Verzorging tracheotomie en tracheostoma

Transcriptie

1 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Tracheacanule 6 Verzorging tracheotomie en tracheostoma Een tracheotomie met tracheacanule en een eindstandig tracheostoma dienen meerdere malen per dag verzorgd te worden. Doel van goede tracheazorg is het voorkomen van luchtweginfecties, huidirritatie en wondjes. De verzorging bestaat uit: voorkomen van ophoping of vastzitten van slijm (sputum) in de canule of de luchtwegen door voldoende bevochtiging van de inademingslucht, door ophoesten of wegzuigen van sputum; reinigen van de trachea(binnen)canule of het eindstandig tracheostoma; verzorgen van de huid. Bevochtigen van de luchtwegen Onder normale omstandigheden zorgt de neus voor conditionering van de ingeademde lucht; de lucht wordt gereinigd, bevochtigd en verwarmd. Wanneer de ingeademde lucht niet gefilterd en verwarmd wordt kan dit leiden tot indikking van sputum, korstvorming en infectie. Dit is het geval bij een tracheotomie en een eindstandig tracheostoma. De lucht moet op een andere manier bevochtigd worden. Er zijn verschillende manieren om de inademingslucht te bevochtigen. met een kunstneus; een filter of een pleister met filter (bij eindstandig tracheostoma); door middel van druppelen of sprayen met NaCl 0,9%. met elektrische bevochtiging, bij cliënten die worden beademd. De ingeblazen lucht wordt over verwarmd water geleid. Filter (kunstneus) Plaats de filter op de tracheacanule bij een tracheotomie. Plaats bij een eindstandig tracheostoma de filter op de stomapleister of op de eendelige canule. Bij beademde cliënten wordt de filter in het beademingssyteem geplaatst. De filters worden ook wel kunstneuzen genoemd, ze nemen de functie van de neus gedeeltelijk over; de ingeademde lucht wordt verwarmd en bevochtigd en de ademhalingsweerstand in de longen wordt hierdoor hersteld. Vervang de filter dagelijks. Een nat filter geeft extra weerstand en kan de ademhaling belemmeren. Aandachtspunt Plaats de kunstneus niet op de tracheacanule of het eindstandige tracheostoma als er veel sputum in de luchtwegen zit. Een flinke hoestbui kan de kunstneus volledig verstoppen. Bij aanwezigheid van sputum kan de weerstand in de filter dusdanig toenemen dat de luchtpassage wordt belemmerd en de cliënt benauwd wordt 1. Druppelen of sprayen Heeft de cliënt ondanks het gebruik van een filter last van sputum en korstvorming in de canule of in de trachea, druppel dan de canule of het eindstandige tracheostoma met fysiologisch zout (NaCl 0,9%). Doorgaans wordt 1 á 2 ml NaCl 0,9% gedruppeld. Herhaal het druppelen tot er geen sputum meer opgehoest wordt (meestal 2 tot 3 keer) Bij cliënten die beademd worden wordt na het druppelen soms met een beademingsballon wat extra lucht in de longen ingebracht. Hierdoor 1 Centrum voor thuisbeademing Utrecht, 2010 Verzorging tracheotomie en tracheostoma: 1 (van 6)

