Wat gaat er om in de wespendief? Beschouwingen van een nieuwsgierige veldwaarnemer

Transcriptie

1 Wat gaat er om in de wespendief? Beschouwingen van een nieuwsgierige veldwaarnemer

2 Wat is een wespendief? Middelgrote roofvogel ( g) Voedselspecialist (wespenlarven) Lang levend (tot >20 jaar) Eén legsel per jaar, altijd 2 eieren Geëmancipeerd (vrouw èn man broeden) Langeafstandstrekker naar tropisch Afrika Broedgebied Eurazië ( bp) Onopvallend (lastig te bestuderen)

3

4 Sterke tijdsdruk Op broedplaats: begin/half mei eind augustus = 110 days Broedcyclus: days Buffer: 0-20 days Met andere woorden: kleine marges

5 Hoe redden die larvenvreters zich met zulke minieme marges, en zonder voorkennis van de wespenstand?

6 Lange-termijn basis Gebied Tijd Paren % broedend Gemiddeld jongen/paar SD Veluwe Drenthe Totaal Overleving (Europese ringen) Eerste jaar: 63% Tweede tot vierde jaar: gemiddeld 83%

7 Studiegebieden Veluwe

8 ZW-Veluwe, 110 km 2, 63% bebost (arcering), , uur Broedend in 1990 (N=208) Wespendief 19 Havik 30 Sperwer 54 Buizerd 74 Torenvalk 9 Boomvalk 22

9 Broedhabitat wespendief: achterbaks productiebos

10 Drenthe

11 Boomtoppen

12

13 West-Drenthe, 45 km 2, 64% bebost (arcering), , uur Broedend in 1991 (N=94) Wespendief 8 Havik 16 Sperwer 17 Buizerd 46 Torenvalk 5 Boomvalk 2

14 Radiotags in gebruik in

15 Dataloggers in gebruik sinds 2008

16

17 Broedgebied

18 Sprekend over wespendieven heb je het eigenlijk over sociale wespen

19 Voedselresten op nesten 100 % wespenraat in dieet

20 Fenologische verschuivingen Temperatuur in voorjaar (april-mei) Timing en beschikbaarheid van sociale wespen* Aankomst op broedplaatsen Timing van de eileg * vooral Vespula vulgaris en V. germanica

21 Koninginnen komen eerder tevoorschijn als april warm is ( )

22 Wespendieven starten eerder met eileg als mei warm is ( )

23 Over zijn wespendieven steeds vroeger gaan broeden, maar vooral na 1990

24 Vespula vulgaris and V. germanica zijn in 35 jaar tijd gemiddeld dagen vervroegd Emergence date of queen 120 = 30 April First Mean of first

25 Vespula germanica workers, Polen, (Tryjanowski, T. & K. Pawlikowski, Banaszak-Cibicka & Sparks in Eur. J. Entomol. 107: , 2010) End main flight minus 48 days Start main flight minus 57 days

26 Koningin verwarmt embryo-broedje

27 Koningin verzorgt broed met 3 de- 5 de larvale instars; larven in centrale cellen al verpopt

28 Ontwikkelingsstadia (dagen) in kolonies van Vespula vulgaris Stadium Normaal weer Slecht weer Nestbouw Incubatie Larvaal (5 instars) Pop Totaal (excl. nestbouw)

29 Saksische wesp (Drenthe): nestsucces zeer ongewis, maar geen enkele voorspellende waarde voor talrijkheid jaar erna

30 Twee kolonies Vespula vulgaris in 2011 (Verkeer = in- en uitvliegende wespen per 5 minuten) Traffic rate (per 5 min) Eileg Incubatie Nestjongenfase Na uitvliegen

31 Verkeersdrukte in twee kolonies van Vespula vulgaris 1000 Traffic rate (N per 5 min)

32 Jaarlijkse talrijkheid van wespen varieert met factor 40

33

34 Trend sociale wespen in op Veluwe en in Drenthe (blauw)

35 Enkele andere manieren om absolute of relatieve talrijkheid van wespen te meten

36

37 Aankomst op de broedplaats Timing van enorm belang voor wel/niet broeden, en zo ja: voor hoe succesvol

38 Aankomst van wespendieven: twee manieren (afgeleid versus exact) Sekse Man Man Methode zicht datalogger Datum 8 mei 12 mei SD Aantal 48 7

