EMOTIONELE INTELLIGENTIE IN DE SPORT: EEN ONONTGONNEN TERREIN

Transcriptie

1 Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen Opleiding Lichamelijke Opvoeding en Bewegingswetenschappen Academiejaar EMOTIONELE INTELLIGENTIE IN DE SPORT: EEN ONONTGONNEN TERREIN Masterproef voorgelegd tot het behalen van de graad Master in de Lichamelijke Opvoeding Door Van Bever Stefaan en Vanthournout Arne Promotor: Prof. Dr. Marc Maes Begeleider: Mw. Anne-Line Balduck

2

3 Voorwoord Het schrijven van deze masterproef verliep met vallen en opstaan. In de literatuur wordt pas de jongste decennia zeer veel aandacht besteed aan emotionele intelligentie. Jammer genoeg is er voorlopig nog weinig consensus. Dit maakte het voor ons extra moeilijk om de theorie achter emotionele intelligentie onder de knie te krijgen. Niet zelden gebeurde het dat de literatuur verschillende keren moest worden doorgenomen om de uiteenlopende standpunten van de onderzoekers te begrijpen. Gaandeweg kregen wij een beter inzicht in de theoretische achtergrond en in de sterke en zwakke punten die met emotionele intelligentie samengaan. Wij kunnen oprecht besluiten dat deze masterproef ons veel heeft bijgeleerd over het onderzoek rond emotionele intelligentie. Een intelligentie die wij noodzakelijk achten om ook in ons verdere leven de nodige aandacht aan te besteden. Deze masterproef zou nooit tot stand gekomen zijn zonder de hulp van heel wat mensen. In de eerste plaats willen wij onze promotor Prof. Dr. Marc Maes bedanken voor het aanbrengen van het onderwerp en het inspreken van de nodige moed. Zonder hem hadden we nooit de motivatie gevonden om onmiddellijk na de examens de masterproef te hervatten. Ten tweede willen wij mevrouw Balduck bedanken voor de uren die zij in het nalezen van de masterproef heeft gestoken en voor de tijd die zij voor ons heeft uitgetrokken. Een welgemeende bedanking dient ook gegeven te worden aan Prof. Dr. Herman Van den Broeck, die ons wou verder helpen wanneer wij vragen hadden over emotionele intelligentie. Daarnaast is ook een hartelijke bedanking op zijn plaats voor Prof. Dr. Ilse De Bourdeaudhuij, die de tijd nam om onze statistiek na te kijken. Tot slot wensen wij de spelers en coaches te bedanken, die ervoor gezorgd hebben dat wij over een steekproef beschikten. Ook willen wij de studenten 2 e Bachelor LO en Bewegingswetenschappen bedanken, die in het kader van hun opleiding vragenlijsten hebben afgenomen bij teamsporten. Tot slot dragen wij ook onze ouders een warm hart toe, voor het nalezen van de masterproef, voor de steun en voor de kans die zij ons gegeven hebben om deze studie te kunnen voltooien.

4 Samenvatting Doelstelling: Het begrip emotionele intelligentie heeft de jongste decennia meer en meer aan belang gewonnen, vooral binnen de managementwereld. Het doel van deze studie betrof het onderzoeken van de rol van emotionele intelligentie binnen teamsporten. Om dit te kunnen bestuderen, werd enerzijds de relatie nagegaan tussen emotionele intelligentie van de spelers en hun prestatie en motivatie. Anderzijds werd emotionele intelligentie gecorreleerd met hun opvatting over de relatie met hun coach en zijn/haar leiderschapsstijl. Daarnaast werd gekeken of emotionele intelligentie van de coach gecorreleerd is met prestatie, coach-atleet relatie en leiderschapsstijl, gerapporteerd door de spelers. Methodiek: 388 spelers en 40 coaches uit Vlaanderen hebben aan deze studie deelgenomen. Deze spelers en coaches waren afkomstig uit zes ploegsporten: voetbal, basketbal, volleybal, korfbal en (uni)hockey. Het uitgevoerde onderzoek was een beschrijvend onderzoek met een cross-sectioneel design. Hiervoor werd een beroep gedaan op reeds bestaande en gevalideerde vragenlijsten. De vragenlijsten zelf werden schriftelijk afgenomen. Resultaten: Bij de spelers blijkt een significant positief verband te bestaan tussen emotionele intelligentie en prestatie. Daarnaast toont de studie aan dat er een significant positief verband bestaat tussen emotionele intelligentie en motivatie. Tot slot kan worden opgemerkt dat er ook sprake is van een significant positieve relatie tussen emotionele intelligentie en coach-atleet relatie. Bij de coaches kon enkel een positief verband gevonden worden tussen intrinsieke motivatie en gebruik emotie. De hypothesen die de relatie onderzochten tussen emotionele intelligentie van de coach en prestatie, coach-atleet relatie en leiderschapsstijl volgens de spelers, gaven geen significantie. Hierover kan dus geen sluitende uitspraak worden gedaan. Besluit: Er is in de eerste plaats nood aan een algemeen aanvaarde definitie en een algemeen aanvaard meetinstrument om eensgezinde resultaten te verkrijgen. Deze studie toont aan dat emotionele intelligentie binnen de sport een belangrijke functie vervult. Spelers met een hoger emotioneel intelligentieniveau presteren beter en hebben een betere relatie met hun coach. Daarnaast zijn spelers met een hoge emotionele intelligentie ook meer gemotiveerd. Tot slot blijkt dat coaches die hun emoties beter gebruiken een hogere intrinsieke motivatie vertonen. Er is echter meer onderzoek vereist, omdat emotionele intelligentie nog grotendeels een onontgonnen terrein is in de sport.

5 Inhoudsopgave VOORWOORD SAMENVATTING 1. LITERATUURSTUDIE THEORETISCH KADER EMOTIONELE INTELLIGENTIE Oorsprong emotionele intelligentie De emotioneel intelligente mens Definiëring emotionele intelligentie Het ability-based model Mixed models Emotional Compentencies model Bar-On model of Emotional - Social Intelligence Trait model Het emotionele brein Bedenkingen bij de theoretische grondslag van emotionele intelligentie Emotionele intelligentie: geen consensus Emotionele intelligentie: vorm van intelligentie? Emotionele intelligentie en voorspellende waarde Bedenkingen bij de meetinstrumenten EMOTIONELE INTELLIGENTIE IN DE PRAKTIJK EI en prestatie Emotionele intelligentie en motivatie Emotionele intelligentie en coach-atleet relatie Emotionele intelligentie en leiderschap METHODE POPULATIE PROCEDURE MEETINSTRUMENTEN Emotionele intelligentie Prestatie Motivatie Motivatie spelers Motivatie coach Coach-atleet relatie Leiderschap DATA ANALYSE RESULTATEN BESCHRIJVENDE STATISTIEK INTERNE CONSISTENTIE SCHALEN VERBAND TUSSEN EMOTIONELE INTELLIGENTIE EN PRESTATIE Spelers Coaches... 29

