PO najaar Aan de slag met 21st century skills. Kenny.nl: spelen en leren. Leren met mobieltjes

Transcriptie

1 PO najaar 2011 Aan de slag met 21st century skills Kenny.nl: spelen en leren Leren met mobieltjes

2 Inhoud Column 2 Column Frans Schouwenburg 3 Webtips 4 Formeel en informeel Engels leren 6 Hoe ondersteunen we leerlingen met dyslexie? 8 Ik KHAN rekenen 10 De leerling aan het woord 10 Ict in het onderwijs, de stand van zaken 11 Klaar voor de start; de nieuwe Kennisnet onderbouwsite 12 Begrijpend kijken in de klas 14 Innoverend leren in een ict-leerrijke omgeving 16 Nieuws Kinderen kunnen alles Er wordt weer volop geschreven en gesproken over de voordelen en nadelen van internet en sociale media. Vooral wanneer het gaat om onze kinderen, die al zoveel gevaar lopen in deze wereld, zijn we erg voorzichtig en bannen we graag uit wat ons niet zint. De frustratie is dan ook groot als we als opvoeders in de gaten wat ze kunnen. En dat kan verrassende effecten hebben. Al enige tijd verzamelen we bij Kennisnet voorbeelden van scholen die leerlingen serieus inzetten bij alles wat rond de computer in de school speelt. Onlangs organiseerden we bij Kennisnet een kringgesprek met een aantal van deze scholen. Docenten en leerlingen vertelden krijgen dat we er geen grip op hebben. De een over hun ervaringen (binnenkort volgt de begint een actie tegen pedofielenverenigingen, publi-catie). Maar één ding werd volstrekt de ander legt duidelijke kaders op over de tijd duidelijk: Geef leerlingen verantwoordelijke die het kind op Hyves mag doorbrengen, er worden cursussen verkocht, mobieltjes aan kinderen meegegeven en ieder worstelt met afspraken en protocollen. Zo niet de kinderen zelf. Die stappen overal onbevangen in. Als wij grip op het Hyvesgebruik denken te hebben is Hyves al lang weer passé. Als we denken te weten wat een sms is, zijn uw kinderen alweer aan het pingen. Zo gaat het maar door. Uiteindelijk lijkt het mij toch altijd weer het beste om zoveel mogelijk met kinderen te communiceren, ze proberen te begrijpen en ze het besef te taken en ze kunnen het aan. Er werd verteld over leerlingen die helpdesks vormen op school, leerlingen die les geven aan docenten, zelfs les in digibordvaardigheden en leerlingen die uitleg geven over toepassingen en apparaten. Duidelijk signaal is: ze kunnen het aan, vinden het geweldig om te doen en voelen zich serieus genomen. Daarmee lijkt me een uitstekende basis gelegd om in de school te werken aan vaardigheden voor de 21ste eeuw. Dit sluit ook aan bij de andere prioriteiten die u heeft rondom het thema Taal en Rekenen. Over al deze onderwerpen vindt u in deze InDruk weer interessante artikelen en ideeën. geven dat we geïnteresseerd zijn in wat ze doen en niet alleen maar bezorgd zijn. Daarbij past dat kinderen ook de ruimte krijgen om te laten zien Frans Schouwenburg Sectormanager po Het thema van deze indruk is Taal en rekenen. Ook de webtips staan natuurlijk in het teken van dit thema. Voor het eerst zijn er behalve webtips ook tips te vinden om filmpjes van Teleblik en Leraar24 rondom dit thema te bekijken. Om de filmpjes van Teleblik te kunnen bekijken heeft u een Entree account nodig. Mocht u deze nog niet hebben dan kunt u deze gratis aanvragen wanneer u hieronder op een van de Teleblik-links klikt. Kijktips Teleblik Webtips Het vastleggen van taal, o.a. het ontstaan van woorden- Op de site van de Rekenboog, een initiatief van SLO, het boeken, alfabetten, beeldschrift, spijkerschrift en de Freudenthal Instituut en de CED-groep staan rekenlessen spellingsregels. voor zeer moeilijk lerende kinderen. Aan de leerlijnen zijn activiteiten gekoppeld die zorgen voor betekenisvol rekenonderwijs. Het ontstaan van de Nederlandse taal en de relatie van het Nederlands met andere talen om ons heen. In deze indruk is het verhaal te lezen van een school die werkt met de site van de Khan Academy. De site Mathtrain.tv Educatief programma voor het basisonderwijs, waarin is een soortgelijke site waar zowel de leerkracht als de leerlingen rekenproblemen uitleggen in screencasts (filmpjes). spelenderwijs kennis wordt gemaakt met rekenen en getallen. Op deze site staan heel veel online oefeningen om rekenen, taal, maar ook om vakken zoals techniek en topo te oefenen. Kijktips Leraar24 Taal speelt een grote rol bij realistisch rekenen, daarom worden taal- en rekenonderwijs gecombineerd. Iedere dag klassikaal sommen oefenen verbetert de basiskennis rekenen van leerlingen. Interactief voorlezen bevordert de taalvaardigheid en vergroot de woordenschat. Ook bevat deze site gerichte oefeningen voor de NIO- of CITOtoets. Veel leerlingen vinden ontleden erg lastig. Op de site Beter Ontleden kan aangegeven worden wat en hoeveel je wilt oefenen. De site is ook prima bruikbaar bij instructie op het digibord. Rekensommen en taaloefeningen voor de onderbouw. Op kunt u voor uw leerlingen educatieve spelletjes op maat klaarzetten. De spellen sluiten aan bij de leerdoelen rekenen en taal po najaar 2011 po najaar

