Hof van Cassatie van België

Transcriptie

1 22 MAART 2018 C N/1 Hof van Cassatie van België Arrest Nr. C N 1. OTIS nv, met zetel te 1702 Groot-Bijgaarden, Alfons Gossetlaan 28 A, 2. KONE BELGIUM nv, met zetel te 1200 Sint-Lambrechts-Woluwe, Bretagnestraat 24, 3. SCHINDLER nv, 1060 Sint-Gillis, Bronstraat 15, 4. THYSSENKRUPP LIFTEN nv, met zetel te 1130 Brussel, Metrologielaan 10, eiseressen, vertegenwoordigd door mr. Johan Verbist, advocaat bij het Hof van Cassatie, met kantoor te 2000 Antwerpen, Amerikalei 187/302, waar de eiseressen woonplaats kiezen, tegen EUROPESE UNIE, vertegenwoordigd door a) DE EUROPESE COMMISSIE, met zetel te 1049 Brussel, Wetstraat 200, die optreedt in eigen naam en in hoedanigheid van vertegenwoordiger, op grond van

2 22 MAART 2018 C N/2 artikel 335 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU), van de volgende organen van de Unie, b) HET EUROPEES PARLEMENT, met zetel te 1047 Brussel, Wiertzstraat 60, vertegenwoordigd door de Europese Commissie, c) DE RAAD VAN DE EUROPESE UNIE, met zetel te 1048 Brussel, Wetstraat 175, vertegenwoordigd door de Europese Commissie, verweerster, vertegenwoordigd door mr. Paul Lefebvre, advocaat bij het Hof van Cassatie, met kantoor te 1050 Brussel, Louizalaan 480/9, waar de verweerster woonplaats kiest. I. RECHTSPLEGING VOOR HET HOF Het cassatieberoep is gericht tegen het arrest van het hof van beroep te Brussel van 28 oktober Afdelingsvoorzitter Alain Smetryns heeft verslag uitgebracht. Advocaat-generaal Ria Mortier heeft geconcludeerd. II. CASSATIEMIDDELEN De eiseressen voeren in hun verzoekschrift dat aan dit arrest is gehecht, twee middelen aan. III. BESLISSING VAN HET HOF Beoordeling ( ) Derde onderdeel 1. De appelrechters oordelen dat:

3 22 MAART 2018 C N/3 - wat de verhinderende werking van de Europese clementieregeling en de gewaarborgde vertrouwelijkheid van dossiergegevens betreft, in de Mededeling van de Commissie betreffende immuniteit tegen geldboeten en vermindering van geldboeten in kartelzaken (2006 C 298/11) wel wordt aangegeven dat het stelsel gebaseerd is op een bescherming van de ondernemingsverklaringen tegen onthulling (punt IV), maar dat [de verweerster] ook niet vraagt dat haar toegang tot die verklaringen wordt verleend ; - zelfs indien de vordering van de verweerster rechtstreeks of onrechtstreeks onderdelen uit die verklaringen zou viseren, er naar de jurisprudentie van het Hof van Justitie van de Europese Unie nog geen onoverkomelijk probleem zou rijzen ; - het Hof immers oordeelde dat de bepalingen van het Unierecht inzake mededingingsregelingen, inzonderheid verordening (EG) nr. 1/2003, aldus moeten worden uitgelegd dat zij zich niet ertegen verzetten dat personen die als gevolg van een inbreuk op het mededingingsrecht van de Unie schade hebben geleden en schadevergoeding willen verkrijgen, toegang tot documenten over een clementieprocedure betreffende de inbreukmaker verkrijgen ; - volgens het Hof, over de voorwaarden waaronder toegang kan worden toegestaan of geweigerd, de rechters van de lidstaten behoren te oordelen volgens hun nationaal recht en met afweging van de door het Unierecht beschermde belangen (HJEU, 14 juni 2011, zaak C-360/09, Pfeiderer, dictum en punt 32). 2. Anders dan waarvan het onderdeel uitgaat, oordelen de appelrechters niet dat enkel de ondernemingsverklaringen, met uitsluiting van de overige documenten over een clementieprocedure, onder de geheimhoudingsplicht vallen van de artikelen 339 VWEU, 28 Verordening nr. 1/2003/EG en 4.2 en 4.3 Verordening nr. 1049/2001/EG van 30 mei 2001 inzake de toegang van het publiek tot documenten van het Europees Parlement, de Raad en de Commissie. In zoverre berust het onderdeel op een verkeerde lezing van het arrest en mist het mitsdien feitelijke grondslag. 3. Volgens vaste rechtspraak van het Hof van Justitie verzetten de bepalingen van het Unierecht inzake mededingingsregelingen, inzonderheid Verordening nr. 1/2003/EG zich niet ertegen dat personen die als gevolg van een inbreuk op het