6 3.4. VERBAND TUSSEN EMOTIONELE INTELLIGENTIE EN MOTIVATIE Spelers Coaches VERBAND TUSSEN EMOTIONELE INTELLIGENTIE EN COACH-ATLEET RELATIE Spelers Coaches VERBAND TUSSEN EMOTIONELE INTELLIGENTIE EN LEIDERSCHAP DISCUSSIE EMOTIONELE INTELLIGENTIE EN PRESTATIE EMOTIONELE INTELLIGENTIE EN MOTIVATIE EMOTIONELE INTELLIGENTIE EN COACH-ATLEET RELATIE EMOTIONELE INTELLIGENTIE EN LEIDERSCHAP BEPERKINGEN VAN HET ONDERZOEK RICHTLIJNEN VOOR VERDER ONDERZOEK CONCLUSIE REFERENTIELIJST BIJLAGEN... 46

7 1. LITERATUURSTUDIE 1.1. THEORETISCH KADER EMOTIONELE INTELLIGENTIE Oorsprong emotionele intelligentie Charles Darwin publiceerde in 1872 het boek The expression of the emotions in man and animals. Het werk van Darwin kan worden beschouwd als het prille ontstaan van emotionele intelligentie. Volgens hem is emotionele intelligentie noodzakelijk voor het overleven en de adaptatie van de soort. In het begin van de 20 e eeuw werd onderzoek rond intelligentie vooral in verband gebracht met het geheugen en het correct kunnen oplossen van problemen. Later werd er meer aandacht besteed aan de rol van niet-cognitieve factoren. Thorndike (1920) introduceerde de term sociale intelligentie, de vaardigheid om mensen te begrijpen en te leiden. Hij was de eerste die een andere intelligentie beschouwde, naast de cognitieve intelligentie. In 1983 deelde Gardner in zijn werk Frames of mind: the theory of multiple intelligences sociale intelligentie op in een inter- en intrapersoonlijke intelligentie. Hij beschouwde de interpersoonlijke intelligentie als het vermogen om de intenties, de motivatie en de verlangens van andere personen te begrijpen. Intrapersoonlijke intelligentie kon worden beschouwd als het vermogen om gevoelens, angsten en motivatie van het eigen ik te begrijpen. Vanuit het standpunt van Gardner (1983) kan IQ de cognitieve vaardigheden niet volledig verklaren, maar dient er ook rekening gehouden te worden met inter- en intrapersoonlijke intelligentie (Smith, 2002). Mayer en Salovey (1993) stellen dat emotionele intelligentie een type sociale intelligentie is. Volgens Salovey en Mayer (1990) kunnen inter- en intrapersoonlijke intelligentie van Gardner (1983) geclassificeerd worden onder deze emotionele intelligentie. ( geraadpleegd op 15/06/2009) Betreffende het begrip emotionele intelligentie is er nog geen volledige eensgezindheid. Toch is er eensgezindheid omtrent het belang en de relevantie van emoties op de werkprestatie. Daarom bleef onderzoek rond dit topic verder evolueren (Feldman-Barrett & Salovey, 2002). 1

8 Het duurde echter tot de publicatie van Goleman s bestseller Emotional intelligence: why it can matter more than IQ (1995) dat emotionele intelligentie meer en meer op de voorgrond kwam te staan. Daarna begonnen artikels rond emotionele intelligentie meer en meer door te dringen in het academische en wetenschappelijke milieu De emotioneel intelligente mens Een emotioneel intelligente mens is iemand die in staat is om emoties van zichzelf en andere personen waar te nemen en te begrijpen. Emoties spelen een belangrijke rol in de dagelijkse interpersoonlijke contacten en zijn in staat om op zichzelf een krachtige boodschap te leveren. Aan de hand van instrumenten die emotionele intelligentie nagaan, kan er worden onderzocht in welke mate een persoon in staat is om subtiele signalen te onderscheiden. Enkel de hoog emotioneel intelligente persoon is in staat om de complexiteit en de rijkdom van emotioneel geladen boodschappen te begrijpen (Mayer et al., 2004). Een persoon die hoog scoort op emotionele intelligentie, zal meestal op een spontane wijze een leidersrol op zich nemen, omdat hij/zij uitblinkt in het onderhouden van positieve sociale relaties. Emotioneel intelligente mensen zullen ook sneller conflicten, gevechten en andere negatieve ontmoetingen uit de weg gaan. Het oplossen van emotionele problemen gebeurt vaak zonder er op het cognitieve niveau bij stil te staan. Opvallend bij emotioneel intelligente personen is dat zij psychologisch gezonder leven en minder vatbaar zijn voor zelfdestructief gedrag, zoals drugsgebruik en medicijnverslaving (Mayer et al., 2004). Binnen de sport wordt een emotioneel intelligente sporter beschouwd als iemand die in staat is om de eigen mogelijkheden goed in te schatten en gezonde realistische ambities koestert. Een sporter die op emotioneel vlak minder intelligent is, zal sneller te hoge eisen stellen aan het eigen lichaam, waardoor de kans ook groter is dat hij/zij in een depressie verzeilt en naar stimulerende middelen zal grijpen Definiëring emotionele intelligentie Ondank de populariteit van het begrip, is er zeer veel onenigheid over de definitie, de validiteit en de manier waarop emotionele intelligentie wordt gemeten (Livingstone & Day, 2005). Vandaag de dag wordt er een onderscheid gemaakt tussen drie modellen: het ability- 2