39 Jaarlijkse aankomst van wespendieven door vaste waarnemer in vast gebied (blauw) en door stijgend aantal waarnemers in hele provincie (rood)

40 Wel/niet eileg, en zo ja: timing ervan

41 Gemiddelde start van de eileg in

42 Start eileg van wespendieven Decade 1970s 1980s 1990s 2000s 2010s Nesten Mediaan 2 juni 31 mei 27 mei 24 mei 26 mei Gemiddelde 4 juni 3 juni 29 mei 25 mei 27 mei SD Eerste 21 mei 15 mei 16 mei 13 mei 11 mei Laatste 15 juni 22 juni 12 juni 8 juni 25 juni

43 Hoe warmer de meimaand, hoe vroeger wespendieven met eileg starten, maar 175 Start laying 150=30 May Mean temperature in May

44 vroeg arriveren op de broedplaats doet er óók toe (130 = 10 mei)

45 Fenologie van wespen (blauw) vervroegt, maar aankomst van wespendieven niet

46

47

48 In jaren zeventig en tachtig nog veel alternatief voedsel op nesten (vogels, kikkers, hommels) % non-wasp food

49 Houtduiven in bossen van zeer algemeen naar schaars getuimeld Woodpigeon pairs/10 ha Pinus sylvestris 16 Mixed coniferous 14 Mixed coniferous

50

51 Een goede wespenstand resulteert in meer uitvliegende jongen 1,6 Fledglings/pair (incl. non-breeding) 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0 Veluw e Drenthe Wasp index (N colonies/100 hrs)

52 In zeer slechte wespenjaren weinig uitvliegende jongen, en die ook nog in slechte conditie

53 Toenemende predatie

54 Roofvogels (en marters) vreten roofvogels, óók wespendieven (en niet alleen nestjongen)

55 Trends van haviken ZW-Drenthe (blauw), duinen Noord-Holland (rood), Zeeland (grijs)

56 Predatie van wespendiefnesten versus havikdichtheid

57 Vast plot Veluwe: bos, heide en akkerland (1965 ha); biomassa in 2010 terug naar 33% van 1975-totaal Avian biomass in spring kg/100 ha >1000 g g g g 1-50 g

58

59 Afname houtduif in bossen Woodpigeon pairs/10 ha Pinus sylvestris 16 Mixed coniferous 14 Mixed coniferous

60 Stront aan de knikker in Afrika? Wespendieven brengen driekwart van hun leven buiten Europa door

61

62

63 (Drie)dubbel pak slaag Wespendieven hebben problemen in het broedgebied, in het wintergebied en misschien ook onderweg.

64 Conclusies afgelopen 40 jaar Wespendief Afname deel Europa, rest? Overleving volwassen vogels (te) laag Veel niet-broeders Legbegin met 9-10 dagen vervroegd Aankomst: nauwelijks vervroegd Sociale wespen Trend onbekend, maar germanica afnemend? Cyclus met dagen vervroegd Lengte cyclus onveranderd? Koloniegrootte? Afrika Boskap

65 Het overbodige bommentapijt van de natuurpipo s Artikel 4.1 Vogelrichtlijn Verdrag van Bern: Bijlage II Bonn Conventie: appendix II CITES basisverordening bijlage A Doelsoort code groen in Leefgebiedenbenadering Nesten jaarrond beschermd

66 Lessen - Lange adem - Groot oppervlak - >1 trofisch niveau - Afrika - Zo min mogelijk geld - Persoonlijke betrokkenheid - Mijd overheid > soorten Van meeste soorten niets bekend Focus op zeldzaam Beheer: + soort 1 betekent - soort 2 Positieve reporting bias Controlegebieden Negatie van wetenschap ( nce.com) Rapportenbagger

67 Ter nagedachtenis aan Vagn Holstein, auteur van Hvepsevaagen, de eerste monografie van Wespendieven gevuld met veldgegegevens uit de eerste hand, gepubliceerd in 1944 Tevens dank aan: Willem van Manen: wespendief-aficionado pur sang Jan van Diermen: dataloggers Willem Bouten: software en dataloggers Lia Hemerik, Chris Klok & Minou van der Meulen: analyse overleving Christiaan Both, Anita Gamauf, Maria Quist, Ilmo Södergren, Theunis Piersma, Fridtjof Ziesemer & Leo Zwarts: slijpstenen

68