in dieptestrata 15 (1994), 20 (overige surveys) Sublitoraal (alle surveys), euiitoraal (vanaf 1995) Boxcorer, steekbuis Schelplengte Korrelgrootte: 1994,1996,199 omschrij ving. (sublitoraal) 1995: achteraf bepaald via GIS : saliniteit, stroomsnelheid (zie 9.BIOMON) Databases: BEDMAN (fauna, diepte), DONAR Conform projektbeschrijving H. Hummel (NIOOCEMO), J. Craeymeersch (RIVODLO) Brummelhuis et al. (1998b)

14 pagina 14 van 61 RIVO rapport C05/99 WS15. Faunaelementen RUGroningen, NI00CEMO INGE*SEBES Grid: maart, juni, juli, okt. nov 199, maart 1998 Vaste lokaties: 2wekelijks (feb. 199 maart 1998) Plaat van Baarland Vaste lokaties; grid 43 lokaties in grid; 3 vaste lokaties Eulitoraal Steekbuis Macoma balthica, Cerastoderma edule, Corophium, Nereis Dichtheid Scheiplengte Korrelgrootte, organische stof, sedimentdynamiek Stroomsnelheid (gemodelleerd) Digitaal (CDROM) Conform projektbeschrijving H. Bouma (NIOOCEMO), P. Herman (NIOOCEMO) Boumaetal. (1998) Van Doorn (199) WS16. Faunaelementen RIVODLO Kokkei bestand 1992heden Voorjaar (alle surveys), najaar (vanaf 1996) Gehele gebied grid (gestratificeerd sinds 199) Voorjaar ± 250; najaar: ± 100 Eulitoraal, sublitoraal Kokkelschepje Infauna (kokkei, nonnetje, mosselen) Dichtheid, biomassa (versgewicht inclusief schelp) Bestandsgrootte Digitaal: RIVODLO Door RIVO bewerkte gegevens M. van Stralen (RIVODLO) Van Stralen & KestelooHendrikse (1998a, b)

15 RIVO rapport CO5/99 pagina 15 van 61 WS1. Faunaelementen 18. Faunaelementen NIOOCEMO INTRMUD 1998 Maandelijks van maart tot en met september Biezelingse Ham Vaste lokaties 3 Eulitoraal Steekbuis (500micronzeef) Korrelgrootte, chlorofyl a, sedimentstabiliteit aantal bacterieën, dichtheid nematoden Digitaal (spreadsheet) Conform projektbeschrijving. E. de Deckere (NIOOCEMO) NIOOCEMO B kwartaalbemonstering Paulinapolder, Baalhoek Vaste lokaties 2(1 per gebied) Eulitoraal (tussen LWL en MTL) Riek Macoma balthica (> 3mm) Groei, voortplanting, reservestoffen, metalen Korrelgrootte, organische koolstof, metalen In water: C en metalen Digitaal (spreadsheet) In overleg H. Hummel (NIOOCEMO)

16 pagina 16 van 61 RIVO rapport C05/99 WS19. Faunaelementen WS20. Faunaelementen RUGentSMB M * gedurende 1 jaar Westerschelde monding Vaste lokatie 1 Sublitoraal (Deccanavigatie) Boxcorer Dichtheid, biomassa (per phylum) Korrelgrootte Saliniteit? In overleg met RUGentSMB M. Vinex (RUGentSMB) Hillewaert (1986) IN Impulsprogramma Zeewetenschappen Maandelijks Paulinapolder, Valkenisse, Baalhoek, Groot Buitenschoor Vaste lokaties 5 Eulitoraal Steekbuis Korrelgrootte Digitaal (spreadsheet) In overleg T. Ysebaert (IN)

17 RIVO rapport C05/99 pagina 1 van Veerse Meer Overzicht data: VM1 VM2 VM3 VM4 VMS NIOOCEMO Bureau Waardenburg Bureau Waardenburg RUGcntLED NIOOCEMO heden Inventarisatie jaren zestig/zeventig Oevers Oevers Effekten peilen waterkwaliteitsbeheersalternatieven BIOMON

18 pagina 18 van 61 RIVO rapport C05/99 VM1. Type iokaties Aantal Iokaties Faunaelementen NIOOCEMO Inventarisatie jaren zestig/zeventig Aug 1959, sepdec 1960, apr 1961, okt 1963, nov 1964, mei 1966, apr 192, mrt 195 Gehele gebied : random : raaien (verschillend per jaar) 51 (1959), 43 (1960), 3 (1961), 58 (1963), 101 (1964), 12 (1966), 26 (192), 28 (195) range; 024m (verschillend per jaar) Beschrijving, kaarten Voor de periode tot 1961 is het niet mogelijk om aan de hand van de kaarten en tabellen in van Mansfeld (198) de positie te achterhalen', wel voor latere jaren (aan de hand van raai en diepte) Van Veen Opm.: Nemertea en Nematoda slechts 1 jaar onderscheiden; Corophiidae na afsluiting (1961) slechts op genusniveau gedetermineerd; na afsluiting geen onderscheid tussen Polydora ligni en P. ciliata. Dichtheid Jaarklassen C. edule, M. arenaria Korrelgrootte (1959, 1960, 192, 195); sedimentomschrijving (niet in 1966) Gedeeltelijk Gegevens over temperatuur en chloride, fosfaat en zuurstofgehalte afkomstig uit planktononderzoek Hardcopy (tabellen in van Mansfeld, 198) In overleg met NIOOCEMO H. Hummel (NIOOCEMO) Wolff(193) Van Mansfeld (198)

19 RIVO rapport C05/99 pagina 19 van 61 VM2. Faunaelementen omschrijving VM3. Faunaelementen omschrijving Bureau WaardenBurg Oevers 1984 Najaar Gehele gebied 13 raaien m Opnames door duikers (hoe?) Korrelgrootte, %kalk, %C, %organische stof, zuurgraad (sediment tot 30 cm diep) Waardenburg & Meijer (1985) Fortuin (1986a) Bureau Waardenburg Oevers Najaar 1983, voorjaar 1984, maart 1985 Gehele gebied Raaien 56(1983X5(1984), 18 f1985) 02m Kaarten Steekbuis, flushing sampler Opm.: geen onderscheid PygospioSpio; niet op soort: oligochaeten, Nemertea en insektenlarven Dichtheid, biomassa (ADW; enkel van veel voorkomende soorten) 1984: korrelgrootte, POCgehalte (010cmen 1040cm) Fortuin (1986b)