3 Formeel en informeel Engels leren Hoe kunnen jonge kinderen het beste Engels leren? Wat is de perfecte combinatie tussen formeel leren (in de klas) en informeel leren (in de dierentuin of gewoon thuis) met een mobieltje? Hoe kan zo n mobiele applicatie het leerproces en de motivatie van kinderen optimaal stimuleren? EarlyBird, een landelijk expertisecentrum voor Engels in het basisonderwijs en het Instituut voor Informatica van de Universiteit van Amsterdam onderzoeken dit met steun van Kennisnet. Can you point at the tiger? Do you see a predator? What do we call this long part of an elephant? Een kwartier lang krijgt Sven uit groep 5 van obs De Boemerang in Zevenbergen de ene dierenvraag na de andere voorgelegd. Onderzoekers Miek Teunissen en Gerard Veenhof spreken consequent Engels, alleen als ze zien dat Sven in de war raakt, schakelen ze even over op Nederlands. Door de dunne muren heen is te horen hoe in het aangrenzende kamertje Svens klasgenootje Kyara soortgelijke vragen krijgt voorgelegd. Alle kinderen van groep 5 doen mee aan een onderzoek naar informeel Engels leren, dat wil zeggen: leren buiten de gewone les om. Mobiel mee naar huis Elk kind kreeg gedurende twee weken een mobieltje in bruikleen mee naar huis, met daarop een speciaal voor dit doel ontwikkeld dierentuinspel Zoo Quest. In deze role playing game speelt het kind de hoofdfiguur, die de zookeeper moet helpen om 25 ontsnapte dieren op te sporen. Als een dier gevonden is, volgt er een puzzel, een memory-spel of een quizje over dat dier. Telkens worden foto s en plaatjes gekoppeld aan gesproken en geschreven taal. In Zevenbergen mochten de kinderen thuis zo veel - of zo weinig - spelen als ze zelf wilden. De motivatie van de leerlingen om met het spel bezig te zijn is een van de aspecten die worden getoetst. In de klas is bij dit deelonderzoek geen extra aandacht besteed aan The Zoo. Van tevoren is elk kind mondeling getest op kennis van woordenschat en door diezelfde test nu opnieuw af te nemen, willen de onderzoekers achterhalen wat de kinderen hebben opgestoken van het spelen van de game. Onderdeel van lespakket Alle kinderen vonden het een leuk spel. Met de motivatie zat het ook wel goed: De meesten speelden meerdere malen per week, Sven zelfs elke dag en Kyara nam haar mobieltje overal mee naar toe en speelde dan onderweg. Het is nog te vroeg om conclusies te kunnen trekken over wat de kinderen ervan geleerd hebben, de onderzoeksresultaten worden eerst uitgebreid geanalyseerd. Miek Teunissen vertelt: Ik heb wel de indruk dat er enorme verschillen in vooruitgang zitten tussen individuele kinderen. Kennelijk kunnen sommige kinderen heel goed zelfstandig leren en anderen wat minder. We wilden in het deelonderzoek op De Boemerang bepaalde aspecten van het spel apart testen; daarom is nu in de klas geen aandacht besteed aan de oefenstof. In het uiteindelijke onderzoek - dat volgend schooljaar zal plaatsvinden - wordt de applicatie ingezet als ondersteunend middel binnen een uitgebreid lespakket over dieren. Dit lespakket bestaat - naast dit spel - uit opdrachten in de klas, klassikale gesprekken en een uitje naar de dierentuin. Die combinatie van formeel en informeel leren, op school en thuis, met lesstof en spel, bleek in eerder onderzoek goed te werken. Beide vormen van leren vullen elkaar aan. 4 - po najaar 2011 po najaar

4 Hoe ondersteunen we leerlingen met dyslexie? Dyslexie kan het leerproces van kinderen behoorlijk in de weg zitten. Wie moeite heeft met taal, heeft bij veel schoolvakken een extra hindernis. Dit kan het zelfvertrouwen ondermijnen. Veel oefenen met spelling helpt, veel lezen en voorgelezen worden ook. Hoe meer taal een kind verwerkt, hoe beter. In de drukke klassenpraktijk blijkt dit soms lastig te verwezenlijken, maar inzet van ict kan uitkomst bieden. Het is een bekend - en inleefbaar - proces: kinderen die door De Ni-je Veste is onderdeel van scholengroep Delta hun dyslexie moeite hebben met lezen, kiezen vaak voor in Arnhem en omstreken. Binnen deze scholengroep dunne en simpele leesboeken. Deze zijn over het algemeen werken nu veertien scholen met Kurzweil. Hierdoor minder spannend en motiverend dan de boeken die andere konden twee nadelen van het programma ondervangen klas-genootjes lezen. Zo komen kinderen met dyslexie worden: de hoge prijs en het tijdsintensieve hand- aanzienlijk minder met taal in aanraking dan hun klas- matig scannen van teksten. De scholengroep kreeg genootjes en raken nog verder achterop. De moeite met lezen kwantumkorting en binnen Delta wordt nu een zit hen niet alleen dwars bij leesboeken, maar bij alle Kurzweil-bibliotheek opgebouwd, waar alle veertien teksten en schriftelijke toetsen. scholen gebruik van kunnen maken. Gestructureerde karaoke Computerstem Jeanette Smalen, Intern Begeleider op basisschool de Ni-je In groep 4 laat Max trots zien dat hij Dolfje weerwolfje aan Veste in Groenlo, vertelt hierover: In de lagere groepen lezen het lezen is. Kurzweil leest het voor en ik moet in mijn programma ook voor gewone teksten van bijvoorbeeld Virtuele klas leerkachten vaak alle teksten voor. Naarmate