Milieuverklaring. FEDERALE OVERHEIDSDIENST Kanselarij van de Eerste minister

Transcriptie

1 2011 Milieuverklaring FEDERALE OVERHEIDSDIENST Kanselarij van de Eerste minister

2

3 Inhoudsopgave De Kanselarij van de Eerste minister 6 Haar opdracht Haar kerntaken De draagwijdte van het Milieubeheersysteem Het organigram Een ambitieus milieubeleid 8 Het Europese kader Een oude bekommernis, aangemoedigd door de Ministerraad Het engagement van het Directiecomité Een geïntegreerd Milieubeheersysteem stappen om zich EMAS eigen maken Leefmilieu, duurzame ontwikkeling en maatschappelijke verantwoordelijkheid De actoren van het MBS Wij allemaal! Het Directiecomité De Milieuverantwoordelijke De leden van de Cel Duurzame ontwikkeling De verantwoordelijken voor de procedures en de doelstellingen De interne auditors Het Green Team Een grondige analyse 19 De wettelijke eisen De directe aspecten De indirecte aspecten Basisindicatoren

4 Doelstellingen : verwezenlijkingen en projecten 24 Doelstelling 1: het papierverbruik verminderen Doelstelling 2: de CO 2 -productie verminderen Luik energie Luik mobiliteit Doelstelling 3: de duurzaamheid van de overheidsopdrachten verhogen Doelstelling 4: boordtabellen invoeren Afkortingen en definitie 36 Validatie 44 Informatiefiche Registratie Validatieverklaring

5 De Kanselarij geeft het voorbeeld Klimaat en Leefmilieu blijven hoog op de internationale agenda staan: daadkrachtige oplossingen in de strijd tegen de klimaatverandering kunnen niet meer op zich laten wachten. Tijdens het Belgische voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie was Cancun een belangrijke stap om de hoop op een internationaal bindend klimaatakkoord levend te houden, maar er blijft nog een lange weg te gaan om wereldwijde oplossingen te vinden. In België werken we ondertussen verder om onze Europese doelstellingen te bereiken, ook in het kader van het EU2020-programma van de Europese Commissie: de EU moet tegen % winnen aan energie-efficiëntie. Van de drie doelstellingen van het Klimaat- en Energiepakket is het misschien wel de meest tastbare in het dagdagelijks leven: meer doen met evenveel energie, of evenveel doen met minder energie. Het lijkt eenvoudig, maar het vergt van ieder van ons constante aandacht om de juiste gewoonten en reflexen te ontwikkelen. Dat is de reden waarom het mij verheugt dat de Kanselarij reeds sinds 2007 aan de weg timmert met de invoering van een milieubeheersysteem: als werknemers van de Kanselarij van de Eerste Minister hebben we een voorbeeldfunctie te vervullen voor de bevolking. Met deze milieuverklaring bewijst de Kanselarij ook in 2011 haar milieubewust beleid resoluut te willen verder zetten. Zorgzaam omspringen met materialen, zorgvuldig sorteren van afval en zuinig omspringen met energie zijn en blijven aan de orde van de dag in de Wetstraat Want de oplossing voor grote problemen begint met kleine oplossingen, thuis en op het werk. Yves Leterme Eerste Minister

6 De Kanselarij van de Eerste minister Haar opdracht De Federale Overheidsdienst Kanselarij van de Eerste minister is in hartje Brussel gehuisvest in twee historisch bijzonder waardevolle gebouwen: de Wetstraat 14 & 16. De 16 staat bekend als het zenuwcentrum van de Belgische politiek. Hier worden de krachtlijnen uitgetekend van het regeringsbeleid dat aan het begin van de legislatuur in het Regeerakkoord wordt gegoten en zich vervolgens jaarlijks vertaald ziet in de federale beleidsverklaring. De Kanselarij heeft als opdracht de Eerste minister te ondersteunen in zijn rol als regeringsleider. Haar kerntaken De Kanselarij zorgt voor de voorbereiding van de vergaderingen waarop regeringsbeslissingen worden genomen (Ministerraad) en waar de verschillende geledingen van de federale staat elkaar ontmoeten (Overlegcomité,...). De Kanselarij communiceert over de beslissingen van de Ministerraad, voert overheidscampagnes over de dienstverlening van de federale overheid, organiseert evenementen die het land aanbelangen en bevordert het imago van België als federale staat. De draagwijdte van het Milieubeheersysteem De Kanselarij heeft beslist haar Milieubeheersysteem (MBS) toe te passen op al haar activiteiten. De betrokken vestigingen zijn de gebouwen van de Wetstraat 14 en 16. Het grijze kader in het organigram geeft aan welke diensten op deze twee sites zijn ondergebracht. De diensten van de Vaste nationale cultuurpactcommissie, het secretariaat van het Auditcomité van de Federale Overheid, de winkel Infoshop.be (Wetstraat 18) en het Internationaal Perscentrum (Residence Palace, Wetstraat 155) worden voorlopig niet in rekening gebracht. Zij staat de Eerste minister inhoudelijk bij in bepaalde dossiers, in het bijzonder wanneer het gaat om de coördinatie van het regeringsbeleid tussen de verschillende ministers. De Kanselarij verleent ook juridische steun aan de Eerste minister, door het opstellen van juridische adviezen, de voorbereiding en uitvoering van de reglementaire bevoegdheid van de Eerste minister inzake overheidsopdrachten, en de opvolging van geschillen.

7 Het organigram Eerste minister Secretariaat Staatssecretaris voor Federale Culturele Instellingen Cel Algemene Beleidscoördinatie Voorzitter van het Directiecomité Beleidscel Minister voor Ondernemen en Vereenvoudigen B & B Vertaaldienst Secretariaat en Logistiek Secretariaten en Overleg Coördinatie en Juridische Zaken Externe Communicatie Commissie voor de Schadeloosstelling van de Joodse Gemeenschap Cultuurpactcommissie Federale culturele instellingen Dienst voor Administratieve Vereenvoudiging Milieuverklaring 7