20 pagina 20 van 61 RIVO rapport C05/99 VM4. Faunaelementen omschrij ving VM5. Faunaelementen RUGentLED Effekten peil en waterkwaliteitsbeheersalternatieven Okt (198), mrt (1988) Gehele gebied Vaste lokaties 48 Ondiep tot matig diep Vaste lokaties Van Veen Schelplengte Mollusca Breedte 5e segment Nereis diversicolor en N, succinea (198) Korrelgrootte (198) Aanwezigheid macrofyten Digitaal: INBRU Conform projektbeschrijving J. Seys (IN) Seys&Meire(1988) NIOOCEMO BIOMON 1989heden Na en voorjaar (1989, 1990: enkel najaar) Veerse Meer : random punten in dieptestrata 1995heden; lokaties najaar 1994 herbemonsterd 53 (1989), 90 ( ), 60 (1992heden) West, uiterste oosten Boxcorer, van Veen (1989), flushing sampler, steekbuis Opm: niet op soortniveau (1990heden): oligochaeten, Nemertea, zeeanemonen Lengte tweekleppigen Korrelgrootte: 1990(13 lokaties), 1995 omschrijving Databases: BEDMAN, DONAR Conform projektbeschrijvitig H. Hummel (NIOOCEMO) Fortuin & Brummelhuis (1990) Brummelhuis et al. (1998a)

21 RIVO rapport C05/99 pagina 2 J van 61, 3.3. Grevelingenmeer Overzicht data: GM1 GM2 GM3 GM4 GM5 GM6 GM NIOOCEMO Inventarisatie jaren zestig NIOOCEMO 196 Kartering 196 NIOOCEMO 1968 Kartering 1968 NIOOCEMO Monitoring DIHO NIOOCEMO Monitoring ondiep NIOOCEMO Bepaling productiviteit NIOOCEMO 1990heden BIOMON

22 pagina 22 van 61 RIVO rapport C05/99 GM1. Plaatsaanduding Faunaelementen GM2. Faunaelementen NIOOCEMO Inventarisatie jaren zestig Okt. 1962, sept Gehele gebied Random (sublitoraal), raaien (eulitoraal; Ouddorp) : 141; raai (1963): 13 Sublitoraal (alle surveys), eulitoraal (1963) Beschrijving van lokaties kaart Van Veen Dichtheid Korrelgrootte Hardcopy (in Weeber, 1980) In overleg met NIOOCEMO H. Hummel (NIOOCEMO) Wolff(193) Weeber (1980) NIOOCEMO Kartering Gehele gebied Raaien 224 (sub!.), 106 (eul.) Sublitoraal, eulitoraal Van Veen (subl) uitgegraven kwadrant (eul.) Alle soorten Soortensamenstel 1 ing? H. Hummel (NIOOCEMO) Wolff (1968, 193)

23 RIVO rapport C05/99 pagina 23 van 61 GM3. Faunaelementen GM4. Faunaelementen NIOOCEMO Kartering Voorjaar Gehele gebied Random ±210 Sublitoraal, eulitoraal Van Veen, kwadrant Infauna Dichtheid, biomassa (drooggewicht) Schelplengte??? H. Hummel (NIOOCEMO) Wolff(190) NIOOCEMO Monitoring DIHO (niet in 194, ) Voorjaar (tweemaal in 19) Gehele gebied Random binnen dieptestrata; lokaties herbezocht ±0 Sublitoraal Kaarten Van Veen Met uitzondering van 1 survey in 19 werden de monsters bewaard in diepvries. Hierdoor waren kleinere wormen niet identificeerbaar. Database: BEDMAN (vanaf 1982), DONAR (vanaf 1984) In overleg met NIOOCEMO/ conform projektbeschriiving H. Hummel (NIOOCEMO) Lambeck(1982) Lambeck et al (1989) Fortuin &AHena (1990)

24 pagina 24 van 61 RIVO rapport C05/99 GM5. Faunaelementen NIOOCEMO Monitoring ondiep Voorjaar (196, 19, 199, ) Gehele gebied Raaien Aantal raaien: 9 (196), 3 (19,1981; Slikken van Flakkee), 16 (199; 4 lokaties), 4 ( ) Sublitoraal (ondiepe gebied) Kaarten, beschrijving Steekbuis (196, 19, 1981), flushing sampler (199), steekbuis flushing sampler ( ) De monsters werden bewaard in diepvries. Hierdoor waren kleinere wormen niet identificeerbaar. Tot 1982: Immfraktie: dichtheid, biomassa (ADW) Vanaf 1982: 3mmfraktie: dichtheid, biomassa (ADW); Immfraktie: soortensamenstelling kwalitatief Database: BEDMAN (vanaf 1982), DONAR (vanaf 1994) In overleg met NIOOCEMO / conform projektbeschrijving H. Hummel (NIOOCEMO) Lambeck (1982) Lambecketal. (1989) Fortuin &Altena (1990)

25 RIVO rapport C05/99 pagina 25 van 61 GM6. Faunaelementen GM. Faunaelementen NIOOCEMO Bepaling productiviteit maal per jaar (februarioktober) Gehele gebied Vaste lokaties 8, in deel van periode bemonsterd Sublitoraal Steekbuis, van Veen Moüusca, Polychaeta Hardcopy (Polychaeta; 3 lokaties in Valentijn, 1981) In overleg met NIOOCEMO H. Hummel (NIOOCEMO) Wolff& de Wolf (19) Valentijn (1981) Lambeck & Valentijn (198) NIOOCEMO BIOMON Najaar 1990heden Voor en najaar West, oost Ondiep stratum: raaien ( ), nadien random ; overige dieptestrata: random binnen strata Vanaf 1995: lokaties najaar 1994 herbemonsterd 90 (1990), 85 (1991), 60 (1992heden) Sublitoraal Boxcorer, flushing sampler, steekbuis Schelplengte Korrelgrootte: najaar 1990 (15 lokaties), voorjaar 1995 (alle lokaties) omschrijving Database: BEDMAN, DONAR Conform prqjektbeschrijving H. Hummel (NIOOCEMO) Brummelhuis et al. (1998a)