kinderen ouder hoofd meelezen. Dat helpt echt, al is de computerstem een aardrijkskunde en voor toetsen. Zo voorgelezen worden Montessori-school Stad in Almere heeft gekozen voor worden, vinden ze dat te kinderachtig; ook kinderen met beetje vreemd. Ik maak wel altijd de letters groter op het terwijl je mee kunt lezen, helpt vooral met het begrijpen een andere inzet van ict bij de begeleiding van leer- dyslexie willen zelfstandig aan de slag. Daarvoor zetten we scherm, meestal zet ik m op 200%. Naast Max verdiept Puck van moeilijke woorden, vertelt Mylène. lingen met dyslexie. Tijdens het pilotproject Online tegenwoordig het voorleesprogramma Kurzweil in. Dat leest zich in een tekst over de verzorging van jonge katjes en Taal kregen 20 kinderen met dyslexie in kleine groepjes een tekst voor en laat tegelijk op het beeldscherm zien welk vullen Emiel en Nout het Kurzweil-logboek in. Terwijl deze Woordvoorspeller zeven weken lang extra aandacht en begeleiding tijdens woord, in welke zin, aan bod is. Het lijkt wel wat op karaoke, vier met een koptelefoon op zelfstandig bezig zijn, geeft Kurzweil werkt compenserend voor de leeshandicap, zodat schooltijd. Deze lessen vonden plaats in een virtuele maar dan inclusief de structuur van de hele pagina. En dat hun juf instructie aan de rest van de klas. In groep 7 kinderen toch zelfstandig boeken en teksten kunnen verwerken klas. De Remedial Teacher gaf op afstand les; iedereen werkt. Wij gebruiken het vanaf groep 4, bij alle kinderen van zitten vijf kinderen op een rijtje te lezen in 100% Timboek- die passen bij hun leeftijd en groepsniveau. Dit stimuleert de kwam op een afgesproken tijd online. De leerkracht wie het leesniveau het leren in de weg staat. toe en in een Hoe overleef ik-boek. We gebruiken dit leeshonger en versterkt het zelfvertrouwen van de kinderen, behandelde een stukje lesstof en gaf (afwisselende) waardoor ze meer gaan lezen. Daarnaast werkt het remedië- opdrachten. De kinderen maakten de oefeningen en rend, doordat kinderen ook de moeilijke woorden zelf konden desgewenst met elkaar en de leerkracht commu- meelezen, terwijl die uitgesproken worden. Daarnaast is niceren via spraak of via de chat. De virtuele spellings- Jeanette Smalen enthousiast over de inzet van het lessen werden drie keer per week gegeven. Directeur programma bij het zelf schrijven van teksten: Als leerlingen Bert Dijksman is enthousiast over dit project: Na zeven niet precies weten hoe een woord geschreven moet weken hadden de meeste kinderen hun taalachterstand worden, zullen ze dat woord vermijden. Maar met de Woord- (van een half jaar of meer) weggewerkt. De gerichte voorspeller krijgen ze hints. Zo gaan ze langere en ingewik- lessen konden gewoon tijdens schooltijd plaatsvinden, keldere teksten schrijven. Eigenlijk zouden kinderen ook zonder dat dit de klassenleerkracht extra belastte. thuis Kurzweil moeten gebruiken, we zoeken nog een De kinderen waren heel geconcentreerd aan het werk. oplossing waardoor dat kan zonder extra kosten. Hun zelfvertrouwen en hun motivatie om wat aan spelling te doen, keerden terug. Ik vind het zeker voor herhaling vatbaar. Kinderen kunnen zo gespecialiseerde hulp op maat krijgen, die onze school zelf niet kan Lees meer over deze aanpak van dyslexie in deel 31 uit bieden. Eigenlijk zoek ik andere scholen die mee willen de Kennisnet Onderzoeksreeks: Opbrengsten van EXPO; doen: hoe meer deelnemers aan Online Taal, hoe Tien experimenten met ict in het primair onderwijs. betaalbaarder het wordt. 6 - po najaar 2011 po najaar

5 goede en minder rekenvaardige leerlingen aan elkaar gekoppeld. Op deze manier kunnen ze elkaar helpen. Communiceren binnen de Khan Academy is (nog) niet mogelijk. Daarnaast zal gekeken worden welke voordelen een tablet kan hebben. Het belangrijkste is dat je een goede internetverbinding hebt. Ik KHAN rekenen Wat is de Khan Academy? De Amerikaan Salman Khan begon in 2004 met het geven van bijles wiskunde aan zijn nichtje Nadia. Toen ook andere familieleden van zijn diensten gebruik wilden maken bedacht hij dat het handig zou zijn om zijn uitleg op YouTube te plaatsen. Tot zijn verbazing bleken de filmpjes op YouTube razend populair te zijn en maakten al snel vele mensen over de hele wereld gebruik van zijn wiskunde uitleg. Dat inspireerde hem tot oprichting van de Khan Academy; een interactieve site met instructievideo s, oefeningen en hulpmiddelen rondom rekenen en wiskunde. Inmiddels staan er al meer dan 2150 video s online en heeft Khan zijn baan opgezegd om zich fulltime aan de Khan Academy te kunnen wijden. Al het materiaal op de website van de Khan Academy staat voor iedereen vrij om te gebruiken. Inloggen met een Facebook- of Google-account volstaat. Als leerkracht en ict-coördinator op de Koningin Julianaschool was dat geen enkel probleem. De leerlingen voegen hun in s Gravenpolder had Arco de Bonte al eerder eens de site leerkracht als coach toe en zo creëer je een prachtige van de Khan Academy bezocht maar toen hij in februari leeromgeving. De leerlingen volgen de leerlijn, per blok 2011 