8 Een ambitieus milieubeleid Het Europese kader De Europese Gemeenschap heeft onder meer als opdracht de duurzame groei in de hele Gemeenschap te bevorderen. Daarvoor werd het communautair milieubeheer- en milieuauditsysteem uitgewerkt (EMAS). Dit systeem wil de verbetering van de milieuresultaten van de organisaties van alle sectoren verbeteren door: de vaststelling en toepassing van milieubeheersystemen; het objectief en periodiek beoordelen van deze systemen; de opleiding en actieve deelname van het personeel van de organisaties; de voorlichting van het publiek en de andere belanghebbenden. Elke organisatie die wil meewerken aan het systeem moet: een milieubeleid invoeren waarbij de doelstellingen en beginselen van de actie van de organisatie in verband met het milieu worden omschreven; een milieuanalyse uitvoeren van haar activiteiten, producten en diensten; een milieubeheersysteem volbrengen; geregeld een milieuaudit uitvoeren; een milieuverklaring opstellen die moet worden gevalideerd door een milieuverificateur, waarvan de naam en het erkenningsnummer in de verklaring moeten zijn opgenomen; de gevalideerde milieuverklaring indienen bij de bevoegde instantie van de lidstaat; en deze verklaring openbaar maken. De derde versie van de EMAS-verordening werd bekendgemaakt in het Publicatieblad van de Europese Unie (nr. L 342 van 22 december 2009). Het gaat om de Verordening (EG) nr. 1221/2009 van het Europees Parlement en de Raad van 25 november 2009 inzake de vrijwillige deelneming van organisaties aan een communautair milieubeheer- en milieuauditsysteem (EMAS), tot intrekking van Verordening (EG) nr. 761/2001 en van de Beschikkingen 2001/681/ EG en 2006/193/EG van de Commissie. Referentieadres: environment/emas/ index_en.htm. Een oude bekommernis, aangemoedigd door de Ministerraad De Kanselarij voelt zich al sinds lang betrokken bij de milieukwesties. De laatste twintig jaar werden tal van acties ondernomen. En deze bekommernis voor het leefmilieu blijft zich maar verder ontwikkelen. Daarom heeft de Ministerraad de Kanselarij weerhouden om deel uit te maken van de pilootdepartementen die belast werden met het invoeren van een Milieubeheersysteem (beslissingen van 20 juli 2005 en 14 juli 2006).

9 Het engagement van het Directiecomité In de geglobaliseerde wereld van vandaag staan kwesties rond duurzame ontwikkeling volop in de actualiteit. Voortaan vindt deze problematiek (die de economische, sociale en milieuaspecten omvat) ook steeds meer ingang in de administraties. De Federale Overheidsdienst Kanselarij van de Eerste minister heeft als hoofdopdracht het ondersteunen van de Eerste minister in zijn rol als regeringsleider en geniet van een bijzondere maatschappelijke verantwoordelijkheid: de dienst moet in dit kader een voorbeeldrol blijven spelen. Op 26 maart 2007 heeft de Kanselarij het ISO-certificaat 14001:2004 verkregen voor het milieubeheersysteem (MBS) en sinds 2 april 2007 is zij geregistreerd op de Europese lijst van het gemeenschappelijk milieumanagement en -auditsysteem (EMAS). Milieuverklaring 9

10 Het milieubeleid van de Kanselarij ondertekend op 22 maart 2011 De Kanselarij zal haar doelstellingen en het programma milieuacties permanent evalueren, om die steeds "duurzamer" te maken. Het Directiecomité heeft in 2010 zijn wil bevestigd om deze internationale referenties te promoten. Het Directiecomité heeft bepaald welke koers de milieudoelstellingen van de Kanselarij de komende jaren moeten varen en binnen welk kader. Naast de klassieke luiken bewustmaking, preventie van alle vervuiling en continue verbetering van de milieuprestaties, werden in het bijzonder vijf verbintenissen weerhouden: Hans Naudts, Directeur van de Beleidcel van de Eerste minister Françoise audag-dechamps, Voorzitster van het Directiecomité a.i. de naleving van alle vereisten die van toepassing zijn inzake leefmilieu; de vermindering van het papierverbruik; de vermindering van de CO ² -uitstoot via de uitwerking van een koolstofvoetafdruk die zal wijzen op de aspecten waaraan nodig gewerkt moet worden; een groter aandeel duurzame overheidsopdrachten voor werken, leveringen en diensten; de invoering van geïntegreerde boordtabellen die een sterker geautomatiseerde en professionelere transversale opvolging mogelijk maken, naast een betere communicatie. Ons referentieadres:

11 Een geïntegreerd Milieubeheersysteem

12 13 stappen om zich EMAS eigen te maken De onderstaande tabel geeft concreet de werking van het MBS in de Kanselarij weer. 1 Naleving van de wetgeving 2 3 Milieubeleid: de visie Preventie + continue verbetering MBS Evaluatie Respect de la législationdeelname Communicatie Respect d 8 9 Handboek 10 Analyse Doelstellingen Verantwoordelijkheden procedures Registraties - opvolging 13 MILIEUVERKLARING

13 1 De naleving van de wetgeving is één van de elementen waaraan de EMAS-verordening bijzondere aandacht besteedt. Het is duidelijk dat voor een instelling als de Kanselarij deze vereiste slechts het minimum minimorum kan zijn. De update van het register van de regelgeving en het naleven van de toepassing ervan zijn dus een permanente bekommernis van de milieuverantwoordelijke. 2 Het Milieubeleid dat hierboven wordt uiteengezet, werd vastgelegd door de leden van het Directiecomité. 3 Het steunt op twee assen: Een as a priori : de wil om alle vervuiling te vermijden; Een as a posteriori : het constant streven naar een verbetering van de milieuprestaties. Het schema hieronder beschrijft dit principe van de lerende organisatie: de activiteiten worden gepland (PLAN) vooraleer ze in praktijk worden gebracht (DO); hun verloop wordt vervolgens gecontroleerd (CHECK) vooraleer het wordt geoptimaliseerd (ACT, soms spreekt men van ADJUST); en dan begint het hele proces opnieuw... Act Plan Check Do 4 De EMAS-reglementering is erg strikt: ze integreert de aanbevelingen van de ISO-norm en gaat nog verder. 5 De transparantie en geloofwaardigheid van de organisatie die een dergelijk systeem invoert, wordt niet alleen versterkt door interne audits, maar ook door een professionele, onafhankelijke en neutrale externe audit. Die regelmatige controles vereisen een permanent beheer van de documentatie en registraties. 6 De actieve deelname van het personeel werd bewerkstelligd door de oprichting van een team gemotiveerde medewerkers met interesse voor de milieuproblematiek, het Green Team. Het Green Team vergemakkelijkt de verdeling van de verantwoordelijkheden en taken. De bewustmaking en vorming van het personeel worden versterkt. 7 De zorg voor transparantie geldt zowel intern als extern. De voorlichting van het personeel, van het publiek en van de betrokkenen bij de milieuaanpak en -prestaties vormt een andere prioriteit. 8 Het milieuhandboek geeft een technische synthese van de invoering en de werking van het MBS binnen de Kanselarij. 9 Dit document is sowieso de ruggengraat van het systeem: het legt de link tussen ieders verantwoordelijkheid, de procedures en de operationele registers (registers van de directe aspecten, van de indirecte aspecten, van de regelgeving, van de vergunningen, van de documentatie, van het afval, van de afwijkingen, van de registraties,... ). Milieuverklaring 13