26 pagina 26 van 61 RIVO rapport C05/ Oosterschelde Overzicht data: OS1 OS2 OS3 OS4 OS5 OS6 OS OS8 OS9 OS 10 OS11 OS12 OS13 OS 14 OS15 OS16 OS 1 OS 18 OS19 NIOOCEMO NIOOCEMO Dir. Visserijen NIOOCEMO NIOOCEMO RIKZ/NIOOCEMO/RUGentLED RIKZ/NIOOCEMO NIOOCEMO/RUGentLED RUGentLED NIOOCEMO NIOOCEMO RIVODLO RIVODLO RIVODLO RIVODLO/kwekers/Dir. Visserijen RIVODLO/kwekers/Dir. Visserijen NIOOCEMO RIVODLO NIOOCEMO / heden heden 1994heden 1992heden 1994heden Hapmonsters Wol ff Raaien DIHO Schelpdierbestanden BALANS INTERECOS INTERECOS EOS BALANS VIANE ZACHTSUB BIOMON Aanvulling INTERECOS Bestandsopname kokkei Bestandsopname wilde mosselbanken Bestandsopname mosselpercelen najaar Bestandsopname mosselpercelen voorjaar Kokkelinventarisatie NIOOCEMO Inventarisatie oesters B10

27 RIVO rapport C05/99 pagina 2 van 61 OSl. Faunaelementen OS2. Type iokaties Faunaeiementen NIOOCEMO Hapmonsters Wolff ? Gehele gebied Random, deel op raaien ±500 Vooral geulen Kaarten, beschrijving Van Veen Dichtheid Korrelgrootte (ten dele)? 9 Hardcopy Faunistische gegevens 196 ontbreken In overleg met NIOOCEMO H. Hummel (NIOOCEMO) Wolff (193) Fortuin (1981) NIOOCEMO Raaien DIHO Oosterschelde? Eulitoraal Kaarten, beschrijving Kwadrant uitgegraven A(ie soorten (meestal) Dichtheid Schelplengte??? Hardcopy In overleg met NIOOCEMO H. Hummel (NIOOCEMO) Wolff (193) Fortuin (1981)

28 pagina 28 van 61 RIVO rapport C05/99 OS3. Faunaelementen OS4. Faunaelementen Dir. Visserijen Schelpdierbestanden ?? Mossel, kokkei, platte oester, Japanse oester, slipper, alikruik?? Fortuin (1981) NIOOCEMO BALANS Julokt 1981,.julnov 1982 Gehele gebied Raaien 335 Eulitoraal Met behulp van geomorfologische en hoogtelijn kaarten, kompas en afstandsmeter Riek Infauna Semikwantitatieve bepaling van dichtheid: 1 ex. gevonden, aanwezig, matig algemeen, algemeen, zeer algemeen, massaal omschrijving Aanwezigheid zeegras, macrowieren, schelpen, detritus; dikte van de geoxideerde laag; penetreerbaarheid bodem Kaarten met verspreiding en abundantie (Coosen et al 1988) Conform projektbeschrijving H. Hummel (NIOOCEMO) Coosen et al. (1988)

29 RIVO rapport C05/99 pagina 29 van 61 OS5. Plaatsaanduding Faunaelementen OS6. Faunaelementen RIKZ/NIOOCEMO INTERECOS 1984 Juli/augustus Oosterschelde? 9 Eul koraal? Stalen kwadrant (1/4 m 2 ; l/16m 2 ) Infauna (10 dominante soorten) Dichtheid Op deel van de lokaties: overspoelingsduur, macrofytobenthos, microfytobenthos Brinkman (1985) RIKZ, NIOOCEMO, RUGentLED INTERECOS 1985,1989 Najaar Roggenplaat, Galgenplaat, Krabbenkreek Twostage stratified random bemonstering 305 (1985), 300 (1989) Eulitoraal Steekbuis Korrelgrootte, chl.a, watergehalte omschrij ving Database: BEDMAN (fauna, sed.omschrijving), DONAR Digitaal: INBRU, NIOZ Conform projektbeschrijving J. van der Meer (NIOZ), P. Meire (Univ. Antwerpen), H, Hummel (NIOO CEMO) Van der Meer (1991,199) Meire et al. (1994)

30 pagina 30 van 61 RIVO rapport C05/99 OS. Type Iokaties Aantal Iokaties Faunaelementen R1KZ/NIOOCEMO EOS 1985 Najaar Oostelijk deel Random, raai 49 Eul koraal Steekbuis omschrijving: partim (25 Iokaties) Ten dele (25 Iokaties)? Database: BEDMAN, DONAR Digitaal: INBRU Conform projektbeschrijving P. Meire (Univ. Antwerpen), H. Hummel (NIOOCEMO) Meireetal.(l99l)

31 RIVO rapport C05/99 pagina 31 van 61 OS8. Faunaeïementen OS9. Plaatsbepaling Faunaelementen NIOOCEMO / RUGentLED BALANS Voor en najaar; eerste jaren tot 4maal per jaar Gehele gebied Vaste lokaties 41 (apr/mei 1983), 18 (tot feb/mrt 1984), 15 (tot feb 1985), 8 (tot sep 1989) Eulitoraal (alle surveys), sublitoraal (tot feb 1985) Sublitoraal: boxcorer, eulitoraal: steekbuis, kwadrant lm 2 Infauna (1983: alte soorten; later op 2 eulitorale stations alle soorten, rest: selectie) Korrelgrootte: eenmalig bepaald omschri j ving ± (niet steeds opgemeten) Database: BEDMAN (6 lokaties), DONAR (6 lokaties) Digitaal: INBRU Conform projektbeschrijving J. Seys, H. Hummel Coosen & Smaal (1985) Seys et al. (1994) RUGentLED Slikken van Viane Najaar 199 (3 lokaties), 1981,1982, Slikken van Viane Vaste stations 6? Eulitoraal Steekbuis Schelplengte? Database: BEDMAN (1985) Digitaal: INBRU P. Meire (Univ. Antwerpen) Seys et al (1994) Coosen et al (1994)