zag dat er leerlijnen en oefeningen toegevoegd krijgen ze oefeningen met spelelementen daarin. Zo heb je werden, werd het pas extra interessant. Arco diende een als je tien sommen achter elkaar goed maakt een streak. plan in bij de innovatieregeling van Surfnet/Kennisnet om Arco vergelijkt dat met een strike bij het bowlen. Ook kun je in de klas een pilot uit te gaan voeren met de Khan Academy. badges verdienen wanneer je bepaalde niveaus behaalt. Het projectplan werd gehonoreerd in de categorie leren op Dit motiveert de leerlingen enorm. afstand en online samenwerken. Groep 7 van de Koningin Julianaschool kon aan de slag. Wanneer de kinderen binnen een blok tien sommen achter elkaar goed hebben (streak) schuiven ze een stukje op in de In de laatste weken van het schooljaar werd een brede pilot leerlijn. Deze leerlijnen zijn gekoppeld aan de videodatabase. uitgevoerd. De leerlingen van groep 7 gingen aan de slag Vind je een som erg moeilijk dan kun je een instructiefilmpje met de site van de Khan Academy. Ze begonnen op een kijken of om een hint vragen. Bij een hint krijg je in een instartniveau en bekeken de instructievideo s en maakten soort stappenplan te zien hoe je bij de uitkomst kunt de opdrachten. Het enige wat daarvoor nodig is, is een komen. Maak je gebruik van een hint dan moet je wel weer Google- of een Facebookaccount. Omdat men op de Koningin vooraan beginnen met het behalen van een streak (10 Julianaschool al veelvuldig gebruik maakt van Google Apps sommen achtereen goed). Voor deze pilot had Arco de Bonte Maar hoe zit het met de organisatie? De Khan Academy is een Engelstalige site, levert dat geen problemen op voor de leerlingen? Arco legt uit dat het bij veel sommen geen enkel probleem is. Bij redactiesommen gebruiken de leerlingen Google Translate. Dat programma geeft geen vlekkeloze vertaling naar het Nederlands maar wel genoeg voor de leerlingen om de strekking van de opgave te begrijpen. Veel leerkrachten worstelen binnen hun klassenmanagement hoe ze leerlingen zoveel mogelijk op hun eigen niveau kunnen laten werken. Volgens Arco de Bonte is de Khan Academy eigenlijk de droom van iedere leerkracht. Je leerlingen werken waar dan ook, wanneer dan ook, in hun eigen tempo aan hun eigen vaardigheden. Ze zijn niet afhankelijk van de leerkracht om verder te komen in hun ontwikkeling. Aan de coach (leerkracht) biedt de Khan Academy een uitgebreid leerkrachtdashboard waar je kunt zien hoe ver iedere leerling is gekomen en hoeveel tijd ze er aan besteed hebben. Ook zie je door kleurcodes welke stof is afgerond, waar ze mee bezig zijn en waar ze in vastlopen. Volgens Arco heeft hij nu veel meer tijd om individuele leerlingen te begeleiden. Bij een peiling onder zijn leerlingen bleken 23 van de 26 leerlingen het werken met de Khan Academy extreem leuk te vinden, de andere 3 vonden het heel leuk. Ook collega s zijn erg enthousiast. Het probleem is nu nog het aantal computers. Na de vakantie gaat Arco aan de slag met Chromebooks (gebruiksvriendelijke laptops met alleen een browser). Na de zomervakantie is de Koningin Julianaschool gestart met een smalle pilot. De plusleerlingen gaan dan verder met de Khan Academy. Daarnaast worden er filmpjes vertaald naar het Nederlands en wordt er gekeken of er een integratie mogelijk is met bijvoorbeeld de database van Wikiwijs. Je kunt dan gebruik maken van bronnen zoals een rekenrek binnen de Khan Academy. Volgens Arco de Bonte zou deze werkwijze op den duur de rekenmethode kunnen vervangen. Uit de reacties van de kinderen blijkt dat ze het erg prettig vinden om autonoom te kunnen werken; Je weet nu wat je niveau is en je kunt zelf verder gaan en Als je het niet snapt kun je even een filmpje bekijken. Dit enthousiasme blijkt nog eens extra uit het feit dat meester Arco op zijn dashboard ziet dat erop de vrije woensdagmiddag thuis lekker verder gerekend wordt. Khan Academy is eigenlijk de droom van iedere leerkracht. Khan Academy Nederlandstalige community Chromebooks chromebooksinhetonderwijs of po najaar 2011 po najaar

6 De leerling aan het woord: Puck Meerburg Ik ben Puck Meerburg, 12 jaar en programmeur. Ik heb de TafelTrainer gemaakt, een app voor de iphone, ipodtouch of ipad waarmee je de tafels kan oefenen. Ik ben gaan programmeren op mijn 7e, in PHP en HTML, dat zijn programmeertalen voor websites. Mijn eerste programma was een digitale Twister-klok. Hiermee konden we in de klas toch Twister spelen toen de echte Twister- klok kapot was. Het is dus best handig om te kunnen programmeren. Ik vind programmeren ook leuk omdat het een soort puzzel is, je moet het goede antwoord vinden om het te laten werken. Als niet alles klopt, doet je programma het niet. Ik heb de TafelTrainer gemaakt omdat ik de tafels moest leren en die op een leuke manier wilde oefenen. Eerst was het een webpagina, maar later heb ik er een iphone-app van gemaakt. Ik koos de iphone omdat we zelf zo n apparaat hebben. Ik ben nu ook bezig met een versie voor Android. Op school help ik de leerkrachten en kinderen met computers. Als er een probleem is, word