14 10 Gelijklopend daarmee wordt jaarlijks een milieuanalyse verricht om te bepalen welke de directe en indirecte milieuaspecten zijn die een belangrijk effect kunnen hebben op de Kanselarij. 11 Op basis van deze analyse, maar ook op basis van de reglementering en de strategische opties van het Milieubeleid, heeft het Directiecomité een reeks milieudoelstellingen weerhouden. 12 Zodra de doelstellingen vastlagen, werd een programma met concrete acties uitgewerkt en werden opvolgingsindicatoren ingevoerd. Die maken het mogelijk de evolutie van de milieuprestaties van de Kanselarij regelmatig te controleren en zo waar nodig bij te sturen om de doelstellingen te halen. 13 Het is ook in deze geest van transparantie dat deze Milieuverklaring werd opgesteld. Deze verklaring wil niet alleen een denkproces op gang brengen, maar ook een communicatie- en informatiemiddel zijn. Leefmilieu, duurzame ontwikkeling en maatschappelijke verantwoordelijkheid Het leefmilieu, de duurzame ontwikkeling en de maatschappelijke verantwoordelijkheid zijn begrippen die vandaag bijzonder in de mode zijn. Ze dekken eigenlijk eenzelfde idee: de duurzame groei van de maatschappij die de Europese Commissie wil bevorderen. De milieuaspecten doen denken aan de biodiversiteit, de ontbossing, het energieverbruik, de vervuiling, de invloed die wij kunnen hebben op het klimaat,...: welke interacties hebben wij met onze omgeving? Hoe kunnen wij de risico s die eraan verbonden zijn beheren? De algemeen aanvaarde definitie van duurzame ontwikkeling legt de klemtoon op het belang om aan onze behoeften te voldoen zonder de toekomst in het gedrang te brengen. Hoe kunnen wij ons op lange termijn verder ontwikkelen? Door de drie pijlers van de duurzame ontwikkeling te verzoenen: economie, maatschappij en leefmilieu. De maatschappelijke verantwoordelijkheid van ondernemingen beantwoordt de vraag of een onderneming vrijgesteld mag worden van alle andere verplichtingen ten opzichte van haar maatschappelijke omgeving dan de wettelijke of economische. Het begrip maatschappelijke verantwoordelijkheid heeft de neiging om buiten het strikt economische kader te vallen dat betrekking heeft op het geheel van organisaties: moet dus niet iedere administratie (a fortiori de Kanselarij) zich erbij betrokken voelen? De Kanselarij zal voortaan beogen om deze verschillende complementaire aanpakken zo goed mogelijk te integreren. In dit kader werden al twee nieuwe registers toegevoegd aan het bestaande MBS: het register van opvolging van de maatregelen van de Federale Plannen inzake duurzame ontwikkeling en het register van de internationale verbintenissen rond duurzame ontwikkeling.

15 De actoren van het MBS Wij allemaal! Uiteraard zijn we duidelijk allemaal betrokken bij de bescherming van het leefmilieu. Toch geeft het organigram hieronder enkel de actoren weer die het nauwst betrokken zijn bij de goede werking van het MBS. Cel Duurzame Ontwikkeling Het Directiecomité Het Directiecomité bestaat uit de Voorzitster, de Directeur van de beleidscel van de Eerste minister, de Directeurs-generaal en de Stafdirecteurs. Milieuverantwoordelijke Directiecomité Verantwoordelijken voor de procedures en de doelstellingen Interne auditors Het is verantwoordelijk voor: het vastleggen van de verantwoordelijkheden van elk personeelslid inzake het milieubeheersysteem; de goedkeuring van het milieuprogramma; het toekennen van de middelen; de jaarlijkse beoordeling van het MBS. Green Team Milieuverklaring 15

16 De Milieuverantwoordelijke De Milieuverantwoordelijke (MV) is verantwoordelijk voor de milieucoördinatie. Hij moet toezien op de goede werking van het Milieubeheersysteem: de planning van het MBS: milieuanalyse, update van het reglementair register, opvolging van de doelstellingen. de uitvoering en de werking van het MBS: competenties, vorming en bewustmaking, communicatie, documentenbeheer, beheersing van de werkzaamheden, voorbereiding en reactie op noodsituaties, monitoring en metingen. de controle van het systeem: evaluatie van de conformiteit, analyse van afwijkingen, beheersing van registraties. De MV is in het algemeen belast met de organisatie en het beheer van MBS-gerelateerde vergaderingen en met het verzamelen van kwartaalresultaten die worden voorgesteld aan het Directiecomité tijdens de Beoordeling door de directie. Sinds 13 december 2010 kan de MV rekenen op de kostbare medewerking van een nieuwe collega die in het bijzonder belast is met de opvolging van de milieu-indicatoren. De leden van de Cel Duurzame ontwikkeling De Cel Duurzame ontwikkeling is samengesteld uit: een vertegenwoordigster van het Directiecomité (het betreft meer bepaald de Voorzitster van het Directiecomité a.i.); een vertegenwoordiger van de Beleidsorganen van de Eerste minister;

17 de Milieuverantwoordelijke, vertegenwoordiger van de Kanselarij van de Eerste minister bij de Interdepartementale commissie Duurzame Ontwikkeling (ICDO); de verantwoordelijke voor het communicatiebeleid rond duurzame ontwikkeling, vervangster van de vertegenwoordiger van de Kanselarij van de Eerste minister bij de ICDO; een verantwoordelijke van de dienst ICT; een verantwoordelijke van de dienst Budget & Beheerscontrole; een verantwoordelijke van de dienst Secretariaat en Logistiek; een van de twee preventieadviseurs; een vertegenwoordiger van de Algemene Directie Secretariaten en Overleg, lid van de Werkgroep Evaluatie van de impact van beslissingen op de duurzame ontwikkeling bij de ICDO; een vertegenwoordiger van de Algemene Directie Coördinatie en Juridische zaken, lid van de Werkgroep Duurzame overheidsopdrachten bij de ICDO; de vertegenwoordigster van de Kanselarij van de Eerste minister in de interdepartementale coördinatiegroep voorzien in artikel 6 van de wet van 12 januari 2007 strekkende tot controle op de toepassing van de resoluties van de wereldvrouwenconferentie die in september 1995 in Peking heeft plaatsgehad en tot integratie van de genderdimensie in het geheel van de federale beleidslijnen; een vertegenwoordiger van de Dienst Administratieve Vereenvoudiging; en de verantwoordelijke voor de opvolging van de milieu-indicatoren. De hoofdopdrachten van deze cel kunnen als volgt worden omschreven: de opvolging van die acties van de Federale Plannen inzake duurzame ontwikkeling (FPDO) waarvoor de Kanselarij verantwoordelijk is; de uitwerking en de opvolging van het Actieplan duurzame ontwikkeling van de Kanselarij; de uitvoering van een duurzame ontwikkelingseffectbeoordeling (DOEB) of de coördinatie van de uitvoering van een DOEB op de beslissingen overeenkomstig het Actieplan; de opvolging van de duurzaamheid van de overheidsopdrachten van de Kanselarij; de opvolging van de uitvoering van het beleid inzake intern milieubeheer; de bewustmaking van de Kanselarij voor duurzame ontwikkeling. De verantwoordelijken voor de procedures en de doelstellingen De procedureverantwoordelijken moeten erover waken dat de procedures in overeenstemming zijn zowel met de regelgeving als met de toestand binnen de Kanselarij. Zij zijn verantwoordelijk voor het updaten van de procedures en waken over de correcte toepassing ervan. De doelstellingsverantwoordelijken verzekeren het opstellen, implementeren en opvolgen van de doelstellingenfiches. Milieuverklaring 17