32 pagina 32 van 61 RIVO rapport C05/99 OS 10. Faunaelementen OS11. Faunaelementen NIOOCEMO ZACHTSUB Dortsman; najaar 199, najaar 1980 Volkerak, slikken bij Dinteloord: voorjaar 1980 Slikken van Vianen: voorjaar 1980 Krammer: voorjaar 1980 Krabbenkreek: najaar 199, voorjaar 1981 Oostelijk en noordelijk? Viane (1), Krammer (35), Krabbenkreek (35, 20), Dortsman (35, 18), Volkerak (1), Oude Tonge (35) Eulitoraal Steekbuis Dichtheid, biomassa (meestal gesommeerd op hoger taxonomisch niveau) Korrelgrootte (Krammer, Viane, Oude Tonge, Volkerak) omschri j ving Database: BEDMAN Conform projektbeschrijving H. Hummel (NIOOCEMO) Coosen & van den Dool (1983) NIOOCEMO BIOMON 1990heden Voor en najaar Oostelijk en noordelijk Vaste stations (eulitoraal ; lokaties BALANS en Viane) Random stations binnen dieptestrata (sublitoraal vanaf najaar 1990, eu en sublitoraal vanaf 1992) Stations najaar 1994 herbezocht vanaf (najaar 1990), 96 ( ), 120 (1992heden) Sublitoraal (vanaf najaar 1990), eulitoraal Boxcorer, steekbuis Korrelgrootte: voorjaar 1990 (?), najaar 1990 (26 lokaties), voorjaar 1991 (26 lokaties), najaar 1992 (30 lokaties), voorjaar 1992, voorjaar 1996 omschrijving (sublitoraal) Database: BEDMAN, DONAR Conform projektbeschrijving H. Hummel (NIOOCEMO) Brummelhuis et al. (1998a)

33 RIVO rapport C05/99 pagina 33 van 61 OS 12. Faunaelementen RIVODLO Aanvulling INTERECOS 1989 Augustus, december Gehele gebied Raaien 206 (aug), 52 (dec.) Eulitoraal, sublitoraal (gebied dieper dan 1 Om enkel in augustus bemonsterd) Zuigkor Infauna Dichtheid, biomassa (versgewicht) Bestandsgrootte Epifauna (> 10 mm) Digitaal: RIVODLO, Yerseke Door RIVO bewerkte gegevens M, van Stralen (RIVODLO) Van Stralen et al. (1991) OS 13. Faunaelementen RIVODLO Kokkelbestand 1990heden Voorjaar (alle surveys), najaar (vanaf 1996) Gehele gebied Grid (gestratificeerd in 1990 en 1991) ± 400 (voorjaar), ± 200 (najaar) Eulitoraal, Sublitoraal Kokkelschepje, steekbuis Infauna (kokkei, nonnetje, mosselen) Dichtheid, biomassa (versgewicht inclusief schelp) Bestandsgrootte Digitaal: RIVODLO, Yerseke Door RIVO bewerkte gegevens M. van Stralen (RIVODLO) Van Stralen & KestelooHendrikse (1998a,b)

34 pagina 34 van 61 RIVO rapport C05/99 OS14. Faunaelementen RIVODLO Bestandsopname wilde mosselbanken (zaadbanken) Najaar 1994heden Voorjaar, najaar Gehele gebied Wisselend (doelgericht) Wisselend Sublitoraal Zuigkor, mosselkor (najaar) Mossel Bestandsopname Digitaal: RIVODLO, Yerseke Door RIVO bewerkte gegevens M. van Stralen (RIVODLO) OS15. Faunaelementen RIVODLO Bestandsopname mosselen op percelen 1992heden Voorjaar Oosterschelde Grid ±500 Sublitoraal Happer Mossel Bestandsopname Digitaal: RIVODLO, Yerseke Door RIVO bewerkte gegevens M. van Stralen (RIVODLO)

35 RIVO rapport C05/99 pagina 35 van 61 0S16. Faunaelementen omschrijving RIVODLO Bestandsopname mosselen op percelen wild Najaar 1994heden Najaar Gehele gebied Wisselend (doelgericht) Wisselend Eulitoraal Steekbuis Mossel Bestandsopname Digitaal: RIVODLO, Yerseke Door RIVO bewerkte gegevens M. van Stralen (RIVODLO) OS1. Faunaelementen NIOOCEMO Kokkelinventarisatie NIOOCEMO Voorjaar (alle jaren), November (enkel 198) Roggenplaat, Hooge Kraatjer Grid vaste lokaties 6668 (Roggenplaat), 1618 (Hooge Kraaijer) Eulitoraal Kompas, loopwiel Kwadrant 1/16 m 2 Kokkels (>3mm)? In overleg met NIOOCEMO H. Hummel (NIOOCEMO) Lambecketal.(1988)

36 pagina 36 van 61 RIVO rapport C05/99 OS18. Faunaelementen OSI9. Faunaelementen RIVODLO Bestandsopname oesters 1998heden Voorjaar Oosterschelde Grid ±5000 Voorlopig beperkt tot droogvallende platen en plaatranden Japanse oester Bedekkingsgraad. Bestandsopnames. Digitaal: RIVODLO, Yerseke Door RIVO bewerkte gegevens A. Smaal (RIVODLO) NIOOCEMO B Kwartaalbemonstering Dortsman Vaste lokaties 1 Eulitoraal (tussen LWL en MTL) Riek Macoma balthica (> 3mm) Groei, voortplanting, reservestoffen, metalen Korrelgrootte, org. C, metalen In water: C en metalen Digitaal (spreadsheet) In overleg H. Hummel (NIOOCEMO)

37 RIVOi rapport CO5/99 pagina 3 van Voordelta Overzicht data; VD1 VD2 VD3 VD4 VD5 VD6 VD NIOOCEMO RIKZ/NIOZ/NIOOCEMO RIKZ/NIOOCEMO NIOOCEMO RIVODLO NIOZ NIOOCEMO heden 1993heden 1991heden Inventarisatie Wolff BOVO Voordelta Evaluatie 'slufter' Bestandsopname schelpdieren BIOMON BELVOOR

38 pagina 38 van 61 RIVO rapport C05/99 VD1. Faunaelementen VD2. plaatsaanduiding Faunaelementen NIOOCEMO Inventarisatie Wolff 1962, 1966 Nov, 1962, iun/iul 1966 Gehele gebied Raaien? Sublitoraal? Van Veen Dichtheid?? Hardcopy In overleg met NIOOCEMO H. Hummel (NIOOCEMO) Wolff (193) RIKZ / NIOZ / NIOOCEMO BOVO Najaar 1984, voor en najaar 1985, najaar 1986 Gehele gebied Stratified sampling 6 (1984), 12 (voorjaar 1985), 15 (najaar 1985), 181 (najaar 1986) Sublitoraal Boxcorer, Van Veen Korrelgrootte Zie van der Weyden (1986), van Dijke & Buijs (198) Meiobenthos op een aantal lokaties Database: BEDMAN, DONAR Conform projektbeschrijving H. Hummel (NIOOCEMO), J. Craeymeersch (RWODLO) Seip & Brand (198) Craeymeersch et al. (1990) Van der Weyden (1986); van Dijke & Buijs (198)