9 based model, de mixed models en het trait model. Omwille van het ontbreken van consensus rond de inhoud van emotionele intelligentie, maakt ieder model gebruik van een andere definitie. Daarom werd er geopteerd om bij ieder model de gebruikte definitie te vermelden om een zo correct mogelijk beeld te verschaffen Het ability-based model Mayer en Salovey (1997) definiëren emotionele intelligentie als volgt: the ability to percieve emotion, integrate emotion to facilitate thought, understand emotions and to regulate emotions to promote personal growth (p.10). Hun ability-based model veronderstelt dat mensen verschillen in de manier waarop ze met emotioneel geladen informatie omgaan. Volgens Mayer en Salovey (1997) is emotionele intelligentie relatief onafhankelijk van persoonlijkheidskenmerken en kan er een onderscheid gemaakt worden tussen volgende vier vaardigheden: waarnemen emoties; gebruik emoties; begrijpen emoties; regelen emoties. - Het waarnemen van emoties is de vaardigheid om eigen emoties en emoties uit gezichten, foto s en stemmen te herkennen. Deze bekwaamheid vormt volgens het ability model de basis van emotionele intelligentie. Iemand die emoties niet goed kan waarnemen, zal ook niet goed in staat zijn om deze te gebruiken, te begrijpen en te reguleren. - Het gebruik van emoties kan worden beschouwd als het vergemakkelijken van verschillende cognitieve activiteiten, zoals het nadenken en het probleem-oplossend denken. Emotioneel intelligente individuen kunnen ook een beroep doen op de motivationele eigenschappen van emotie. Een student kan bijvoorbeeld op de negatieve gevolgen van het te laat indienen van een masterproef focussen, waardoor hij/zij bij zichzelf angst opwekt. Een andere student kan bijvoorbeeld op eerdere successen focussen en daardoor zijn/haar zelfvertrouwen bij het schrijven van een masterproef verhogen. - Het begrijpen van emoties is de vaardigheid om de taal van de emoties te begrijpen en om de complexe relatie tussen de verschillende emoties in te schatten. Het is bijvoorbeeld de bekwaamheid om lichte wijzigingen in de emoties aan te voelen. - De laatste categorie hecht belang aan het reguleren van emoties, zowel bij het eigen ik als bij anderen. Een emotioneel intelligente persoon kan omgaan met positieve en negatieve emoties en deze reguleren om de gewenste doelstellingen te bereiken (Lewis et al., 2008). Op basis van deze vaardigheden wordt de Mayer-Salovey-Caruso Emotional Intelligence Test (MSCEIT) naar voor geschoven als het aangewezen instrument voor het ability-based model. 3

10 Mixed models Mixed models combineren eigenschappen van emotionele intelligentie met andere persoonlijkheidskenmerken die niet rechtstreeks in verband staan met emotie of intelligentie. Een aantal belangrijke persoonlijkheidskenmerken zijn teamwerk, het nemen van initiatief en de motivatie om in het leven iets te willen bereiken. Deze mixed models zijn altijd zelfrapporteringsinstrumenten. Hieronder wordt een onderscheid gemaakt tussen het model van Goleman en het model van Bar-On. Deze onderzoekers hebben ongeveer gelijktijdig een verschillend model voor emotionele intelligentie ontwikkeld Emotional Compentencies model Goleman (1995) definieerde emotionele intelligentie als volgt: abilities such as being able to motivate oneself and persist in the face of frustrations, to control impulses and delay gratification, to regulate one s moods and keep distress from swamping the ability to think, empathise and to hope (p.34). Op basis van zijn definitie introduceerde Goleman in 1998 het Emotional Competencies model. Hij stelt dat emotionele intelligentie bestaat uit een aantal vaardigheden die een belangrijke rol spelen bij de leiderschapsprestatie. Dit model deelt emotionele intelligentie op in de volgende vijf dimensies: zelfbewustzijn; zelfmotivatie; maatschappelijk bewustzijn; relationeel management. - Zelfbewustzijn verwijst naar de vaardigheid om de eigen emoties te begrijpen en hun impact te herkennen bij het nemen van beslissingen die niet door het denken worden gestuurd. - Zelfmanagement heeft betrekking op het regelen van eigen emoties. Het is de vaardigheid om deze emoties aan te passen aan de veranderingen die zich in de omgeving voordoen. - Het maatschappelijke bewustzijn verwijst naar de vaardigheid om de emoties van anderen aan te voelen, te begrijpen en er op te reageren tijdens het onderhouden van sociale banden. - Zelfmotivatie verwijst naar het nemen van initiatief en de drive om iets te bereiken. - Relationeel management is het inspireren en beïnvloeden van anderen bij conflictsituaties. Goleman (1998) heeft deze vijf dimensies verder opgedeeld in emotionele competenties: a learned capability based on emotional intelligence that results in outstanding performance (Khokhar & Kush, 2009, p.2). Hij beschouwt deze competenties niet als aangeboren, maar als aangeleerde vaardigheden die moeten getraind en ontwikkeld worden om goede prestaties te kunnen leveren. Goleman veronderstelt wel dat een individu geboren wordt met een algemeen intelligentieniveau dat bepalend is voor het leerpotentieel voor de emotionele 4

11 competenties (Boyatzis et al., 2000). Zijn model krijgt echter binnen de wetenschapskringen kritiek, omdat het gebaseerd is op populaire begrippen, die aanslaan bij de bevolking (Mayer et al., 2008) Bar-On model of Emotional - Social Intelligence Bar-On (1997) definieerde emotionele intelligentie als array of non cognitive capabilities, competencies and skills that influence one s ability to succeed in coping with environmental demands and pressures (p.14). Bar-On (2006) stelt dat emotionele intelligentie ontwikkelt naarmate men ouder wordt en dat dit verbeterd kan worden via training en therapie. Hij veronderstelt dat mensen die over een EQ beschikken dat boven het gemiddelde ligt, succesvoller kunnen omgaan met externe eisen en druk. Een tekort aan emotionele intelligentie zou volgens Bar-On aanleiding kunnen geven tot een gebrek aan succes en het optreden van emotionele problemen. Bar-On (2006) besluit dat EQ en IQ een even grote invloed uitoefenen op het algemene intelligentieniveau van een persoon. Dit kan een indicatie zijn voor het opbouwen van een succesvol leven. Hij maakt gebruik van de Emotion Quotiënt Inventory (EQ-i), een zelf-rapporteringsinstrument dat emotioneel en sociaal competent gedrag meet, om zo iemand zijn emotionele en sociale intelligentie in te schatten. Deze EQ-i bestaat uit volgende vijf constructen: intrapersoonlijke factoren; interpersoonlijke factoren; stress management; aanpassingsvermogen en algemene stemming. - Intrapersoonlijke factoren verwijzen naar de vaardigheid om de eigen emoties en gevoelens te begrijpen en te uiten. Het is de eigenschap om je als persoon goed te voelen over jezelf en een positief gevoel te hebben over de manier waarop je door het leven gaat. - Interpersoonlijke factoren verwijzen naar de vaardigheid om de gevoelens, gedachten en noden van anderen te begrijpen. Het laat toe om een wederzijds sterke relatie op te bouwen. Wie hoog op deze factor scoort, is meestal zeer betrouwbaar en verantwoordelijk. - Stress management is het op een positieve manier kunnen omgaan met emoties. Het laat toe om op een effectieve manier om te gaan met stress, zonder hierbij de controle te verliezen. Individuen die uitblinken in stress management zijn kalm, reageren zelden impulsief en zijn in staat om goed te presteren onder druk. - Het aanpassingsvermogen is de manier waarop we omgaan met en ons aanpassen aan interen intrapersoonlijke veranderingen en aan veranderingen uit onze omgeving. Individuen die een hoog aanpassingsvermogen hebben, zijn flexibel, realistisch en effectief in het 5