18 De interne auditors De interne auditors moeten onafhankelijk instaan voor de periodieke audits die door het Directiecomité worden gepland. Tijdens deze audits dienen zij na te gaan of het ingevoerd systeem correct wordt toegepast en of het overeenstemt met de EMAS-verordening. De resultaten van de audit worden aan het Directiecomité voorgelegd en geanalyseerd tijdens de Beoordeling door het Directiecomité. Toen de Ministerraad in 2005 zijn belangstelling voor EMAS wilde beklemtonen, heeft hij vier pilootinstellingen weerhouden: naast de Kanselarij zijn dat het Federaal Planbureau, de Belgische technische coöperatie en de POD Wetenschapsbeleid. In gezamenlijk overleg en onder leiding van de POD Duurzame Ontwikkeling hebben deze vier departementen geopteerd voor interne cross audits. Het principe van de cross audits, dat een kritische benadering toelaat en de uitwisseling van goede procedures bevordert, bevestigt jaar na jaar zijn nut: in hebben vertegenwoordigers van de POD Wetenschapsbeleid en van de FOD Sociale Zekerheid de audit van de Kanselarij uitgevoerd. Het Green Team ondersteunt de Milieuverantwoordelijke bij zijn verschillende opdrachten en verspreidt goede milieupraktijken binnen de organisatie. Het Green Team Dit team, dat een bijzondere belangstelling heeft voor de milieuproblematiek, wil concreet en proactief zijn. Het vormt de spil van de Cel Duurzame ontwikkeling.

19 Een grondige analyse

20 Het milieuactieplan van de Kanselarij steunt op een grondige milieuanalyse van haar milieuaspecten. De analyse bestudeert in de eerste plaats de volledige uitvoering van de toepasbare wettelijke eisen die betrekking hebben op het leefmilieu. De analyse betreft daarna enerzijds de activiteiten van de Kanselarij (= de directe aspecten) en anderzijds haar opdrachten (= de indirecte aspecten). De wettelijke eisen Er wordt een lijst met de wettelijke eisen (Europese, federale, gewestelijke en Brusselse) opgesteld. Die lijst moet volledig worden nageleefd. In 2010 heeft de Milieuverantwoordelijke actief deelgenomen aan de uitwerking van het gemeenschappelijk reglementair register, bestemd voor de hele federale administratie. Energieverbruik Gebruik van (gevaarlijke) producten Mobiliteit (mobiliteit van personen en transport van goederen) Overlast (geluid, trillingen, geur, uitzicht) Uitstoot in de atmosfeer Verontreiniging van de bodem (en van de ondergrond) Waterverbruik en afvoer van afvalwater. Vervolgens werden deze activiteiten opgelijst en gerangschikt aan de hand van zes criteria: de materiestroom; het bestaan van reglementaire verplichtingen; de impact; de bestaande praktijken; de opinie van het personeel (via een tevredenheidsenquête) de invloed die de Kanselarij zou kunnen hebben. De directe aspecten De milieuanalyse van de activiteiten van de Kanselarij gebeurde op basis van tien milieudomeinen: Aankoop (en verbruik van grondstoffen) Afval (ook verpakkingen) Effecten op de natuur en op de biologische biodiversiteit

21 Zo werden drie belangrijke aspecten weerhouden. BELANGRIJKE ASPECTEN DOELSTELLINGEN DOELSTELLINGEN Tal van toestellen (airconditioning, pc s, ) verbruiken heel wat energie. Het sorteren van het afval kan worden verfijnd en nog gepromoot. Duurzaamheidscriteria kunnen worden bevorderd bij de aankoop van onderhoudsproducten, kantoorbenodigdheden, goederen voor het restaurant. Het energieverbruik verminderen De afvalsortering verbeteren Duurzame producten aankopen De CO₂-uitstoot verminderen Boordtabellen invoeren De duurzaamheid van de overheidsopdrachten verhogen Op herhaalde vraag van het personeel werd in 2010 een doelstelling toegevoegd aan de directe aspecten: "Hoe zouden wij ons papierbeheer kunnen verbeteren?" Milieuverklaring 21

22 De indirecte aspecten Ook de basisopdrachten van de Kanselarij werden vervolgens geanalyseerd vanuit milieustandpunt. Na inventarisatie werden deze opdrachten geëvalueerd volgens drie criteria: hun belang; de invloed die de Kanselarij zou kunnen hebben; de beschikbare menselijke en budgettaire middelen. Zo werden drie belangrijke aspecten weerhouden. BELANGRIJKE ASPECTEN Deelname van de Dienst overheidsopdrachten aan de FOD-overschrijdende werkgroep Duurzame overheidsopdrachten, om meer rekening te houden met het leefmilieu in het kader van de plaatsing van overheidsopdrachten. Ontwikkeling door de Algemene Directie Externe Communicatie van een communicatiestrategie voor de acties van de Administratie. DOELSTELLINGEN (geen weerhouden doelstelling) De milieu-impact van de Externe communicatie verbeteren DOELSTELLINGEN De duurzaamheid van de overheidsopdrachten verhogen Boordtabellen invoeren Coördinatie door de Dienst voor de Administratieve Vereenvoudiging van de initiatieven genomen door de Regering en door de Administraties om de administratieve verplichtingen te verlichten die worden opgelegd aan de ondernemingen en aan de burgers. De milieu-impact van de administratieve vereenvoudiging evalueren Boordtabellen invoeren