ik daar altijd bijgeroepen: Ik ben de enige van de hele school die echt een computernerd is ;). Omdat ik na de zomervakantie naar de brugklas ga, ben ik nu ook bezig een hulpstick te ontwikkelen. Iedereen die dat wil, kan de hulpprogramma s downloaden van puckipedia.nl en deze op een usb-stick zetten. Daarmee zijn de belangrijkste ict-problemen op basisscholen wel te verhelpen. En als er een probleem is dat niet met deze hulpstick te verhelpen is, kan je dat via een tabblad melden, dan vul ik het aan. Ict kan bijdragen aan efficiënter, effectiever en aantrekkelijker onderwijs. Of dat gebeurt hangt af van de samenhang die de leraar weet aan te brengen tussen de leerinhoud, de ict-toepassing en de leerling. Dit blijkt uit de deze maand verschijnende Vier in Balans Monitor 2011, de jaarlijkse onderzoeksmonitor die een overzicht geeft van de stand van zaken wat betreft ict-gebruik in het onderwijs. Het gebruik van ict neemt jaarlijks met 2-3% toe, driekwart van de leraren maakt er gebruik van. Het gaat dan vooral om tools zoals tekstverwerking en internet, maar ook om methodegebonden programmatuur die dikwijls voorziet in oefenstof. In het basisonderwijs worden daarnaast ook veel computerspelletjes ingezet. Met de verdere toename van het Ik ben de enige van de hele school die echt een computernerd is Mijn TafelTrainer is al heel vaak gedownload (meer dan keer en zelfs tot in Nieuw-Zeeland!). De gewone Tafel- Trainer is gratis, voor de uitgebreidere versie TafelTrainer+ moet betaald worden. Ook Willem-Alexander (de kroonprins), heeft de betaalde TafelTrainer+ gedownload toen ik een demonstratie gaf bij Beeld en Geluid in Hilversum. Ik ga later ict of Informatica studeren, heel erg veel met computers doen en rijk worden ;). Ik denk dat tabletcomputers echt veel op school gebruikt gaan worden, omdat je daarmee heel makkelijk informatie met alle kinderen kan delen. Het is jammer dat er andere versies van elke app nodig zijn voor tablets en smartphones met verschillende besturingssystemen (ios van Apple, Android en Blackberry OS zijn de belangrijkste). Ik denk niet dat die uitwisselbaar zullen worden, dus zullen programmeurs zoals ik steeds voor elk systeem een andere app moeten programmeren. Vier in Balans Monitor 2011: ict in het onderwijs, de stand van zaken gebruik van ict, neemt ook het gebruik van digitaal leermateriaal toe. In het po is 17% van het gebruikte lesmateriaal digitaal. Verder laat de Monitor zien dat inzet van ict een groot beroep doet op de professionaliteit van de leraar. Leraren voelen zich daarbij het meest ondersteund door samenwerking met collega s en een management die het gebruik van ict krachtig ondersteunt. Ondersteuning vanuit het management houdt in, het beschikbaar stellen van goede ict-voorzieningen en de ontwikkeling van een breed gedeelde visie op het gebruik van ict voor onderwijsdoeleinden. Download of bestel nu een exemplaar van de Vier in Balans Monitor 2011 nu op onderzoek.kennisnet.nl Klaar voor de start; de nieuwe Kennisnet onderbouwsite In de vorige indruk berichtten we u al over het cocreatietraject dat gestart is om de nieuwe onderbouwsite van Kennisnet vorm te geven. Inmiddels is de vernieuwde website live! Binnen een speciaal voor dit doel geopende community werden gerichte vragen gesteld aan ouders, leerkrachten en andere experts over de inrichting van de nieuwe site. Er werd online gediscussieerd over onder andere de naam van de koekoek, het lettertype, de inhoud, kleuren en de mate van interactiviteit. Op basis van deze feedback werd het ontwerp steeds weer aangepast en verbeterd. De bontgekleurde ondeugende vogel heeft de naam Kenny gekregen. Een aantal leerkrachten heeft tips gegeven over welke content uit de huidige kidssite zeker weer terug zou moeten komen in de nieuwe site. De spelletjes van Rekenweb lijken populair terwijl de zoeksite voor kinderen Wroet als minder overzichtelijk werd beoordeeld. Rond de zomervakantie was men zover dat er spelletjes en andere activiteiten in de site geplaatst konden worden en de site ook echt door de doelgroep kon worden getest. In een onderbouwgroep waar de zomervakantie nog niet begonnen was en op het kantoor van Kennisnet werden jonge gebruikers van de site geobserveerd bij het verkennen van de nieuwe Kennisnet Kids onderbouwsite. De kinderen gaven aan het leuk te vinden als Kenny wat stoute dingen deed. Ook proberen ze overal op te klikken om te kijken of er een actie op volgt. Heel eerlijk gaven zij hun mening over leuke en minder leuke spelletjes. Door de kinderen te observeren kregen de ontwikkelaars een beter inzicht in de wensen van de doelgroep. Ook ouders en leerkrachten werd gevraagd om vragenlijsten in te vullen om zo de site nog beter aan te laten sluiten bij hun wensen. Per 9 september hebben leerlingen van de groepen 1, 2 en 3 een spiksplinternieuwe interactieve onderbouwsite ter beschikking. Leerlingen kunnen hier individueel of in tweetallen mee aan de slag op de computer. Bij het ontwerpen van de site is ook rekening gehouden dat deze geschikt moet zijn voor gebruik op het digibord of touchscreen. Ook in groepjes kunnen de leerlingen met Kenny aan de slag. Word vrienden met Kenny Schrijf met de hele klas in Kenny s vriendenboekje en maak kans op een leuk schoolreisje. Op de site vindt u de pagina van het vriendenboekje. De leerlingen kunnen de kleurplaat inkleuren en u (of een ouder) kunt helpen bij het invullen van het vriendenboekje. Word vrienden met Kenny op po najaar 2011 po najaar

