2011 jaar van de chemie!

Transcriptie

1 Hugo Vanderstraeten Chemie ons leven, onze toekomst van alle soorten stoffen. Hij onderzoekt de kleur, de smaak, of ze giftig zijn of niet, of ze de mensen kunnen helpen bij één of andere kwaal. Honderd jaar geleden, in 1911, won Marie Curie de Nobelprijs voor Chemie. Om deze verjaardag te vieren en om het belang van de scheikunde voor onze samenleving in de kijker te zetten, hebben de Verenigde Naties 2011 uitgeroepen tot het internationale jaar van de chemie. Het hele jaar door zullen er over de hele wereld tal van activiteiten worden georganiseerd Een scheikundige moet alles weten over de atomen en moleculen waaruit stoffen zijn opgebouwd. Wat gebeurt er met stoffen als hij ze verwarmt of met elkaar vermengt? Wat gebeurt er bij een chemische reactie? Dankzij de chemie mengen we chloor in het zwemwater om het zuiver te houden. onder het motto 'Chemie ons leven, onze toekomst'. Chemie = scheikunde Chemie of scheikunde is een van de belangrijkste natuurwetenschappen. De chemicus bekijkt de samenstelling Net als de natuurkunde en de biologie probeert de scheikunde verschijnselen en geheimen uit de natuur te verklaren. Dankzij de chemie weten we dat planten in hun blaadjes koolstofdioxide omzetten in voedsel Plantyn, Mechelen - Actuakrantje - p.1

2 voor zichzelf, met behulp van zonlicht. Bij deze reactie komt zuurstof vrij. Dit chemisch proces heet fotosynthese. Een chemicus verklaart fotosynthese als: 12H2O + 6CO2 + licht C6H12O6 + 6O2 + 6H2O. Knap ingewikkeld! Alchemisten en chemie ander metaal wilden maken, werden alchemisten genoemd. Later leidde men hiervan het woord chemie en chemicus af. Tot diep in de middeleeuwen gingen de alchemisten op zoek naar 'de steen der wijzen', een mengsel dat het mogelijk maakte om metalen in goud te veranderen. Door stoffen te mengen, op te lossen en te verwarmen, slaagden de alchemisten er niet in om goud te maken, maar tijdens hun zoektocht ontdekten ze wel heel wat andere Bij de Oude Grieken had de filosoof Aristoteles het idee dat het mogelijk moest zijn om metalen zoals tin, ijzer en lood in goud te veranderen. Wie dat kon, zou de rijkste en machtigste man van de wereld worden. Het veranderen van gewone metalen in goud noemde men alchemie. 'Al' is Arabisch voor 'het', 'chyma' is Grieks voor 'gieten van metaal'. 'Alchemie' is dus 'het gieten van metaal'. Mensen die goud uit een zaken, zoals alcohol. Vele werkwijzen van de alchemisten werden in de scheikunde overgenomen en worden nu nog steeds gebruikt. Alchemisten hadden ook al hun eigen symbolen voor de verschillende metalen en voor de stoffen die ze ontdekten. De alchemisten begonnen ook als eersten met het distilleren van vloeistoffen. Plantyn, Mechelen - Actuakrantje - p.2

3 of stripverhaal. Kortom: bij alles wat we doen, komt chemie kijken. We kunnen niet zonder. Chemie = voedsel In 1886 mengde een Amerikaanse apotheker verschillende stoffen tot Ze verwarmden de vloeistof, lieten hem verdampen en koelden de damp af, zodat een nieuwe vloeistof gevormd werd. Men distilleert stoffen om ze te zuiveren of om de bestanddelen van een lekker drankje. Het mengsel is nu nog altijd een zeer goed bewaard geheim. Coca-cola = chemie! Chemie = koken elkaar te scheiden. Je mama gebruikt gedistilleerd, kalkvrij water om te strijken. Chemie is overal! Wij staan er zelden bij stil, maar chemie is niet weg te denken uit ons dagelijks leven. Al eens nagedacht Meng 200 g zelfrijzende bloem, een over wat we allemaal zouden moeten missen als er geen chemie bestond? s Morgens geen zeep of tandpasta en geen banden op onze fiets. s Middags geen brikje voor ons fruitsap en geen brooddoos. s Avonds geen computer halve liter melk, 30 g fijne suiker, 1 pakje vanillesuiker, 4 eieren en een scheutje maïsolie tot een deeg. Smelt een klontje boter in een hete pan en giet er een kleine pollepel deeg op. Pannenkoeken bakken = chemie. Plantyn, Mechelen - Actuakrantje - p.3

4 Chemie = kleding In de VS mengde een chemicus van het bedrijf Du Pont in 1935 twee scheikundige stoffen met elkaar. Hij ontdekte dat hij met het nieuwe mengsel een draad kon maken die sterker was dan wol en katoen. Nylon = chemie. Vandaag zijn kunststoffen zoals nylon en acryl niet meer weg te denken uit de kledingindustrie. En zonder polyester geen warme fleece in de winter. Chemie = plastic en elektrische schakelaars. Nu bestaan er duizenden plastic producten. De grondstof voor plastic wordt net als benzine uit petroleum gehaald, in raffinaderijen. Chemie = geneesmiddelen Medicijnen werden eeuwenlang gemaakt uit natuurlijke stoffen. Aan het einde van de 19de eeuw ontwikkelde het Duitse bedrijf Bayer via een ingewikkeld procédé een pijnstiller uit benzeen: acetylsalicylzuur. Aspirine = chemie. Veel scheikundige fabrieken maken enkel geneesmiddelen. Chemie = gevaar In 1907 ontdekte de Vlaming Leo Baekeland een soort plastic. Hij noemde het 'bakeliet. De kunststof bakeliet kon goed tegen hitte en werd gebruikt voor de eerste televisietoestellen In de Indiase stad Bhopal ontsnapte in Plantyn, Mechelen - Actuakrantje - p.4