23 Basisindicatoren Overeenkomstig bijlage IV van de EMAS-verordening vindt u hieronder een aantal basisindicatoren aan de hand waarvan de milieuprestatie van de organisatie kan worden beoordeeld. Deze gegevens hebben betrekking op 2010: biodiversiteit: de totale oppervlakte Wetstraat 14 en 16 bedraagt zo n m 2 : m 2 bestaat uit bebouwde oppervlakte en de rest is voorbehouden is aan de wagen- en fietsenparking; elektriciteitsverbruik: MWh; gasverbruik: MWh; gebruik van gerecycleerd papier: 1,5 t; gebruik van niet-gerecycleerd papier: 7,5 t; waterverbruik: m 3 ; benzineverbruik: liter à 21,8 t CO 2 -uitstoot; dieselverbruik: liter 52,8 t CO 2 -uitstoot; papier-/kartonafval: 242 m 3 ; PMD-afval: 13 m 3 ; glasafval: 13 m 3 ; restafval: 421 m 3. Milieuverklaring 23

24 Doelstellingen : verwezenlijkingen en projecten

25 Ter herinnering, de Kanselarij heeft gedurende de jaren zeven milieudoelstellingen nagestreefd. Bij de vijf doelstellingen die rechtstreeks voortvloeien uit de milieuanalyse (het energieverbruik verminderen, duurzame producten aankopen, het afval beter sorteren, de impact van de administratieve vereenvoudiging evalueren, de impact van de externe communicatie verbeteren) kwamen nog een bewustmakingsdoelstelling (om de invoering van een pril MBS te begeleiden) en een doelstelling inzake duurzame mobiliteit (waarmee beantwoord werd aan de reglementaire verplichtingen inzake bedrijfsvervoerplannen). Bij de aanvang van een tweede auditcyclus kon in 2010 het EMASprogramma nieuw leven worden ingeblazen. Omdat de analyse niet fundamenteel gewijzigd is hebben we de doelstellingen niet laten vallen maar was het idee eerder deze doelstellingen te herzien met het oog op continue verbetering en integratie in een aanpak die specifieker gericht is op de milieuprestatie-indicatoren. Zo heeft het Directiecomité op 9 juni 2010 vier doelstellingen weerhouden voor de jaren Dat is nu haast een jaar geleden. Waar staan we vandaag? Zijn we op de goede weg? Welke resultaten werden gehaald en welke acties moeten nog uitgevoerd worden? Doelstelling 1: het papierverbruik verminderen Aankopen Besparing Gerecycleerd papier bladen +/- 3 ton bladen +/- 1,5 ton - 50 % Ander papier bladen +/- 9,7 ton bladen +/- 7,5 ton - 20 % Milieuverklaring 25

26 Deze cijfers zijn eerder indrukwekkend maar wellicht kunnen we hieruit moeilijk afleiden dat deze aanzienlijke dalingen te danken zijn aan de beslissing van het Directiecomité van 9 februari 2010 om de printers en kopieertoestellen standaard te programmeren op recto-verso. In welke mate werd de werking van de 16 en bijgevolg het papierverbruik ook niet beïnvloed door de regeringstoestand? En hoe die zo sterke daling van het verbruik van gerecycleerd papier verklaren? Deze vragen zouden van naderbij bekeken moeten worden. De verbruikscijfers moeten over meerdere jaren (van normale activiteit) vergeleken worden. Het printergebruik moet geanalyseerd worden. Er zou ook rekening moeten worden gehouden met de publicaties. Op 16 december 2010 heeft het Directiecomité beslist dat het papierverbruik moest opgenomen worden in de indicatoren die prioritair moeten worden ingevoerd in Daarnaast zullen bewustmakingsacties worden voortgezet om aan te zetten tot het besparen van papierverbruik, het gebruiken van gerecycleerd papier, het correct gebruiken van de printers. een betere opvolging moeten toelaten van de talrijke inspanningen die ter zake geleverd worden en bijgevolg de communicatie kunnen opwaarderen. In 2010 werd de koolstofvoetafdruk nog niet berekend, maar er zijn al meerdere acties gevoerd, zowel rond energieverbruik als mobiliteit. Luik energie Hieronder vindt u een overzicht van de evolutie van het gas- en elektriciteitsverbruik van de gebouwen in de Wetstraat 14 en 16 gedurende de afgelopen vijf jaar Gasverbruik (in kwh) Doelstelling 2: de CO 2 -productie verminderen Achter deze doelstelling gaat de uitwerking van een "koolstofvoetafdruk" schuil. De bedoeling is de CO 2 -productie van de Kanselarij te meten door enerzijds het energieverbruik te analyseren en anderzijds de mobiliteit van de personen en de goederen. Deze meting zou

27 elektriciteitsverbruik (in kwh) In het kader van haar verplichtingen uit de Omzendbrief van 17 juni 2005 betreffende het Environment Information System (E.I.S.) van de Regie der Gebouwen en uit het Besluit van de Regering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest van 27 mei 2010 betreffende het energieprestatiecertificaat voor een openbaar gebouw, heeft de Kanselarij deze eerste fase van het oplijsten van de tellers uitgebreid tot alle gebouwen die zij bezet, of ze nu onder de EMAS-registratie vallen of niet. Zo kan elk verbruik eenvoudig geïdentificeerd worden. Voor de Wetstraat 14 en 16 wordt de controle van de gas- en elektriciteitsfacturen geregistreerd in het E.I.S.-programma aangevuld met de monitoring (per kwartier) van het verbruik. Deze gegevens komen uit de EIS-databank van de Regie der Gebouwen. Het gasverbruik werd genormaliseerd om rekening te houden met het klimaat. Van 2006 tot 2008 stemt het verbruik overeen met de werken in de Wetstraat 16: nieuwe zalen voor de Ministerraad, nieuwe keuken, nieuw restaurant op de 4de verdieping en renovatie van de bureaus op de 3de verdieping. In 2011 neemt het energieverbruik in 5 fasen af: identificatie van alle energiemeters van de Kanselarij, meting, technische verbeteringen, gedragsverbeteringen en evaluatie. Milieuverklaring 27

28 Met dit monitoringsysteem worden anomalieën meteen ontdekt en kan ook de geldigheid van de verkregen gegevens echt geconsolideerd worden. Illustratie van deze aanpak: het elektriciteitsverbruik van de Wetstraat 16 in ste Kwartaal 2 de kwartaal 3 de kwartaal 4 de kwartaal 2010 Januari Februari Maart April Mei Juni Juli Augustus September Oktober November December EIS (dag) (nacht) TOTAAL FEDESCO TOTAAL Schommeling 0,00 % 0,02 % -0,14 % 0,34 % 0,24 % 0,33 % -0,06 % -0,04 % -0,02 % 0,09 % -0,04 % -0,46 % 0,02 % Willekeurig werd beslist dat indien de schommeling de 1% overschrijdt bijkomende analyse nodig is.

