Protocollenboek Voorbehouden en Risicovolle en Overige handelingen. Hoofdstuk Tracheacanule

Transcriptie

1 Protocollenboek Voorbehouden en Risicovolle en Overige handelingen Hoofdstuk Tracheacanule

2 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Tracheacanule Inhoudsopgave Tracheotomie en tracheostoma... 3 Bevochtiging luchtwegen bij tracheotomie en tracheostoma... 5 Verzorging tracheotomie en tracheostoma... 7 Spreken met tracheotomie en tracheostoma Ademhaling en beademen Tracheacanules Materialen en hulpmiddelen tracheotomie en tracheostoma Neusmasker Ballon Vilans

3 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Tracheacanule 3 Tracheotomie en tracheostoma Een tracheotomie is het openen van de luchtweg door het insnijden van enkele kraakbeenringen van de luchtpijp (trachea). Dit gebeurt via een snede in de huid in het midden van de hals, vlak boven het borstbeen. Door de opening wordt een buisje (tracheacanule) geplaatst. De tracheacanule houdt de snede open 1. Bij een tracheostoma wordt de luchtpijp tijdens een operatie ingehecht in de hals. Door de opening in de hals wordt een tracheacanule geplaatst. De tracheacanule voorkomt krimpen van het stoma. In beide gevallen zorgt de tracheacanule voor een kunstmatige verbinding tussen de luchtweg en de buitenlucht. Gebruik termen tracheotomie en tracheostoma De termen tracheostoma en tracheotomie worden vaak niet consequent gebruikt. Hier gebruiken we de termen als volgt: Een tracheotomie is een niet-eindstandig stoma; er wordt een sneetje in de trachea gemaakt. De verbinding die de trachea vormt tussen de onderste en bovenste luchtwegen (mond-, neus- en keelholte) blijft intact. Een tracheostoma een eindstandig stoma verstaan; de luchtpijp eindigt in de hals. Er is geen verbinding tussen de onderste en bovenste luchtwegen. Afbeelding: Links, tracheotomie (niet-eindstandig stoma) rechts, tracheostoma (eindstandig stoma) 2 Tracheotomie Een tracheotomie is noodzakelijk wanneer de natuurlijke ademweg is verstoord. Dit is wanneer de luchtpijp vernauwd of afgesloten is. De ingreep wordt vaak acuut gedaan en kan tijdelijk zijn. Een vernauwing in de ademhalingsweg kan ontstaan door: zwelling bij een allergische reactie; zwelling van ontstoken weefsel; zwelling na operatief ingrijpen in hoofd/halsgebied; zwelling of schade na trauma; verlamming van één of beide stembanden; obstructie door corpus alienum (vreemd voorwerp); obstructie door littekenweefsel ten gevolge van decubitus in de luchtpijp, wanneer bij beademing de ballon rond de tube op weefsel heeft gedrukt; (voorlopig-) inoperatieve tumor ter plaatse; langdurige beademing. 1 Folder ErasmusMC, 2014 Vilans Inleiding Tracheotomie en tracheostoma: 1 (van 2)

4 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Tracheacanule 4 Een tracheotomie kan ook noodzakelijk zijn voor invasieve beademing bij cliënten die langdurig beademd moeten worden, bv. cliënten met spierziekten. Dit zijn cliënten: bij wie non-invasieve beademing niet meer lukt; die zich voortdurend verslikken en daardoor aspiratie pneumonie oplopen; die niet kunnen hoesten en geen baat (meer) hebben bij aangeleerde hoesttechnieken 1. Tracheostoma Een tracheostoma wordt aangelegd na een laryngectomie, vaak is hetzelfde gebied ook beschadigd door chemo- en/of radiotherpie. Bij een laryngectomie worden het strottehoofd (larynx), waaronder ook de stembanden, verwijderd. Tijdens de operatie wordt de luchtpijp ingehecht in de hals. Dit is een blijvend stoma 2. Verschil in fysiologie tracheotomie en tracheostomie Fysiologie Tracheotomie Er blijft een verbinding bestaan tussen de luchtweg en de voedselweg (slokdarm). De cliënt ademt voornamelijk in en uit via de canule, ademen via de neus en mond is mogelijk tenzij een zwelling of obstructie de ademweg volledig afsluit. De cliënt heeft nog wel stembanden, maar kan deze niet gebruiken als voorheen. De lucht(druk) die nodig is om de stembanden te laten werken verdwijnt via de canule. De zwelling of obstructie boven de stembanden blokkeert de verbinding tussen onderste en bovenste luchtwegen. Er kunnen verslikproblemen ontstaan, omdat de cliënt gehinderd wordt bij het slikken vanwege de aanwezigheid van de canule of door een zwelling van het strottenklepje. De snede in de luchtpijp is tijdelijk, tijdens de verrichting streeft de arts naar het zo min mogelijk veranderen van de bestaande weefselstructuur. Dit heeft tot gevolg dat de vorm en de werking van de tracheotomie afhankelijk zijn van de aanwezigheid van een canule. Fysiologie Tracheostoma Er is geen verbinding meer tussen de luchtweg en de voedselweg. De cliënt ademt alleen in en uit via de tracheostoma. Ademen via de neus en mond is niet meer mogelijk. De cliënt heeft geen stembanden meer. Er bestaat geen verbinding meer tussen de onderste en bovenste luchtwegen. Verslikken is onmogelijk. Een tracheostoma is een definitieve constructie en is voor zijn vorm en werking niet afhankelijk van de aanwezigheid van een canule. Een stoma kan de eerste periode na aanleg of bij langdurige slijmvliesirritatie (bijvoorbeeld bij bestraling of ontsteking) wel krimpen. Reanimatie Een client met een eindstandig tracheosotma kan niet via de mond en neus gereanimeerd worden! Bronnen Veldnorm chronische beademing, versie 1.0, Vereniging Samenwerkingsverband Chronische Ademhalingsondersteuning, 2012 Websites UMC Utrecht, Leiden en Erasmus MC (gezien 2015) 1 Website Centrum voor Thuisbeademing, Utrecht (ingezien 2015) 2 Website LUMC (ingezien 2015) Vilans Inleiding Tracheotomie en tracheostoma: 2 (van 2)