2 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Tracheacanule 7 wordt het fysiologisch zout goed vermengd met het sputum en is het gemakkelijker op te hoesten of weg te zuigen. Aandachtspunten: druppel niet wanneer het sputum helder en dun is; de cliënt dient een hoestrefllex te hebben; ontlucht de cuff (indien aanwezig) van de canule vóór het starten met druppelen, zodat eerst evt op de cuff aanwezig sputum opgehoest of weggezogen kan worden; druppel op de inademing van de cliënt; laat na het druppelen niet meteen ophoesten. Laat de NaCl 0,9% even inwerken, laat de cliënt vervolgens diep inademen en hierna ophoesten; leer de cliënt, in overleg met de arts/ fysiotherapeut, ophoesttechnieken (huffen); gebruik de druppelvloeistof cliëntgebonden; houd de vloeistof steriel. Gebruik bij voorkeur eenmalige verpakkingen; gooi vloeistoffen in een verpakking die meerdere malen wordt gebruikt, na maximaal 24 uur weg. Noteer datum en tijdstip van openen op de verpakking. Uitzuigen Wanneer een kunstneus, druppelen met NaCl 0,9% niet helpen, of wanneer een cliënt niet zelf kan (leren) ophoesten dient de canule of het eindstandige stoma regelmatig te worden uitgezogen (zie uitzuigen luchtwegen). Reinigen en verzorgen tracheotomie Een tracheotomie (niet eindstandig) heeft altijd een tracheacanule om de verbinding tussen de luchtpijp en de buitenwereld open te houden. De tracheacanule kan eendelig of tweedelig (binnen- en buitencanule) zijn. De halsplaat/ flens is het deel waaraan de canule bevestigd is en dat tegen de hals rust. De huid achter het halsplaatje wordt doorgaans beschermd met en metaline splitgaas. Canule met cuff Wanneer de cliënt een canule met cuff heeft, ontlucht de cuff tijdens de verzorging (zie cuff en cuffdrukmeting) De binnencanule Verwijder de binnencanule uit de buitencanule en reinig de binnencanule vervolgens minimaal twee maal per dag. De eerste vijf dagen na de operatie vaker, om indrogen van wondvocht en sputum te voorkomen. Maak de binnencanule schoon onder stromend water, met gebruik van een gaasje en een kunststof pincet, een kniepincet of een niet pluizend wattenstokje. Droog de canule met een gaasje of tissue. Gebruik zo nodig water, of een niet irriterende wateroplosbare gelei om het inbrengen te vergemakkelijken. Bij een cliënt die beademd wordt, moet tijdens het reinigen van de binnencanule een reservebinnencanule ingebracht worden, zodat de beademing gecontinueerd kan worden. Bewaar de reserve binnencanule droog en stofvrij. Metaline splitgaas Verschoon het metaline splitgaas achter het halsplaatje van de canule tegelijk met de verzorging van de binnencanule of eerder wanneer het zichtbaar vuil is. Canuleband Vervang het canuleband één keer per week of bij zichtbare vervuiling. Verwijder het oude canuleband pas als het nieuwe bevestigd is. De canule is dus even met twee bandjes Verzorging tracheotomie en tracheostoma: 2 (van 6)

3 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Tracheacanule 8 bevestigd. deze manier kan de canule er niet per ongeluk uitgehoest worden. Gebruik een platte knoop aan de zijkant van de hals om het band te fixeren of gebruik canuleband met klittenbandsluiting. Laat ongeveer één vinger ruimte tussen het band en de hals van de cliënt. Aandachtspunten Zorg voor een reservecanule en een tracheaspreider (volgens afspraak) voor het geval de cliënt de canule per ongelijk uithoest. Handel volgens afspraak. Zilveren of metalen canule Poets een zilveren canule één keer per week met zilverpoets of tandpasta. Afdoppen tracheacanule Een cliënt kan tijdelijk een tracheacanule nodig hebben. Bouw het gebruik van de tracheacanule geleidelijk af wanneer de indicatie voor de tracheotomie met tracheacanule is opgeheven. Dit gebeurt door afdoppen van de canule volgens afspraak (afdopschema). De frequentie en duur van het afdoppen worden geleidelijk opgevoerd, op geleide van (benauwdheids)klachten, bloedgas en/ of saturatie van de clënt. De arts beslist wanneer de tracheacanule verwijderd kan worden. Aandachtspunten: dop alleen af bij een cliënt met een canule zonder cuff of met een lege cuff!; stel de cliënt gerust: afdoppen kan vooral in het begin angst oproepen; observeer de cliënt Reinigen en verzorgen eindstandig tracheostoma In een eindstandig tracheostoma zit meestal geen tracheacanule. Soms een eendelige (siliconen) canule om de stoma open te houden. Vaak wordt die alleen s nachts gebruikt. Op de stoma wordt een stomapleister geplakt waarin een filter en/ of een spreekklep geplaatst wordt. Tussen de slokdarm en de trachea zit meestal een spraakprothese. Reinigen (eendelige) tracheacanule Maak de canule schoon onder stromend water, met gebruik van een gaasje en een kunststof pincet, een kniepincet of een niet pluizend wattenstokje. Droog de canule met een gaasje of tissue. Bewaar de reserve binnencanule droog en stofvrij wanneer hij niet gebruikt wordt. Voor vervanging van het canuleband gelden dezelfde richtlijnen als bij een canule in een tracheotomie. In bijzondere situaties kan een eindstandig tracheostoma een tweedelige tracheacanule hebben. Bijvoorbeeld wanneer de trachea dichtgedrukt dreigt te worden door een tumor, of een tweedelige tracheacanule met cuff, wanneer er lekkage van veel wondvocht is uit een fistel en voorkomen moet worden dat het vocht in de stoma terecht komt. Verwijderen en vervangen stomapleister In de stomapleister kan een filter en/of spreekklep en een eendelige canule gezet worden. Vervang de pleister bij luchtlekkage of als hij loslaat. Het plakken van de stomapleisters kan als de huid rond de tracheostoma voldoende genezen is en de hechtingen zijn verwijderd. Verwijder de pleister met daarvoor geschikt materiaal, bv. een Remove doekje. Maak de huid vervolgens goed schoon en breng de nieuwe pleister aan. Aandachtspunten 1 : 1 Website Antoni van Leeuwenhoek (gezien 2015) Verzorging tracheotomie en tracheostoma: 3 (van 6)