12 begrijpen van problematische situaties en in het vinden van gepaste oplossingen. Deze mensen slagen er in om op een goede manier met de dagdagelijkse problemen om te gaan. - Het laatste construct, de algemene stemming, verwijst naar de vaardigheid om van onszelf, anderen en het leven te genieten. Deze mensen zijn opgewekt, hoopvol, positief ingesteld, gemotiveerd en weten hoe ze ten volle van het leven moeten genieten. ( geraadpleegd op 17/06/2009) Net als het model van Goleman, krijgt het model van Bar-On kritiek te verduren. Deze kritiek is vooral gebaseerd op problemen rond de validiteit van de zelf-rapporteringsinstrumenten, die gebruikt worden voor het meten van het emotionele intelligentieniveau (Kluemper, 2008) Trait model Recent wordt er in de literatuur ook een 3 e model naar voren geschoven: het trait model. Petrides et al. (2003) definiëren emotionele intelligentie als volgt: a constellation of behavioral dispositions and self-perceptions concerning one s ability to recognize, process, and utilize emotion-laden information (p.40). Bij dit model worden de eigen gedragingen en vaardigheden beoordeeld aan de hand van een zelf-rapporteringsinstrument. Het trait model staat tegenover het ability-based model, waar de emotiegerelateerde cognitieve vaardigheden normaalgezien aan de hand van prestatiegerelateerde meetinstrumenten worden nagegaan. Mixed models zijn dus altijd trait models, omdat er gewerkt wordt met zelf-rapporteringsinstrumenten. Toch dient er te worden opgemerkt dat er ook instrumenten ontwikkeld zijn, die gebaseerd zijn op de theorie van Salovey en Mayer (1997), maar die via een zelfrapporteringsinstrument worden ingevuld. Het gebruikte meetinstrument in onze studie, de WLEIS, is hier een voorbeeld van Het emotionele brein Uit de bovenvermelde theoretische modellen blijkt dat het emotionele intelligentieniveau gerelateerd is aan emoties. Het ontstaan van deze emoties speelt zich af ter hoogte van de hersenen. In het emotionele brein zorgt onder andere de amandelkern (amygdala) voor de verwerking van de emoties. Emotionele intelligentie staat rechtstreeks in verband met deze emoties. Het is het vermogen om eigen emoties en emoties van anderen waar te nemen, te begrijpen en te gebruiken bij het denken en het handelen (Salovey & Mayer, 1990). Om een beter inzicht te verkrijgen in dit begrip, is het dan ook noodzakelijk om de neurofysiologische oorsprong van emoties na te gaan. 6

13 Joseph Ledoux, een neurowetenschapper aan de universiteit van New York, was de eerste die de sleutelrol van de amygdala in het emotionele brein ontdekte. Zijn onderzoek heeft aangetoond dat de amygdala kan ingrijpen wanneer het denkbrein, de neocortex, een beslissing aan het maken is. De samenwerking tussen deze twee hersenonderdelen is vitaal voor emotionele intelligentie (Ledoux, 1992). Alle sensorische informatie die door het lichaam wordt opgevangen, met uitzondering van de reuk, wordt eerst naar de thalamus verzonden. De thalamus zorgt er vervolgens voor dat deze informatie naar een klein deel van het middenbrein - de amygdala - wordt verstuurd. De sensorische informatie wordt ook naar de cortex gestuurd en zorgt ervoor dat er nagedacht wordt over deze informatie. In sommige situaties is er echter geen tijd om na te denken omdat het lichaam snel moet reageren. Daarom wordt de sensorische informatie in de amygdala vergeleken met opgeslagen angstreacties. Wanneer deze informatie overeenkomt met de opgeslagen angstreacties, stuurt de amygdala een signaal naar de cortex zodat onze hersenen niet nadenken over deze sensorische informatie. Dit zorgt ervoor dat het lichaam handelt zonder er bij na te denken. De amygdala bleek ook uit het onderzoek van Bar-On et al. (2003) belangrijk te zijn voor het emotionele intelligentieniveau. Zo werd de emotionele en cognitieve intelligentie van twaalf proefpersonen met een beschadigde amygdala of ventromediale cortex vergeleken met deze van elf proefpersonen met een onbeschadigde cortex en amygdala. Enkel de proefpersonen met beschadigde hersendelen vertoonden een lage emotionele intelligentie, terwijl hun cognitieve intelligentie normaal was Bedenkingen bij de theoretische grondslag van emotionele intelligentie Emotionele intelligentie: geen consensus Het continu veranderen en veralgemenen van de definitie van emotionele intelligentie, heeft gezorgd voor de ontwikkeling van een zeer ruim begrip. Dit heeft ertoe geleid dat emotionele intelligentie een onduidelijk concept is geworden (Locke, 2005). Hij vraagt zich af wat de gemeenschappelijke factor is in een begrip dat reflecteren over eigen emoties, expressie van emoties, empathie, zelfregulatie, planning, non-verbale communicatie, creatief denken en concentratie bevat. Locke (2005) concludeerde dat die gemeenschappelijke factor er niet is. 7

14 Hij levert hiermee kritiek op het grote aantal uiteenlopende factoren die onder emotionele intelligentie worden geplaatst. Landy (2005) vermeldt dat het moeilijk is om onderzoeken met elkaar te vergelijken zolang er geen eensgezindheid bestaat over het concept en de gebruikte meetinstrumenten voor emotionele intelligentie. Volgens Landy (2005) zou dit ook nefast kunnen zijn voor de theoretische samenhang, die negatief beïnvloed wordt door deze instabiliteit Emotionele intelligentie: vorm van intelligentie? Goleman zijn werk (1995) kreeg al in het begin kritiek te verduren, omdat er verondersteld werd dat emotionele intelligentie een vorm van intelligentie is. Eysenck (2000) stelt dat Goleman (1995) zijn definitie veronderstellingen bevat over intelligentie. Deze assumpties zouden zelfs in strijd zijn met wat wetenschappers uit onderzoek naar de verschillende types intelligentie hebben geponeerd. Eysenck (2000) beweert dat de definitie van Goleman (1995) het beste voorbeeld is van de tendens om bijna elk type gedrag als een vorm van intelligentie te beschouwen. Hij haalt aan dat de vijf vaardigheden die volgens het model van Goleman (1998) het emotionele intelligentieniveau bepalen, sterk met elkaar gecorreleerd zouden moeten zijn. Eysenck (2000) veronderstelt dat deze vaardigheden waarschijnlijk zwak gecorreleerd zouden zijn en Goleman geeft zelf toe dat dit mogelijk is. Volgens Eysenck (2000) is er dan ook geen stevige wetenschappelijke basis voor de theorie van Goleman. ( geraadpleegd op 18/06/2009) Locke (2005) heeft net als Eysenck kritiek op de interpretatie van Goleman. Volgens hem is emotionele intelligentie geen type intelligentie, maar de vaardigheid om emoties te begrijpen. Locke (2005) oppert dan ook dat het concept moet herschreven worden en beschouwd moet worden als een vaardigheid Emotionele intelligentie en voorspellende waarde Afhankelijk van het gebruik van het ability-based of het mixed model, wordt er al dan niet rekening gehouden met persoonlijkheidskenmerken. Aan de hand van de incremental validity werd onderzocht of emotionele intelligentie bovenop persoonlijkheidskenmerken zorgt voor een significante verbetering bij het presteren op school en werk. Landy (2005) merkt op dat het beperkte onderzoek naar de incremental validity aantoont dat emotionele intelligentie weinig toevoegt aan de voorspellende waarde van persoonlijkheidskenmerken op de prestatie. 8