5 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Tracheacanule 5 Bevochtigen van de luchtwegen Onder normale omstandigheden zorgt de neus voor conditionering van de ingeademde lucht; de lucht wordt gereinigd, bevochtigd en verwarmd. Wanneer de ingeademde lucht niet gefilterd en verwarmd wordt kan dit leiden tot indikking van sputum, korstvorming en infectie. Dit is het geval bij een tracheotomie en een eindstandig tracheostoma. De lucht moet op een andere manier bevochtigd worden. Er zijn verschillende manieren om de inademingslucht te bevochtigen. met een kunstneus; een filter of een pleister met filter (bij eindstandig tracheostoma); door middel van druppelen of sprayen met NaCl 0,9%. met elektrische bevochtiging, bij cliënten die worden beademd. De ingeblazen lucht wordt over verwarmd water geleid. Filter (kunstneus) Plaats de filter op de tracheacanule bij een tracheotomie. Plaats bij een eindstandig tracheostoma de filter op de stomapleister of op de eendelige canule. Bij beademde cliënten wordt de filter in de beademingssyteem geplaatst. De filters worden ook wel kunstneuzen genoemd, ze nemen de functie van de neus gedeeltelijk over; de ingeademde lucht wordt verwarmd en bevochtigd en de ademhalingsweerstand in de longen wordt hierdoor hersteld. Vervang de filter dagelijks. Een nat filter geeft extra weerstand en kan de ademhaling belemmeren. Aandachtspunt Plaats de kunstneus niet op de tracheacanule of het eindstandige tracheostoma als er veel sputum in de luchtwegen zit. Een flinke hoestbui kan de kunstneus volledig verstoppen. Bij aanwezigheid van sputum kan de weerstand in de filter dusdanig toenemen dat de luchtpassage wordt belemmerd en de cliënt benauwd wordt 1. Druppelen of sprayen Heeft de cliënt ondanks het gebruik van een filter last van taai sputum en korstvorming in de canule of in de trachea, druppel dan de canule of het eindstandige tracheostoma met fysiologisch zout (NaCl 0,9%). Doorgaans wordt 1 á 2 ml NaCl 0,9% gedruppeld. Herhaal het druppelen tot er geen sputum meer opgehoest wordt (meestal 2 tot 3 keer) Bij cliënten die beademd worden wordt na het druppelen soms met een beademingsballon wat extra lucht in de longen ingebracht. Hierdoor wordt het fysiologisch zout goed vermengd met het sputum en is het gemakkelijker op te hoesten of weg te zuigen. Aandachtspunten: druppel niet wanneer het sputum helder en dun is; de cliënt dient een hoestrefllex te hebben; ontlucht de cuff (indien aanwezig) van de canule vóór het starten met druppelen, zodat eerst evt op de cuff aanwezig sputum opgehoest of weggezogen kan worden; druppel op de inademing van de cliënt; laat na het druppelen niet meteen ophoesten. Laat de NaCl 0,9% even inwerken, laat de cliënt vervolgens diep inademen en hierna ophoesten; leer de cliënt, in overleg met de arts/ fysiotherapeut, ophoesttechnieken (huffen); gebruik de druppelvloeistof cliëntgebonden; houd de vloeistof steriel. Gebruik bij voorkeur eenmalige verpakkingen; 1 Centrum voor thuisbeademing Utrecht, 2010 Vilans Achtergrondinformatie Bevochtiging luchtwegen bij tracheotomie en tracheostoma: 1 (van 2)

6 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Tracheacanule 6 gooi vloeistoffen in een verpakking die meerdere malen wordt gebruikt, na maximaal 24 uur weg. Noteer datum en tijdstip van openen op de verpakking. Uitzuigen Wanneer een kunstneus, druppelen met NaCl 0,9% niet helpen, of wanneer een cliënt niet zelf kan (leren) ophoesten dient de canule of het eindstandige stoma regelmatig te worden uitgezogen (zie uitzuigen luchtwegen). Bronnen Hygiënerichtlijn voor verpleeghuizen en woonzorgcentra, Landelijke Centrum voor Hygiëne en Veiligheid (LCHV), 2015 Verzorging van de luchtwegen (revalidatie), Werkgroep Infectiepreventie, 2008 Websites UMC Utrecht, Leiden en Erasmus MC, Antoni van Leeuwehoek en Vumc en Patientenvereniging voor Stembandlozen (gezien 2015) Richtlijn zorg voor een kind met een tracheacanule, Landelijke Werkgroep TracheaCanule bij Kinderen, 2007 Vilans Achtergrondinformatie Bevochtiging luchtwegen bij tracheotomie en tracheostoma: 2 (van 2)

7 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Tracheacanule 7 Verzorging tracheotomie en tracheostoma Een tracheotomie met tracheacanule en een eindstandig tracheostoma dienen meerdere malen per dag verzorgd te worden. Doel van goede tracheazorg is het voorkomen van luchtweginfecties, huidirritatie en wondjes. De verzorging bestaat uit: voorkomen van ophoping of vastzitten van slijm (sputum) in de canule of de luchtwegen door voldoende bevochtiging van de inademingslucht, door ophoesten of wegzuigen van sputum (zie hiervoor document bevochtiging luchtwegen bij tracheotomie en tracheostoma); reinigen van de trachea(binnen)canule of het eindstandig tracheostoma; verzorgen van de huid. Reinigen en verzorgen tracheotomie Een tracheotomie (niet eindstandig) heeft altijd een tracheacanule om de verbinding tussen de luchtpijp en de buitenwereld open te houden. De tracheacanule kan eendelig of tweedelig (binnen- en buitencanule) zijn. De halsplaat/ flens is het deel waaraan de canule bevestigd is en dat tegen de hals rust. De huid achter het halsplaatje wordt doorgaans beschermd met en metaline splitgaas. Canule met cuff Wanneer de cliënt een canule met cuff heeft, ontlucht de cuff tijdens de verzorging (zie cuff en cuffdrukmeting) De binnencanule Verwijder de binnencanule uit de buitencanule en reinig de binnencanule vervolgens minimaal twee maal per dag. De eerste vijf dagen na de operatie vaker, om indrogen van wondvocht en sputum te voorkomen. Maak de binnencanule schoon onder stromend water, met gebruik van een gaasje en een kunststof pincet, een kniepincet of een niet pluizend wattenstokje. Droog de canule met een gaasje. Gebruik zo nodig water, of een niet irriterende wateroplosbare gelei (bv Silcospray, K- gel) om het inbrengen te vergemakkelijken. Bij een cliënt die beademd wordt, moet tijdens het reinigen van de binnencanule een reservebinnencanule ingebracht worden, zodat de beademing gecontinueerd kan worden. Bewaar de reserve binnencanule droog en stofvrij. Reinigen spreekdopje of spreekklepje Maak het spreekdopje of het spreekklepje schoon onder stromend water, evt. met gebruik van een gaasje. Droog het spreekdopje of het spreekklepje met een gaasje. Metaline splitgaas Verschoon het metaline splitgaas achter het halsplaatje van de canule tegelijk met de verzorging van de binnencanule of eerder wanneer het zichtbaar vuil is. Canuleband Vervang het canuleband één keer per week of als het vochtig en/of zichtbaar vervuild is. Verwijjder het oude canuleband pas als het nieuwe bevestigd is. De canule is dus even met twee bandjes bevestigd. deze manier kan de canule er niet per ongeluk uitgehoest worden. Gebruik een platte knoop aan de zijkant van de hals om het band te fixeren of gebruik Vilans Achtergrondinformatie Verzorging tracheotomie en tracheostoma: 1 (van 5)