4 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Tracheacanule 9 Zorg dat de huid rondom de stoma droog is; Zorg dat de pleister een beetje warm is door de achterkant in de handen warm te wrijven; Voor het fixeren van de pleister zijn er speciale lijmdoekjes bv. Skin Prep; Trek d huid strak op het moment van het plakken van de pleister; Masseer de pleister, wanneer deze op de huid zit, om hem iets steviger te fixeren. Verzorgen spraakprothese Cliënten met een tracheostoma hebben vaak een spraakprothese die geplaatst wordt tussen de trachea en de slokdarm. De spraakprothese wordt gereinigd via de opening van het tracheostoma. Verwijder met een speciaal borsteltje (Provox Brush) slijm en voedselresten uit de spraakprothese. Doe dit 2x per dag en na elke maaltijd. Kleine deeltjes die niet met het borsteltje verwijderd kunnen worden, kunnen verwijderd worden met de Provox Flush of Blaasbalgje. Aandachtspunten 1 : Observeer de spraakprothese op lekkage van speeksel, vocht en/ of voedsel vanuit de slokdarm; Neem contact op met de KNO-arts bij lekkage; Gebruik een Provox Plug (volgens afspraak) om de prothese af te sluiten; Bij lekkage zal de stemprothese poliklinisch vervangen worden door de KNO-arts. De gemiddelde levensduur van de spraakprothese is drie tot vier maanden, doordat zich op het materiaal een schadelijke biofilm vormt van bacteriën en gisten. Hierdoor gaat de prothese lekken of wordt het spreken moeilijker door een hogere weerstand. Zuivelproducten, zoals karnemelk en yakult zouden de biofilmvorming reduceren. Ook het (krachtig) ventileren van de prothese en het gebruik van cafeïnehoudende frisdranken zoals cola blijkt de biofilmvorming te vertragen. Waarschijnlijk wordt de levensduur van de prothese zo verlengd 2. Afbeelding: spraakprothese tussen slokdarm en trachea 3 Vervangen tracheacanule Uit oogpunt van infectiepreventie is er geen reden om de buitencanule regelmatig te vervangen. Regelmatig vervangen van de buitencanule heeft geen zin, omdat deze steeds op dezelfde plaats wordt ingebracht 4. Drie maanden na de tracheotomie is er in de hals een fistel gevormd. Verzorgen van de huid Zorg dat de huid rondom de tracheotomie en het tracheostoma intact blijft. Reinig bij de verzorging de huid achter het halsplaatje en bij een eindstandig tracheostoma de huid rondom de stoma, met een vochtig gaasje. Maak de huid droog. 1 Provox Web (gezien 2015) 2 Exogenous factors influencing voice prosthetic biofilm; mw. R.H. Free; maart Website neurolog.be (gezien 2015) 4 Verzorging van de luchtwegen (revalidatie), Werkgroep Infectiepreventie, 2008 Verzorging tracheotomie en tracheostoma: 4 (van 6)