15 Barrick et al. (1991) hebben de impact van de Big Five personality dimensions op de jobprestatie onderzocht. Uit hun onderzoek bleek dat deze dimensies (extraversie, emotionele stabiliteit, meegaandheid, zorgvuldigheid en openheid voor ervaringen) valide predictoren zijn voor de jobprestatie. Binnen het onderzoeksdomein rond emotionele intelligentie wordt vaak de bezorgdheid geuit dat zelf-rapporteringsinstrumenten te veel correleren met persoonlijkheidsdimensies (MacCann et al., 2004). Het onderzoek van MacCann et al. (2004) heeft aangetoond dat twee dimensies van de Big Five sterk correleren met de zelfrapporteringsinstrumenten van emotionele intelligentie. Wanneer de positieve invloed van de Big Five en een zelf-rapporteringsinstrument van emotionele intelligentie op de jobprestatie werd onderzocht, bleek het meetinstrument van emotionele intelligentie weinig toe te voegen aan de voorspelbaarheid. De studie van MacCann et al. (2004) vond dus geen incremental validity van emotionele intelligentie op de prestatie, bovenop de persoonlijkheidskenmerken. Landy (2005) maakt een onderscheid tussen het benaderen van emotionele intelligentie vanuit wetenschappelijk en vanuit commercieel belang. Het model van Goleman is, zoals eerder vermeld, gebaseerd op populaire begrippen (Mayer et al., 2008). Goleman (1998) benadert emotionele intelligentie dan ook vanuit een commerciële benadering. Volgens hem kan er zonder emotionele intelligentie geen sprake zijn van een goed leider. Tot op vandaag is er echter onenigheid over het bestaan van een positieve relatie tussen emotionele intelligentie en de werkprestatie. Verder in de literatuurstudie zal hier meer aandacht aan worden besteed Bedenkingen bij de meetinstrumenten Tabel 1 geeft een overzicht van de meetinstrumenten die het meest in de literatuur aan bod komen. Gowing (2001) haalt terecht aan dat er tussen de meetinstrumenten die emotionele intelligentie meten een groot verschil optreedt naargelang de soort en het aantal dimensies. Matthews et al. (2002) merken hierbij op dat de lage correlatie tussen de verschillende meetinstrumenten serieuze vragen doet rijzen over het feit of deze instrumenten wel allemaal hetzelfde concept meten. Tabel 1 Overzicht bekritiseerde meetinstrumenten Goleman (1998) Bar-On (1997) Mayer et al. (2003) Emotional Competence Inventory (ECI) Emotional Quotient Inventory (EQ-i) Mayer-Salovey-Caruso Emotional Intelligence Test (MSCEIT V2.0) 9

16 Conte (2005) stelt dat het model van Goleman met enige voorzichtigheid moet worden gehanteerd. Er is namelijk weinig onafhankelijk onderzoek verricht dat de betrouwbaarheid en de validiteit van de Emotional Competence Inventory (ECI) heeft onderzocht. Bovendien heeft onderzoek aangetoond dat de ECI met vier van de vijf persoonlijkheidsdimensies van de Big Five overlapt. Matthews et al. (2002) stellen zich ook vragen bij de theoretische achtergrond van de Emotional Quotiënt Inventory (EQ-i) van Bar-On. Volgens hen is het niet voldoende duidelijk hoe elke dimensie gerelateerd kan worden aan emotionele intelligentie. Gowing (2001) rapporteerde hierbij dat de gemiddelde correlatie tussen de subschalen van de EQ-i slechts.50 bedroeg. Daarnaast dient opgemerkt te worden dat instrumenten die gebaseerd zijn op het trait model, gevoelig zijn aan het geven van sociaal wenselijke antwoorden. Dit verschijnsel is het invullen van het meetinstrument, rekening houdend met de maatschappelijke norm. Abilitybased instrumenten worden in vergelijking met de mixed models verondersteld minder last te hebben van dit fenomeen, omdat er bij deze modellen meer gewerkt wordt met juiste en foute antwoorden. (Day & Carroll, 2008) Conte (2005) concludeert dat de predictieve, incrementele, construct- en inhoudsvaliditeit van de meetinstrumenten van emotionele intelligentie achter lopen op de interne consistentie. De predictieve validiteit is de mogelijkheid van het meetinstrument om te voorspellen wat het hoort te voorspellen. Incrementele validiteit kijkt of een meetinstrument of methode zorgt voor een toename van de voorspelbaarheid wanneer het toegevoegd wordt aan een ander meetinstrument. Constructvaliditeit gaat na of de resultaten van een onderzoek wel werkelijk een indicatie zijn voor het begrip waarover men een uitspraak wil doen. De inhoudsvaliditeit wordt gebruikt om te kijken of de items van een vragenlijst meten wat zij horen te meten. Een bewijs voor de inhoudsvaliditeit is er niet, omwille van de vage theoretische achtergrond van het begrip emotionele intelligentie en omdat de inhoud van de meetinstrumenten sterk van elkaar verschilt. Zolang onderzoekers weinig specifiek blijven over datgene wat zij wensen na te gaan, is het moeilijk om de inhoudsvaliditeit te onderzoeken (Conte,2005). Conte (2005) besluit dat de MSCEIT V2.0 van Mayer et al. (2003) het meest veelbelovende meetinstrument is om emotionele intelligentie te onderzoeken. Toch moet er bijkomend onderzoek worden uitgevoerd naar de betrouwbaarheid en validiteit, omdat het om een vrij recent instrument gaat. Mayer et al. (2003) stellen ook dat het gebruik van instrumenten die emotionele intelligentie meten, met enige voorzichtigheid dient te gebeuren (Conte, 2005). 10