8 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Tracheacanule 8 canuleband met klittenbandsluiting. Laat ongeveer één vinger ruimte tussen het band en de hals van de cliënt. Aandachtspunten Zorg voor een reservecanule en een tracheaspreider (volgens afspraak) voor het geval de cliënt de canule per ongelijk uithoest. Handel volgens afspraak.; Observeeer het slikken, clienten met een tracheacanule hebben vaker slikproblemen. Schakel zonodig een logopedist in. Laat bij voorkeur de cuff tijdens het eten leeg, zodat de client voelt hoe het slikken gaat. Zilveren of metalen canule Poets een zilveren canule één keer per week met zilverpoets of tandpasta. Afdoppen tracheacanule Een cliënt kan tijdelijk een tracheacanule nodig hebben. Bouw het gebruik van de tracheacanule geleidelijk af wanneer de indicatie voor de tracheotomie met tracheacanule is opgeheven. Doe dit door afdoppen van de canule volgens afspraak (afdopschema). Een voorwaarde voor het starten met afdoppen is dat de client geen (benauwdheids) klachten heeft bij gebruik van de spreekklep. De frequentie en duur van het afdoppen worden geleidelijk opgevoerd, op geleide van (benauwdheids)klachten, bloedgas en/ of saturatie van de clënt. De arts beslist wanneer de tracheacanule definitief verwijderd kan worden. Aandachtspunten: dop alleen af bij een cliënt met een canule zonder cuff of met een lege cuff!; stel de cliënt gerust: afdoppen kan vooral in het begin angst oproepen; observeer de cliënt Reinigen en verzorgen eindstandig tracheostoma In een eindstandig tracheostoma zit meestal geen tracheacanule. Soms een eendelige (siliconen) canule om de stoma open te houden. Vaak wordt die alleen s nachts gebruikt. Op de stoma wordt een stomapleister geplakt waarin een filter en/ of een spreekklep geplaatst wordt. Tussen de slokdarm en de trachea zit meestal een spraakprothese. Reinigen (eendelige) tracheacanule Maak de canule schoon onder stromend water, met gebruik van een gaasje en een kunststof pincet, een kniepincet of een niet pluizend wattenstokje. Droog de canule met een gaasje of tissue. Bewaar de reserve binnencanule droog en stofvrij wanneer hij niet gebruikt wordt. Voor vervanging van het canuleband gelden dezelfde richtlijnen als bij een canule in een tracheotomie. In bijzondere situaties kan een eindstandig tracheostoma een tweedelige tracheacanule hebben. Bijvoorbeeld wanneer de trachea dichtgedrukt dreigt te worden door een tumor, of een tweedelige tracheacanule met cuff, wanneer er lekkage van veel wondvocht is uit een fistel en voorkomen moet worden dat het vocht in de stoma terecht komt. Verwijderen en vervangen stomapleister In de stomapleister kan een filter en/of spreekklep en een eendelige canule gezet worden. Vervang de pleister bij luchtlekkage of als hij loslaat. Het plakken van de stomapleisters kan als de huid rond de tracheostoma voldoende genezen is en de hechtingen zijn verwijderd. Vilans Achtergrondinformatie Verzorging tracheotomie en tracheostoma: 2 (van 5)

9 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Tracheacanule 9 Verwijder de pleister met daarvoor geschikt materiaal, bv. een Remove doekje. Maak de huid vervolgens goed schoon en breng de nieuwe pleister aan. Aandachtspunten 1 : Zorg dat de huid rondom de stoma droog is; Zorg dat de pleister een beetje warm is door de achterkant in de handen warm te wrijven; Voor het fixeren van de pleister zijn er speciale lijmdoekjes bv. Skin Prep; Trek de huid strak op het moment van het plakken van de pleister; Masseer de pleister, wanneer deze op de huid zit, om hem iets steviger te fixeren. Verzorgen spraakprothese Cliënten met een tracheostoma hebben vaak een spraakprothese die geplaatst wordt tussen de trachea en de slokdarm. De spraakprothese wordt gereinigd via de opening van het tracheostoma. Verwijder met een speciaal borsteltje (Provox Brush) slijm en voedselresten uit de spraakprothese. Doe dit 2x per dag en na elke maaltijd. Verwijder kleine deeltjes die niet met het borsteltje verwijderd kunnen worden met de Provox Flush of Blaasbalgje. Doe dit één keer daags s avonds met water of lucht. Aandachtspunten 2 : observeer de spraakprothese op lekkage van speeksel, vocht en/ of voedsel vanuit de slokdarm; spoel het borsteltje na gebruik om met water en droog het af. Het gebruik is per cliënt. gebruik het borsteltje uiterlijk één maand; neem contact op met de KNO-arts bij lekkage; gebruik een Provox Plug (volgens afspraak) om de prothese af te sluiten; bij lekkage zal de stemprothese poliklinisch vervangen worden door de KNO-arts. De gemiddelde levensduur van de spraakprothese is drie tot vier maanden, doordat zich op het materiaal een schadelijke biofilm vormt van bacteriën en gisten. Hierdoor gaat de prothese lekken of wordt het spreken moeilijker door een hogere weerstand. Zuivelproducten, zoals karnemelk en yakult zouden de biofilmvorming reduceren. Het (krachtig) ventileren van de prothese en het gebruik van cafeïnehoudende frisdranken zoals cola blijkt de biofilmvorming te vertragen. Waarschijnlijk wordt de levensduur van de prothese zo verlengd 3. Afbeelding: spraakprothese tussen slokdarm en trachea 4 Vervangen tracheacanule Uit oogpunt van infectiepreventie is er geen reden om de buitencanule regelmatig te vervangen. Regelmatig vervangen van de buitencanule heeft geen zin, omdat deze steeds op dezelfde plaats wordt ingebracht 5. Drie maanden na de tracheotomie is er in de hals een fistel gevormd. 1 Website Antoni van Leeuwenhoek (gezien 2015) 2 Provox Web (gezien 2015) 3 Exogenous factors influencing voice prosthetic biofilm; mw. R.H. Free; maart Website neurolog.be (gezien 2015) 5 Verzorging van de luchtwegen (revalidatie), Werkgroep Infectiepreventie, 2008 Vilans Achtergrondinformatie Verzorging tracheotomie en tracheostoma: 3 (van 5)