4 22 MAART 2018 C N/4 mededingingsrecht van de Unie schade hebben geleden en schadevergoeding willen verkrijgen, toegang tot documenten over een clementieprocedure betreffende de inbreukmaker verkrijgen. De rechters van de lidstaten dienen op basis van hun nationale recht te bepalen onder welke voorwaarden deze toegang moet worden toegestaan, waarbij zij de door het Unierecht beschermde belangen afwegen. Een dergelijke afweging kunnen deze rechters slechts per geval verrichten met inachtneming van alle relevante gegevens van de zaak (HvJ 14 juni 2011, zaak C- 360/09, Pfeiderer AG t. Bundeskartellamt, r.o ; HvJ 6 juni 2013, zaak C- 536/11, Bundeswettbewerbsbehörde t. Donau Chemie AG e.a., r.o. 34 en 43; Gerecht van de Europese Unie 7 juli 2015, zaak T-677/13, Axa Versicherung AG t. Europese Commissie, r.o. 119 en 123). In het kader van deze beoordeling is het aan de nationale rechter om enerzijds het belang te toetsen dat de verzoeker heeft bij inzage in de stukken met het oog op de voorbereiding van zijn beroep op schadevergoeding, waarbij inzonderheid rekening wordt gehouden met de andere mogelijkheden die eventueel te zijner beschikking staan. Anderzijds moet deze rechter rekening houden met de concrete nadelige gevolgen voor de openbare belangen of de gerechtvaardigde belangen van anderen waartoe inzage kan leiden (HvJ 6 juni 2013, zaak C-536/11, Bundeswettbewerbsbehörde t. Donau Chemie AG e.a., r.o ). Het Hof van Justitie oordeelt dat, betreffende het openbare belang van een doeltreffend clementieprogramma, gelet op het belang van de bij de nationale rechter ingediende schadevorderingen voor de handhaving van daadwerkelijke mededinging in de Europese Unie, het enkele inroepen van een risico dat een clementieprogramma, in het kader waarvan de documenten aan de bevoegde mededingingsautoriteit zijn verstrekt, aan doeltreffendheid zou inboeten door inzage in bewijsmiddelen in het dossier van een mededingingsprocedure die nodig zijn om schadevorderingen ten gevolge van een mededingingsinbreuk te onderbouwen, niet volstaat om weigering van inzage in deze gegevens te rechtvaardigen (HvJ 6 juni 2013, zaak C-536/11, Bundeswettbewerbsbehörde t. Donau Chemie AG e.a., r.o. 46; Gerecht van de Europese Unie 7 juli 2015, zaak T-677/13, Axa Versicherung AG t. Europese Commissie, r.o. 120). Deze weigering moet berusten op dwingende redenen die verband houden met de bescherming van het ingeroepen belang en van toepassing zijn op elk stuk waar-

5 22 MAART 2018 C N/5 van inzage is geweigerd. Enkel het risico dat een bepaald stuk in concreto het openbare belang van een doeltreffend clementieprogramma aantast, kan rechtvaardigen dat dit document niet wordt verspreid (HvJ 6 juni 2013, zaak C-536/11, Bundeswettbewerbsbehörde t. Donau Chemie AG e.a., r.o ; Gerecht van de Europese Unie 7 juli 2015, zaak T-677/13, Axa Versicherung AG t. Europese Commissie, r.o ). 4. In zoverre het onderdeel ervan uitgaat dat het enkele gewettigde vertrouwen van de eiseressen dat de informatie die zij in het kader van een clementieprogramma hebben medegedeeld geheim zou blijven en dat de Commissie die informatie enkel zou gebruiken in het kader van de toepassing van artikel 101 VWEU, volstaat om een weigering van inzage in deze gegevens te rechtvaardigen, die nodig zijn om een schadevordering ten gevolge van een inbreuk op artikel 101 VWEU te onderbouwen, faalt het naar recht. 5. Verder oordelen de appelrechters dat uit de rechtspraak van het Hof van Justitie samenvattend kan worden besloten dat er naar het Unierecht geen principiële weigeringsgrond bestaat om documenten over een clementieprocedure in een civiele schadevergoedingsprocedure te laten overleggen, maar dat de nationale rechter in zijn oordeel over de gevraagde toegang tot die documenten alle beschermde belangen in zijn afweging moet betrekken en dat vrijwaring van de doelstelling van het clementieprogramma een door het Unierecht beschermd belang vormt en zodoende noopt tot terughoudendheid bij het ontsluieren van de inhoud van ondernemingsverklaringen onder het clementieprogramma. 6. Anders dan waarvan het onderdeel uitgaat, hebben de appelrechters wel rekening gehouden met de mate waarin het openbaar belang wordt geschaad door de overlegging te bevelen van stukken die de Commissie heeft verkregen in het kader van een clementieprogramma. In zoverre berust het onderdeel op een verkeerde lezing en mist het mitsdien feitelijke grondslag. 7. De appelrechters oordelen dat: - bij de beoordeling van de gevraagde maatregel de specificiteit van de gevoerde procedure in aanmerking moet worden genomen, die eigen is aan het onderwerp van de vordering: vergoeding van beweerd geleden schade wegens kar-