17 1.2. EMOTIONELE INTELLIGENTIE IN DE PRAKTIJK EI en prestatie De rol van emotionele intelligentie ten opzichte van prestatie, is een onderzoeksdomein dat de jongste decennia meer en meer wordt onderzocht (Barchard, 2003; Carmeli & Josman, 2006). Binnen de bedrijfswereld zijn dergelijk studies zeer interessant, omdat het onderzoekt welke factoren naast cognitieve intelligentie de prestatie kunnen beïnvloeden. Bedrijven zullen in de toekomst meer belang hechten aan emotionele intelligentie en op basis van dit inzicht nieuwe werkkrachten aanwerven. Landy (2005) haalt aan dat er in de literatuur onenigheid optreedt over de positieve invloed van emotionele intelligentie op de prestatie. Barchard (2003) heeft de predictieve validiteit van emotionele intelligentie op de schoolprestatie vergeleken met de predictieve validiteit van de cognitieve intelligentie en de Big Five persoonlijkheidskenmerken. Uit zijn studie leidde Barchard (2003) af dat sommige dimensies van emotionele intelligentie schoolprestatie voorspellen. Wanneer emotionele intelligentie werd toegevoegd aan cognitieve intelligentie en persoonlijkheidskenmerken, kon er geen incrementele validiteit gevonden worden. Het is dus mogelijk dat er overlap optreedt tussen de verschillende meetinstrumenten. Carmeli en Josman (2006) vonden een positieve invloed van emotionele intelligentie op de werkprestatie. Zij maakten echter gebruik van een zelf-rapporteringsinstrument van Schutte et al. (1998). Dit instrument is gebaseerd op het ability-based model van Mayer en Salovey (1997), waardoor er geen rekening gehouden wordt met de persoonlijkheidskenmerken. Bovendien hielden Carmeli en Josman (2006) enkel rekening met het opleidingsniveau als indicatie voor een persoon zijn cognitieve intelligentie. Deze onderzoekers merken ook op dat het gebruik van andere instrumenten van emotionele intelligentie andere resultaten kan opleveren. De correlaties tussen de verschillende instrumenten van emotionele intelligentie liggen namelijk niet zo hoog. Wong en Law (2002) hebben de Wong and Law Emotional Intelligence Scale (WLEIS) ontwikkeld, een meetinstrument dat vooral gebruikt wordt in onderzoek rond leiderschap en management. Zij hebben de correlatie tussen hun meetinstrument en de prestatie onderzocht. Hun onderzoek heeft aangetoond dat emotionele intelligentie positief gerelateerd is aan de werkprestatie. Deze resultaten komen overeen met de studie van Law, Wong en Song (2004). In hun onderzoek werd bovendien gevonden dat emotionele intelligentie gerelateerd is aan, 11

18 maar verschillend is van de Big Five persoonlijkheidskenmerken. Aangezien de resultaten van Wong en Law (2002) en Law en Wong (2004) aantonen dat er een positieve relatie optreedt tussen emotionele intelligentie en werkprestatie, is de WLEIS een veelbelovend instrument om de prestatie na te gaan. Omwille van deze redenen, zal er in ons onderzoek gebruik gemaakt worden van de WLEIS om de prestatie na te gaan. In de lijn van het onderzoek van Wong en Law (2002) en Law en Wong (2004), worden volgende hypothesen geformuleerd: Hypothese 1: De dimensies van emotionele intelligentie, gerapporteerd door de spelers, zijn positief gerelateerd aan hun prestatie. Hypothese 2: De dimensies van emotionele intelligentie, gerapporteerd door de coach, zijn positief gerelateerd aan de prestatie, gerapporteerd door de spelers Emotionele intelligentie en motivatie Bij emotionele intelligentie wordt een onderscheid gemaakt tussen het ability-based en de mixed models. Bij het ability-based model wordt er, in tegenstelling tot de mixed models, geen rekening gehouden met persoonlijkheidskenmerken (zoals de motivatie). Dit betekent dat volgens het ability-based model de motivatie geen onderdeel uitmaakt van emotionele intelligentie en gezien wordt als een onafhankelijk, maar gerelateerd construct (Mayer & Salovey, 1997). Volgens de aanhangers van het mixed model, maakt de motivatie echter wel onderdeel uit van het begrip emotionele intelligentie (Goleman, 1995; Bar-On, 1997). De WLEIS is een ability-based model en is daarom verschillend van persoonlijkheidskenmerken. Er kan dus worden aangenomen dat de motivatie niet onder dit meetinstrument valt. Mayer en Salovey (1997) stellen echter wel dat het ability-based model gerelateerd is aan de motivatie. Het is dus nodig om de relatie tussen de WLEIS en de motivatie te onderzoeken. Onderzoek naar de relatie tussen emotionele intelligentie en persoonlijkheidskenmerken heeft aangetoond dat de WLEIS positief correleert met vier dimensies van de Big Five (extraversie, meegaandheid, zorgvuldigheid en openheid voor ervaringen) en negatief correleert met de emotionele stabiliteit (Law en Wong, 2004). Deze studie toonde bovendien aan dat de WLEIS voldoende verschilt van de Big Five. Er is echter weinig onderzoek verricht dat de relatie tussen emotionele intelligentie en aparte persoonlijkheidsfactoren, zoals motivatie, 12

19 heeft onderzocht. Christie et al. (2007) zijn de enige onderzoekers die via de WLEIS de relatie met de motivatie hebben onderzocht. In hun studie werd aangetoond dat er een positief verband bestaat tussen emotionele intelligentie en motivatie en dat deze motivatie niet onder het begrip emotionele intelligentie valt. In de sport zijn er voorlopig nog geen studies verricht die de relatie tussen emotionele intelligentie en motivatie hebben onderzocht. De motivatie op zich is wel al voldoende onderzocht in de sportcontext. Orlick en Partington (1988) hebben bij Olympische atleten de invloed van motivatie op hun prestatie onderzocht. Uit de resultaten van hun studie bleek dat ondermeer de mentale bereidheid, het stellen van doelen en het engagement een positieve invloed uitoefenden op de prestatie. Gould et al. (1999) hebben een gelijkaardig onderzoek uitgevoerd, maar maakten een onderscheid tussen succesvolle en minder succesvolle teams. Goed presterende teams namen deel aan vaste trainingsprogramma s, ondervonden steun van publiek, vrienden en familie en waren zeer gedreven. Teams die er niet in slaagden om aan de verwachtingen te voldoen, ondervonden problemen op het vlak van planning, focus en gedrevenheid. Gould et al. (1999) besloten dan ook dat het optimaal presteren een delicaat proces is, dat beïnvloed wordt door psychologische, lichamelijke, sociale en organisatorische factoren. De resultaten van de studies van Orlick en Partington (1988) en Gould et al. (1999) kunnen gelinkt worden aan emotionele intelligentie. Volgens het model van Goleman (1998) behoren het aanpassingsvermogen en het samenwerken als team tot emotionele intelligentie. Spelers die niet in staat waren om met afleiding en stress om te gaan of die slechts laat voor het team geselecteerd werden, bleken volgens het onderzoek van Orlick en Partington (1988) slecht te presteren. In het model van Bar-On (1997) spelen het goed kunnen omgaan met stress en de algemene stemming ook een belangrijke rol. De studie van Gould et al. (1999) heeft aangetoond dat focus en gedrevenheid ook een belangrijke rol spelen bij het presteren. Verschillende aspecten van de motivatie, die in het onderzoek van Orlick en Partington (1988) en Gould et al. (1999) worden gebruikt, kunnen dus in verband worden gebracht met de modellen van Goleman (1998) en Bar-On (1997). Het is dus mogelijk dat er een relatie gevonden wordt tussen emotionele intelligentie en motivatie. Frederick en Morrison (1999) hebben in de sportcontext een onderscheid gemaakt tussen intrinsieke en extrinsieke motivatie. Hun onderzoek toonde aan dat extrinsiek gemotiveerde 13