10 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Tracheacanule 10 In de richtlijn voor kinderen met tracheacanule staat dat de canule om de 1 tot 4 weken (volgens afspraak) gewisseld dient te worden. Om verstopping te voorkomen en vanwege kwaliteitsverandering van het gebruikte materiaal 1. Verzorgen van de huid Zorg dat de huid rondom de tracheotomie en het tracheostoma intact blijft. Reinig bij de verzorging de huid achter het halsplaatje en bij een eindstandig tracheostoma de huid rondom de stoma, met een vochtig gaasje. Maak de huid droog. Aandachtspunten: inspecteer de huid rondom canule of het eindstandige stoma dagelijks op irritatie, beschadiging en ontstekingsverschijnselen (roodheid, zwelling, temperatuurverschil); inspecteer het eindstandige tracheostoma en de spraakprothese met een lampje; gebruik zonodig (volgens afspraak) huidbeschermingsmiddelen; smeer de binnenrand van het eindstandige tracheostoma in met vaseline/lanoline zalf (volgens afspraak) om het stoma soepel te houden, verwijder korstjes zonodig met een kniepincet; voorkom decubitus door de druk van het halsplaatje. Let op dat het canule band niet te strak, maar ook niet te los zit. Zorg dat het splitgaas de huid voldoende beschermt. Gebruik zonodig foam splitgaas (of ander drukverminderend materiaal (volgens afspraak); gebruik (volgens afspraak) zilvernitraat bij stoma-granuloom (wildvlees). Algemene aandachtspunten en hygiëne tracheotomie en tracheostoma Draag handschoenen en gebruik andere persoonlijke beschermingsmiddelen, zoals een schort, een bril en een mondneusmasker of een face-shield, wanneer er risico is op contact met excreta; Zorg dat er voerder of mandrijn bij de cliënt aanwezig is. De voerder zorgt voor een rond uiteinde waardoor een nieuw in te brengen canule gemakelijker ingebracht wordt en de kans op een onjuiste route minimaliseert; Zorg dat er een reserve canule aanwezig is (volgens afspraak); Zorg dat er een tracheaspreider bij de cliënt aanwezig is (volgens afspraak). Drie maanden na de tracheotomie is er in de hals een fistel gevormd.; Zorg (volgens afspraak) voor uitzuig- en zuurstofapparatuur. Complicaties bij cliënten met een tracheacanule Probleem: Oorzaak: Acties: Taai slijm Droge lucht Irritatie van de luchtpijp Roken of in verleden veel gerookt hebben Veel helder en dun slijm Verkoudheid Te veel druppelen met NaCl 0,9% Gebruik van slijmverdunner 1 á 2 keer extra per dag druppelen met NaCl 0,9%, eventueel vaker Eventueel in overleg met arts starten met medicatie om het slijm dunner en makkelijker ophoestbaar te maken Verhoog de luchtvochtigheid in huis In overleg met arts stoppen met slijmverdunner Verminder de hoeveelheid NaCl 0,9% met druppelen of druppel minder vaak 1 Richtlijn zorg voor een kind met een tracheacanule, Landelijke Werkgroep TracheaCanule bij Kinderen, 2007 Vilans Achtergrondinformatie Verzorging tracheotomie en tracheostoma: 4 (van 5)

11 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Tracheacanule 11 Probleem: Oorzaak: Acties: Ophoesten van spoortjes bloed bij het slijm Luchtpijp is te droog, waardoor er korstvorming ontstaat. Door deze korstjes steeds op te hoesten raakt de trachea geïrriteerd/beschadigd Canule drukt tegen de luchtpijp, dit irriteert de luchtpijp Canulebandje zit te los, waardoor de canule te bewegelijk is wat trachea weer irriteert en prikkelt Geel/groen slijm Kan gevolg van een luchtweginfectie zijn Kriebelhoest Irritatie van de luchtpijp door droge lucht Roodheid van de huid onder de canule Het slijm irriteert de huid Het halsplaatje van de canule De luchtpijp vaker bevochtigen (zoals bij kriebelhoest verder in tabel) Controleer of canulebandje niet te los of te strak zit Leer goede hoesttechniek aan Bij blijvend bloedverlies overleg met arts Gebruik filter Raadpleeg (huis)arts Druppel zonodig 1 á 2 keer per dag extra met NaCl 0,9% Druppel 1 á 2 keer daags extra met NaCl 0,9% Verhoog de luchtvochtigheid in huis, bijvoorbeeld door vernevelaar Is de huid erg gevoelig en teer dan kan er preventief beschermd worden met Cavilon of Duoderm Thin (volgens afspraak). Beiden zorgen voor een beschermlaag Daarna een splitgaasje onder de canule doen, deze verschonen zodra deze vochtig is Drukplek van de canule Het halsplaatje van de canule Gebruik drukverminderend materiaal (volgens afspraak) Obstructie in de canule waardoor benauwdheid optreedt De buitencanule valt uit de luchtpijp/hals Ophoesten van etensresten Slijmprop of korst in de binnencanule De binnencanule eruit halen en schoonmaken Canulebandje zit te los Plaats de buitencanule terug volgens afspraak. Gebruik een voerder Eventueel tijdelijk de binnencanule in opening plaatsen Verslikken Lekkend spraakknoopje (bij eindstandig tracheostoma) Raadpleeg (huis)arts Raadpleeg KNO arts Bronnen Hygiënerichtlijn voor verpleeghuizen en woonzorgcentra, Landelijke Centrum voor Hygiëne en Veiligheid (LCHV), 2015 Verzorging van de luchtwegen (revalidatie), Werkgroep Infectiepreventie, 2008 Websites UMC Utrecht, Leiden en Erasmus MC, Antoni van Leeuwehoek en Vumc en Patientenvereniging voor Stembandlozen (gezien 2015) Schema complicaties is van de website van het Leids Universitair Medisch Centrum (update van 2014 en 2015) Richtlijn zorg voor een kind met een tracheacanule, Landelijke Werkgroep TracheaCanule bij Kinderen, 2007 Vilans Achtergrondinformatie Verzorging tracheotomie en tracheostoma: 5 (van 5)