7 Begrijpend kijken in de klas Door de komst van de digiborden in de klaslokalen krijgen veel leerlingen tegenwoordig beduidend meer videomateriaal aangeboden dan voorheen. De multimediale mogelijkheden van het digibord zorgen ervoor dat veel instructies worden verrijkt met video s en animaties. Op zichzelf is dat natuurlijk een prima ontwikkeling; zaken die je visueel krijgt aangeboden onthoud je vaak langere tijd. Het Samen Deskundiger netwerk RizoB bedacht dat de inzet van multimedia via het digitale schoolbord effectiever en efficiënter kan verlopen door leerlingen met de juiste instructie en kijkvragen naar het digitale beeldmateriaal te laten kijken. De leerkracht speelt hierbij een hele belangrijke rol. Mart Kuijpers is stafmedewerker ict bij het bestuur SKOZOK, Hoe ziet zo n les rondom het principe begrijpend Effecten die je zou kunnen bereiken door betrokkenheid bij je leerlingen. Als leerkracht is het belang- Michel van de Ven werkt als adviseur onderwijs en ict kijken er in de praktijk uit? begrijpend kijken in de klas in te voeren zijn: rijk om goed na te denken over de frequentie waarmee je bij Stichting de Eenbes. In samenwerking met Schoolnet beeld-materiaal inzet en waarom je op een bepaald moment Brabant en Kennisnet werd er een projectplan Begrijpend 1. Inleiding op het lesonderwerp - Betere aansluiting op de visuele wijze waarop eenfilmfragment gebruikt in plaats van bijvoorbeeld een Kijken opgesteld. In dit projectplan wordt beschreven hoe 2. Duidelijk maken van het lesdoel en introductie onze leerlingen nu informatie verwerven verhaal. Het principe van het begrijpend kijken kan je een multimediale les idealiter vorm zou kunnen geven van de kijkpunten en kijkvragen - Meer leerrendement halen uit het gebruik van toegepast worden bij al het beeldmateriaal, in het basis- zodat je meer leerrendement bij je leerlingen bereikt. 3. Leerlingen kijken naar het videofragment en het digibord onderwijs kun je er ook in groep 1-2 al mee beginnen. maken eventueel aantekeningen - Verrijking van het onderwijs door een gedoseerde De basis van het concept is de (methode)les, de leerkracht 4. Verwerkingsactiviteit met het werkboek of inzet van multimedia Binnen het samenwerkingsverband RizoB wordt in het bekijkt welke delen uit de instructie bij deze les kunnen bijvoorbeeld een mindmap - Vergroting van het didactisch repertoire van de najaar gestart met workshops rondom het principe van het worden vervangen door multimedia. Om meer effect te 5. Reflectie op het leerproces door leerlingen en leerkracht begrijpend kijken. De deelnemers maken kennis met de bereiken formuleert de leerkracht vooraf een aantal leerkracht kijkwijzer en het stappenplan. Daarnaast krijgen zij kijkpunten en een paar kijkvragen. Een kijkpunt heeft als voorbeelden van verwerkingsactiviteiten op het gebied van doel om de aandacht van een leerling naar de kern van een ook nog snel. Een kijkkaart kan de leerkracht helpen bij deze Wanneer je daar binnen je klas aandacht aan wilt besteden coöperatief leren en inspelend op meervoudige intelligentie. videofragment te leiden. Een kijkvraag dient om de leerling werkwijze. Begrijpend kijken zou iedere leerkracht uit selecteer je natuurlijk vooraf welk materiaal je laat zien. Leerkrachten zullen tijdens de workshops zelf ervaren hoe direct actief te laten zoeken naar bepaalde informatie in zichzelf moeten toepassen, het model moet eigenlijk tussen Laat nooit iets aan de leerlingen zien wat je niet vooraf zelf het voelt om onvoorbereid geconfronteerd te worden met het fragment. In plaats van het multimediafragment te de oren komen. Om leerkrachten hierbij te helpen worden hebt bekeken. Kijk daarbij bijvoorbeeld naar de lengte van een grote hoeveelheid filmmateriaal. Mart Kuijpers vertelt: absorberen wordt de leerling nu gestimuleerd om actief te er workshops georganiseerd om dit bewustwordingsproces het fragment, het niveau en welke bronnen er gebruikt Het moet een eye-opener worden voor leerkrachten. kijken en direct belangrijke informatie uit het fragment te versnellen. Een speciale kijkkaart kan de leerkracht worden. Giel van Santvoort van hogeschool de Kempel levert Men gaat leren, ervaren en proeven hoe het is om de juiste te filteren. hierbij helpen. voor het project speciale tools om met het beeldmateriaal richtvragen te stellen. Ga maar eens aan de andere kant van aan de slag te gaan. je bureau zitten en kruip in de huid van de leerling. Begrijpend kijken is een instructiemodel legt Michel van Mart Kuijpers legt het principe van het begrijpend kijken uit Ondanks het gemak ervan bereik je volgens Kuijpers en de Ven uit. Leerkrachten moeten heel veel en vaak moet het aan de hand van het voorbeeld van de revolutie in Egypte. Van de Ven met het laten zien van filmpjes geen hogere 12 - po najaar 2011 po najaar