39 RIVO rapport C05/99 pagina 39 van 61 VD3. Plaatsaandudtng Faunaelementen omschrijving VD4. Faunaelementen RIKZ, NI00CEMO Voordelta Najaar Buitendelta's Grevelingen en Oosterschelde Twostage stratified sampling 181 (198), 125(1988) Sublitoraal Boxcorer, van Veen Korrelgrootte, chlorofyl a (198) Database: BEDMAN, DONAR Conform projektbeschrijvirtg H. Hummel (NIOOCEMO) Craeymeersch et al. (1990) NIOOCEMO Evaluatie 'slufter' Najaar (niet in periode , 1991, 1993, 1995, 199) Buitendelta Haringvliet 1983: raaien, random Vanaf 1988: twostage stratified random 6 (mei/junr 1983), 49 (jul/aug 1983), 21 (1988), 269 (1989), 26 (1990), 15 (1992), 229 (1994), 214 (1996),? (1998) Sublitoraal, eulitoraal Van Veen (sublitoraal), steekbuis (eulitoraal) Korrelgrootte (eulitoraal: deel van monsters van 1988,1989,1996; sublitoraal: 1994,1996) omschrijving: 1996 Database: BEDMAN, DONAR (sublitoraal 1996) Conform projektbeschrijving H. Hummel (NIOOCEMO) Anonymous (1984) Craeymeersch (1992)

40 pagina 40 van 61 RIVO rapport C05/99 VD5. Faunaelementen RIVODLO Schelpdierbestanden Voordelta 1993heden Voorjaar Voordelta Stratified grid 246 (1993), 413 (1994), 310,(1995) 342 (1996), 360 (199) Sublitoraal Sleepkor, zuigkor Infauna (> 5mm) Dichtheid, biomassa (versgewicht incl. schelp) Bestandsgrootte Epifauna (> 5mm) Database: RIVODLO Door RIVO bewerkte gegevens J, Craeymeersch (RIVODLO) Van Stralen & KestelooHendrikse (1993) Craeymeersch & van der Land (1998) VD6. Faunaelementen omschrijving NIOZ BIOMON 1991heden Voorjaar Gehele gebied Vaste lokaties 4 Sublitoraal Boxcorer Korrelgrootte Database: NIOZ, BEDMAN (ten dele) Conform pro jektbeschrij ving S. Holtmann (NIOZ), G. Duineveld (NIOZ) Holtmann et al. (1998)

41 RIVO rapport C05/99 pagina 41 van 61 VD. Prqjekt Faunaelementen NIOOCEMO BELVOOR Najaar Buitendelta's Grevelingen, Oosterschelde, Haringvliet Twostage stratified random 108 (1994), 151 (1995), 121 (1996) Sublitoraal Boxcorer omschrijving Database: BEDMAN Conform projektbeschrijving H. Hummel (NIOOCEMO) Craeymeersch (199)

42 pagina 42 van 61 RIVO rapport C05/ Waddenzee Overzicht data: WZ1 WZ2 WZ3 WZ4 WZ5 WZ6 WZ WZ8 WZ9 WZ10 WZ11 WZ12 WZI3 WZ14 RIVODLO RIVODLO IBN IBN IBN NIOZ NIOZ NIOZ NIOOCEMO NIOOCEMO NIOZ NIOZ NIOZ NIOZ 1990heden 1992heden heden heden 1994heden 19heden Inventarisatie kokkelbestand Inventarisatie mosselbestand Evaluatie Struktuurnota Inventarisatie Mokbaai OostTexel Balgzand EXP*BMN sublitoraal EXP*BMN eulitoraal ECOFLAT BOA Survey bodemfauna sublitoraal Westelijke Waddenzee Survey litoraal Waddenzee Survey litoraal westelijke Waddenzee Macomatransport

43 RIVO rapport C05/99 pagina 43 van 61 WZ1. Faunaelementen RIVODLO Inventarisatie kokkelbestand 1990heden Voorjaar (alle jaren), najaar (vanaf 1996) Gehele gebied Grid (voorjaar; gestratifïceerd sinds 1995) Voorjaar ± 1800, najaar ± 50 Eulitoraal sublitoraal Kokkelschepje, steekbuis, monsterkor Kokkei, mossel, non Bestandsgrootte Digitaal (spreadsheet) Door RIVO bewerkte gegevens M. van Stralen (RIVODLO) Van Stralen & KestetooHendrikse (1998a,b) WZ2. Faunaelementen RIVODLO Inventarisatie mosselbestand 1992heden Voorjaar, najaar Gehele gebied Gestratificieerd grid (voorjaar) Doelgericht (dus wisselend) (najaar) Sublitoraal (alle jaren). Eulitoraal (vanaf najaar 1994) Zuigkor (voorjaar), mosselkor (najaar), steekbuis Mossel, kokkei, non Voorjaar: bestandsgrootte Najaar: kwalitatief Digitaal (spreadsheet) Door RIVO bewerkte gegevens M. van Stralen (RIVODLO)

44 pagina 44 van 61 RIVO rapport C05/99 WZ3. Faunaelementen omschrijving IBN Evaluatie Structuurnota Zee en Kustvisserij Najaar 1995 voorjaar 199 Herfst, voorjaar Gehele gebied "Vaste lokaties (squares) 25(1995/96), 15(1996/9) Eulitoraal Steekbuis Dichtheid Lengtegewicht relaties schelpdieren Van kaarten afgelezen Vogeltellingen Digitaal (m.u.v. voorjaar 199) (spreadsheet) Gegevens worden in 1999 en 2000 uitgewerkt C. Smit (IBNDLO) WZ4. Faunaelementen IBN Kartering Mokbaai (IBN projekt habitatkarakteristieken in relatie tot vogelverspreiding) 1998 heden juni Mokbaai / Texel Grid 112 (hectarevakken) Eulitoraal Steekbuis Dichtheid Lengtegewichtrelaties schelpdieren Korrelgrootte omschrijving Via lodingskaarten. Oppervlakkig zichtbare kenmerken Digitaal / GIS In overleg met IBN C. Smit (IBNDLO)