12 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Tracheacanule 12 Spreken met tracheotomie en tracheastoma Geluid ontstaat in het strottenhoofd (adamsappel) dat een verbinding vormt tussen de trachea (luchtpijp) en de keelholte. In het strottenhoofd liggen de stembanden. Dit zijn twee plooien die door spieren naar elkaar gebracht kunnen worden en zo de luchtpijp afsluiten. Als de stembanden tegen elkaar gehouden worden kunnen ze in trilling gebracht worden door de uitgeademde lucht. Deze stembandtrilling veroorzaakt geluid. Afbeelding: strottenhoofd met stembanden 1 Spreken met een tracheotomie met tracheacanule Voor het spreken is nodig dat uitademingslucht de stembanden in trilling brengt. Bij cliënten met een geopende tracheacanule zal de uit te ademen lucht echter de weg van de minste weerstand kiezen. De lucht gaat via de tracheacanule naar buiten. De lucht komt niet langs de stembanden en spreken is niet mogelijk. Afsluiten van de canule met de vinger Om te zorgen dat de uitademingslucht wel langs de stembanden gaat en geluid geeft, kan de cliënt de tracheacanule afsluiten met de vinger. De inademing gaat via de canule en de uitademing gaat via de normale ademweg langs de stembanden. Dit kan alleen als er in de trachea, tussen de tracheacanule en luchtpijpwand, voldoende ruimte is om langs de canule via de mond uit te ademen en/ of de cliënt een gevensterde canule heeft. Afbeelding: spreken door afsluiten gevensterde tracheacanule 2 Gebruik spreekdopje, spreekklepje en spreekcanule Een spreekdopje (ook wel spraakhuisje genoemd) vervangt de functie van de vinger. Spreekdopjes kunnen al of niet een onderdeel zijn van een filter voor bevochting. Een variatie op de spreekdop is het spreekklepje dat inademing van lucht via de canule toestaat maar sluit op het moment van uitademen. Beide zorgen dat de uitgeademde lucht de stembanden passeert waardoor spreken mogelijk is. 1 (gezien 2015) 2 (gezien 2015) Vilans Achtergrondinformatie Spreken met tracheotomie en tracheostoma: 1 (van 3)

13 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Tracheacanule 13 Afbeeldingen: spreekdopje 1 metalen canule met spreekklepje 2 spreekcanule (gevensterde canule) 3 Aandachtspunten Gebruik geen spreekdopje of spreekklepje in combinatie met een opgeblazen cuff. Uitademen wordt dan onmogelijk!; Gebruik liever geen spreekdopje, spreekklepje tijdens de slaap; Bij kinderen is speciale aandacht nodig voor de spraakontwikkeling. Spreken met een tracheostoma Cliënten met een tracheostoma hebben geen stembanden meer. Bovendien is spreken onmogelijk omdat de verbinding tussen de onderste en bovenste luchtwegen, waar de uitademingslucht doorheen moet, er niet meer. Afbeeldingen: spraakprothese 4 spreken door afdrukken met vinger 5 handsfree spreekklep 6 Spraakprothese Er wordt operatief een verbinding gemaakt tussen slokdarm en luchtpijp. In deze verbinding wordt een kunststof buisje geplaatst, de spraakprothese. Via de spraakprothese kan er lucht naar van de trachea naar de slokdarm/keelholte door: het afdrukken van het tracheostoma met de duim of vinger; door het plaatsen van een spreekklep (handsfree spreekklep) in de stomapleister. Een handsfree spreekklep maakt het mogelijk om door een korte luchtstoot het tracheostoma af te sluiten en te spreken zonder het stoma met de hand af te drukken. Wanneer de stomapleister niet goed wordt verdragen kan een speciale siliconen tube (Barton Mayo) in het stoma worden geplaatst. Hierop passen een filter en/of een handsfree spreekklep. Aandachtspunten Breng de stomapleister zorgvuldig aan, luchtlekkage belemmert spreken; 1 Website LUMC (gezien 2015) 2 Website Radboud MC (gezien 2015) 3 Website MC Haaglanden (gezien 2015) 4 Website rug.nl (gezien 2015) 5 Website KNO.nl (gezien 2015) 6 (gezien 2015) Vilans Achtergrondinformatie Spreken met tracheotomie en tracheostoma: 2 (van 3)

14 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Tracheacanule 14 Gebruik een gevensterde canule of een canule met gaatjes wanneer de cliënt een canule nodig heeft. Het venster zorgt dat de uitademingslucht naar de spraakprothese kan; De siliconen tube moet goed passen. Slokdarmspraak Voordat de spraakprothese er was leerden alle cliënten spreken met de injectiemethode. Lucht vanuit de slokdarm wordt op een bepaalde manier naar achter in de slokdarm wordt geperst ( geïnjecteerd ). Daarna komt de lucht door een soort opboeren weer terug waardoor het bovenste deel van de slokdarm in trilling wordt gebracht. Hierdoor ontstaat geluid. Elektronische spreekapparatuur Een derde manier spreken is met elektronische spreekapparatuur (bijvoorbeeld de Servox). De cliënt zet het apparaat dat trillingen maakt, tegen de hals. De lucht in mond- en keelholte wordt in trilling gebracht, de trillingen worden omgezet in geluid. Nadeel is dat het spreekapparaat onder handbereik moet zijn. Bovendien klinkt de stem metaalachtig. Bronnen Website Vereniging samenwerkingsverband chronische ademhalingsondersteuning, VSCA Websites UMC Utrecht, Leiden en Erasmus MC, Antoni van Leeuwehoek, Radboud UMC en Vumc en Patientenvereniging voor Stembandlozen (gezien 2015) Websites Verder zonder stembanden en website vrienden van kinderen met een tracheacanule Vilans Achtergrondinformatie Spreken met tracheotomie en tracheostoma: 3 (van 3)