5 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Tracheacanule 10 Aandachtspunten: inspecteer de huid rondom canule dagelijks op irritatie, beschadiging en ontstekingsverschijnselen (roodheid, zwelling, temperatuurverschil); gebruik zonodig (volgens afspraak) huidbeschermingsmiddelen; voorkom decubitus door de druk van het halsplaatje. Let op dat het canule band niet te strak, maar ook niet te los zit. Zorg dat het splitgaas de huid voldoende beschermt. Gebruik zonodig foam splitgaas (of ander drukverminderend materiaal (volgens voorschrift) Algemene aandachtspunten en hygiëne tracheotomie en tracheostoma Draag handschoenen en gebruik andere persoonlijke beschermingsmiddelen, zoals een schort, een bril en een mondneusmasker of een face-shield, wanneer er risico is op contact met excreta; Zorg dat er voerder of mandrijn bij de cliënt aanwezig is. De voerder zorgt voor een rond uiteinde waardoor een nieuw in te brengen canule gemakelijker ingebracht kan worden; Zorg dat er een reserve canule aanwezig is (volgens afspraak); Drie maanden na de tracheotomie is er in de hals een fistel gevormd. Zorg dat er een tracheaspreider bij de cliënt aanwezig is (volgens afspraak); Zorg (volgens afspraak) voor uitzuig- en zuurstofapparatuur. Complicaties bij cliënten met een tracheacanule Probleem: Oorzaak: Acties: Taai slijm Droge lucht Irritatie van de luchtpijp Roken of in verleden veel gerookt hebben Veel helder en dun slijm Verkoudheid Ophoesten van spoortjes bloed bij het slijm Te veel druppelen met NaCl 0,9% Gebruik van slijmverdunner Luchtpijp is te droog, waardoor er korstvorming ontstaat. Door deze korstjes steeds op te hoesten raakt de trachea geïrriteerd/beschadigd Canule drukt tegen de luchtpijp, dit irriteert de luchtpijp Canulebandje zit te los, waardoor de canule te bewegelijk is wat trachea weer irriteert en prikkelt Geel/groen slijm Kan gevolg van een luchtweginfectie zijn Kriebelhoest Irritatie van de luchtpijp door droge lucht 1 á 2 keer extra per dag druppelen met NaCl 0,9%, eventueel vaker Eventueel in overleg met arts starten met medicatie om het slijm dunner en makkelijker ophoestbaar te maken Verhoog de luchtvochtigheid in huis In overleg met arts stoppen met slijmverdunner Verminder de hoeveelheid NaCl 0,9% met druppelen of druppel minder vaak De luchtpijp vaker bevochtigen (zoals bij kriebelhoest verder in tabel) Controleer of canulebandje niet te los of te strak zit Leer goede hoesttechniek aan Bij blijvend bloedverlies overleg met arts Gebruik filter Raadpleeg (huis)arts Druppel zonodig 1 á 2 keer per dag extra met NaCl 0,9% Druppel 1 á 2 keer daags extra met NaCl 0,9% Verhoog de luchtvochtigheid in huis, bijvoorbeeld door vernevelaar Verzorging tracheotomie en tracheostoma: 5 (van 6)

6 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Tracheacanule 11 Probleem: Oorzaak: Acties: Roodheid van de huid onder de canule Het slijm irriteert de huid Het halsplaatje van de canule Is de huid erg gevoelig en teer dan kan er preventief beschermd worden met Cavilon of Duoderm Thin (volgens afspraak). Beiden zorgen voor een beschermlaag Daarna een splitgaasje onder de canule doen, deze verschonen zodra deze vochtig is Drukplek van de canule Het halsplaatje van de canule Gebruik drukverminderend materiaal (volgens afspraak) Obstructie in de canule waardoor benauwdheid optreedt De buitencanule valt uit de luchtpijp/hals Ophoesten van etensresten Slijmprop of korst in de binnencanule De binnencanule eruit halen en schoonmaken Canulebandje zit te los Plaats de buitencanule terug volgens afspraak. Gebruik een voerder Eventueel tijdelijk de binnencanule in opening plaatsen Verslikken Lekkend spraakknoopje (bij eindstandig tracheostoma) Raadpleeg (huis)arts Raadpleeg KNO arts Bronnen Hygiënerichtlijn voor verpleeghuizen en woonzorgcentra, Landelijke Centrum voor Hygiëne en Veiligheid (LCHV), 2015 Verzorging van de luchtwegen (revalidatie), Werkgroep Infectiepreventie, 2008 Websites UMC Utrecht, Leiden en Erasmus MC, Antoni van Leeuwehoek en Vumc en Patientenvereniging voor Stembandlozen (gezien 2015) Schema complicaties is van de website van het Leids Universitair Medisch Centrum (update van 2014 en 2015) Verzorging tracheotomie en tracheostoma: 6 (van 6)