29

30 Verlichting Handleiding versie milieubescherming Voldoende natuurlijke lichtinval? Lokaal leeg langer dan 10 minuten? Licht uit! Design: H2SO4 - m.h2so4@skynet.be In een geklimatiseerd kantoorgebouw is 20 tot 25 % van het elektrisch verbruik te wijten aan verlichting. In een niet geklimatiseerd kantoorgebouw is dit 37 tot 43 % De invoering van de energiemonitoring is een van de meest zichtbare resultaten van de samenwerking tussen FE- DESCO en de Kanselarij die er al enkele jaren is. Ook werden binnen dit kader een energie-audit, een relighting - studie en een analyse van de Electrabel-facturen uitgevoerd. Andere grote energiebesparende investeringen die het vermelden waard zijn zouden weldra concreet gestalte moeten krijgen, zoals het renovatieproject van de Regie der Gebouwen voor de Wetstraat 14 (de werken zijn van start gegaan in augustus 2011) en het project Green Data Center (de zaal met de informaticaservers verbruikt momenteel zowat een miljoen kwh...). Sindsdien werden drie bewustmakingsacties gehouden: de deelname aan de dikke-truiendag, de publiciteit voor de operatie Earth Hour van het World Wide Fund for Nature en de start van het thema Verlichting. Het zijn immers de kleine gebaren die het verschil maken... Op de dag van de start van de Energiecampagne werd aan de personeelsleden van de Kanselarij een kleine vragenlijst voorgelegd om te peilen naar hun gewoonten inzake verwarming, verlichting en het gebruik van elektrische toestellen. Deze energy-scan zal aan het eind van de campagne herhaald worden om de impact te evalueren van de verschillende acties die gehouden werden. Naast deze technische verbeteringen heeft FEDESCO de Kanselarij ook geholpen om een grote bewustmakingscampagne op te zetten rond energiebesparingen. Op 21 oktober 2010, tijdens de Dag gewijd aan de Duurzame ontwikkeling, trok een nepkantoor de aandacht van de personeelsleden die gelokt werden door het ondertussen klassieke duurzame ontbijt: nee, het lag niet aan een tekort aan lokalen, maar het was de aftrap van de campagne. Er werd een charter ondertekend, twee Energiewakers werden aangeduid en de Kanselarij heeft zich ertoe verbonden om haar energieverbruik in twee jaar te verminderen met kwh!

31 Deze subjectieve evaluatie zal uiteraard gepaard gaan met de opvolging van de evolutie van het verbruik. De doelstelling blijft de vermindering van de CO2-productie. 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 Ik doof de lichten als die niet meer hoeven te branden. Ik schakel de computers en de schermen uit wanneer ik het kantoor verlaat. Ik schakel het fotokopieerapparaat uit op het einde van de dag. Ik schakel de printers uit op het einde van de dag. Ik schakel de verwarming uit/zet hem lager buiten de werkuren. Ik zet de verwarming lager wanneer het te warm is (zon, machines, veel mensen samen). Ik sluit de deuren en ramen wanneer de verwarming aanstaat, om tocht en warmteverlies te vermijden. Ik sluit de deuren en ramen in de zomer, om te voorkomen dat er warme lucht van buiten binnenkomt. Ik sluit de zonneweringen op de vensters, om te vermijden dat het te warm wordt (in de zomer). Ik maak informatie over aan de technische diensten wanneer ik vaststel dat er gebreken/ defecten zijn aan de beschikbare uitrusting. Milieuverklaring 31

32 Luik mobiliteit Op 1 juli 2010 heeft de Kanselarij de tweede fase van haar bedrijfsvervoerplan overgemaakt aan het B.I.M. - Leefmilieu Brussel. Dit plan werd goedgekeurd op 6 januari 2011: de goede resultaten en het aantal genomen of geplande maatregelen roepen weinig opmerkingen op, tenzij een engagement om het actieplan van de Kanselarij uit te voeren kwestie van het goede voorbeeld te geven. Het Directiecomité heeft ermee ingestemd een beroep te doen op twee Mobiliteitswakers om deze implementatie te verzekeren. Onder de eerste voorziene maatregelen gaat de aandacht prioritair naar de uitwerking van een nieuw toegankelijkheidsplan biedt overigens een kans om de fusie te verwezenlijken tussen de federale verplichtingen (uitvoerings-kb van 16 mei 2003 van Hoofdstuk XI (van Titel VII) van de programmawet van 8 april 2003 betreffende de inzameling van gegevens over de verplaatsingen van de werknemers tussen hun woonplaats en hun werkplaats) en de gewestelijke verplichtingen (Besluit van de Regering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest van 5 februari 2004 betreffende de toepassing van een vervoerplan op privaat- of publiekrechtelijke instellingen met meer dan tweehonderd werknemers op dezelfde plaats) inzake vervoerplannen. De toestand op 30 juni 2011 wordt als basis genomen voor deze rationalisering. Doelstelling 3: de duurzaamheid van de overheidsopdrachten verhogen In 2007 had de Kanselarij tot doel meer duurzame producten aan te kopen; de doelstelling is nog ambitieuzer: het betreft de ontwikkeling van de duurzaamheid van haar overheidsopdrachten in het algemeen, zowel voor werken, leveringen als diensten. Van 10 september 2009 tot 18 maart 2010 heeft een stagiair van het Institut Eco-Conseil van Namur, de heer Samir Izegrar, zich gebogen over deze kwestie: hij heeft een eerste diagnose opgesteld van de duurzame aankopen door de verschillende diensten en heeft enkele ontwikkelingspistes voorgesteld. Aan het eind van zijn stage heeft hij een info-ochtend georganiseerd over duurzame overheidsopdrachten waarbij zowel het juridische kader (presentatie door de heer Stephan Depré van de Dienst Overheidsopdrachten van de Kanselarij) werd behandeld als de praktische aspecten (presentatie en oefeningen door de heer Raphaël Dugailliez, consultant-opleider) en het gebruik van de gids voor duurzame aankopen (presentatie door de heer Jo Versteven van de POD Duurzame Ontwikkeling). Tot slot zal de Milieuverantwoordelijke in 2011 ook de laatste hand leggen aan het deel Mobiliteit van het gemeenschappelijk reglementair register, bestemd voor de hele federale administratie.