15 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Tracheacanule 15 Ademhaling en beademen Tijdens de ademhaling neemt het lichaam bij de inademing zuurstof op. Bij de uitademing wordt onder meer koolzuur uitgescheiden. Koolzuur is één van de afvalproducten die in het lichaam ontstaan bij de productie van energie. Dit proces gaat altijd door. Als iemand onvoldoende ademhaalt, kan het koolzuurgehalte in het lichaam stijgen en het zuurstofgehalte dalen. Er is dan sprake van hypoventilatie. De oorzaak van hypoventilatie kan een spierziekte of een longziekte zijn. Klachten die bij hypoventilatie kunnen optreden zijn hoofdpijn bij het wakker worden, sufheid overdag, gebrekkige eetlust en concentratiestoornissen. Soms ontbreken deze klachten. Wanneer langdurig hypoventilatie optreedt en het koolzuurgehalte te hoog oploopt, kan een cliënt in coma raken en uiteindelijk overlijden. Dit kan worden voorkomen door de ademhaling van de cliënt tijdig mechanisch te ondersteunen. Indicaties ademhalingsondersteuning Bij onderstaande ziektebeelden wordt in de progressieve fase mechanische ademhalingsondersteuning toegepast. Spierziekten, zoals: spinale atrofieën; Ziekte van Duchenne; Ziekte van Becker; Amyotrofische Lateraal Sclerose (ALS). Longziekten, zoals longemfyseem. Borstkasafwijkingen. Centraal Slaap Apnoe Syndroom (CSAS = ademstilstand tijdens de slaap). Obstructief Slaap Apnoe Syndroom (OSAS = blokkade van de ademhaling) tijdens de slaap doordat achter in de keel weefsel de ademhalingsweg dichtdrukt). Soorten beademing Ademhalingsondersteuning kan zowel alleen 's nachts (tijdens de slaap) als continue toegepast worden. Nachtelijke mechanische ademhalingsondersteuning Nachtelijke mechanische ademhalingsondersteuning (chronische intermitterende beademing) voorkomt hypoventilatie. Voor het slapen gaan wordt bij de cliënt het beademingsapparaat aangesloten en na het ontwaken wordt het weer afgesloten. De cliënt ervaart het als een verbetering, omdat de hoeveelheid koolzuur in het bloed niet meer toeneemt. Bovendien hebben de ademhalingsspieren rust tijdens de ademhalingsondersteuning. Chronisch continue mechanische ademhalingsondersteuning We spreken van chronisch continue ademhalingsondersteuning als de cliënt vrijwel volledig afhankelijk is van beademing. Dit is nodig wanneer zenuwen van de ademhalingsspieren zijn beschadigd. Meestal zal de noodzaak tot continue ademhalingsondersteuning zeer geleidelijk ontstaan, zoals bij cliënten met een progressieve spierziekte. Vormen van ademhalingsondersteuning Er zijn 2 vormen van ademhalingsondersteuning: non-invasief; invasief. Non-invasieve beademing Vilans Achtergrondinformatie Ademhaling en beademen: 1 (van 2)

16 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Tracheacanule 16 Dit is ademhalingsondersteuning via een neusmasker of kurasbeademing. Neusmaskerbeademing Ademhalingsondersteuning via een neusmasker gebeurt door een op de neus geplaatst kapje. Hieraan is via een slangensysteem een beademingstoestel gekoppeld. Tijdens een korte gewenningsperiode went de cliënt aan het gevoel dat lucht door de neus geblazen wordt. Daarna kan een goede ademhalingsondersteuning ingesteld worden. Bij deze vorm van ademhalingsondersteuning kan de cliënt gewoon spreken. De methode is niet voor iedereen geschikt. Sommige cliënten kunnen niet wennen aan het masker. Ze verliezen te veel lucht via de mond. Anderen kunnen moeilijk ophoesten waardoor slijm in de longen of luchtwegen achterblijft. In deze gevallen heeft een tracheostoma de voorkeur. Kurasbeademing Deze vorm van beademen wordt nog maar weinig toegepast. Het kuras kan gezien worden als een opvolger van de ijzeren long. Een kunststof schelp wordt over borst en bovenbuik geplaatst. Door onder de schelp een vacuüm te maken, wordt de borstkas als het ware omhoog gezogen waardoor lucht ingeademd wordt. Door het vacuüm op te heffen, volgt uitademing vanzelf. Kurasbeademing kan alleen in rugligging toegepast worden. Het mag nooit worden toegepast bij cliënten die lijden aan een spierdystrofie (bijvoorbeeld de Ziekte van Duchenne). Bij deze cliënten bestaat het gevaar voor het dichtklappen van de bovenste luchtwegen. Invasieve beademing Hierbij wordt het beademingsapparaat via een slangensysteem aangesloten op de tracheacanule in het trachea. De tracheacanule wordt via een tracheotomie geplaatst. Voordeel van een tracheacanule is dat de aangeboden lucht rechtstreeks de longen ingeblazen wordt en zo altijd op de plaats van bestemming komt. Een ander voordeel is dat er via de tracheacanule slijm uit de luchtwegen gezogen kan worden met een afzuigpomp. Dit voorkomt slijmophoping door onvoldoende ophoesten. In de praktijk blijkt dat de cliënt moet wennen aan zowel het ontvangen van lucht via een beademingsapparaat en het (leren) spreken met die lucht. De meeste cliënten die via een tracheacanule beademd worden, leren dit goed. Het overgrote deel van de cliënten wordt alleen s nachts beademd. Overdag wordt de canule dan gesloten, zodat alle ingeademde lucht gewoon langs de stembanden gaat en praten mogelijk is. Beademingsapparatuur Er zijn 2 typen van beademingsapparatuur te onderscheiden. Volumegestuurd: een beademingapparaat blaast per ademhaling een ingesteld volume (hoeveelheid lucht, al dan niet vermengd met extra zuurstof) in. Drukgestuurd: een beademingapparaat blaast een luchtstroom (al dan niet vermengd met extra zuurstof) in totdat een bepaalde druk is bereikt. Welk type beademingsapparaat wordt gebruikt in de thuissituatie wordt tijdens de opname in het ziekenhuis bepaald. Vilans Achtergrondinformatie Ademhaling en beademen: 2 (van 2)

17 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Tracheacanule 17 Tracheacanules Een canule is een buisje dat via een opening in de hals in de luchtpijp (trachea) geplaatst wordt. Door dit buisje vindt de ademhaling plaats. De halsplaat/ flens is het deel waaraan de canule bevestigd is en dat tegen de hals rust. Bekende merken zijn Shiley, Portex, Bivona, Mallinckrodt en Tracoe. Ze hebben een diameter van 2,5 10 mm. Er zijn meerdere soorten canules: Kunststof canule, disposable (PolyVinylChloride, siliconen of andere plastics); Zilveren of metalen canule (nooit met cuff); Met binnencanule (tweedelige canule); Zonder binnencanule (eendelige canule); Met en zonder cuff; Met of zonder venster (zie ook spreken met tracheacanule); Met en zonder voerder (om de canule in te brengen/ wisselen); Met of zonder zuurstoflijn (zie materialen voor zuurstoftoediening); Met of zonder uitzuig- of spraak mogelijkheid (zie uitzuigen tracheacanule en spreken met een tracheacanule). Kunststof en metalen canules PVC canules worden veel gebruikt. Op indicatie kan een siliconencanule (flexibeler) (nadeel; aankoeken sputum) of een zilveren canule (in algemeen minder last van sputumproductie) worden gebruikt. Metalen en zilveren canules worden gebruikt als een cliënt langdurig een canule nodig heeft. Ze gaan lang mee en geven weinig allergische reacties. Een kunststof canule heeft een dikkere wand en daardoor een kleiner lumen dan een zilveren canule. Kunststof canules zijn kwetsbaarder, ze kunnen gemakkelijk beschadigd raken bij het reinigen. Afbeelding: zilveren canule met voerder, binnencanule en spraakklepje, buitencanule met flens 1 Tweedelige tracheacanule De canule bij een niet- eindstandige tracheotomie bestaat meestal uit een binnen- en een buitencanule. De buitencanule zit in de tracheotomie of het tracheostoma. De binnencanule wordt met een palletje (of andere bevestiging) vastgemaakt in de buitencanule. Vanwege verhoging van de ademweerstand zijn binnencanules niet geschikt voor jonge kinderen 2. Tweedelige kunstof canules zijn er met en zonder cuff. Een cuff is een ballonnetje dat als een manchet om de buitencanule van een tweedelige canule zit (zie cuff en cuffdruk) 1 Website Radboud UMC Nijmegen, (gezien 2015) 2 Richtlijn zorg voor een kind met een tracheacanule, Landelijke Werkgroep TracheaCanule bij Kinderen, 2007 Vilans Materiaalbeschrijving Tracheacanules: 1 (van 2)