6 22 MAART 2018 C N/6 telafspraken die tijdens de periode van 9 mei 1996 tot 29 januari 2004 door de eiseressen werden toegepast op de Belgische markt; - die specificiteit in zoverre maatgevend is dat bewijzen niet konden worden verzameld op het ogenblik dat de voorgehouden onrechtmatige daad werd ondergaan, nu het bestaan ervan bij hypothese zelfs niet gekend was, en aldus het relevante bewijsmateriaal betreffende het onrechtmatige gebeuren dat nodig is om een schadevordering te staven, noodzakelijkerwijs op asymmetrische wijze in het bezit komt van de betrokken partijen; - de bewijsvoering daarover doorgaans een feitelijke en economische analyse vereist, die aanzienlijk complexer is dan een eisende partij gangbaar op eigen kracht en kennis kan leveren; - het ter zake dienend karakter van de stukken waarvan de overlegging wordt gevorderd moet worden beantwoord vanuit de redelijke verwachting dat, rekening houdend met de omschrijving van het document en de inzet van het geschil, het stuk dienstig zal kunnen zijn voor de oplossing van het geschil; - aangenomen moet worden dat met de gevorderde overlegging van de aangewezen stukken de verweerster niet op goed geluk hengelt naar onzeker bewijsmateriaal, maar dat ze naar redelijke verwachting kan aannemen dat die stukken effectief aan de bewijsvoering zullen kunnen bijdragen; - immers, in de versie van de Beschikking die nu voorligt, onder punt (randnummers ) is aangegeven dat het kartel ook de Service Equipment Business (SEB) betrof en op welke wijze aan de afspraak werd vormgegeven. Onder randnummer 184 wordt aangegeven waarin de SEB-afspraken bestonden en onder randnummers 193 en 194 wordt vermeld hoe de eiseressen ook tot afspraken kwamen over te bieden prijzen of prijzenniveaus. In één zin hield de afspraak in dat de inschrijvingen voor overheidsopdrachten werden vervalst; - in een rubriek omtrent de daadwerkelijke weerslag van de inbreuken, onder randnummer 660, wordt gesteld dat de Commissie de precieze effecten van de inbreuken niet heeft bepaald, omdat het onmogelijk bleek om met voldoende zekerheid de relevante competitieve parameters vast te stellen in een toestand van afwezigheid van inbreuken;

7 22 MAART 2018 C N/7 - de Beschikking er tegelijk aan toevoegt dat het duidelijk is dat de inbreuken, die overigens als zeer zwaar werden bestempeld, een effectieve impact hebben gehad; - daarbij wordt overwogen dat het enkele feit dat de eiseressen hun verschillende mededingingbeperkende afspraken ten uitvoer hebben gelegd, een weerslag op de markt aannemelijk maakt, zelfs indien de effectieve weerslag moeilijk meetbaar is; - op het eerste gezicht aldus moet worden aangenomen dat de Beschikking niet enkel het bestaan van een met de mededingingsregels strijdige praktijk bevestigt, maar ook aanneemt dat de gedraging een effectieve weerslag heeft gehad op de markt, ook in België; - die weerslag niet anders lijkt te kunnen worden begrepen dan dat het om een schadelijke weerslag gaat; - met die opinie van de Europese Commissie minstens een begin van bewijs voorhanden lijkt te zijn dat marktdeelnemers effectief schade opliepen; - het verder niet ter zake doet dat de Commissie niet geprobeerd heeft om de omvang van de veroorzaakte schade aan te tonen; - indien de schade niet exact kan worden begroot bij ontstentenis van een sluitende methode daartoe, naar Belgisch burgerlijk aansprakelijkheidsrecht schade immers ook kan worden vergoed op basis van een raming naar billijkheid; - onder randnummer 588 van de Beschikking overigens wordt aangegeven dat het zo goed als uitgesloten is om te bepalen hoe de onderneming die zich in een kartelafspraak heeft geëngageerd, zich in de markt zou hebben gedragen zonder die afspraak. 8. Anders dan waarvan het onderdeel uitgaat, hebben de appelrechters wel degelijk in concreto vastgesteld waarom de verweerster, die de overlegging van de documenten vraagt, deze specifieke documenten nodig heeft ter staving van haar schadevordering. In zoverre berust het onderdeel op een verkeerde lezing en mist het mitsdien feitelijke grondslag. ( )

8 22 MAART 2018 C N/8 Dictum Het Hof, Verwerpt het cassatieberoep. Veroordeelt de eiseressen tot de kosten. Bepaalt de kosten voor de eiseressen op 5.371,67 euro. Dit arrest is gewezen te Brussel door het Hof van Cassatie, eerste kamer, samengesteld uit sectievoorzitter Beatrijs Deconinck, als voorzitter, sectievoorzitter Alain Smetryns, en de raadsheren Geert Jocqué, Bart Wylleman en Koenraad Moens, en in openbare rechtszitting van 22 maart 2018 uitgesproken door sectievoorzitter Beatrijs Deconinck, in aanwezigheid van advocaat-generaal Ria Mortier, met bijstand van griffier Vanessa van de Sijpe. V. Van de Sijpe K. Moens B. Wylleman G. Jocqué A. Smetryns B. Deconinck

9 VERZOEKSCHRIFT/1