33 Om het personeel bewust te maken van de duurzame productie- en consumptiemodi heeft de Kanselarij in mei 2010 de tentoonstelling "Consumo ergo sum" gehuisvest. Deze tentoonstelling, voorgesteld door de Verbraucherschutzzentrale (het centrum voor consumentenbescherming) van Eupen en de POD Duurzame Ontwikkeling draaide rond vier concrete voorbeelden: de gsm, fastfood, de wagen en de jeans. Het succes was overdonderend! Maar ondanks enkele fraaie initiatieven ter zake (meer bepaald in het kader van het Belgisch Voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie) moest eind 2010 toch worden toegegeven dat de Kanselarij niet beschikte over precieze gegevens betreffende de duurzaamheid van haar overheidsopdrachten. Het Directiecomité heeft dan ook beslist om de grote opdrachten wat van naderbij te gaan opvolgen: vanaf 1 januari 2011 moeten alle overheidsopdrachten van meer dan euro (excl. BTW) het voorwerp uitmaken van een groene fiche (zie model hieronder), waarin aangegeven wordt of de opdracht al dan niet het voorwerp uitmaakt van sociale en/of milieu-overwegingen. Dit is slechts een eerste fase, al is deze onontbeerlijk. In 2011 zal geëvalueerd worden om te bekijken wat het aandeel is van de duurzame overheidsopdrachten en hoe dat nog verhoogd kan worden. Milieuverklaring 33

34 Doelstelling 4: boordtabellen invoeren Centraal bij deze doelstelling staat het beheersen van de inlichtingen. Zoals we konden vaststellen in de drie voorgaande doelstellingen is het inzamelen van cijfergegevens noodzakelijk voor wie zijn milieuimpact wil beheren. We moeten ons immers baseren op betrouwbare metingen om het reële onderliggende doel te bereiken: de milieuprestaties van de Kanselarij verbeteren. Drie hoofdacties werden gedefinieerd in 2010: het bepalen van indicatoren; het op punt stellen van een systeem van gegevensinzameling dat zo veel mogelijk geautomatiseerd is; de evaluatie en het gebruik van de gegevens die deze boordtabellen opleveren. Een tweede stagiair van het Institut Eco-Conseil, de heer Joachim Ansias, heeft dit project op de Kanselarij opgestart van 13 september 2010 tot 8 maart Hij ging heel methodisch tewerk en deed zoveel mogelijk een beroep op de medewerking van de betrokken personeelsleden. De eerst verkregen resultaten zijn van drieërlei aard. In november 2010 werd een lijst opgesteld met een veertigtal indicatoren. Die stoelde op de structuur voorgesteld door de ISO-norm 14031:1999 Milieumanagement Bepaling van milieuprestaties Leidraad, die een onderscheid maakt tussen de operationele prestatie-indicatoren (indicatoren over de input, de fysieke installaties en uitrusting en de output) en prestatie-indicatoren inzake management. De Verordening EMAS III, het model van boordtabel voorgesteld door de POD Duurzame Ontwikkeling, de nodige indicatoren voor een koolstofvoetafdruk en de brochure Opdracht en taken van de Kanselarij waren de belangrijkste inlichtingenbronnen voor deze lijst. Een selectieprocedure werd gekozen om te bepalen in welke volgorde deze indicatoren idealiter geïmplementeerd moesten worden. De selectie maakte gebruik van vijf criteria: dringendheid, tijdloosheid, opportuniteit, constructie-eenvoud en deelname. Op deze basis heeft het Directiecomité acht prioritaire indicatoren gekozen voor 2011: de energie-efficiëntie - elektriciteit de energie-efficiëntie - gas de mobiliteit - traject woonplaats-werkplaats het telewerk het rationeel verbruik van papier de uitstoot door de mobiliteit - CO 2 de uitstoot door de gebouwen, gelinkt aan het verbruik van elektriciteit en gas de afvalstoffen. De opvolgingsprocedure van de indicator Elektriciteit is haast afgerond. Door de inbreng te combineren van de Dienst Budget en Beheers controle, de Dienst Secretariaat en Logistiek, de E.I.S.- software van de Regie der Gebouwen, de energiemonitoring van

35 FEDESCO, de twee Energiewakers en de verantwoordelijke voor de opvolging van de milieu-indicatoren, geeft die een exact en gecontroleerd beeld van het elektriciteitsverbruik van de Kanselarij. Laten we hopen dat de andere indicatoren op een even geïntegreerde manier kunnen worden ingevoerd... Milieuverklaring 35

36 Afkortingen en definitie

37 Accident Plots, onvoorzien en ongewild voorval waarbij de fysieke integriteit van gebouwen, uitrusting, voorraden en het leefmilieu in gevaar wordt gebracht Activiteit Afzonderlijk geheel van geïdentificeerde acties, georganiseerd volgens een logisch en als dusdanig observeerbaar proces Afval Stoffen of voorwerpen die de houder wenst of moet weggooien Afwijking Het niet voldoen aan een eis Auditor Persoon of een groep personen behorend tot een organisatie zelf, dan wel een niet tot die organisatie behorende natuurlijke persoon of rechtspersoon, handelend in opdracht van die organisatie, die een beoordeling uitvoert van met name het toegepaste milieubeheersysteem en vaststelt of dit in overeenstemming is met het milieubeleid en het -programma van de organisatie, inclusief de naleving van de op het milieu toepasselijke wettelijke voorschriften Belanghebbende Persoon of groep betrokken bij of beïnvloed door de milieuprestaties van een organisatie Belangrijk milieuaspect Milieuaspect dat een belangrijk milieueffect heeft of kan hebben Belangrijke wijziging Een verandering in de werking, de structuur, de administratie, de processen, de activiteiten, de producten of de diensten van een organisatie die aanmerkelijke gevolgen heeft of kan hebben voor het milieubeheersysteem van die organisatie, het milieu of de menselijke gezondheid Beste milieubeheerpraktijken Meest doeltreffende wijze voor een organisatie in een bepaalde sector om het milieubeheersysteem toe te passen en dat in de gegeven economische en technische omstandigheden de beste milieuprestaties kan opleveren Bijgewerkte milieuverklaring Geheel van voor het publiek en andere belanghebbende partijen bestemde informatie, met bijwerkingen van de laatst gevalideerde milieuverklaring, uitsluitend met betrekking tot de milieuprestaties van een organisatie en de naleving door de organisatie van de toepasselijke wettelijke milieuvoorschriften als vermeld in bijlage IV van Verordening (EG) nr. 1221/2009 van het Europees Parlement en de Raad, van 25 november 2009, inzake de vrijwillige deelname van organisaties aan een communautair milieubeheer- en milieuauditsysteem (EMAS) Milieuverklaring 37