18 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Tracheacanule 18 Afbeelding: tweedelige kunststof tracheacanule (binnencanule zit in de buitencanule) met cuff en cufflijn 1 Eendelige tracheacanule Bij een eindstandig tracheostoma wordt direct na de operatie vaak een canule geplaatst om krimpen van de stoma te voorkomen. Dit is meestal een eendelige canule. Als de wond is genezen, is een canule meestal niet meer nodig. Sommige cliënten dragen alleen s nachts een canule om krimpen van de stoma tegen te gaan. Afbeelding: ééndelige tracheacanule 2 Gevensterde canule Een canule kan een venster hebben (een gefenestreerde canule). Het venster zit in het gebogen deel van de canule (binnen en buitencanule) en kan spreken en ademhalen via de mond soms vergemakkelijken als de canule is afgesloten. Afbeelding: gevensterde tracheacanule 3 Bronnen Veldnorm chronische beademing, versie 1.0, Vereniging Samenwerkingsverband Chronische Ademhalingsondersteuning, 2012 Websites UMC Utrecht, Leiden en Erasmus MC (gezien 2015) Richtlijn zorg voor een kind met een tracheacanule, Landelijke Werkgroep TracheaCanule bij Kinderen, Website Smith Medical (ingezien 2015) 2 Website MediqTefa (ingezien 2015) 3 Website Erasmus MC (gezien 2015) Vilans Materiaalbeschrijving Tracheacanules: 2 (van 2)

19 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Tracheacanule 19 Materialen en hulpmiddelen tracheotomie en tracheostoma Een tracheotomie (niet eindstandig) heeft een tracheacanule om de verbinding tussen de luchtpijp en de buitenwereld open te houden. De halsplaat/ flens is het deel waaraan de canule bevestigd is en dat tegen de hals rust. De huid achter het halsplaatje wordt beschermd met en metaline splitgaas. De canule wordt om de hals bevestigd met canuleband. Op de canule of op een pleister op de eindstandige tracheostoma wordt een filter geplaatst. Metalline splitgazen De huid rond de tracheotomie wordt beschermd door metaline gaas. Dit gaas bestaat uit twee laagjes; een laag Engels pluksel (witte kant) en een laagje aluminium (grijze kant). Het aluminium laagje komt tegen de huid aan. Afbeelding: metaline gaas met split 1 Filters Filters nemen de functie van de neus gedeeltelijk over; de ingeademde lucht wordt verwarmd en bevochtigd en de ademhalingsweerstand in de longen wordt hersteld. Een kunstneus bestaat uit een plastic omhulsel met daarin een opgerolde lange strook papier. Dit papier houdt vocht vast. De uitgeademde lucht die waterdamp bevat, passeert de kunstneus. De kunstneus houdt de waterdamp vast. Bij een nieuwe inademing passeert droge lucht de vochtige kunstneus waardoor de ingeblazen lucht wordt bevochtigd. Bij een tracheotomie wordt de filter op de canule geplaatst. Bij cliënten met een (eindstandig) tracheostoma wordt de filter op een stomapleister of eendelige tracheacanule geplaatst. Afbeelding: filter voor tracheacanule 2 Er zijn 3 typen filters 3 : hygroscopische kunstneuzen, hebben een goede bevochtigingswerking, met een zeer beperkte bacteriefilterende werking; hydrofobe kunstneuzen, hebben vooral een bacteriefilterende werking, met beperkte luchtbevochtiging; combinatiekunstneuzen, bestaande uit hygroscopisch materiaal en een bacterievirusfilter, hebben een goede bevochtigingswerking en een goede bacteriefilterende werking. 1 Website vrienden van kinderen met een tracheacanule (ingezien 2015) 2 Website VUmc en Patiëntenvereniging voor Stembandlozen (gezien 2015) 3 Verzorging van de luchtwegen (revalidatie), Werkgroep Infectie Preventie, 2008 Vilans Materiaalbeschrijving Materialen en hulpmiddelen tracheotomie en tracheostoma: 1 (van 3)

20 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Tracheacanule 20 Er zijn ook filters met een opening voor zuurstoftoediening en een hersluitbare opening voor uitzuigen. Stomapleisters en filters Er zijn diverse tracheostomapleisters verkrijgbaar (bijvoorbeeld Provox, Prim-air, Neo Naze en Free Vent en Servox) variërend in plakkracht (pleisters met verschillende lijmsoorten), vorm (ovaal of rond), gebruiksduur en gebruiksvriendelijkheid. De filters kunnen gemakkelijk in het pleister worden geplaatst. In geval van hoesten en ophoping van slijm, kunnen de filters eenvoudig uit de pleister worden verwijderd en zo nodig vervangen. Afbeelding: stomapleister met filter 1 Reiniging spraakprothese Gebruik voor het reinigen van de spraakprothese een speciaal borsteltje (Provox Brush). Kleine deeltjes die niet met het borsteltje verwijderd kunnen worden, kunnen verwijderd worden met de Prvox Flush of Blaasbalgje. Afbeeldingen: reinigingsborstel stemprothese 2, ProVox Flush of Blaasbalg 3 Canuleband De canule zit met een canulebandje om de hals van de cliënt. Er is canuleband wat geknoopt moet worden en canuleband met klittenband. 1 Website Antoni van Leeuwenhoek (gezien 2015) 2 Website MediqTefa (gezien 2015) 3 Website Urmeehealthcare (gezien 2015) Vilans Materiaalbeschrijving Materialen en hulpmiddelen tracheotomie en tracheostoma: 2 (van 3)