20 coaches afstandelijk, gespannen en gesloten waren tegenover hun spelers. Coaches die vooral intrinsiek gemotiveerd waren, waren zelfstandiger, maar hadden ook een nauwere relatie met hun spelers. Rekening houdend met de studies van Orlick en Partington (1988), Gould et al. (1999), Frederick en Morrison (1999) en Christie et al. (2007), werden volgende hypothesen geformuleerd: Hypothese 3: De dimensies van emotionele intelligentie, gerapporteerd door de spelers, zijn gerelateerd aan de spelers hun intrinsieke en extrinsieke motivatie. Hypothese 4: De dimensies van emotionele intelligentie, gerapporteerd door de coaches, zijn gerelateerd aan de coaches hun intrinsieke en extrinsieke motivatie Emotionele intelligentie en coach-atleet relatie Het verband tussen de coach-atleet relatie en emotionele intelligentie, zowel van de coach als de speler, is nog niet onderzocht. Dit komt vooral omdat de populariteit van het begrip emotionele intelligentie nog niet volledig is doorgedrongen in de sport. Anderzijds kan er wel worden opgemerkt dat de rol van de coach-atleet relatie in het bereiken van sportief succes de jongste decennia meer en meer wordt onderzocht (Jowett & Cockerill, 2003). De meeste studies (Antonini en Seiler, 2006; Jowett, 2003; Jowett & Cockerill, 2003) die de coach-atleet relatie hebben onderzocht, maken gebruik van de Coach-Athlete Relationship Questionnaire (CART-Q). Dit zelf-rapporteringsinstrument werd ontworpen door Jowett en Ntoumanis (2003) en kan zowel bij coach als speler worden gebruikt. De CART-Q is een meetinstrument dat affectieve, cognitieve en gedragsaspecten van de coach-atleet relatie nagaat. Het instrument is opgebouwd uit drie dimensies: hechtheid, engagement en complementariteit. Hechtheid verwijst naar de emotionele verbondenheid in de coach-atleet relatie. Engagement kan worden beschouwd als de intentie van coach en speler om de sportieve relatie te handhaven. Complementariteit verwijst naar de gezamenlijke interacties tussen coach en speler. Op basis van deze definities kan worden vermoed dat er een link bestaat tussen de verschillende dimensies van de coach-atleet relatie en de dimensies van emotionele intelligentie. Onderzoek met betrekking tot de coach-atleet relatie heeft aangetoond dat de kwaliteit van de professionele en de persoonlijke relaties tussen de coach en zijn spelers een impact heeft op de ontwikkeling en de groei van de speler (Jowett, 2003; 14

21 Jowett & Cockerill, 2003; Jowett & Meek, 2000; Poczwardowski, Sherman & Henschen, 1998; Smith & Smoll, 1996). Jowett en Cockerill (2003) stellen dat deze relaties vooral gekenmerkt worden door gedeelde kennis, wederzijds respect, vertrouwen, bezorgdheid, open communicatie en gezamenlijke rollen en taken. De studie van Jowett & Meek (2000) en deze van Jowett & Cockerill (2003) hebben aangetoond dat gevoelens zoals gewaardeerd worden en elkaar vertrouwen, een positief effect hebben op de coach-atleet relatie. In het onderzoek van Antonini en Seiler (2006) gaven zowel coaches als spelers aan dat gevoelens van respect, vertrouwen, aanzien, bewondering en appreciatie, essentiële vereisten waren om tot een goede relatie te komen. De spelers verwezen ook naar de sociale relatie als een onontbeerlijk deel in de coach-atleet relatie. Volgens de spelers was de ideale coach in de studie van Antonini en Seiler (2006) bovendien iemand die bereid is om naar zijn spelers te luisteren, hen te begrijpen, hun behoeften te herkennen en hen te begeleiden en te steunen. Uit bovenstaande paragraaf blijkt dat coaches en spelers een gelijkaardige opvatting hebben over de factoren die belangrijk zijn om een goede coach-atleet relatie te ontwikkelen. De meeste van deze factoren, zoals respect, vertrouwen en open communicatie, kunnen door emoties worden beïnvloed. Zowel bij het ability-based model (Mayer & Salovey, 1997), als bij de mixed models (Goleman, 1998; Bar-On, 1997) wordt gesteld dat het correct kunnen interpreteren van iemand anders zijn emoties een indicatie is voor het eigen emotionele intelligentieniveau. Het is daarom niet ondenkbaar dat er een positieve link bestaat tussen de dimensies van emotionele intelligentie en de dimensies van de coach-atleet relatie. Op basis van deze redenering worden volgende hypothesen geformuleerd: Hypothese 5: De dimensies van emotionele intelligentie, gerapporteerd door de spelers zijn positief gerelateerd aan alle dimensies van de coach-atleet relatie, gerapporteerd door de spelers. Hypothese 6: De dimensies van emotionele intelligentie, gerapporteerd door de coach, zijn positief gerelateerd aan alle dimensies van de coach-atleet relatie, gerapporteerd door de spelers Emotionele intelligentie en leiderschap In de bedrijfswereld is het belang van emotionele intelligentie in relatie tot het leiderschap al meermaals onderzocht (George, 2000). George (2000) concludeert in haar review dat leiders 15