38 B.I.M. Brussels Instituut voor Milieubeheer: Leefmilieu Brussel Cel D.O. De cellen Duurzame ontwikkeling die in 2004 werden opgericht binnen elke federale overheidsdienst hebben onder meer als taak een jaarlijks actieplan uit te werken waarin wordt aangegeven welke acties rond duurzame ontwikkeling de betrokken dienst moet ondernemen. Ze omvatten ook een werkgroep met als opdracht het transversale aspect te ontwikkelen van het beleid inzake duurzame ontwikkeling. Certificatie Procedure waarbij een derde partij een schriftelijke waarborg geeft dat een product, een proces of een dienst in overeenstemming is met gespecificeerde eisen Competentie Aangetoonde persoonlijke kwaliteiten en capaciteit om kennis en vaardigheden toe te passen Continue verbetering Zich herhalend proces van verbetering van het milieumanagementsysteem om verbeteringen te realiseren in de algehele milieuprestaties in overeenstemming met het milieubeleid van de organisatie Corrigerende actie Actie om de oorzaak van een waargenomen afwijking weg te nemen Direct milieuaspect Milieuaspect dat samenhangt met de activiteiten, producten en diensten van de organisatie zelf, waarover zij een directe beheerscontrole uitoefent Document Informatie en haar gegevensdrager. De drager kan papier zijn, een magnetische, elektronische of optische computerschijf, foto of master sample, of een combinatie daarvan. D.O.E.B. Duurzame ontwikkelingseffectbeoordeling Duurzame ontwikkeling Ontwikkeling die beantwoordt aan de behoeften van de huidige generaties zonder de mogelijkheid te beknotten van de toekomstige generaties om aan hun behoeften te voldoen EMAS Eco-Management and Audit Scheme: systeem dat organismen op vrijwillige basis toelaat zich ertoe te verbinden hun resultaten inzake leefmilieu te evalueren en te verbeteren FEDESCO Openbare vennootschap voor energiediensten (ESCO) opgericht in maart 2005, op initiatief van de federale regering, als anonieme vennootschap van publiek recht

39 F.P.D.O. Federaal plan inzake duurzame ontwikkeling FOD Federale overheidsdienst Graaddagen Deze parameter, verstrekt door de Regie der Gebouwen, geeft de som weer van alle verschillen tussen de buitentemperatuur en de binnentemperatuur (gemiddelde conventioneel bepaald op 15 C) van de bekeken periode. Het geeft een beeld van de strengheid van het klimaat. H.V.A.C. Heating, ventilating and air conditioning: verwarming, ventilatie en airconditioning, drie technieken om de binnenomgeving in gebouwen te regelen: de verwarming beoogt een bepaalde temperatuur te behouden in lokalen die omgeven zijn door een koudere buitenomgeving de ventilatie, alleenstaand of gecombineerd met een verwarmingsof airconditioningsysteem, controleert tegelijk de aanvoer en afvoer van lucht in gesloten ruimtes, om geuren of ongewenste deeltjes te verwijderen en om voldoende zuurstof te bezorgen aan de aanwezigen. de airconditioning controleert de binnenomgeving van een lokaal, met name de temperatuur, de vochtigheid, de luchtcirculatie en de zuiverheid, voor de gebruikers, de infrastructuur of de materialen die er worden gemanipuleerd of opgeslagen. I.C.D.O. Interdepartementale Commissie duurzame ontwikkeling: luidens de wet van 5 mei 1997 betreffende de coördinatie van het federale beleid inzake duurzame ontwikkeling, is de hoofdopdracht van de ICDO de voorbereiding en de opvolging van het Federaal plan inzake duurzame ontwikkeling. Indirect milieuaspect Milieuaspect dat kan voortvloeien uit interacties van de organisatie met derden en waarover de organisatie tot op zekere hoogte invloed uitoefent Interne milieuaudit Systematische, gedocumenteerde, periodieke en objectieve evaluatie van de milieuprestaties van een organisatie, van het beheersysteem en van de processen die op milieubescherming gericht zijn ISO Norm uitgevaardigd door de ISO (International Organization for Standardization) die betrekking heeft op het milieumanagement Klacht Uiting van een ontevredenheid die door een niet-overeenstemming qua milieu zou worden veroorzaakt Koolstofvoetafdruk Meting van het volume koolstofdioxide (CO 2 ) dat een organisatie uitstoot. De andere broeikasgassen (methaan = CH4, stikstofoxide Milieuverklaring 39

40 = N 2 O, hydrofluorocarbon = HFC, perfluorcarbon = PFC, zwavelhexafluoride = SF 6 ) worden soms ook herleid tot ton CO 2 -equivalent om een globale indicator te verkrijgen. Leefmilieu Omgeving waarin een organisatie functioneert, met inbegrip van lucht, water, bodem, natuurlijke hulpbronnen, flora, fauna, menselijke wezens en hun wisselwerking Levenscyclus Opeenvolgende en verbonden stappen van een productensysteem, van de aankoop van grondstoffen of van de opwekking van natuurlijke hulpbronnen tot de uiteindelijke vernietiging Maatschappelijke (of sociale) verantwoordelijkheid Het feit dat de ondernemingen en bij uitbreiding de organisaties rekening houden met hun maatschappelijke, economische en milieurol Milieuanalyse Eerste alomvattende analyse van de milieuaspecten, de milieueffecten en de milieuprestaties die verband houden met de activiteiten, producten en diensten van een organisatie Milieuaspect Element van de activiteiten, producten of diensten van een organisatie dat milieueffecten heeft of kan hebben Milieubeleid De algemene plannen en het beleid van een organisatie met betrekking tot haar milieuprestatie, zoals officieel vastgesteld door het hoogste leidinggevende niveau van die organisatie, met inbegrip van de naleving van alle toepasselijke wettelijke milieuvoorschriften en ook van een verbintenis tot voortdurende verbetering van de milieuprestaties; het milieubeleid biedt een kader voor maatregelen en de vaststelling van milieudoelstellingen en streefcijfers Milieudoelstelling Algemene, uit het milieubeleid voortvloeiende doelstelling die een organisatie nastreeft en die waar mogelijk wordt gekwantificeerd Milieueffect Iedere invloed op het milieu, hetzij ongunstig, hetzij gunstig, die volledig of gedeeltelijk het gevolg is van de activiteiten, producten of diensten van een organisatie Milieugerichte communicatie Proces gevoerd door een organisatie om informatie te leveren en te verkrijgen en om een dialoog op gang te brengen met de interne en externe betrokken partijen, om een gezamenlijk begrip voor de inzet, de aspecten en de prestaties in het milieugebied aan te moedigen Milieuprestatie-indicator Specifieke parameter aan de hand waarvan de milieuprestaties van een organisatie kunnen worden gemeten