21 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Tracheacanule 21 Afbeelding: canuleband met klittenbandsluiting 1 Reinigen canule De tracheacanule wordt gereinigd met gebruik van een gaasje en een kunststof pincet, een kniepincet of een niet pluizend wattenstokje. Afbeelding: kniepincet 2 Kunststof pincet 2 Douchebeschermer Om met een tracheotomie of tracheostoma te douchen kan een douchebeschermer gebruikt worden. Afbeelding: twee verschillende douchebeschermers 3 Hulpmiddelen voor inhalatie van medicijnen Medicijnen voor inhalite kunnen met een pariboy of een voorzetkamer gegeven worden. Er zijn speciale voorzetkamers die op een tracheacanule passen. Van belang is om na te gaan of de dosering van het medicijn aangepast moet worden. Bronnen Richtlijn zorg voor een kind met een tracheacanule, Landelijke Werkgroep TracheaCanule bij Kinderen, Website MedigTefa (gezien 2015) 2 Website Pluspunt mediqmedeco (gezien 2015) 3 Website hoofdhalskanker en website de tweede stemwinkel (gezien 2015) Vilans Materiaalbeschrijving Materialen en hulpmiddelen tracheotomie en tracheostoma: 3 (van 3)

22 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Tracheacanule 23 Gebruik neusmasker Een neusmasker wordt bevestigd met een hoofdband voorzien van klittenband. Het masker wordt met behulp van het klittenband zo strak mogelijk (lekvrij) rond de neus bevestigd zonder dat het irritatie of drukplekken veroorzaakt. Bij bepaalde maskers zijn er voor de uitademing openingen in het masker gemaakt. Deze openingen dienen boven de dekens te blijven voor een ongestoorde uitademing. Complicaties neusmaskers Drukplekken op de neus Een drukplek op de neus ontstaat doordat het masker (te) strak is bevestigd, vooral bij een gevoelige huid komt dit regelmatig voor. Het kan helpen de huid preventief te harden voordat het masker geplaatst wordt. Hiervoor wrijft men dagelijks cavilonspray, eau de cologne of aftershave op de huid alvorens het masker te bevestigen Verschuivend masker Het masker kan verschuiven tijdens de slaap door beweging van de cliënt. Ook kan er condens optreden in het masker waadoor de grip op de huid afneemt. Lekkage langs het masker Dit treedt vooral op als de cliënt niet bij machte is een ingesteld volume of ingestelde druk tot zich te nemen. Als de cliënt weerstand biedt tijdens het inblazen van de lucht door het beademingsapparaat zal er lucht langs het masker weglekken. Losgesloten slangetjes. Lekkage via de mond Dit gebeurt tijdens de slaap, de onderkaak kan de neiging hebben open te vallen waardoor lucht die door de neus wordt ingeblazen direct via de mond weglekt. Onderhoud neusmasker Een neusmasker is aan slijtage en vervuiling onderhevig. Het wordt vervangen als er slijtageplekken zijn ontstaan of als het niet meer te reinigen is. Reiniging geschiedt volgens voorschrift leverancier. De klittenband wordt vervangen als het niet meer klit, als de rek eruit is of als het niet meer te reinigen is. Bron Centrum voor Thuisbeademing Utrecht; (oktober 2009) (externe link). Vilans Materiaalbeschrijving Neusmasker: 1 (van 1)

23 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Tracheacanule 24 Beademen met ballon Het beademen met een ballon, het zogenaamde balloneren, vindt plaats: in geval van nood, bijvoorbeeld: wanneer de beademingsapparatuur uitvalt (stroomuitval); bij plotselinge benauwdheid; in situaties waarbij men anders zou reanimeren; als de cliënt gemobiliseerd wordt (bijvoorbeeld bij het douchen). Verder wordt een beademingsballon gebruikt bij: Het uitvoeren van een bronchiaal toilet, uitzuigen. Airstacken (Het inblazen van lucht met behulp van een beademingsballon tot de maximale inblaasbare hoeveelheid is bereikt. Doel: het verbeteren van de hoestkracht, het voorkomen of verminderen van het verstijven van de borstkas, voorkomen van slijmophoping in de luchtwegen en samenvallen van de longblaasjes). De ballon is in ontvouwde toestand gevuld met buitenlucht. Indien de ballon samengeknepen wordt, zal de lucht via het klepje aan de bovenzijde de ballon verlaten. Na het samenknijpen vult de ballon zich via de onderzijde waar ook een soort klep zit. Dit klepje aan de onderzijde sluit zich als de ballon samengeknepen wordt. Werkwijze In de praktijk wordt de beademingsballon weinig gebruikt. Cliënten die sterk beademingsafhankelijk zijn, hebben twee beademingsapparaten. Bij andere cliënten kan een defect beademingsapparaat worden gemaakt als de cliënt wakker is. De beademingsballon wordt met behulp van een kapje rechtstreeks op de mond geplaatst of op de tracheacanule aangesloten. Bij aansluiting op de tracheacanule wordt bij voorkeur een harmonicaslang worden gebruikt. Het verdient de voorkeur een bacterievirusfilter te gebruiken, dit om inwendige besmetting van de ballon te voorkomen. Als de ballon is geplaatst, wordt met beide handen ritmisch in de ballon geknepen en weer losgelaten. Dit gebeurt keer per minuut. Het is van belang dat de cliënt voldoende volume krijgt toegediend zodat een goede gasuitwisseling plaatsvindt. Happen naar lucht, zweten en verkleuring bij de lippen of vingertoppen duiden op onvoldoende gasuitwisseling. Ook een saturatiemeter is hiervoor een handig meetinstrument. Reinigen De ballon wordt alleen aan de buitenzijde gereinigd en gedesinfecteerd met alcohol 70%. Voordat de beademingsapparatuur mét de beademingsballon na afloop van een gebruiksperiode voor een andere cliënt wordt gebruikt, wordt het filter vervangen. Wanneer geen gebruik wordt gemaakt van een filter, moet de ballon steriliseerbaar zijn. Ook is het mogelijk om disposable systemen te gebruiken. Soorten beademingsballonnen Beademingsballonnen zijn verkrijgbaar voor volwassenen en kinderen. Bronnen Vilans Materiaalbeschrijving Ballon: 1 (van 2)

24 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Tracheacanule 25 Centrum voor Thuisbeademing Utrecht; (oktober 2009) (externe link). Module verzorgen van de luchtwegen (maart 2004), Werkgroep Infectie Preventie: Verpleeghuis-, woon- en thuiszorg, (oktober 2009) (externe link). Module Beademing, Werkgroep Infectie Preventie: Ziekenhuis. (oktober 2009) (externe link). Vilans Materiaalbeschrijving Ballon: 2 (van 2)