5 1984 een gifwolk uit een bestrijdingsmiddelenfabriek. De ramp kostte het leven aan minstens omwonenden. In chemische bedrijven wordt vaak met gevaarlijke stoffen gewerkt, daarom gelden er zeer strenge veiligheidsvoorschriften. Thuis gebruiken we ook producten die gevaarlijke stoffen bevatten. Met een zwarte tekening in een oranje rechthoek wordt op de verpakking een waarschuwing gegeven. Chemie = de toekomst Scheikundigen zoeken naar oplossingen voor vraagstukken zoals de klimaatverandering, het zuinig en milieuvriendelijk gebruik van grondstoffen, het bestrijden van ziekten, voedsel voor iedereen en nog veel meer. Ze ontwikkelen zonnepanelen, auto s die op waterstof of biobrandstoffen rijden, biologisch afbreekbare kunststoffen. De chemie staat voor een grote uitdaging. Hoe wij in de toekomst zullen leven, hangt voor een groot deel van de scheikunde af. Verklarende woordenlijst De schuingedrukte woorden uit de tekst worden hieronder verklaard: atoom: het kleinste deeltje van een scheikundig element benzeen: een chemische verbinding, wordt gebruikt als industrieel oplosmiddel, zeer gevaarlijk product. biobrandstof: brandstof gewonnen uit planten, zoals biodiesel uit zonnebloemolie biologie: wetenschap die alle levende wezens bestudeert, komt van het Grieks: bios = leven en logos = leer, de leer van het leven. biologisch afbreekbaar: stoffen die door de natuur, schimmels en Plantyn, Mechelen - Actuakrantje - p.5

6 bacteriën worden afgebroken chloor: een scheikundig element met symbool Cl, wordt veel gebruikt bij het zuiveren van water en als ontsmettingsmiddel. filosoof: denker, wijsgeer fleece: trui uit lichte, pluizige kunststof koolstofdioxide: koolzuurgas, CO2; mensen ademen koolstofdioxide uit. Marie Curie: Poolse wetenschapster, kreeg de Nobelprijs voor de Scheikunde voor de ontdekking van twee scheikundige elementen. 8 jaar eerder had ze de Nobelprijs voor Natuurkunde al gekregen. molecule: kleinste deeltje waarin een stof verdeeld kan worden zonder van scheikundige samenstelling te veranderen. Een molecule is opgebouwd uit atomen. elektriciteit. magnetisme en de algemene eigenschappen, het evenwicht en de beweging van lichamen Nobelprijs: jaarlijkse prijs voor wetenschappelijke onderzoekers die een opmerkelijke prestatie hebben geleverd op het gebied van de natuurkunde, scheikunde en geneeskunde. Er is ook een Nobelprijs voor Literatuur en voor de Vrede. De geldprijs komt uit het testament van Alfred Nobel, uitvinder van het dynamiet. procédé: manier waarop, methode Verenigde Naties: VN, internationale organisatie die zich inzet voor de vrede in de wereld. Bijna alle landen van de wereld zijn er lid van. waterstof: kleur- en reukloos, brandbaar, zeer licht gas motto: zin die in het kort de bedoeling van iets aanduidt natuurkunde: fysica, wetenschap die zich bezighoudt met warmte, licht, Plantyn, Mechelen - Actuakrantje - p.6

7 2011 jaar van de chemie! En nu jij! 1. Chemie is overal Bekijk de foto aandachtig. Wat zou er allemaal ontbreken in de huiskamer, als er geen chemie was? Noteer een tiental voorwerpen. 2. Chemie = experimenteren In een labo een proefje doen is pas echte scheikunde. In het volgende experiment kun je onderzoeken wat er gebeurt als je zout in een glas met water en olie strooit. - Dit heb je nodig: een glas, water, olie en zout. - Doe ongeveer 4 cm water in een drinkglas. - Doe daarna een laag olie van 1 cm bij het water. Wacht tot de olie een mooi laagje vormt. Strooi langzaam enkele snuifjes zout in het glas. Wat gebeurt er? Hoe komt dit? Welk voorwerp herken je in deze proef? Plantyn, Mechelen - Actuakrantje - p.7

8 3. Gevarensymbolen Gevarensymbolen op chemisch producten waarschuwen voor hun schadelijke eigenschappen. Noteer hun betekenis kort naast de pictogrammen. (Illustratieverantwoording: het copyright op de illustraties berust bij de volgende personen, firma's en instellingen: Ina Hallemans(tekeningen), Darren Baker - Fotolia.com(p. 1), Wikipedia(p. 2), christian42 - Fotolia.com(p. 4),Image Select(p. 5)) Plantyn, Mechelen - Actuakrantje - p.8