45 RIVO rapport C05/99 pagina 45 van 61 WZ5. Faunaelementen IBN OostTexel (IBN projekt 35126) 1998 Najaar Oostelijk van Texel (wad Vlakte van Kerken, Foksdiep, Hengst) Grid 4 Iokaties/km2 Eulitoraal Steekbuis Infauna (>2mm; 1 op 4 lokaties: > lmm) Dichtheid, biomassa (lmmmonsters nog te verwerken) Korrelgrootte omschrijving in aantal vakken Via databestanden RWS Vogel vespreid ing bij laag water Digitaal (spreadsheet) / GIS Nog onvolledig uitgewerkt C. Smit (IBNDLO) WZ6. Faunaelementen NIOZ Balgzand 196heden Late winter, najaar Balgzand Raaien, vaste lokaties (PQ's) 12 raaien; 3 vaste lokaties Eulitoraal Steekbuis Infauna evertebrate epifauna (alle soorten) Korrelgrootte, slibgehalte (incidenteel) Database, digitaal In overleg met NIOZ R. Dekker (NIOZ), J. van der Meer (NIOZ) Beukema & Cadée (199) Beukema, Honkoop & Dekker (1998)

46 pagina 46 van 61 RIVO rapport CO5/99 WZ. Faunaelementen NIOZ EXP*BMN sublitoraal 1989heden Late winter, najaar Westelijke Waddenzee (komberging Marsdiep) Vaste lokaties (raaien) 15 lokaties op elk van de 3 raaien Sublitoraal Boxcorer Infauna en evertebrate epifauna (alle soorten) Korrelgrootte, slibgehalte Database, digitaal, DONAR In overleg met NIOZ; volgens projektbeschrijving R. Dekker (NIOZ) WZ8. Faunaelementen NIOZ EXP*BMN eulitoraal 19 heden Late winter, najaar Piet Scheveplaat, Dollard (Heringsplaat) Vaste lokaties (raaien) 20 lokaties per raai Eulitoraal Steekbuis Infauna en evertebrate epifauna (alle soorten) Korrelgroote, slibgehalte Database: DONAR Volgens projektbeschrijving; in overleg met NIOZ R. Dekker, K. Essink Essink, Eppinga & Dekker (1998)

47 RIVO rapport C05/99 pagina 4 van 61 WZ9. Faunaelementen WZ10. Faunaelementen NIOOCEMO ECOFLAT 1998 Juni Hond Paap Gridbemonstering 35 Eulitoraal Steekbuis Dichtheid, biomassa (asvrijdrooggewicht) Korrelgrootte, chlorofyl a Monsters nog niet allen verwerkt In overleg met NIOOCEMO P. Herman (NIOOCEMO) NIOOCEMO BOA (interaktie biologie fysica) : kwartaalbemonstering : maandelijks m.u.v. winterperiode Heringplaat Vaste lokaties 2 (3 in 1995) Eulitoraal Steekbuis 1995: alle soorten (1 mmzeef) : Corophium (500 micron zeef) Dichtheid, biomassa (ADW; enkel 1995) Korrelgrootte, org. stof, N, chl a, carbohydrates? Seston, ijs, stroomsnelheid, windsnelheid, windrichting, sedimentstabiliteit, nutriënten in water, chlorofyl in water, nematoden Digitaal (spreadsheet) Na publikatie E. de Deckere (NIOOCEMO)

48 pagina 48 van 61 RWO rapport C05/99 WZ11 Faunaelementen Contactpersoon Publicaties NIOZ Survey bodemfauna sublitorale westelijke Waddenzee gehele jaar Westelijke Waddenzee (komberging Marsdiep en Vlie) Raaien 45 Raaien, gem 10 lokaties per raai Sublitoraal Van Veenhapper, gemodificeerde Fiushingsampler Infauna en evertebrate epifauna (alle soorten) korrelgrootte, slibgehalte hardcopy In overleg R. Dekker (NIOZ) Dekker (1989) WZ12 Faunaelementen Contactpersoon Publicaties NIOZ Survey litoraal Waddenzee maartoktober Waddenzee Raaien 99 Eulitoraal Geschat Steekbuis Infauna Digitaal (spreadsheet) In overleg J.J. Beukema (NIOZ), R, Dekker (NIOZ) Beukema (196)

49 RIVO rapport C05/99 pagina 49 van 61 WZ13 Faunaelementen Contactpersoon Publicaties WZ14 Faunaelementen Contactpersoon Publicaties NIOZ Survey litoraal westelijke Waddenzee 19 apriljuni Westelijke Waddenzee Raaien 48 Eulitoraal Geschat Steekbuis Infauna In overleg J.J. Beukema (NIOZ), R. Dekker (NIOZ) Beukema, de Bruin & Jansen (198) NIOZ Macomatransport Voorjaar (eind aprilbegin juni) Noordzee kustzone boven Terschelling Vaste lokaties 1 Sublitoraal (Decca) Van Veen happer Infauna (grotere soorten) Dichtheid? Database, digitaal In overleg J.J. Beukema (NIOZ), R. Dekker (NIOZ) Beukema & De Vlas (1989)

50 pagina 50 van 61 RIVO rapport C05/ Kustzone (excl. Voordelta) Overzicht data: KZ1 KZ2 KZ3 KZ4 KZ5 KZ6 RIVODLO 1995heden Spisuia NIOZ 1989heden Cursus mariene ecologie NIOZ 1991heden EXP*BMN NIOZ MILZON NIOZ 1990 MMP 1990 IBNDLO 1998heden Spisuia

51 RIVO rapport C05/99 pagina 51 van 61 KZ1. Type lolcaties Faunaelementen KZ2. Faunaelementen RIVODLO Spisuia 1985heden Voorjaar Kustzone Nederland Gestratificeerd grid ±500 Sublitoraal Sleepkor, van Veen (RIVODLO: Texelse Stenen) Infauna (> 5mm) Dichtheid, biomassa (versgewicht inclusief schelp) Bestandsgrootte Epifauna (> 5mm) Database; RIVODLO, Yerseke Door RIVO bewerkte gegevens J. Craeymeersch (RIVODLO), NIOZ Cursus mariene ecologie 1989heden 2de of 3de week juni Noord van Texel (tot Oestergronden) Raai (soms 2 raaien) (deels dieper dan 20m) (14 lokaties als 2 raaien) Sublitoraal Boxcorer / 5,5m boomkor 2mmzeef: alle soorten Aantal; biomassaschattingen Hardcopy (cursusverslagen) In overleg met NIOZ H. Lindeboom (NIOZ) cursusverslagen