22 die hoog scoren op emotionele intelligentie beter in staat zijn om gebruik te maken van hun positieve emoties om verbeteringen door te voeren in de organisatiestructuur van het bedrijf. Zij stelt bovendien dat deze leiders zich bewuster zijn van het feit dat hun positieve stemming voor een overdreven optimisme kan zorgen. Vandaar dat emotioneel intelligente leiders niet snel onbesuisde beslissingen nemen. Een leider moet volgens George (2000) ook de visie van de onderneming op een effectieve manier naar de werknemers toe kunnen communiceren. Een emotioneel intelligente leider kan ervoor zorgen dat zijn visie wordt gedeeld, door op een accurate manier de gevoelens van zijn werknemers te beoordelen. Een leider moet aandacht besteden aan de gevoelens van zijn werknemers en deze op een gepaste manier proberen te beïnvloeden. Op deze manier kan de emotioneel intelligente leider ervoor zorgen dat de werknemer vatbaarder is voor de visie van de onderneming. Goleman, Boyatzis & McKee (2002) argumenteren dat emotionele intelligentie een kritieke component is om op een doeltreffende manier leiding te geven, zeker in teamverband. Enerzijds motiveren leiders hun werknemers om samen te werken naar een gezamenlijk doel. Anderzijds daagt de leider het team uit om de effectiviteit en prestatie te verbeteren, om de onderlinge interacties te verbeteren, vertrouwen op te bouwen en de visie te implementeren. Sosik en Megerian (1999) stellen dat de vijf constructen van het model van Goleman noodzakelijk zijn om emotioneel sterke relaties te onderhouden. Leiders moeten in staat zijn om sterke emotionele relaties met het team te onderhouden (Goleman, 1995; Sosik & Megerian (1999) en deze relaties te regelen (Sosik & Megerian, 1999; George, 2000). Hoe hoger een leider zijn emotionele intelligentie, hoe beter hij/zij is in het regelen van de relaties via de emotie (Goleman, 1998; Sosik & Megerian, 1999; George, 2000). De relatie tussen emotionele intelligentie en de leiderschapsstijl is nog niet onderzocht in de sportcontext. Bovenstaand onderzoek toont echter aan dat in de bedrijfswereld emoties een rol van betekenis spelen bij het leiding geven. Wij concluderen dat dit ook in de sportcontext het geval zal zijn. De coach kan in dit geval worden beschouwd als de leider. Hypothese 7: De dimensies van emotionele intelligentie, gerapporteerd door de coach, zijn gerelateerd aan de dimensies van leiderschap, gerapporteerd door de spelers. 16

23 2. METHODE 2.1. POPULATIE Tot de mogelijke populatie behoren deze spelers en coaches die in Vlaanderen teamsporten beoefenen. Er werd geopteerd voor teamsporten, omdat het waarnemen, het gebruik, het begrijpen en het regelen van de emoties vaker aan bod komt in teamverband. Per club werd er gestreefd om één coach en zoveel mogelijk van zijn spelers te ondervragen. De vragenlijst mocht enkel worden ingevuld wanneer de speler en de coach minimum 16 jaar oud waren. De steekproef werd opgedeeld in vier sporttakken: voetbal; basketbal; volleybal; korfbal en (uni)hockey. Per sporttak werden willekeurig tien clubs geselecteerd, waardoor de definitieve steekproef uit veertig clubs bestond. Uiteindelijk werden de gegevens van 388 spelers en 40 coaches verwerkt. De groep spelers bestond uit 148 voetballers (38,1%), 84 basketballers (21,6%), 78 volleyballers (20,1%) en 78 korfbal- of (uni)hockeyspelers (20,1%). Deze groep bestond uit 223 mannelijke (57,5%) en 165 (42,5%) vrouwelijke spelers. De groep coaches telde 38 mannelijke (95%) en 2 vrouwelijke (5%) coaches. Drop-out werd beperkt door de vragenlijsten af te nemen in het trainingscomplex van de club en door de spelers en de coach te vragen om de vragenlijsten onmiddellijk na de training in te vullen. Indien de club de vragenlijsten elektronisch wenste te ontvangen, werden deze via mail doorgestuurd. In dit geval lag de respons lager. Het is echter niet mogelijk om te besluiten hoeveel spelers en coaches de vragenlijsten effectief ontvangen hebben, doordat de mail meestal werd verstuurd naar één contactpersoon van de club. Enkele clubs wensten niet aan het onderzoek deel te nemen, waardoor ook daar sprake was van een drop-out. Van de uiteindelijke steekproef, hebben wij zelf vijftien clubs ondervraagd, de gegevens van de overige vijfentwintig clubs werden bekomen via de studenten 2 e Bachelor LO. Deze studenten werden gebrieft over het doel van het onderzoek en de manier waarop zij de vragenlijsten dienden af te nemen. Hierdoor werd er gezorgd dat alle spelers en coaches op dezelfde manier werden ondervraagd. 17

24 2.2. PROCEDURE Het uitgevoerde onderzoek was een beschrijvend onderzoek met een cross-sectioneel design. Bij dit cross-sectionele design wordt een groep éénmaal bevraagd en worden vergelijkingen tussen subgroepen gemaakt en verbanden onderzocht. Bij ons onderzoek zijn er twee crosssectionele designs uitgevoerd, één voor de speler en één voor de coach. Dit was noodzakelijk omdat deze studie ook verbanden wenste te onderzoeken tussen de gegevens van de coach en deze van zijn spelers. Het nadeel van een cross-sectioneel design is dat de data gemakkelijk kan worden beïnvloed door plotse gebeurtenissen die in verband kunnen worden gebracht met het onderzoek. De steekproefmethode in deze studie is de gemakkelijkheidsteekproef. Clubs werden geselecteerd op basis van contacten met een speler/coach of bereikbaarheid. In de meeste gevallen werden de data verzameld door de vragenlijsten na een training te laten invullen. Alvorens naar een club te gaan, werd altijd eerst telefonisch contact opgenomen met de voorzitter, een bestuurslid of een speler van de club. Zij informeerden vervolgens bij de coach en de spelers of zij wensten deel te nemen aan het onderzoek. De informatie werd ook via mail doorgestuurd, zodat bestuur, coach en spelers het opzet van het onderzoek begrepen. Verdere afspraken werden vervolgens via mail geregeld. De dataverzameling gebeurde van eind januari tot begin april MEETINSTRUMENTEN In tabel 2 wordt een overzicht gegeven van de gebruikte meetinstrumenten. Het overzicht werd beperkt tot deze instrumenten die gehanteerd werden om onze hypothesen te kunnen toetsen. Bij alle instrumenten werd er gewerkt met een 7-punt Likertschaal, gaande van helemaal niet akkoord (1) tot helemaal akkoord (7). Tabel 2 Overzicht gebruikte meetinstrumenten Emotionele intelligentie Prestatie Motivatie spelers Motivatie coach Coach-atleet relatie Leiderschap Wong and Law Emotional Intelligence Scale (WLEIS) Marsh s subschaal van de Elite Athlete Self Description Questionnaire (EASDQ) Sport Motivation Scale (SMS) Coach Motivation Scale Coach-Athlete relationship Questionnaire (CART-Q) Leadership Scale for Sports (LSS) 18