8 21st century skills: Innoverend leren in een ict-leerrijke omgeving De maatschappij is de afgelopen jaren flink veranderd en blijft veranderen onder invloed van technologie en (mobiel) internet. Samenwerken is niet meer aan tijd of plaats gebonden, mensen zijn voortdurend met elkaar in contact. Om in deze veranderende maatschappij te leven, te werken en te leren, hebben mensen andere vaardigheden nodig dan pakweg 25 jaar geleden: Vaardigheden van de 21e eeuw of in het Engels 21st century skills. Onderwijs zal hier steeds beter op moeten inspelen, maar hoe dan precies? Het project Singapore Next start in september 2011 een pilot op drie po-scholen met onderwijs vanuit die 21st century skills, in een ict-rijke omgeving. Welke skills hebben mensen nodig in de maatschappij van de 21e eeuw, welke vaardigheden moeten kinderen en jongeren dus leren op school? Diverse onderzoeken noemen deze zeven vaardigheden als belangrijkste voor succes in de 21e eeuw: samenwerken, probleemoplossend vermogen, ict-geletterdheid, creativiteit, kritisch denken, communiceren en sociale en culturele vaardigheden. Kernvakken zoals taal en rekenen worden hierbij beschouwd als basisvoorwaarde. Wereldwijd zijn projecten opgezet die proberen vorm te geven aan onderwijs vanuit deze 21st century skills; de Verenigde Staten, Schotland, Finland en Singapore lopen hierin voorop. Leren van Singapore In het primair onderwijs in Nederland komt de belangstelling voor dit onderwerp langzamerhand op gang. In november 2010 organiseerde APS IT-diensten samen met Cito een studiereis naar Singapore. Elleke Verwaijen (werkzaam bij Onderwijsadviesbureau APS) nodigde enkele schoolbesturen uit voor deze reis. Via haar mobiele telefoon [letterlijk op de valreep: bij de gate van het vliegtuig waarmee ze met vakantie gaat, kan het 21e eeuwser?] licht Verwaijen toe: In Singapore zijn ze vooral trots op hun menselijk kapitaal (human resource), ze zijn erop gespitst om de beste medewerkers van de wereld op te leiden. Op onderwijsgebied hoort Singapore bij de top-5 van de wereld. Ze zijn zich daar erg bewust van het belang van de 21st century skills, vooral ict-geletterdheid en collaborative problem solving (hieronder vallen de vaardigheden probleemoplossend vermogen, kritisch denken en samenwerking), en hun onderwijs is daar dan ook helemaal op gericht. We hebben daar op onze studiereis heel wat indrukwekkende en inspirerende voorbeelden van gezien, vertelt Verwaijen. Bij terugkeer in Nederland is het project Singapore Next opgezet met verschillende partners, waaronder APS, Cito en drie schoolbesturen. In het schooljaar starten we met een pilot op één school per scholenstichting, in de groepen 5 tot en met 8. In deze pilotgroepen zullen 21st century skills als uitgangspunt voor het onderwijs genomen worden. Alleen rekenen en taal blijven nog even op de gewone manier vormgegeven. Onderzoekende houding Marinus Janssen Steenberg was een van de reisgenoten naar Singapore. Hij is naast stafmedewerker ict bij een van de deelnemende scholenstichtingen projectleider van Singapore Next. Op de drie deelnemende scholen gooien we in de bovenbouw het onderwijs rigoureus om; in eerste instantie bij de wereldoriënterende vakken aardrijkskunde, geschiedenis en natuur. We gaan uit van de 21st century skills, met name ict-geletterdheid, probleemoplossend vermogen, kritisch denken en samenwerking. We gebruiken geen lesmethodes meer, maar stimuleren de kinderen om zelf onderzoekend te leren. We hebben veel vertrouwen in de onderzoekende houding van kinderen en verwachten dat ze zo aan het eind van het jaar de meeste kerndoelen wel gehaald hebben. Dat zullen we goed in de gaten houden. Neem als voorbeeld het kerndoel Weer en klimaat: Dat hoef je kinderen niet met een lesboek te leren. Na een flinke storm zullen kinderen echt wel zelf uit willen zoeken hoe zoiets ontstaat. En leerkrachten zullen die interesse aanwakkeren: Wat een interessante vraag, ga het maar eens samen onderzoeken. Bij hun onderzoek bezoeken de kinderen bedrijven en instellingen en maken ze gebruik van het documentatiecentrum, de bibliotheek en een ict-leerrijke omgeving. Als aan het eind van de rit blijkt dat de kinderen toch nog iets gemist hebben, kunnen we zorgen dat ze dat kennishiaat alsnog opvullen. Geen afvinklijstje Bij onderwijs vanuit de 21st century skills ligt de focus op het proces van leren, niet op het geven van het juiste antwoord, 21 learners of the 21st century In Nederland stelde Kennisnet dit voorjaar een denk- en doetank samen van 21 ondernemende en betrokken jongeren die actief zijn op (mobiel) internet: 21 learners of the 21st century. Deze groep van 21 jongeren (tussen 14 en 24 jaar) komt geregeld bijeen om meningen en ervaringen uit te wisselen met elkaar, met werkgevers (afgelopen juni), met Of een antwoord goed of fout is, is minder belangrijk. benadrukt Elleke Verwaijen. Dat