52 pagina 52 van 61 RIVO rapport C05/99 KZ3. Faunaelementen omschrijving KZ4. Veidapparaat Faunaelementen omschrij ving NIOZ EXP*BMN 1991heden Voorjaar Nederlands Continentaal Plat : raaien 1995heden; eerste keer random bepaald, nadien herbezocht ± 100, waarvan 15 in de 'kustzone' Sublitoraal Boxcorer Korrelgrootte Database: BEDMAN (tot...), NIOZ... Conform projektbeschrijving S. Holtmann (NIOZ), G. Duineveld (NIOZ) Holtmann et al. (1998) NIOZ MILZON Voorjaar Nederlands Continentaal Plat, in : kustzone Stratified random sampling 1 (1988), 15 (1989), 8 (1991), 53 (1992), 29 (1993) Sublitoraal Boxcorer Korrelgrootte Database: BEDMAN. Conform projektbeschrijving S. Holtmann (NIOZ) Holtmann et al. (1996)

53 RIVO rapport C05/99 pagina 53 van 61 KZ5, Faunaelementen NIOZ MMP Voorjaar Nederlands Continentaal Plat Vaste lokaties op raaien Sublitoraal Boxcorer Korrelgrootte, chlorofyl a, POC Saliniteit, bodemtemperatuur Database: BEDMAN? S. Holtmann (NIOZ) Holtmannetal(1992, 1996) KZ6, Faunaelementen Diverse instituten, o.a. NIOOCEMO, NIOZ NSBS 1986 Voorjaar Noordzee Vaste punten 231 Sublitoraal Boxcorer, van Veen Dichtheid, biomassa (ADW per phylum) Korrelgrootte, chlorofyl a omschrijving Enkele metalen Database: BEDMAN Op aanvraag bij NIOOCEMO C. Heip (NIOOCEMO) Heipet al. (1992) Künitzeretal,(1992)

54 pagina 54 van 61 RIVO rapport C05/99 KZ. Faunaelementen IBNDLO Spisuia 1998heden Voorjaar Kustzone Nederland ten noorden van Petten grid ±600 Sublitoraal Van Veen Schelpdieren, anemonen, zeesterren, goudkammetje, krabben Dichtheid en lengteverdeling per lokatie database In overleg M. Leopold (IBNDLO)

55 RIVO rapport C05/99 pagina 55 van Discussie De laatste decennia zijn in Nederland al veel gegevens verzameld over het voorkomen van bodemdieren. Deze bestanden kunnen al basis dienen voor het leggen van de relaties met omgevingsfactoren, kennis noodzakelijk voor het kunnen inschatten van effecten van menselijk handelen op de levensgemeenschappen. Er was echter geen goed overzicht van relevante databestanden en van de ontsluitbaarheid daarvan. In het voorliggende rapport is gepoogd deze leemte op te vullen voor wat betreft de macrobenthische infauna. Voor een aantal, nochtans uitgebreide, datasets is het helaas onduidelijk of de gegevens nog wel beschikbaar zijn. Hopelijk is dit overzicht ook aanleiding om deze historische gegevens zoveel mogelijk boven water te krijgen. 5. Referenties Anonymous Projectnota/MER Grootschalige lokatie voor de berging van baggerspecie uit het benedenrivierengebied, Gemeente Rotterdam / Rijkswaterstaat / Openbaar Lichaam Rijnmond. Beukema, J.J., 196. Biomass and species richness of the macrobenthic animals living on the tidal flats of the Dutch Wadden Sea. Neth. J. Sea Res. 10, Beukema, J.J. & J. de Vlas, Tidalcurrent transport of threaddrifting postlarval juveniles of the bivalve Macoma balthica from the Wadden Sea to the North Sea. Mar Ecol. Prog. Ser. 52, Beukema, J.J. & G.C. Cadée, 199. Local differences in macrozoobenthic response to enhanced food supply caused by mild eutrophication in a Wadden Sea area: food is only locally a limiting factor. Limnol, Oceanogr. 42, Beukema, J.J., W. de Bruin & J.J.M. Jansen, 198. Biomass and species richness of the macrobenthic animals living on the tidal flats of the Dutch Wadden Sea: longterm changes during a period with mild winters. Neth. J. Sea Res. 12, 58. Beukema, J.J., P.J.C. Honkoop & R. Dekker, Recruitment in Macoma balthica after mild and cold winters and its possible control by egg production and shrimp predation. Hydrobiologia 35/36: Brinkman, J.J INTERECOS. Praktijkexperiment geïntegreerd onderzoek Rijkswaterstaat, Dienst Getijdewateren. Nota DDMI pp. Bollebakker, P., D. de Jong, B. Mijwaard & J. Vroon Evaluatie effecten lozing specie kanaal Zuid Beveland. Rijkswaterstaat. Rapport GWWS Bouma, H., J.M.C. Duiker & P.P. de Vries Ecomorfologie op de Plaat van Baarland. De invloed van substraatdynamiek, samenstelling en hoogteligging op de vestiging en handhaving van het Nonnetje en de Kokkei op de Plaat van Baarland. Werkdocument RIKZ/OS9.813x. 6 pp. Brummelhuis, E.B.M., J.A. Craeymeersen, W.J. Dimmers, M.M. Markusse & W.C.H. Sistermans 1998a. Het macrobenthos van de Westerschelde, de Oosterschelde, het Veerse Meer en het Grevelingenmeer in het najaar 199. Nederlands Instituut voor Oecologisch Onderzoek, Centrum voor Estuariene en Mariene Oecologie. 40 pp.

56 pagina 56 van 61 RIVO rapport C05/99 Brummelhuis, E.B.M., J.A. Craeymeersch, W.J. Dimmers, M.M. Markusse & J.M. Verschuure 1998b. Inventarisatie macrofauna Westerschelde 199 in het kader van de evaluatie van de verdieping van de Westerschelde. Nederlands Instituut voor Oecologisch Onderzoek, Centrum voor Estuariene en Mariene Oecologie. 31 pp, Coosen, J. & A. van den Dool Macrozoöbenthos van het KrammerKeetenVoikerak estuarium. Verspreiding der soorten, aantallen en biomassa in relatie met het zoutgehalte. Eindrapportage ZACHTSUB. Delta Instituut voor Hydrobiologisch Onderzoek, Yerseke / RWS Deltadienst, Middelburg. 131 pp. Coosen, J. & A.C. Smaal Jaargemiddelde biomassa en activiteit van de dominante bodemdieren in de Oosterschelde. Delta Instituut voor Hydrobiologisch Onderzoek / RWS Deltadienst, Interimrapport BALANS pp.. Coosen, J., P. Meire & A. van den Dool Kartering bodemdieren intergetijdengebieden Oosterschelde, RWSDienst Getij dewateren, Middelburg en Delta Instituut voor Hydrobiologisch Onderzoek, Yerseke. BALANS Craeymeersch, J.A Het macrobenthos in de Haringvlietbuitendelta. Onderzoek naar de effekten van de aanleg van de grootschalige lokatie voor de berging van baggerspecies Nederlands Instituut voor Oecologisch Onderzoek, Centrum voor Estuariene en Mariene Oecologie, Yerseke. Rapporten en Verslagen pp. Craeymeersch, J.A Effekten van de schelpdiervisserij op het bodemleven in de Voordelta, Nederlands Instituut voor Oecologisch Onderzoek, Centrum voor Estuariene en Mariene Oecologie. 63 pp. Craeymeersch, J.A. & M.A. van der Land De schelpdierbestanden in de Voordelta Rijksinstituut voor Visserijonderzoek. Rapport CO56/98. 3 pp. Craeymeersch, J.A., O. Hamerlynck, K. Hostens, A. Vanreusel & M. Vinex De ekologische ontwikeling van de Voordelta. Deelrapport 1. De huidige ekologische situatie van de Voordelta. Delta Instituut voor Hydrobiologisch Onderzoek / Rijksuniversiteit Gent, Sektie Mariene Biologie. 92 pp. Dekker, R The macrozoöbenthos of the subtidal western Dutch Wadden Sea. 1, Biomass and species richness. Neth J. Sea Res. 23,568, Develter, D. & E. Kuijken 198. De inplanting van een containerkaai op de slikken van het natuurgebied "Galgeschoor" te Antwerpen. Instituut voor Natuurbehoud, Hasselt. Doeglas, G.W. in prep. Catalogus metagegevens Waddenzee. Rijksinstituut voor Kust en Zee, Haren. Essink, K., J. Eppinga & R. Dekker, Longterm changes (191994) in intertidal macrozoöbenthos of the Dollard (Emsestuary) and effect of introduction of the North American spionid polychaete Marenzelleria cf. wireni. Senckenb. Marit, 28, Fortuin, A.W Samenstelling, verspreiding, aantallen en biomassa van het macrozoöbenthos in het VolkerakOosterschelde estuarium in de periode 1959 t/m 196. Delta Instituut voor Hydrobiologisch Onderzoek, Yerseke. Rapporten en Verslagen pp. Fortuin, A.W. 1986a. Effecten van oeverbescherming in Veerse Meer en Grevelingen op de bodemflora en fauna. Bureau Waardenburg. Fortuin, A.W. 1986b. Effecten van oeverbescherming (en peilbeheer) in Veerse Meer en Grevelingen op de bodemdieren in de oeverzone. Bureau Waardenburg.

57 RIVO rapport C05/99 pagina 5 van 61 Fortuin, A.W. & H.C. Altena Macrozoöbenthos van het Grevelingenmeer: bestandsopname in Delta Instituut voor Hydrobiologisch Onderzoek, Yerseke. Rapporten en Verslagen Fortuin, A.W, & E.B.M. Brummelhuis Macrozoöbenthos van het Veerse Meer in Delta Instituut voor Hydrobiologisch Onderzoek, Yerseke. Rapporten en Verslagen Heip, C, D. Basford, J.A. Craeymeersch, J.M. Dewarumez, J. Dörjes, P, de Wilde, G. Duineveld, A. Eleftherious, P.M.J. Herman, U. Niermann, P. Kingston, A. Künitzer, E. Rachor, H. Rumohr, K. Soetaert & T. Soltwedel Trends in biomass, density and diversity of North Sea macrofauna. ICES J. mar. Sci. 49, Herman, P., M. de Vries, P. Thoolen, M. Vonk, A. Baart & J. Boon Micromacro. Een onderzoek naar de relatie tussen hydrodynamische factoren en kleinschalige verspreiding van macrobenthos. BEON Rapport nr. 965, part 4. Hillewaert, H Jaarcyclus van het macrobenthos op een zandig sediment in de monding van de Westerschelde (Nederland). Licentiaatsverhandeling Rijksuniversiteit Gent. Holtmann, S.E., Y.C.M, van Scheppingen, A. Groenewold 1992, Biomonitoring van het zoöbenthos in de zuidelijke Noordzee. Voorjaar Deelrapport monitoring MILZONBENTHOS. Rijkswaterstaat, Directie Noordzee. Holtmann, S.E., A. Groenewold, K.H.M. Schrader, J. Asjes, J.A. Craeymeersch, G.C.A, Duineveld, AJ. van Bostelen & J. van der Meer Atlas of the zoöbenthos of the Dutch Continental Shelf. Ministry of Transport, Public Works and Water Management, North Sea Directorate, Rijswijk. 244 pp. Holtmann, S.E., G.C.A. Duineveld, M. Mulder & P.A.W.J. de Wilde The macrobenthic fauna in the Dutch sector of the North Sea in 199 and a comparison with previous data. Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee. NIOZ rapport pp. Janssen, C.R., E, Boel, R. Herman & M. Vinex Diversiteit, densiteit en biomassa van het macrobenthos in de Westerschelde: Rijksuniversiteit Gent, Instituut voor Dierkunde, Sektie Mariene Biologie, Künitzer, A., D. Basford, J.A. Craeymeersch, J.M. Dewarumez, J. Dörjes, G.C.A. Duineveld, A. Eleftherious, C. Heip, P. Herman, P. Kingston, U. Niermann, E. Rachor, H. Rumohr & P.A.J. de Wilde The benthic infauna of the North Sea: species distribution and assemblages. ICES J. mar. Sci, 49, Lambeck, R.H.D Colonization and distribution of Nassarius reticulatus (Mollusca: Prosobranchia) in the newly created saline Lake Grevelingen (SW Netherlands). Neth. J. Sea Res. 16, 6'9. Lambeck, R.H.D. & P, Valentijn 198. Distribution, dynamics and production of a colonizing (Polydom quadriloba) and an established (P. ligni) polydorid polychaete in Lake Grevelingen: an enclosed estuary in the SW Netherlands. Neth. J. Sea Res. 21, Lambeck, R.H.D., A. Hannewijk & E.B.M. Brummelhuis 1988, Een bestandsopname in november 198 van de kokkei (Cerastoderma edule) op twee platen in de Oosterschelde: mogelijke effekten van visserij. Delta Instituut voor Hydrobiologisch Onderzoek, Yerseke, Rapporten en Verslagen pp. Lambeck, R.H.D., E.G.J. Wessel & A, Hannewijk Macrozoöbenthos in het Grevelingenmeer: een bestandsopname in voorjaar Delta Instituut voor Hydrobiologisch Onderzoek, Yerseke. Rapporten en Verslagen 19895, 46 pp.