is een hele omslag: het onderwijs is nu vaak zó gericht op het geven van de enig juiste antwoorden, dat het soms eerder een quiz lijkt. Onderwijs vanuit de gedachte van 21st century skills vergt een heel andere rol van de leerkracht. In plaats van een vraag te stellen en daar een eenduidig antwoord op te verwachten, zal een leerkracht met kinderen mee moeten denken over de kwaliteit van de onderzoeksvragen en hen aanmoedigen om zelf verder na te denken over het gevonden antwoord. De kunst is om onderwijs zó vorm te geven dat kinderen vanuit eigen fascinatie en nieuwsgierigheid samenwerken, samen ontdekken en samen presenteren. Omdat er geen lesmethodes gebruikt worden, kan de leerkracht niet zomaar een afvinklijstje hanteren met welke onderdelen van de stof de kinderen beheersen. Marinus Janssen Steenberg vult aan: We zullen wel het een en ander moeten registreren, in de loop van het project zal blijken hoe we dat het beste kunnen doen. 21st century teaching skills Deze andere vorm van onderwijs vergt behoorlijk wat van de leerkrachten en niet allemaal beschikken ze over alle capaciteiten die nodig zijn voor deze ommezwaai. Binnen Singapore Next krijgen ze dan ook coaching op maat van APS. Elleke Verwaijen: Leerkrachten moeten vooral veel oefenen om de leerprocessen van kinderen te begeleiden, zonder die al te veel te beïnvloeden. Of een antwoord goed of fout is, is minder belangrijk; het gaat om het zelf bedenken van uitdagende onderzoeksvragen. En vanzelfsprekend is dan kennis en informatie nodig. Kinderen moeten dingen leren omdat ze dat zelf willen leren, niet omdat de leerkracht dat zegt. Kortom: Om de kinderen de 21st century learning skills te laten verwerven, hebben ze een leerkracht nodig met 21st century teaching skills. Wie meer wil weten, is welkom op de LinkedIn-group SingaporeNext, of kan contact opnemen met Elleke Verwaijen: E.Verwaijen@aps.nl. schoolleiders en docenten (in augustus en september, tijdens de Kennisnet Summerschool-bijeenkomsten). Kennisnet hoopt zo de discussie aan te kunnen zwengelen en meer vat te krijgen op wat de 21st century skills inhouden. En vervolgens op de vraag hoe het (voortgezet) onderwijs daarop moet inspelen po najaar 2011 po najaar

9 Nieuws Het online hulpje in de klas Win een schoolreisje! Op Kenny.nl dé nieuwe website voor de onderbouw kunt u nu een schoolreisje winnen voor uw klas. Word vrienden met Kenny en schrijf met de hele klas in Kenny s vriendenboekje. Kijk op Kenny.nl en maak kans op een leuk uitstapje voor de hele klas. Doe ook mee aan Mediamasters2011 MediaMasters is de superspannende, interactieve mediaervaring voor groep 7. Al meer dan 1100 groepen 7 hebben zich inmiddels ingeschreven en zullen tijdens de Week van de Mediawijsheid (21-27 november 2011) laten zien hoe mediawijs ze zijn. Een kritische blik en flink wat doorzettingsvermogen levert ze uiteindelijk de titel Mediamaster op. Aanmelden kan nog tot 31 oktober 2011 via: In aanloop naar de week van Mediawijsheid (21-25 november) is het mogelijk om u voor te bereiden op het thema mediawijsheid en op Mediamasters Dit kan op mediawijsheid.kennisnet.nl Lespakket Diploma Veilig Internet vernieuwd Om meer in te spelen op de actuele ontwikkelingen rondom internet en social media en beter aan te sluiten op de dagelijkse lespraktijk, is het lespakket van Diploma Veilig Internet onlangs vernieuwd. Vindt u het belangrijk dat uw leerlingen webwijs zijn? Ga dan nu met uw klas aan de slag met Diploma Veilig Internet! BoekTweePuntNul Onlangs is BoekTweePuntNul verschenen, een bundeling van beschrijvingen van web 2.0-programma s door de gebruikers zelf. Naast de initiatiefnemers Louis Hilgers en Tessa van Zadelhoff hebben er 125 co-auteurs vanuit het onderwijs, bedrijfsleven, de zorg en de overheid meegewerkt. Er zijn ook plannen voor een speciale onderwijsuitgave, met tips voor de inzet van social media in de dagelijkse lespraktijk. Colofon Kennisnet indruk PO is een gratis blad voor leerkrachten werkzaam in het basisonderwijs. Van de Kennisnet indruk bestaat ook een aparte uitgave voor het het voortgezet onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs. Het blad is ook digitaal (pdf-file) beschikbaar op leerkracht.kennisnet.nl/indruk. Uit deze uitgave mag niks worden verveelvoudigd (waaronder begrepen het opslaan in een geautomatiseerd gegevensbestand) of openbaar gemaakt, op welke wijze dan ook, behoudens in geval de verveelvoudiging van de inhoud van deze uitgave plaatsvindt onder de licentie naamsvermelding, niet-commercieel, geen afgeleide werken als gehanteerd door Creative Commons. Hoofdredactie: Evita Nort Eindredactie: Evita Nort en Jiska Verschoor Tekstbijdragen: Carla Desain, Bram Litjens, Puck Meerburg, Frans Schouwenburg, Jiska Verschoor, Tessa van Zadelhoff Fotografie: Etienne Oldeman (Coverfoto: CBS De Acker), Carla Desain, Arco de Bonte, Goedele Monnens Vormgeving: The Public Group, Rotterdam Druk: OBT de Bink, Leiden Issn: Reacties en suggesties: indrukpo@kennisnet.nl Op reportages en interviews, foto s en illustraties berusten auteursrechten.